Nuce Logo

ڕەنگە ناوهێنانی تۆڕی جاڵجاڵۆکە، بۆ دەربڕین لە جوڵەکانی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، لە ساتە وەختی سەردانیکردنی سەرۆکی فەرەنسا، بۆ هەرێمی کوردستان و بەشداربوونی لە لووتکەی هەرێمی بەغدا، گوزارشتێكی گونجاو بێت بۆ لێکدانەوەی سیاسەت و دیپلۆماسیەتی ژیرانەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و، ڕۆڵ بینینی بۆ هاوسەنگ ڕاگرتنی ئامانجە شاراوەکانی وڵاتانی ناوچەکە و، هاوکات کاریگەری ئەو هەوڵانەی کە هەرێمی کوردستان ناویەتی، لە 2006ــەوە تا ساتی بەستنی کۆنگرەی هەرێمی2021، لە بەغدا.

ئەمە جگە لەوەی دوای چوار مانگ لە بانگهێشتکردنی سەرۆکی هەرێم بۆ پاریس و، کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆکی فەرەنسا، ماکرۆن وەک زلهێزی یەکێتیی ئەورووپا، بۆ یەکەمجار دوای ڕیفراندۆم سەردانی هەرێمی کوردستان دەکات. 

ئامانج لە ناوهێنانی کۆی کێشە و جەنگ و، ناکۆکییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقیا، بە تۆڕی جاڵجاڵۆکەیی ئاسایشی وزە، پێوەستە بە مێژووی ململانێیەکانی ناوچەکە، بۆ گەیشتنی زلهێزە جیهانییەکان بە وزە (نەوت و گاز)ــی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، باکووری ئەفریقیا، دەریای سپی ناوەڕاست و دروستبوونی (کێبرکێ)ــی جیۆئابووری، بۆ گەیاندنی ئەو وزەیە بە بازاڕەکانی ئەورووپا، بەڵام ئەوەی جێگەی پرسیارە بۆچی کە باس لە ئاسایشی وزە و ئەورووپا دەکرێت، فەرەنسا کارەکتەری یەکەمە و لە کاتی بەشداریکردنی سەرۆک ماکرۆن لە لوتکەی بەغدا، پرسی سەرەکی وتارەکانی ئاسایشی وزە و تیرۆر بوو؟ و بۆچی لەم کاتەی ئێستادا، سیاسەتی فەرەنسا لە هەرێمەکە بە گشتی جێگەی تێرامان و شرۆڤەی تازەیە؟ یاخود گرنگی بەهێزبوونی پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان، لەگەڵ فەرەنسا چی لە هاوکێشە پڕ کێشەکانی جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگۆڕێت؟

بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانەی تایبەت بەناونیشانی ئەم شیکردنەوەیە ئابووریە، پێویستە لە سەر بنەمای دوو فاکتەری سەرەکی (سیاسی و ئابووری) باس لە ڕۆڵ و گرنگی کۆماری فەرەنسا و سەردانی سەرۆکی ئەو وڵاتە لەو کاتەی ئێستا بۆ هەرێمی کوردستان بکەین..

گرنگی ڕۆڵی فەرەنسا لە ڕووی ستراتیژییەوە

بۆ تێگەیشتن و شیکردنەوەی ڕۆل وگرنگی فەرەنسا لە رووی ستراتیژیەوە بۆ هەرێمی کوردستان، گرنگە سوود لە دەرچوونی بەریتانیا لە یەکێتی ئەورووپا و درەوشانەوەی فەرەنسا وەک ئاراستە و چاو و داینەمۆی سیاسی یەکێتی ئەورووپا ببینین، بۆ ئەوەی قۆناغەکانی هەڵوێستی کۆماری فەرەنسا لەسەردەمی فەرانسۆ میتران تا سەردەمی ئیمانوێل ماکرۆن لەبەرامبەر کوردستان شرۆڤە بکەین .

فەرەنسا ئەندامی هەمیشەییی ئەنجوومەنی ئاسایشی ناودەوڵەتیییە، هەڵوێست و پشتگیرییەکانی بۆ پرسی کورد لە بڕیای 688ـی نەتەوە یەکگرتووەکانی بەسەرەتاییەکی دەستووری بۆ هاوکاریکردنی پرسی مرۆیی لە 1991 دادەنرێت، بەڵام لەو ساتەدا ڕێگریەکانی ئینگلیز بووە هۆی پاڵپشتی کورد لە لایەن فەرنساوە، تەنیا لە رووی مرۆییەوە نەک سیاسیەوە، ئەمە لە پرسە ئابووریەکان شرۆڤەی تری هەیە، بەڵام سیاسەتی فەرەنسا لە سەردەمی فرانسۆ میتران تا ماکرۆن، جودایی لە جوڵەکانیان دیارە، بۆیە ئامانجەکانی کۆماری فەرەنسا لەسەردەمی ماکرۆن، دەکرێت لەم خالانە بەرجەستە بکرێت.

