Nuce Logo

گۆڕانکاریەکانی کەشوهەوا و ئاڵنگارییەکانی سیاسی وئابووری  و ئەمنی، هەروەها پەتای کۆرۆنای دەلتا، هەواڵ و مانشێت و ناونیشانی سەرەکی و گرنگی میدیا و ناوندە توێژینەوەکانی جیهانن، ئەمەیش بۆتە هۆی ئەوەی تەنگژە و بەربەست لەبەردەم پێشبینیەکان بۆ گەیشتن بە سیاسەتی سفر کاربۆنی تا ساڵانی 2050 بهێنێتە کایەوە.

لەهەمانکاتدا، پسپۆڕانی بواری ئابووری، گەشبین نین لە هەنگاوەکان بۆ گەیشتن بە سیاسەتی بێ نەوت گاز، بێ ئەوەی کاری جدی بۆ هەمەشەنەکردنی داهاتەکانی وڵاتە بەرهەمهێنرەکانی نەوت نەکرێت، ئەو سیاسەتە بێ پلانە بە هۆکار بۆ لەدەستدانی چەندین گرفت وقەیران ناو دەبەن، لەوانە: زیادبوونی ڕێژەی هەژاری، بێکاربوونی هەزاران کەس، دروستبوونی مەترسی لەسەر ئاسیشی هەرێمی وناودەوڵەتی، ناسەقامگیربوونی بازارەکانی وزەی جیهانی.

دوورکەوتنەوە لە نەوت دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی قەیڕانی جیهانی

عەلی عەلاوی جێگری سەرۆک وەزیرانی عێراق و هاوکات وەزیری دارایی حکوومەتی عێراق ، بە هاوبەشی لەگەڵ فاتیح بیرۆل، بەڕێوەبەڕی جێبەجێکاری ئاژانسی وزەی جیهانی، ڕاپۆرتێکی شیکاریان دەربارەی داهاتووی کەرتی وزەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقیا، لە ناوەندی  the Guardian بڵاوکردۆتەوە.

ڕاپۆرتەکە بە ناونیشانی Without help for oil-producing countries, net zero by 2050 is a distant dream، “ بێ بوونی هاوکاری وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت، پلانی گەیشتن بە سیاسەتی سفر کاربۆنی، خەونێکی سارد و دوورە". دەست پێدەکات و ئاڵنگارییەکانی کەرتی وزەی وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت و گاز و گەیشتن بە سیاسەتی سفر کاربۆنی دەخەنەروو.

لەهەمانکاتدا پرسەکانی گۆرانی کەشوهەوا، بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، وشکەساڵی بە یەکێک لە بنەما سەرەکیەکانی ئەو شیکارییەی هەردوو پسپۆرانی ئەو بوارە لە راپۆرتەکدا خراونەتەڕوو.

گۆرانەکانی کەشوهەوا

بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما بە یەکێک لە فاکتەرەکانی وڵاتانی بەرهەمێنی نەوت دادەنڕیت بۆ پێڕەوکردنی سیاسەتی سفر کاربۆن و گۆڕینی پیشەسازی وزە لە نەوت و گازەوە بۆ وزەی جێگرەوەی دۆستی ژینگە. بە مانایەکی تر، بەرزبوونەوەی خێڕای پلەکانی گەرمانی وڵاتە نەوتیەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی و عێراق بە تایبەتی هۆکاری سەرەکین بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی بەرهەمهێنانی نەوت وگاز و بەرهەمهێنانی وزەی دۆستی ژینگە.

بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما لە عێراق 7 پلە زیاترە بەراورد بە پلەکای گەرما لە وڵاتانی تر

لەو بارەیەوە هەریەکە لە عەلی عەلاوی و  فاتیح بیرۆل، دووپاتیدەکەنەوە و بە گرنگی دەزانن لە کۆبوونەوەی COP26ــی 2021ـــە لە نۆڤەمبەری ئەمساڵدا، کە تایبەتە بە  کاریگەرییەکانی گۆرانی کەش و هەوا و ڕێککەوتن بۆ کەمکردنەوەی هۆکارەکانی پیسبوونی ژینگە، مەترسیەکانی عێراق و قەیرانەکانی پرسی سرەکی کۆبوونەوەکە بن.

