بەشار ئەسەد هەوڵدەدات لە ژێر هەژموونى ئێران دەربچێت بیروڕا

نوچەنێت:

هیلال خاشان 

لە دواى رووداوەكانى سووريا لە (2011)وە، لە هەفتەى رابردوو بەشار ئەسەد، سەرۆكى سووريا بۆ يەكەمجار سەردانى ئيماراتى كرد، دواى ئەو سەردانە ئەنتۆنى بلينكن وەزيرى  دەرەوەى ئەمەريكا رايگەياند، "پێشوازى ئيمارات لە ئەسەد پێدانەوەى شەرعيەتە بە دەسەڵاتەكانی، كە لە چەند ساڵى رابردوو زياتر لە (500) هەزار سوورى كردۆتە قوربانى، زياتر لە (150) كەس لەو وڵاتە بێسەروشوێنە، بۆیە ئەمەريكا هەوڵەكانى گێڕانەوەى ئەسەد رەت دەكاتەوە."

ئەو هەنگاوە نوێيەى سووريا چەند ساڵێك دواى هەوڵى ئاساييكردنەوەى وڵاتانى عەرەبى و حكومەتى سووريايە.

بە درێژايى ماوەى شەڕ چەند وڵاتێكى عەرەبى پارێزگاريان لە پەيوەندى ديپلۆماسى لەگەڵ سووريا كرد، هەندێك وڵاتى تريش لە (2013) پەيوەندييان لەگەڵ سووريا ئاساييكردەوە، وڵاتانى تريش لە بوارى ئەمنى هاوكارى نێوانيان دەست پێكردەوە.

محەمەد بن زايد، شازادەى جێنيشنى ئەبوو زەبى لەكاتى پێشوازى لە بەشار ئەسەد رايگەياند، "سووريا كۆڵەگەيەكى سەرەكى ئاسايشیى وڵاتانى عەرەبييە." دواى كۆبوونەوەش لە راگەيێندراوێكى هاوبەش داوايان كرد هێزە بيانييەكان لە سووريا بكشێنەوە، هەردوولاش جەختيان لەسەر يەكپارچەيى خاكى سووريا  و كۆتاييهێنان بە ململانێكان بەشێوەيەكى ئاشتيانە كردەوە.

يەكێك لە ئامانجە گرنگەكانى سەردانى ئەسەد بۆ ئيمارات لێدان بوو لە هەژموونى ئێران لە سووريا و گۆڕانكارى سياسييە بە جۆرێك ئەگەرى هەبێت واشنتن پاڵپشتى بكات.

رۆژئاوا بایەخ بەسووریا نادات

هيوا هەبوو شۆڕشى سووريا بەخێرايى كۆتايى بە دەسەڵاتى ئەسەد بهێنێت، بەڵام ئەوە رووى نەدا، چونكە ئەسەد لە وێناكردنى سياسەتە داپڵۆسێنەرەكانى وەك بەرەنگاربوونەوەى تيرۆر سەركەوتوو بوو، یۆیەش بايەخدانی وڵاتان بە ململانێى سووريا لاواز بوو.

لە (2012) نيكۆلا ساركۆزى، سەرۆكى ئەو كاتەى فەڕەنسا، كۆمەڵەى دۆستانى سوورياى راگەياند، دواى ئەوەى رووسيا و چين ڤيتۆيان دژ بە بڕيارى ئەنجوومەنى ئاسايشى سەر بە نەتەوە يەكگرتووەكان بۆ سەركۆنەكردنى بەرەنگاربوونەوەى دەسەڵاتى سووريا دژ بە داخوازييەكانى خۆپيشاندەران بەكارهێنا، لە (2012) چەند كۆنگرەیەكیان رێكخست، نوێنەری (70) وڵات و چەندین رێكخراوی نێودەوڵەتی و ناوچەیی بەشدار بوون، بەڵام لە (2013) تەنیا (11) وڵات بەشدارییان كرد.