- بەکارهێنانی سیاسەتی دەرەوەی، بۆ بەهێزکردنەوە و بوونی فەرەنسا بە هێزی یەکەم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی و سووریا بە تایبەتی. 

- فەرەنسا ڕۆلی مێژووی خۆی لە سیاسەتی دەرەوە، بۆ بوون بە دیلی ئەمریکا لە ناوچە ستراتیژییەکان بە سیاسەتێکی جوداتر پێڕەو دەکات. 

- بۆ کۆنترۆڵکردنی هەژموونەکانی ئێران، چین و ڕووسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقیا، پاڵپشتی هێزە سونییەکان دەکات و هەوڵ بۆ دۆزینەوەی هەرێمیک و ناوچەیەکی سەقامگیر بۆ ئاراستەکردنی جوڵەکانی دەدات.

- گەیشتن بە سامانی وزەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، باکووری ئەفریقیا و رۆژهەڵاتی دەریای سپی ناوەڕاست.

بە لێکدانەوە لە ئامانجە سەرەکییەکان، ڕۆڵ و کاریگەری فەرەنسا بۆ کوردستان و پێگە و دیپلۆماسییەتی ژیرانەی کوردستان بۆ فەرەنسا ڕوونتر دەبێتەوە. 

دوای ڕووخانی دەوڵەتی عوسمانی، پێگەی جیۆگرافیای سووریا بۆ فەرەنسا، بە ستراتیژییەت و ئاسایشی پاریس پێناس دەکرێت، چونکە جیۆگرافیای سووریا پێگەیەکی چوار دەریایی هەیە و، دەڕوانێتە سەر هەر چوار دەریاکانی (دەریای سپی ناوەڕاست، دەریای ڕەش، دەریای قەزوێن، کەنداوی عەرەبی/فارسی). لەو نێوەندەدا، پێگەی جوگرافیای هەرێمی کوردستان هەرچەندە بێ دەریایە، بەڵام وەک کلیلێک بۆ یەکلاکردنەوەی هاوکێشە و بەرژەوندییەکانی ناوچەکە دەتوانێت ڕۆلی کاریگەر ببینێت بۆ سووریا، ناوەڕاست و باشووری عێراق. بە تایبەت دوای جەنگە زنجیرە بەندەکانی تیرۆر لە ناوچەکەدا.

لە هەمانکاتدا بەهێزی پەیوەندییەکانی کوردستان لەگەڵ فەرەنسا، خاڵی بەهێز و یەکلاکردنەوەی کێشە هەرێمییەکانی تورکیا و ئێران و عێراقە، لەهەمبەر مافەکانی کوردستان و مانەوەی پێگەی هەرێمی کوردستانە، وەک فاکتەری سەرەکی ناو هەر هاوکێشەیەک لەو ناوچانەدا.، بە تایبەت دوای بەهێزکردن و بە بازارکردنی سیاسی ئەم خاڵانەی خوارەوە لە لایان کوردستانەوە:

- هەرێمی کوردستان دەبێت ئەو پەیامە بکات بە کەرەستەی یەکەمی، کە خوازیاری بونیاتنانی ئەزمونێکی دیموکراسی و هەڵبژاردنی ئازاد و سیستەمی کارگێری و سیاسی ئازادە.

- هەرێمی کوردستان خوازیاری ڕۆڵبینی کارایە لە سەقامگیری هەرێمی لە قۆناغە جودایەکان و چەسپاندنی ئەو خواستە لە زۆنێک، کە سەد ساڵە ناسەقامگیری هەرێمی لە خەسڵەتی دیارەکانی ئەم هەرێمەیە.

- هەرێمی کوردستان وگەلی کوردستان، داکۆکیکاری سەرسەختی مافەڕەواییەکانی ئازادی، هزری، ئاینی، ودیموکراسی مافەکانی ئازادی ئافرەت ونەتەوە وپێکهاتەکان، ئامێزێکی واڵای بێ مەرج بووە بۆ لێقەوماوانی شوناز جیاواز و رەگەز جیاواز.

لە هەمووی گرنگتر، بوونی هەرێمێكی ناعەرەبی و بێ لاینگیر و خۆبەند بە هیچ وڵاتێک و، هاوسەنگ خوازی وەک هەرێمی کوردستان لە ڕکابەرییەکانی ناوچەکەدا، بۆ فەرەنسا و سیاسەتەکانی لەئامانجە هەرە سەرەکییەکانی فەرەنسایە بۆ پشتگیرکردنی کوردستان.

