Nuce Logo

وەرگێرانى: ئیسماعیل تەها

چاڵس پینافۆرتى لە راپۆرتێکى شیکاریدا لە ماڵپەڕى مۆدێرن دیپلۆماسى جەخت لەسەر ئەوە دەکاەتەوە هێرشەکانى ئیسرائیل بۆسەر کەرتى غەزە، قۆناغێکى نوێیە لە پاشەکشەى جیۆسیاسى ئەمەریکا، ئەوەش لە کاتێکدایە ئیدارى جۆ بایدن، سەرۆکى ئەمەریکا قۆناعێکى گرنگى زیاترى بۆ ئێران لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست درووستکردووە.

ئێستا ئێران کار لەس قووڵکردنەوەى پێگەى خۆى دەکاتەوە، بەو پێیەى لایەنێکى گرنگ و یەکلاکەرەوەى ناوچەییە، چالاکییەکانى لە کەرتى غەزە لە رێگەى حەماسە، لە لوبنان لە رێگەى حزبوڵایە، لە یەمەن لە رێگەى حووسییەکانە، ئەوە جگە لە زیادبوونى توانا سەربازییەکانى.

هەموو ئەو بایەخانەى ئێران بەدەستى هێناوە، پاسەوانێکى هەیە، ئەویش ئەمەریکایە، ئەوەش بە شتێکى ناکۆک و پێچەوانە دەردەکەوێت، بەڵام بەو جۆرە نییە، کاتێک ئەمەریکا هەڵمەتێکى هاوسۆزى نێودەوڵەتى لەگەڵ فەڵەستینییەکان دەست پێکرد بە تایبەت لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست، ئەوە هەڵسوکەوتەکانى واشنتنى گەڕاندەوە پاش، جگە لەوەش ئەمریکا پاڵپشتى رێکارە نەگونجاوەکانى ئیسرائیلى دژ بە فەڵەستینییەکان کرد، کە بۆدروومانى خەڵکى سڤیل دەکرد و بەربەستى بەلەبەردەم گەیاندنى هاوکارى پزیشکى درووست دەکرد، بووە هۆى نەمانى وزە و خۆراک و ئاو و هەموو شتێکى پێویست بۆ دەریازکردنى خەڵکى غەزە لە مردن، هەروەها لە ئەنجوومەنى ئاسایش پاڵپشتى ئیسرائیلى کرد، بەربەستی لەبەردەم راگرتنى جەنگ درووست کرد.

بە تێپەڕینى کات کۆمەڵکوژیەکە  لەبەردەم نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوەکانى مافى مرۆڤ زۆر روونتر بوو، ئەورووپییەکان بە شەرمەوە دەستیان بەوە کرد کە ئیسرائیل "مافى بەرگرى لەخۆکردن"ى هەیە، بەڵام واشنتن پەیڕەوى هیچ دەسەڵاتێکى خۆى بۆ راگرتنى ئەو شەڕە نەکرد، تاوەکوو کۆتایى بەو کۆمەڵکوژیەى غەزە بێت.

پرەنسیپى بۆش

ئەمەریکا لاى کەمى پڕۆگرامى ئەتۆمى ئێران و کۆریاى باکورى لە میانەى ئیدارەى جۆرج دەبیلیو بووش لە (2001-2009) ئەوەش بە پرەنسیپى بووش ناودەبڕیت، کە بە وڵاتانى لە یاسادەرچوو ناوى دەبردن، هەروەها وڵاتانى دوژمنى دیارى کرد، واشنتن لە شۆکى رووداوى (11) سێپتێمبەرى (2001) ئاماژەى بە ئامانجەکانى کرد، کە ئەگەر هێرشى خۆپارێزى هەیە، لەوانەش ئیران و کۆریاى بە ئامانج گرت.

ئەو دوو وڵاتە تا ئێستا بەو جۆرە مامەڵە دەکەن کە هەڕەشەرەیان درووست کردووە، ئەمڕۆ هەردوو وڵات توانا سەربازییەکانیان زیاتر بووە، بەرەو یانەى ئەتۆمى هەنگاو دەنێن، ئەوەش سەرەڕاتى هەزاران سزاى ئابوورى لەسەریان، ئەوە بەرەو پێشچوونە دەیسەلمێنێت، کە سزا ئابوورییەکان هەرگیز کارا نەبووینە تاوەکوو ببنە هاندەر بۆ گۆڕێنى سیستەمەکانیان.

ئیدارەى بایدن دۆخێکى درووست کرد کە ئێران چۆنى رۆڵى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست بەهێزتر بێت، ئەوەش لە رێگەى بەکارهێنانى دۆزى فەڵەستین وەک گوتارێکى سەرەکى بۆ کۆکردنەوەى پاڵپشتى لەو ناوچەیە، سەرەڕاى هاوسەنگى جیۆسیاسى سعوودیە و تورکیا.

بۆمبى ئەتۆمى

بەگوێرەى راپۆرتەکانى ئاژانسى نێودەوڵەتى بۆ وزەى ئەتۆى لە کۆتاییەکانى ساڵى رابردوو ئێران تواناکانى لەسەر پیتاندنى یۆرانیۆم زیادى کردووە، لە (28)ى تشرينى یەکەمى ساڵى رابردوو ئێران (4.486) کیلۆغرام یۆرانیۆمى هەبوو، ئەوەش  (22) جار زیاتر لە (202.8) کە لە رێککەوتنى ئەتۆمى ساڵى (2015) هاتووە، کە لە (2018) دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکى پێشووى ئەمەریکا لێى کشایەوە.

لەو قۆناغەى ئێستا ئێران نزیکەى (128) کیلۆغرام یۆرانیۆمى بە رێژەى لە (60%) پیتێندراوى هەیە، ئەوەش بە گوێرەى ئەو پێوەرانەى رووسەکان و ئەمەریکیەکیان بەکارى دەهێنن، بۆ بەرهەمهێنانى چەکى ئەتۆمى پێویستى لە (90%).

بۆ یەکەمجار لە چوار مانگى سەرەتاى ساڵى رابردوو راپۆرتەکانى ئاژانسى نێودەوڵەت بڕێک یۆرانیۆمی پیتێندراویان دۆزییەوە کە رێژەکەى لە (84٪) بوو، ئەوەش دەردەکەوێت بابەتى پەرپەتێدانى بۆمبى ئەتۆمى ئێرانى لەسەر کات ماوەتەوە.

ئەو ململانێیەى لە غەزەش تاقیکردنەوەیەکە بۆ ئیدارەى بایدن تاوەکوو هەبوونى خۆى لەو ناوچەیە لە رێگەى سیاسەتێکى یەکگرتوو باش بکات، بە درووستکردنى دۆخێکى گونجاو بۆ درووستکردنى دەوڵەتى فەڵەستین، کە بتوانێت توندڕەوى بە شێوەیەکى بەرچاو زیاد بکات، پاشان یارمەتیدەر بێت بۆ کۆنتڕۆڵکردنى هەژموونى جیۆسیاسى ئێران، بەڵام دیدى کورتبینى واشنتن و تەلئەبیب رێگرن لە درککردن بەوە.

سەرچاوە: ماڵپەڕى خەلیج جەدید