لە (2013) دەسەڵاتی ئەسەد لە رێگەی بەكاری هێنانی گازی كیمیاوی (1429) كوشت، لەو ژمارەیە (426) منداڵی تێدا بوو، پەرلەمانی بەریتانیا دژی بەكارهێنانی هێزی سەبازی بوو بەرانبەر ئەسەد، رایگشتی ئەمەریكی دژی هێرش بوو بۆ سەر بەشار ئەسەد بوو، باراك ئۆباما بڕیاری دا دەستوەرنەدەنە كاروباری سووریا.

بنەمای لۆژیكی سزانەدانی ئەسەد ئەوە بوو، ئەمەریكا بەرژەوەندی گەورەی لە سووریا نییە، بەهەمان شێوە ئەمەریكا هیچ رێكارێكی سزادانی ئەو وڵاتە عەرەبیانەی نەگرتەبەر كە پەیوەندیان لەگەڵ دیمەشق ئاساییكردەوە.

هەرچەندە وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا رایگەیاند، "هانی ئاساییكردنەوەی پەیوەندیی دیپلۆماسی لەگەڵ دەسەڵاتی بەشار ئەسەد نادەن." بەڵام هەندێك وڵاتی عەرەبی ئەو  ئاراستەیان قبوڵە، بە دووریش نازاندرێت واشنتن كار لەگەڵ دەسەڵاتی ئەسەد بكات بۆ سەپاندنەوەی ئاشتی لە سووریا.

تا ئێستا ئەمەریكا تەنیا ئەوەی راگەیاندووە، "سزا لەسەر حكومەتی سووریا لادانات، پێش رێككەوتنی ئەسەد لەگەڵ هێزە ئۆپۆزیسیۆنەكان بەشدار نابێت لە ئاوەندانكردنەوەی سووریا."

پاڵنەری ئەبوو زەبی             

دوای ئەوەی پەیوەندیی چەند وڵاتێكی عەرەبی لەگەڵ سووریا پچڕا، لە (2011) كۆمكاری وڵاتانی عەرەبی ئەندامییەتی سووریای هەڵپەسارد، بەڵام دەرچوونی شۆڕشی ئاشتیانەی سووریا لە رێڕەوی خۆی و بەرەو توندوتیژی، خزمەتی گەورەی بە واقیعی ستەمكاری عەرەبی كرد، بەو جۆرە سووریا بووە گۆڕەپانی ململانێی تائیفی، ئەوەش پاساوی دایە داپڵۆسینی راپەڕینی وڵاتەكانی تر، لەگەڵ برەودان بەوەی تێچووی گۆڕانكاری زۆر لەوە گەورەترە ئەو وڵاتانە بەرگەی بگرن، گەلەكانیان لەنێوان سەقامگیری و خوێنڕشتن ناچاركرد یەكیان هەڵبژێرن. 

دوای ئەوەی سەركردەكانی عەرەب ناڕەزایی وڵاتانی خۆیان بە تەواوی كردەوە و كۆتاییان بە خواستی بە دیموكراسی بوون هێنا، ئەو بۆشاییەی پشتگوێخستنی واشنتن لەو ململانێیە دروستیكرد، بەتایبەت دوای ئەوەی ئۆباما رێگەی بە دەستوەردانی سەربازیی رووسی لە شەڕی ناوخۆی سووریا دا، ئەبوو زەبی قۆستییەوە.

لە (2018) ئیمارات باڵیۆزخانەی خۆی لە دیمەشق كردەوە، ئەوەش بووە هاندەر ئوردن و بەحرێن هەنگاوی هاوشێوە بنێن.

لەسەر ئەرزی واقیعدا چەندین وڵاتی عەرەبی جگە لە قەتەر بایەخیان بە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ بەشار ئەسەد دەدا، لە (2013) دوای لادانی محەمەد مورسی عەبدولفەتاح سیسی هەمان هەنگاوی نا. 