گرنگی ڕۆڵی فەرەنسا لە ڕووی ئابووریــیـــــەوە 

ئابووری فەرەنسا لە ڕیزبەندی جیهانیدا، خاوەن پێگەی پێنجەم گەورە ئابووری جیهانە و، (پێنجـ)ـیەکی کۆی داهاتی ناوخۆیی ناوچەی ئابووری یۆرۆ پێک دەهێنێت، فەرەنسا بە یەکێک لە وڵاتە پێشەنگەکانی جیهان دادەنرێت لە بوارەکانی ( پیشەسازی، فڕۆکەوانی، دروستکردنی هێڵی ئاسنی و کەل و پەلی جوانکاری). هەروەها فەرەنسا لەسەر ئاستی وڵاتانی یەکێتیی ئەورووپا، لە دوای ئەڵمانیا، دووەم هەناردەکاری سەرەکی کیشوەرەکەیە. بەڵام هاوردەکاری سەرەکی نەوت و گازە لەسەر ئاستی یەکێتیی ئەوروپا، بۆیە هەر گۆڕانێک لە نرخ و ئاسایشی وزە ڕووبدات، کار دەکاتە سەر ئابووری و داهاتی تاکەکەسی وڵاتەکەی، ئەمەیش هۆکار بووە لە گرنگیدانی وڵاتی فەرەنسا بە ئەو ئاڵوزی و ڕووداوانەی کە کار دەکەنە سەر ئاسایشی وزە و بازاڕەکانی وزە لە جیهاندا. 

لە باسکردنی پرسی جوڵە ئابووریەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ فەرەنسا، لەسەردەمی سێ سەرۆکی فەرەنسا، سێ خاڵی هاوبەش هەن:

- واژووکردنی پەیماننامەی ئابووری و کلتووری کوردستان و فەرەنسا لە حوزەیرانی 2010 لە نێوان سەرۆک مەسعود بارزانی و نیکۆلا سارکۆزی

- هاوکاریە سەربازییەکانی فەرەنسا لە سەردەمی جەنگی داعش بۆ کوردستان، لە ماوەی سەرۆکایەتی فرانسۆ ئۆلاند. 

- پێوەندیە دیپلۆماسی وهەرێمییەکانی نێوان سەرۆک نێچرڤان بارزانی و ئیمانوێل ماکرۆن لە 2017 بۆ 2021، لە بوارەکانی ئاسایشی وزە و هاوسەنگ ڕاگرتنی هاوکێشە هەرێمییەکان.

بەڵام ناوەڕۆکی پێوەندیەکانی کوردستان وفەرەنسا، لە 1991 بۆ 2021، جودایە، ئەم جودایە مێژوویەکی پر ستراتیژی بۆ کوردستان تۆمارکردووە، ئەم جوداییە رەوشی پێوەرە ئابووریەکان و خواستی بازارەکانی وزە دروستی کردووە. 

فەرەنسای سەردەمی ماکرۆن، قۆناغی سستی ئابووری سەردەمی فرانسۆ ئۆلاندی تێپەراند، سەردەمی سەرکردایەتی ماکرۆن بۆ فەرەنسا، بە سەردەمی خۆراگری ئابووری و دووبارە بواژنەوەی ئابووری فەرەنسا پێناس دەکرێت، بە جۆرێک تا 2030 پێشبینی تەقینەوەی پێشکەوتنی ئابووری فەرەنسا دەکرێت و پێش ئەلمانیا دەکەوێت و دەبێت بە داینەمۆی ئابووری وسیاسی یەکێتی ئەورووپا، خاوەنداریەتی یەکەمی ئەو کیشوەرە دەکات.

بۆ دووپاتکردنەوەی گرنگی هاوکێشە ئابوورییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقیا، بۆ فەرەنسا و کاریگەری ئەو گۆاڕانکارییانە لەسەر بازاڕەکانی وزە، ڕاپۆرتی پەرلەمانی یەکێتیی ئەورووپا، بۆ ئاسایشی وزەی یەکێتیی ئەورووپا لە ئاداری 2020ـدا زیاتر دەردەکەوێت.

لە ڕاپۆرتەکەی پەرلەمانی ئەورووپادا هاتووە، وڵاتانی یەکێتیی ئەورووپا بەڕێژەی 90% پشت بە نەوتی هاوردەکراو دەبەستن، هەروەها ڕێژەی 70%ـی گازی سروشتی وڵاتەکەیان هاوردەدەکرێت و، ڕووسیا ڕێژەی 40%ـی وزەی یەکێتیی ئەورووپای دابین کردووە، هەروەها ئاماژە بەوە دەدات هەرچەندە یەکێتیی ئەورووپا کار لە پرۆژەکانی TAP, TANAP, TRANS CASPIAN, TRANS -SAHARAN، دەکات بۆ دابینکردنی وزەی وڵاتەکانی، بەڵام ئەگەر دوای ململانێکانی ئەورووپا لەگەڵ ڕووسیا سەرجەم پرۆژەکان تەواوببن، ئەوا تەنیا یەک لەسەر چواری خواستی بازاڕەکانی یەکێتیی ئەورووپا دابین دەکەن. ئەمەیش بە واتای ئەوە دێت، ئەگەر پرۆژە جاڵجاڵۆکییەکانی سەر خاکی عێراق، سووریا و ڕۆژهەڵاتی دەریای سپی ناوەراست تەواو نەبن، پشتبەستنی بازاڕەکانی ئەورووپا بە گازی ڕووسیا زیاتر دەبێت. 