هەروەها وتیشیان" جیهان پێویستی بە گرتنەبەری ڕێکاری بنەڕەتی هەیە لە ڕێگایەکانی بەرهەمهێنان و بەکاربردنی وزەدا، هاوکات کەمکردنەوەی  سوتانی نەوت وگازی سروشتی لە پێناو ڕێگیرکردن لە دەرکەوتنی گۆرانەکانی کەشوهەوا لە عێراق و ناوچەکە دەبێت ببێت بە کاری لە پێشینەی حکوومەتەکان".

بە گوێرەی شرۆڤەکانی هەردوو نووسەر، جیهان بۆ گەیشتن بە سیاسەتی سفر کاربۆنی لە 2050ــدا، پێویستی بە کەمکردنەوەی ئاستی خواست بۆ نەوت لە 90 ملیۆن بەرمیلی ڕۆژانە بۆ تەنیا 25 ملیۆن بەرمیل هەیە، ئەمەیش بە واتایی کەمبوونەوەی ڕێژەی ٪70ــی داهاتەکانی ئەو وڵاتانە هەیە کە پشت بە هەناردەکردنی نەوت دەبەستن. لە هەمەنکاتدا ئەو نزمبوونەوەی خواست دەبێتە هۆی داتەپینی گەشەی ئابووری و زێدەتر بوونی رێژەی بێکاری و و ناسەقامگیری سیاسی و ئابووری بازارەکان.

نموونەی ئاشکرای ئەو دیاردەیە بۆ ئەو قەیرانەی کەمبوونەوەی خواستی جیهانی بۆ نەوت، بڵابوونەوەی پەتای کۆرۆنا و داخستنی بازارەکانە، کە بوونە هۆی کەمبوونەوەی خواست بۆ نەوت و نزمبوونەوەی ئاستی هەناردەکردنی نەوت بۆ کەمترین ئاست، لەئەنجامدا داهاتی تاکی هەر عێراقیەک دابەزی و ڕێژەی بێ کاری بەرزبوویەوە و برسێتی زیادیکرد.

ڕاستکردنەوەی ئاراستەکان

لە پێناو گرتبەری پلان و ئاراستەی تازە بۆ کاریگەریەکانی کەمبوونەوەی خواستی بازارەکان بۆ نەوت و دابەزینی داهاتە نەوتیەکان، عەلی عەلاوی و  فاتیح بیرۆل لە راپۆرتەکدا دەڵین" کەمبوونەوەی داهاتە نەوتیەکانی عێراق، هاندەری سەرەکی ئەو وڵاتەیە بۆ گرتنەبەری سیاسەتی بەرهەمهێنانی تەندورست و گۆڕینی پلان لە  وەبەرهێنان و دەستی کار بۆ پیشەسازی بەرهەمهێنان".

هەروەها دووپاتیدەکەنەوە، کە یەکێک لە فاکتەرە هاندەرەکانی عێراق بۆ راگەیاندنی پلانی پەڕەی سپی "الورقة البيضاء"ــی موستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق، ، چاکسازیی ئابوورییە بۆ گۆڕینی سروشتی ئابووری عێراق لەبنەڕەتدا و ڕێگەدانە بە کەرتی تایبەت بۆ ئەوەی ڕۆڵی کاریگەر بگێڕن و لەئەنجامدا حکوومەت پشت بەستنی بە داهاتی نەوتی کەمەتر بکاتەوە.

ئامانجی  سیاسەتی "الورقة البيضاء"،  زیادکردنی داهاتە نانەوتیەکان و پێشخستنی تەکەنەلۆژیا و بەرهەمهێنانی وزەی جێگرەوەیە

بە گوێرەی ئەنجامی دۆزینەوەکانی هەردوو شارەزایی بواری وزە (عەلی عەلاوی و  فاتیح بیرۆل )، بەرهەمهێنانی نەوت گازی کێڵگەکانی عێراق ڕێژەی ٪40ــی گازی دوانەئۆکسیدی کاربۆن بەرهەمدەهێنێت، پێش ئەوەی ئەو وزەیە لە بەکاربردنی  ئوتومبێلەکان و بەرهەمهێنانی کارەبادا بەکاربێت.