محەمەد بن زاید ئێستا كار بۆ رێكخستنەوەی رێكاری كۆتایی دەكات، بۆ دووبارە گونجاندنەوەی ئەسەد لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی. 

ئەو وڵاتە عەرەبیانەی هەوڵدەدەن پەیوەندییان لەگەڵ سووریا ئاسایی بكەنەوە، داوا چاكسازی و ئازادكردنی زیندانیە سیاسیەكان وەك مەرجی پێشوەختەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئەسەد ناكەن.

لەگەڵ ئەوەشدا سەرۆكی سووریا دەیەوێت ئێران دوور بكەوێتەوە، ئەو وڵاتانەش پێیانوایە ئاساییكردنەوە وەك هەنگاوی یەكەمە بۆ كەمكردنەوەی هەژموونی ئێران لە سووریا، كە ئەوەش لە كۆتایی دەبێتە كەمبوونەوەی باڵادەستی لە ئێران عێراق و لوبنان  و رازیبوونی ئێران بۆ دەستبەردران لە هەوڵەكانی زاڵبوون بەسەر ئەو ناوچەیە.

بۆ ئەوە ئەسەد پێویستی بە دروستكردنی هاوپەیمانێكی سیاسی بەهێز هەیە، بۆ بەهێزكردنەوەی بەرژەوەندییە ئابوورییە داتەپیویەكەی، ئیمارات وڵاتێكی دەوڵەمەندی سەقامگیرە، هەموو ئامانجەكانی سووریای تێدا دێتە دی.

لەو سەردانەی ئەو دوایەی ئەسەد سەرەتا سەردانی دوبەی پایتەختی بازرگانی ئیماراتی كرد و لەوێوە چووە ئەبوو زەبی پایتەختی سیاسی ئەو وڵاتە، ئەسەد لەگەڵ بن زاید دوو ئاسۆی نوێی لەو دوو شارە لە بوارە گرنگەكان كردەوە.

ئەوانەی لەگەڵ ئەسەد بوون لە ئیمارات داوایان كرد، "دەمانەوێت وەبەرهێنان لە وزەی سروشتی و پەرەپێدانی كەرتی خانووبەرە لە سووریا بەشدار بن."

سەردانەكەی ئەسەد بۆ ئیمارات پێش كاتی خۆی بوو، ئەوەش بەهۆی ئەوە بوو جیهان بە قەیرانێكی نێدەوڵەتی سەرقاڵە، هێشتا  كۆتاییەكەی دیار نییە، ئەوەش مامەڵەی رووسیامان لە ئۆكراینا بیردەخاتەوە، كە هێرشەكانی رووسیا هاوشێوەی هێرشەكانە لە سووریا، بەربەستە سەربازییەكانی بەردەم رووسیا لە ئۆكراینا دەبێتە هاندەر ئێران لە سووریا دژایەتی رووسیا بكات، ئەوەش هەڵوێستی ئێران بەهێز دەكات، هێرشی سەربازی سەربازی بكاتە سەر ئیسرائیل.

یەكێك لە پاساوەكانی بن زاید لە پاساوەكانی بۆ ئەو سەردانەی ئەسەد دەڵێت، "كۆتایی هێنان بە ململانێكان پێویستی بە پراگماتیە، ئەگەر ئەو شەڕە كۆتایی نەیەت ئێران پێگەی خۆی بەهێز دەكات، بەتایبەت ئێستا رووسیا بە ئۆكراینا سەرقاڵە. 

سەبارەت بە ئیسرائیلیش زۆرێك پێیانوایە، ئیسرائیل و حكومەتی سووریا دەیانەوێت پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە بەڵام لەسەر ئەرزی واقیع لەو دوو وڵاتە كەس بایەخ بە واژۆكردنی پەیماننامەی فەرمی نادات، هەرچەندە تا ئێستا ئیسرائیل پابەندە بە مانەوەی سیاسی بەشار ئەسەد.