دەرئەنجامی ئەو راپۆرتە ئەو راستیە دووپاتدەکاتەوە، کە هێڵە جاڵجاڵۆییەکانی سەر نەخشەی وزەی عێراق و سووریا بۆ فەرەنسا لەئێستا وداهاتوودا، ئایندەی ئاسایشی وزەی فەرەنسا دابین دەکەن. بە مانایەکی تر، ئامانجی سەرەکی فەرەنسا بەستنەوەی هێڵە جاڵجاڵۆکییەکانی ڕۆژهەلاتی ناوەڕاستە بە پرۆژەکانی ڕۆژهەڵاتی ئەورووپا و ئاسیای ناوەڕاست، وەک ئەوەی لە نەخشەی ژمار 1و 2ــی وێنەکە دەردەکەون، بەڵام گرفتی سەرەکی ئەوپرۆژانە باردۆخی عێراق و ناسەقامگیری ناوچەکەو بێ بەشکردنی کوردستان بووە لە زۆربەی جوڵە بەرژەوەندیخوازەکانی ئێران، تورکیا وعێراق بە سەپەرشتی ئەمریکا، بۆ کێشانی ئەو ‌هێلانە بۆ بازارەکانی ئەورووپا.

گرنگترین پرۆژەکانی وزە کە ئاسایشی ئەورووپا دابین دەکەن، ئەمانەن:

- دوای جەنگەکانی کەنداو، وڵاتانی ڕۆژئاوا بۆ بەرهەڵستیکردن لە فراوانبوونی رووسیا و چین لە ئاسیای ناوەڕاست، پرۆژەی هێڵی دژە فڕین ناسراو بە هێڵی 36 راگەیاند، ئامانجی شاراوەی ئەو ‌هێڵە کێشانی هێڵێک بوو بۆ ناوچە دەوڵەمەندەکانی وزە و دوای ئەو رووداوە پرۆژەی نابۆکۆ واژووکرا، بەڵام وڵاتانی ئەورووپا بەهۆکاری جودا لە کێشانی ئەو هێڵە سەرکەوتوو نەبوون و هاوکات جەنگی تیرۆر لە عێراق نەبووە هۆی دووبارە کێشانی ‌هێڵی کەرکوک - حەیفا لە 2003ــدا

- بە هۆی ڕووداوەکانی بەهاری عەرەبی، لە 2011 پرۆژەی ‌هێڵی گازی عەرەبی وەستێنرا.

- دوای ئەوە وڵاتانی ئەمریکا و ئەورووپا هەوڵی ڕاکێشانی دوو پرۆژەی تر هێڵی(‌ ئێران ــ سووریا ــ عێراق) و هێڵی (قەتەر – تورکیا)ــیاندا، بۆ ئەوەی ئاسایشی وزەی وڵاتەکانیان دەستەبەر بکەن، بەڵام ئەو دوو ‌هێڵە جگە لە ڕکابەری ناودەوڵەتی، بووە هۆی خوڵقاندنی ڕکابەرییەکی توندی هەرێمی لە نێوان تورکیا و ئێران، عێراق و لەئەنجامدا نەرووخانی ئەسەد و دووبارە گەرانەوەی رووسیا بۆ سووریا هاوکێشەکانی گۆڕی.

- لە ئەنجامی ئەو گۆڕانکاریانە، جەنگی داعش دەرگایەک بوو بۆ دووبارە ڕاکێشانی ڤێرژنێکی نوێــیـی هێڵی کەرکووک ــ حەیفا 2، کە هێڵەکە لە موسڵ بۆ هەریەکە لە کەرکووک، ڕەمیلان، حەسەکە، دیرەزوور، تەدەمیر، درێژدەبێتەوە و لە خاڵی H5 دووبارە دەگاتەوە بە هێڵی کەرکووک ــ حەیفا 1، بەڵام پلانی کێشانی ئەو ‌هێڵە بووە هۆی تێکدان و پێچەوانکردنی سەرجەم هاوپەیمانێتییە هەرێمییەکان بە تایبەت تورکیا و ئێران، تورکیا و عێراق. و هەوڵی زۆر بۆ بێبەشکردنی کوردستان درا لەو پرۆژانە هاوپەیمانێتی هەرێمی دژی کوردستان راگەینران، ئەم سیاسەتە بووە هۆی ئامادەکاری کوردستان بۆ ئەنجامدانی گشتپرسی.

- لەو نێوەندەدا جەنگی نرخەکانی نەوت لە 2015 بۆ 2017 سەریهەڵدا و نزیکبوونەوەی سعوودیە و ڕووسیا پرسەکانی ئاڵۆزتر کردن.

- ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی کوردستان و، واژووکردنی ڕێککەوتنی ڕووسیا و سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، لەگەڵ کۆمپانیای ڕۆسنەفت بۆ هەناردەکردنی وزەی هەرێمـی کوردستان، وەک مەزنترین جوڵەی ستراتیژیی لە کۆی هاوکێشە جیهانییەکان لەسەر تۆرە جاڵجاڵۆکییەکی وزە تۆمارکرا. 