هەروەها سووتانی نەوت وگازی پاڵاوگەکان ڕێژەی بەرهەمهێنانی گازی دژی ژینگە زیاتر دەکەن، ئەمەیش بەهۆی خراپی ژێرخانی کەرتی پیشەسازی نەوتی وگازی وڵاتی عێراقە. و گۆران لە پیشەسازی وزە بۆ وزەی جێگرەوە هاوکاری عێراق دەبێت لە کەمتر خەرجکردنی بودجەی وڵاتەکەی بۆ دابینیکردن و بەرهەمهێنان و هاوردەکردنی کارەبا.

وەبەرهێنان لەو وزەی جێگرەوە

لە دواین راپۆرتی ئاژانسی وزەی جیهانیدا هاتووە، وەبەرهێنان لە کەرتی وزەی جێگرەوە بۆ هەر ملیۆن دۆلارێک دەبێتە هۆی ڕەخساندنی 30 هەلی کار بۆ کارکردن لەو بوارە، بە گوێرەی پێشبینەکانی نووسەرانی ئەو ڕاپۆرتە، ئەم ئاراستەیە هاوکاری وڵاتێکی وەک عێراق دەبێت بۆ دامەزراندنی زۆرترین گەنج و کەمکردنەوەی ریژەی بێ کاری.

ئەمە جگە لەوەی بەرهەمهێنانی وزەی جێگرەوە، هاوکارە لە بونیاتنانی کەرتێکی پاکی بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا، بێ ئەوەی پشت بە وزەی کاربۆنی تێچوو زۆر ببەسترێت.

لەو بارەیەوە عەلی عەلاوی و  فاتیح بیرۆل، پێشبینی دەکەن، کەمترین ناوچەکانی عێراق، توانای بەرهەمهێنانی ڕێژەی ٪60ــی کارەبای عێراقیان هەبێت لە رێگەی تەکنیکەکانی وزەی خۆرەوە، ئەمەیش بەراورد بە ئەڵمانیا زۆر زیاتر وکار ئاسانترە.

ئەمە لە کاتێکدایە، کە وڵاتێکی وەک ئەلمانیا بڕی دوو هێندەو نیو کارەبا ئەو کارەبایە دابین دەکات کە لە ئێستادا لە پاڵاوگەو و کێڵگەکانی نەوت وگازی عێراق بەکار دەبردرێت، بەڵام بۆ وڵاتێکی وەک عێراق لە ماوەی 7 ساڵی رابردوودا ، عێراق بۆ دابینکردن و هاوردەکردنی کارەبای وڵاتاکەی، بڕی 120 ملیار دۆلاری خەرجکردوە و توشی کورتهێنان بووە و جگە لەوەی زیانی بە چەندین کۆمپانیای بچووکی عێراق گەیاندووە لە کاتی گەیاندنی کارەبا بۆ ماڵەکان.

 لە کۆتای ڕاپۆرتەکدا، عەلی عەلاوی و  فاتیح بیرۆل پێشبینی دەکەن، پیشەسازی وزەی جێگرەوە هاوکاری عێڕاق بکات لە بەرهەمهێنانی کارەبا، بەلام دووپاتیدەکەنەوە عێراق ناتوانێت بە تەنیا ئەو اهنەگاوە بنێت، هەروەها بەرهەمهێنانی کارەبا لە رێگەی وزەی ئەتۆمی دەتوانێت بەشیک لە کیشەکانی حکوومەتی بەغدا بۆ دابینکردنی کارەبا کەمبکاتەوە، بەڵام چ وڵاتێکی وەک عێراق یان وڵاتانی ناوچەکە کە کار لە پرۆژەکانی بەرهەمهێنانی وزەی جێگرەوە دەکەن، پێویستیان بە پاڵپشتی دارایی ناودەوڵەتی هەیە، ئەگەر ئەوە نەکرێت، ئەوا خەونی گەیشتن بە سیاسەتی سفر کاربۆنی سارد و دوورە….