حافز ئەسەد كە لە (1971 تا 2000) حكومی سووریای كرد، رەتی كردەوە پەیماننامەی ئاشتی لەگەڵ ئەسەد واژۆ بكات، چونكە دژایەتیكردنی ئیسرائیل تاكە سەرچاوەی شەرعیەتی جەماوەری بوو، لەبەرانبەریشدا ئیسرائیل هیچ هۆكارێكی نەدەبینی بۆ واژۆكردنی رێككەوتنی ئاشتی، چونكە سووریا وڵاتێك بوو خاوەن توانایەكی سەربازی گەورە نەبوو، بۆ هەردوو وڵات نەبوونی پەیوەندی فەرمی گرنگ بوو، چونكە نەبوونی ئەو پەیوەندییە رێگر نییە لە هەماهەنگیان بە شێوەی راستەوخۆ، یاخود لە رێگەی ئیمارات.

دڵەڕاوكێی ئێران

ئێران  بەرانبەر گەڕانەوەی سووریا بۆ جیهانی عەرەبی هەست دەكات، بەتایبەت سەردانی ئەسەد بۆ ئیمارات كاریگەری گەورەی هەیە، هەرچەندە ئێران لە سووریا پاڵپشتی بەهێزی ئاسمانی ئێران و گرووپە شیعەكان دەكات، رێگەی نەدات دەسەڵاتی سووریا بكەوێت، بەڵام بەشار ئەسەد حەزی بە ئێران و ئایدۆلۆژیا ئایینەكەی نییە، چونكە بووە رێگر لەبەردەم ئەو هاوپەیمانیەی باوكی دەستی پێكرد، بەهۆی ئەوەی لە (1980) لە دژی عێراق چووە پاڵ ئێران. 

ئێران زۆر بە لەسەرەخۆیی هەوڵەدەدات لایەنگری خۆی لە سوویا هاوشێوەی حیزبوڵای لوبنانی دروست بكات، تارانیش فشار لەسەر ئەسەد دەكات تاوەكوو رێگە بدات كۆمپانیا ئێرانییەكان گرێبەستی (50) ساڵە لە بواری وەبەرهێنانی كارەبا و رێگەوبان و تەلارسازی واژۆ بكات.

لە ماوەی رابردوو بانكێكی هاوبەش دروستكرا، ئامادەیی ئەوەی هەیە سووریا ئاوەدان بكاتەوە هەوڵەكانی بۆ دووبارە بووژاندنەوەی ئابووری بخاتە گەڕ، هەروەها رێككەوتوون چەند ناوچەیەكی بازاڕی ئازاد لە سووریا دروست بكەن، چونكە هەناردەی ئێران بۆ سووریا تەنیا لە (3%)یە، لە بەرانبەردا هەناردەی توركیا بۆ سووریا لە (30%)یە، كە ئەوەش رێژەیەكی زۆر زیاترە بەراورد بە ئێران.

ئێران هەوڵدەدات بنەماكانی هەژموونی خۆی لە سووریای دوای شەڕ لە بوونی سەربازی بگۆڕێت بۆ باڵادەستی ئابووری، هەرچەندە ئەسەد بە ئاشكرا دژ بەو خواستەی ئێران نییە، چونكە پارێزەری دەسەڵاتەكەی و ئاسایشی عەلەوییەكان دەكات، جگە لەوەش ئامادەیە پشكی گەورەی ئاوەدان كردنەوەی سووریا بدات بە رووسیا، تا ئێستاش رووسیا وەبەرهێنانی گەورە لە كەرتی فۆسفات و نەوت و پتڕۆكیمیاوی حومس و بەندەری تەڕتوسی بازرگانی دەكات.