- جوڵە و ستراتیژیەتیی وردی نێچیرڤان بارزانی وەک سەرۆک حوکوومەتی ئەوکات، سەلماندی هیچ هاوکێشەیەکی ئەو تۆرە جاڵجاڵۆکیە بە پەراوێزکردنی کورد سەرناگرێت و ئاسایشی وزەیان دەخاتە مەترسییەوە، بە تایبەت دوای ئەوەی لە کۆتاییەکانی 2019ـدا، ڕێککەوتنێکی تازە بۆ ‌هێڵی ئێست مێدتریان گواستنەوەی وزەی ناوچەکە و بەسەرپەرشتی فەرەنسا بۆ بازاڕەکانی ئەورووپا بێ بەشداربوونی تورکیا واژۆکرا.

ئەم جووڵانەی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی بوونە هۆی تۆمارکردنی دەستەواژەی (دیدگای نێچیرڤان بارزانی بۆ ئاسایشی وزەی ڕۆژ‌ەڵاتی ناوەراست) لە پەراوەکانی مێژووی ئاسایشی وزەی جیهاندا. و هاوکات جوڵەکانی لەو بارەیەوە بوونە هۆی وەستان و دووبارە گەڕانەوەی دیپلۆماسیەتی وڵاتانی ڕۆژائاوا و ئەورووپاییەکان، بۆ دەرگاکانی هەرێمی کوردستان و فەرەنسا پشتگیرییەکانی بۆ هەرێمی کوردستان دووپاتکردەوە و، بوو بە فاکتەرێکی گرنگ بۆ پاڵپشتیکردنی کوردستان. 

هەروەها سیاسەتی پڕ بۆشایی ئیدارەکانی ئەمریکا لە سووریا و ناوچەکە، بووە هۆی گۆڕانکاری لە سیاسەتی فەرەنسا و گەڕانەوەی بە دیدگایەکی تر بۆ ناوچەی ژێر هەژموونەکانی. 

بە مانایەکی تر، دوای ئەو ڕووداوانەی پرسی وزە باسکران، لاوازی سیاسەتەکانی عێراق و کاریگەربوونی بە هەژموونەکانی ئێران و هاوکات بەهێزبوونی پەیوەندییە بەرژەوەندیخوازەکانی تورکیا و ڕووسیا لە سووریا، سیاسەتی پڕ دیپلۆماسی نێچیرڤان بارزانی لە ڕۆژئاوای کوردستان و وڵاتانی ناوچەکە وایکردووە، پاریس، هەولێر بە مەیدانی نوێی سیاسەتی وڵاتەکەی و یەکێتیی ئەورووپا دادەنێت، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەک بەغدا. ئەمەیش ئەوەمان پێ دەڵێت کە پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان، وەک وڵاتێکی پڕ وزە و پڕ دیپلۆماسی و تیژبین لە ستراتیژی وزەو ئامانجی وڵاتان، وەک هەرێمێکی ناعەرەب هیچی کەمتر نییە لە سەڵتەنەتی عەمان و قەتەر، بۆ ڕاگرتنی پێگەی ئابووری خۆی و ‌هێشتنەوەی هاوسەنگی، بۆ کردنەوەی دەرگای دانووستانەکان، لە پێناو چارەسەرکردنی پرسە ئابووری و سیاسییەکان.

دیدگای نێچیرڤان بارزانی لە ئاسایشی وزەی جیهانی 

شرۆڤەکار و ئەکادیمستە ناودارەکانی جیهان، بۆ تێگەیشتن لەسیاسەتی هەر سەرکردەیەکی ناودار، کار لەسەر دیدگا و ڕەهەندی مێژووی و ئەو وڵاتە دەکەن. هەرێمی کوردستان و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد هەر لەسەرەتاییەکانی سەدەی بیستەم ڕووبەڕووی چەندین جەنگ و نەهامەتی بوونەتەوە، بە تایبەت لە پرسی نەوت و ئاسایشی وزەدا، بۆیە بەگەڕانەوە بۆ دێرە نووسراوەکانی مێژوو، تێدەگەین نێچیرڤان بارزانی چۆن لە هەر جوڵەیەکی ستراتیژی قوڵ دەبێتەوە و وایکرد جۆری هاوکارییەکانی فەرەنسا لە مرۆییەوە بۆ ئابووری و دیپلۆماسی و سیاسی بگۆرێت.

بارزانی نەمر لە شەستەکانی سەدەی بیستەم لە وتەیەکیدا دەفەرموێت: " نەوتی نەعلەتی ناهێڵێت دەنگمان بگات". هەروەها دووبارە لە وتەیەکی تر دووپاتیدەکاتەوە: " نەوت بووەتە سەرچاوەی پەرتەوازیمان." ئەم وتەی جەنابی بازرانی نەمر لە سەردەمێکە کە حوکوومەتی هەرێمی کوردستان بوونی نەبووە خەباتێکی بێ وەستانی بۆ پاراستنی مافەکانی کوردستان کردووە، بەڵام وردبوونەوەی لە ڕووداوەکانی ئەوسات بۆمان دەردەخەن، کە چوونی بارزانی نەمر بۆ یەکێتیی سۆڤیەت زۆر لە هاوکێشە سیاسییەکانی گۆڕی، بە تایبەت لە کاتی سەردانی تا ڕووداوەکانی 1958 و پرسی پشتێنەی جێگرەوەی نێوان (بەریتانیا، تورکیا، پاکستان، ئێران و عێراق). 

لە سەردەمی ئێستا و سەردانی سەرۆکی فەرەنسا بۆ کوردستان و، کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرکردایەتی کورد هاوکات بەشداریکردنی لە لوتکەی بەغدا زۆر ڕووداوی مێژوویمان بۆ ڕووندەکاتەوە، بۆیە گرنگە شرۆڤە بۆ دیدگا و تیژبینی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی بکرێت، لە پرسی ئاسایشی وزەدا و هەوڵ و جوڵەکانی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی لەسەرجەم ئەو جوڵانەی سەرەوە باسکران بە چەند خاڵێک دەخەینەڕوو: 

- لە ساڵی 2003 دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حسێن، دەرفەتێکی گونجاو بۆ هەرێمی کوردستان ڕەخسا، بە تایبەت دوای بەشداریکردنی کارای سەرۆک مەسعود بازارنی لە پرسی دەستووری عێڕاق، ئەمەیش بووە هۆی ئەوەی لە ساڵی 2006، بە پێی دەستووری عێراق، کار بۆ هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بکرێت، گرنگی پێگەی هەرێمی کوردستان بووە هۆی ئەوەی لە هێڵی مێژووی نابۆکۆ، داوای بەشداریکردنی کوردستان بکرێت بۆ هەناردەکردنی وزەکەی. 

- لە کاتی ڕووداوەکانی بەهاری عەرەبی وێڕای ئاڵۆزی ناوچەکە، سیاسەتی ئەو کاتەی نێچیرڤان بارزانی لە کابینەی حوکوومەت توانی زۆرترین وەبەرهێنەری بیانی بهێنێتە کوردستان و، کاری وەبەرهێنان بکەن بە تایبەت لە بواری نەوت و گازدا. 

- لەجەنگی داعشدا، وێڕای هەماهەنگیەکەی زۆر لەگەڵ هاوپەیمانەکان دروستکرا، بەڵام سیاسەتی ناڕەوایی حوکوومەتی بەغدا بووە هۆی واژووکردنی ڕێککەوتنی ستراتیژیی تورکیا و هەرێمی کوردستان. 

- نەناردنی بودجەی حوکوومەتی هەرێمی کوردستان، بووە هۆی بڕیاری هەناردەکردنی وزەی هەرێمی کوردستان بێ گەڕانەوە بۆ حوکوومەتی بەغدا. 

- لە کاتی ڕکابەرییە ناودەوڵەتی و هەرێمایەتییەکان، پەرتەوازەبوونی هاوپەمانێتییەکان، بووە هۆی پەیڕەوکردنی سیاسەتێکی هاوسەنگ و بێ لایەن لەلایەن حوکوومەتی هەرێمی کوردستان و نێچیرڤان بارزانی لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە، بە تایبەت ئێران، تورکیا و وڵاتانی کەنداو، بەڵام عێراق لە بێ بەشکردنی کوردستان نەوەستا و بەردەوام بوو لە گرتنە بەری جوڵەی تر دژی کوردستان. 

- دوای نزیکبوونەوەی ئێران و ئەمریکا، بووە هۆی بێ باکی كاتـــی ئەمریکا، لە هاوپەیمانێتی لەگەڵ کورد و، چاوپۆشی ئەمریکا لە سیاسەتی عێراق بە لە قاڵبدانی هەرێمی کوردستان، لە چوارچێوەی هێزە ئەقڵیمییەکان (هەرێمییەکان) و، هێرشکردنە سەری، هەرێمی کوردستانی ناچارکرد پەنا بباتە بەر ئەنجامدانی گشتپرسی. 

- ئەگەر عێراق سەربکەوتایە، ئەمریکا دوور نەبوو ئامادەبێت، بۆ خەونی دروستکردنی عێراقێکی ناوەند بەهێز، لە پێناو وەستانەوەی بەڕووی ستراتیژیی ڕووسیا لە ناوچەکەدا، پشت بکاتە کوردستان. 

- دوای سەردانیکردنی سەرۆک نێچرڤان بارزانی، بۆ ڕووسیا و واژووکردنی گرێبەست لەگەڵ ڕۆسنەفت کۆی هاوکێشەکانی وزەی گۆڕی، ئەم رێکەوتنە بووە بەهێزی مانەوەی کوردستان، وەکوو هێڵی ناوەند و، پەیڕەوکردنی سیاسەتێکی نوێی وزە لە دوای 2017، هەرێمەکەی بووە شانۆی پێشبڕکێی ڕووسیا و ئەمریکا، بۆ ئەوەی هەریەکەیان سەرنجی ستراتیژە سیاسییەکەی بەلای خۆیاندا ڕابکێشن. 