هەرچەندە ئێران لە كۆنفرۆسەكانی كاری هاوبەش بەڵێنی هاوكاری پێداوە، بەڵام ئەسەد ئامادە نییە پشكی گەورەی ئابووری لە دوای شەڕ بدات بە ئێران، چونكە هیچ ئەنجامێكی واقیعی نەبووە، تەنیا وێنەگرتنی راگەیاندنەكان بووە.

سەرەڕای ئەو پەیوەندییە كلتورییەی نێوان ئەو دوو وڵاتە بەهۆی هەوڵە بەردەوامەكانی بواری ئایین و مێژووی ئێران و پەروەردە لە سووریا، عەلەوییەكان بەگومانەوە لە ئێران دەڕوانن، پێانوایە ئێران هەوڵیداوە گۆڕانكاری لە ئایینەكەیان بكات. 

پەیوەندی ئابووریی نێوان ئێران و سووریا لاوازە، ئەسەدیش بە مەبەست لاوازتری دەكات، بۆیەش خۆی لە پابەندی ئابووریی گەورە بە تاران دەپارێزێت، هەندێك گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیا ئێرانییەكان واژۆ كردووە، بەڵام رێككەوتنەكانی جێبەجێ نەكرد، ئەوەش بووە بێهیوایی تاران. 

لە (2011) ئێران (30) ملیار دۆلاری لە پاڵپشتی سووریا خەرج كردووە، دەیەوێت لە رێگەی دەستەكەوتی ئابوورییەوە بێتەوە دەستی.

سنوورەكانی رووسیا

بن زاید پێیوایە رووسیا دەتوانێت رۆڵی یەكلاكەرەوە لە سەقامگیری دەسەڵاتی ئەسەد ببینێت، ئیسرائیل وا لێبكات هەژموونی ئێران لە سووریا كەم بێتەوە، بەڵام روون نییە هێرشی رووسیا بۆ سەر ئۆكراینا چەندە لە دیدی سەركردەكانی رۆژهەڵات كاریگەری لەسەر مۆسكۆ وەك هێزێكی جیهانی هەیە.

سیاسەتی دەرەوەی رووسیا جیاوازە لە سیاسەتی ئەمەریكا، چونكە مۆسكۆ پێویستی بایەخ و قووڵبوونەوە هەیە، هەوڵیش دەدات دەدات بەردەر لە پێگەی جوگرافی خۆی دەرفەت بقۆزێتەوە، سیاسەتی دەرەوەی رووسیا لە دوای یەكێتی سۆڤیەت لە چوارچێوەی پرەنسیپی بریماكۆڤ داڕیژراوە، كە لە (1996) بە ئامانجی دروستكردنی رووسیا وەك ناوەندێكی سەربەخۆی كاروباری دەرەوە بۆ كۆتایی بە باڵادەستی ئەمەریكا دروستكرا.

هەوڵەكانی سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوی رووسیا و ڤلادیمێر پۆتی، سەرۆكی رووسیا بۆ جێبەجێكردنی لە شوێنە نزیكەكانی رووسیا لەو پرەنسیپە سەرچاوەی گرتووە، هەبوونی هێزەكانی رووسیا لە سووریا ئەزموونێكی گەورەبوو، ساڵی رابردوو سێرگی شۆیگۆ، وەزیری بەرگری رووسیا بە بەپرسانی كۆمپانیای رۆست ڤیرتۆڵ بۆ دروستكردنی هێلیكۆپتەری گوت، "سووریا دەرفەتێك بوو بۆ وڵاتەكەمان بۆ تاقیكردنەوەی هێلیكۆپتەری (ئێم 35) و زیاتر لە (320) چەكی تر.

بابەتی پەیوەندی دار

0 لێدوانەکان

نەزەری خۆتان بنووسن

ئیمەیلەکەتان بە هیچ شێوەیێک بڵاو نابێتەوە. هەموو فیڵدە ئەستێرە دارەکان ئیجبارین