- بەڵام لەو نێوانەدا کوردستان لاواز نەبوو، دیپلۆماسییەتی بەهێزی نـێـچـیـرڤـان بـارزانـی سەرۆکی ئەو دەمەی حوکوومەتی هەرێمی کوردستان بوون، هاوکێشە بەرژەوەندیخوازەکانی لە نێوان ئەمریکا و ڕووسیا، بە (یەکێتیی ئەورووپا)، هاوکێشەی زلهێزەکانی لەسەر خاکی عێراق و سووریای گۆڕی، پاڵپشتیەکی بەهێزەی هیزەکانی سووریا کرد بۆ یەکگرتن وئیدارەدانی خۆیان دوای پرسی تیرۆر بۆ ئەوەی بێ بەش نەبن لە هەر گۆرانکاریەکی ناوچەکە.

- سەردانیکردنی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی بۆ فەرەنسا، ئەو وڵاتەی قوڵتر هێنایە ناو هاوکێشەکە و، لەو ڕێیەوە عێراق ستراتیژە تاکلایەنەکەی کورتیهێنا، هەروەها (ئامانجی پشت پەردەیش)، لە دروستکردنەوەی عێراق بە ناوەندێکی بەهێزەوە پێشی پێگیرا و، (کـوردسـتـانــ)ـیش، لە تەنگژەی زۆر قوڵتر پارێزرا. 

- هاوسەنگی ڕاگرتنی پێوەندییەکان لەگەڵ ئێران، ڕووسیا و چین لە هەرێمی کوردستان، دەبێتە هۆی دووبارە بەهێزکردنەوەی پێگەی جوگرافیای کوردستان، بۆ ئەو مەبەستە نێچیرڤان بارزانی، وێڕای ناکۆکییەکان هەوڵی یەکخستنەوەی نێوان ماڵی کوردستان دەدات لەناوخۆیی هەرێم و پارچەکانی تری کوردستان و دەڵێت: "ئێمە یەکگرتوو نەبین نەک دوو ئیدارە نین، بەڵکــوو سفر ئیدارەین." 

- هەوڵەکانی سەرۆکی هەرێم توانیویەتی ڕێگری لەهەر ڕێککەوتنێکی دژ بە بەرژەوەندییەکانی کوردستان بکات، بە تایبەت لە کوردستانی باشوور و ڕۆژئاوا.

- ئەمریکای سەردەمی بایدن، گرنگیدانە بە کازمی و نزیکبوونەوەی لە وڵاتانی کەنداو، دەیەوێ ستراتیژی ئەمریکا لەناوچەکە بگۆڕێت، ئەو ستراتیژەی ئەمریکا پێویستی بە عێراقێکی بەهێزە، بەرانبەر بە پێشڕەوییەکانی ڕووسیا و چین لەناوچەکە، بەڵام لایەنێکی کێشەی سەرەکی ئەو سیاسەتەی ئەمریکا ئەوەیە، کە تەنیا گرنگی بە کازمی و پلانەکەی دراوە، نوێنەرایەتی کوردستان لەو هەوڵانەدا بە بەرجەستەیی بەدی ناکرێت، ئەمەش بەجۆرێک بەمانای پەراوێزخستنی کورد دێت، بەڵام سیاسەتی هەرێمی کوردستان، لە ستراتیژیەتی نوێی ئەمریکا لە عێراقدا، دووبارە هاوکێشەکانی گۆڕی، دوای ئەوەی بیرۆکەی بەستنی کۆنگرەی بەغدا بەسەرکردایەتی فەرەنسا لە عێراق لەلایەن سەرۆکی هەرێم پێشنیاز کرا و هێزە ناکۆکەکانی لە سەر مێزی گفتوگۆ کۆکردەوە

- سەرۆکی هەرێمی کوردستان هاوکات لە گەڵ جوڵە دیپلۆماسییەکانی عێراق، جوڵە دیپلۆماسییەکانی هەرێمی کوردستانی دەستپێکردەوە. هاتنی وەزیری دەرەوەی قەتەر و، بانگهێشتکردنی سەرۆکی هەرێم بۆ قەتەر، هەروەها کۆبوونەوەی تایبەتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و ماکرۆن لە بەغدا و، سەردانیکردنی سەرۆکی هەرێم بۆ فەرەنسا، زادەی سەرنجڕاکێشانی فەرەنسا بوو، بۆ پێگە و سیاسەتی هەرێمی کوردستان. لەئەنجامدا لەلوتکەی بەغدا بینرا، پێش بەستنی لوتکەی بەغدا، سەرۆکی هەرێمی کوردستان، چ لە رێگای سەردان یان پێشوازیکردن لەگەڵ زۆربەی سەرکردە بەشداربووەکان دیداری هەبووە.

- لەو کاتەی عێراق هەوڵی پێڕەوکردنی سیاسەتی کەنداو و دوورکەوتنەوە لە ئێران دەدات و، پرۆژەکانی شامی گەورە (هێڵی بەسرە ــ عەقەبە) جێبەجێدەکات، جوڵەکانی هەرێمی کوردستان سەلماندی هیچ پرۆژەیەک بێ کورد و بەشداری کوردستان سەرناگڕیت و عێراق سەقامگیر نابێت و بێ کوردستان ئەستەمە گۆڕانکاری لە ناوچەکە بێتە کایەوە، بە تایبەت لە پرسی سووریا، چونکە ئەو هەوڵانەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، بۆ چارسەرکردنی پرسی سووریا بە هیچ سەرکردەیەکی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست ناکرێت، سەرۆکێک کە پەیوەندی لەگەڵ تورکیا، ئێران وڵاتانی کەنداو عەرەب بەهێزە. 

دوای سەردانیکردنی نێچیرڤان بارزانی، بۆ ئێران و پێشوازیکردنی بە ئاڵای کوردستانەوە، بە سەرکردەکانی جیهانی وت لایەنگیری هیچ لایەک نین و پرد ئاسا کار بۆ بەرژەوەندییەکانی هەرێمی کوردستان دەکەین و، ڕێککەوتنی مێژوویمان لەگەڵ رووسیا هەیە، و هاوبەش و هاوپەیمانی فەرەنساین، ئەمە لە کاتێکدایە کە کۆمپانیای تۆتاڵی فەرەنسی خاوەن ڕێژەی 18%ـی کێڵگە گازییەکانی هەرێمی کوردستانە وهاوکات لە گەڵ حکومەتی عێراقیش کاری وەبەرهێنان دەکات. بوونی کۆمپانیاییە فەرەنساییەکان وبەهێزبوونی پێوەندیەکانی لەگەڵ هەرێمی کوردستان بە واتایی زیادبوونی وەبەرهێنانی بیانیە لە کوردستان.

پێویستە ئەوەش بوترێت، ڕێککەوتنی کوردستان و ڕووسیا بە واتای هەناردەکردنی وزەی کوردستان دێت، بۆ تورکیا، سووریا و ئەڵمانیا، بێ ئەوەی ئەمریکا و فەرەنسا بەشداربن، هاوکات هەرێمی کوردستان دەتوانێت لە ڕێگەی گازی سروشتی وڵاتەکەی، ئاسایشی وزەی کارەبای عێراق دابین بکات و، بەشداربێت لە بۆرییە هێڵەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراق و، گەیشتنی بۆ هێڵی گازی عەرەبی، بەڵام بە پەراوێز خستنی کوردستان هیچ هەوڵێك نایەتە دی.

لە ساڵی 1946 بۆ 2021، کوردستان خاوەن یەک ئامانج و ستراتیژیی نوێبووەوەی بەرژەوەندی جیهانییە.

بە کورتی سیاسەتی جوڵەی بەردەوام ، هاوسەنگی بەردەوامی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی وایکردووە، هەم فەرەنسا پێویستی بە کوردستان بێت هەمیش کوردستان، هاوپەیمانێتی لەگەڵ فەرەنسا بە پاڵپشتییەکی گرنگ بزانێت بۆ دەستەبەکردنی مافەکانی و، وەستانی هێرشەکانی تورکیا، بۆ سەر خاکی هەرێم. هاوکات دووبارە کرانەوەی دەرگاکانی هەرێم لەگەڵ ئێران لەساتی دانووستانەکانی ڤیەننا، پێگەکانی کوردستانی بەهێزتر کردوون .

ئەگەر ئەمریکا وئەورووپا خاوەن پرۆژەی مێژووی ئابووری " پلانی مارشال و بیروباوەری ترۆمانن"، ئەگەر رووسیا " پاشاو زلهێزی گازی"ــی جیهانە، ئەوا هەرێمی کوردستان خاوەن دیدگای وزەی نێچیرڤان بارزانییە لە پرسی ئاسایشی وزەدا، کە توانی لە کەمتر لە دەییەک ڕێژەی بەرهەمهێنانی نەوت لە سفر بەرمیلەوە بۆ 450 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بەرزبکاتەوە، بە بەراوردکردنی ئەو ڕێژەیە سەڕەڕای بوونی کێشە و جەنگی بەردەوامی ناوچەکە، هیچ وڵاتێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەبەرزکردنەوەی رێژەی بەرهەمێنان هێندە فراوان نەبووە.

هەرچەندە پرۆژەی شامی گەورە تازە دەکرێتەوە، هەرچەندە ڕێککەوتنی ستراتیژی لەنێوان چین وئێراندا هەن، هەرچەندە ڕووسیا تا 45 ساڵی تر لە سووریا زلهێزی یەکەمە، تورکیاو عێراق هەر ڕێککەوتنێکی تر بکەن، ئەوا کوردستان خاوەن ڕێكکەوتنی ستراتیژی قوڵی ناوچەکەیە و هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستە.

رۆندک فارس _ نووسەرى کتێبى ئاسایشى وزە، شادەمارى تەنگەژەکان - فاکتەرى وەرچەرخانەکان