عه‌بدوڵا ده‌میرباش سیاسه‌توانى باكوورى كوردستان: شكستى پرۆسه‌ى ئاشتى به پله‌ى یه‌كه‌م له ئه‌ستۆى ئاكپارتییه
سازدانی: هێژا دڵشاد
رێككه‌وتنامه‌ی دۆڵمه‌باخچه مانای چی ده‌گه‌یه‌نێت بۆ كورد؟ له‌واده‌ی پڕۆسه‌ی ئاشتیدا به‌ڕێزتان وه‌ك سیاسه‌تكارێكی كورد له باكووری كوردستان سه‌رۆك شاره‌وانی ناوچه‌ی سوور بوون له ئامه‌د، كورد چاوه‌ڕێی چی له رێككه‌وتنی دۆڵمه‌باخچه‌ی ده‌كرد؟
عه‌بدوڵا ده‌میرباش: له سه‌ره‌تادا ده‌مه‌وێت ئاماژه به‌وه بكه‌م پرسی كورد مه‌سه‌له‌یه‌كی 100 ساڵه‌ییه و پرسێكی مێژوویی گرنگه له توركیا و له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا. تا ئه‌و ساته (رێككه‌وتنی دۆڵمه‌باخچه) ده‌وڵه‌تی توركیا سیاسه‌تی نكۆڵی لێكردن و توانه‌وه‌ی شوناس و له‌ناوبردنی كوردی په‌یڕه‌وكردووه. له‌ماوه‌ی 100 ساڵی رابردوودا، له توركیا 27 شۆڕشی كورد به‌رپابووه، ده‌وڵه‌ت دان به‌و شۆڕشانه‌دا ده‌نێت. له شۆڕشی شێخ سه‌عیدی پیرانه‌وه‌وه تاكو شێخ ره‌زا و شۆڕشی ئاگرین و ئه‌وانیتر هه‌موو ئه‌مانه له ئه‌نجامی سیاسه‌تی نكۆڵی لێكردن له پێناسی كورد و سیاسه‌تی توانه‌وه‌ی شوناسی كورد بووه. ئه‌م سیاسه‌ته 100 ساڵه به پراكتیكی له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تی توركه‌وه په‌یڕه‌وكراوه، به‌ڵام كورد له‌دژی ئه‌و سیاسه‌ته وه‌ستاوه‌ته‌‌وه و راده‌ستی ئه‌و سیاسه‌ته فاشیسته‌ی ده‌وڵه‌تی تورك نه‌بووه. به‌ڵكو ویستویانه به كولتوری خۆیان به زمانی خۆیان به بیروباوه‌ڕی خۆیان بژین و پێناسی خۆیان بپارێزن.
هه‌ر ئه‌م پرسه بووه هۆكاری ئه‌وه‌ی هه‌زاران كه‌س بكرێته قوربانی و ملیاران دۆلار له‌پێناو شه‌ڕ و خوێنڕشتندا خه‌رج بكرێت. هه‌روه‌ها له رووی ئابووری، كولتوری و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه زیان به هه‌موو لایه‌ك بگه‌یه‌نێت. ده‌وڵه‌تی تورك ئه‌مجاره رێگه‌یه‌كی تری گرته‌به‌ر بۆ به‌لابردنی كورد و پاكتاوكردنی بزووتنه‌وه‌ی كورد له توركیا، ئه‌م رێگه‌یه كه پێشتر تاقی نه‌كردبووه‌وه. ئه‌ویش رێگه‌ی ئاشتی بوو! به‌ڵام له‌مه‌شدا نیه‌تی راست نه‌بوو، به‌وه‌ی له‌لایه‌ك له‌گه‌ڵ كورددا له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ داده‌نیشت و له‌ولاشه‌وه له مه‌رامی فێڵكردن و گۆشه‌گیركردنی بزووتنه‌وه‌ی كورد بوو. ده‌وڵه‌ت هه‌ر جاره‌و به پرۆسه‌یه‌كی گفتوگۆ ده‌خوازێ چاره‌سه‌ری پرسه‌كه به ئاقاریكدا ببات و مه‌به‌ستیشی كات ده‌سكه‌وتنه كه ده‌ڵێ ئه‌مجاره چۆن بتوانم كورد هه‌ڵبخڵه‌تێنم.
له‌دوا پڕۆسه‌ی ئاشتیدا له ساڵی 2015، له سه‌روبه‌ندی راگه‌یاندنی رێككه‌وتنامه‌ی دۆڵمه‌باخچه، ده‌وڵه‌ت راده‌به‌ده‌ر پاكتاوی سیاسی دژ به بزووتنه‌وه‌ی كورد ده‌سپێكرد. ته‌نانه‌ت ئه‌و گه‌ریلایانه‌ی له‌ناو خاكی توركیا كشانه‌وه، كه‌وتنه بۆسه‌ی سوپای توركه‌وه و كرانه ئامانج، ئه‌مانه و چه‌ند پیلانێكیتری هه‌بوون له‌ئارادا. بۆ نموونه له‌و كاته‌دا كه ئاگربه‌ست راگه‌یه‌نرا، ده‌وڵه‌ت له ناوچه‌كانی باكووری كوردستان بنكه‌ی سه‌ربازی تری دروستكرد، هه‌موو ئه‌مانه ئه‌و گومانه‌ی لای كورد دروستكرد، كه بڵێ ئایا ده‌وڵه‌تی تورك به‌نیازی هه‌ڵخڵه‌تاندنی كورده و خۆی بۆ شه‌ڕێكی قورس ئاماده ده‌كات. یان به‌دوای ئه‌وه‌وه‌یه له‌م پڕۆسه‌یه‌دا شتێك بكات به شتێك و خۆی بۆ هیرشێكی گه‌وره بۆ سه‌ر كورد ئاماده ده‌كات. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی پرۆسه‌كه په‌كخرا، رێككه‌وتنامه‌ی دۆڵمه‌باخچه گرنگیی خۆی بۆ كورد هه‌یه. ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه له باڵاترین مه‌رجه‌عی ده‌وڵه‌ته‌وه، واته له په‌رله‌مانتاران و به‌رپرسانی حكومه‌تی ئاكپارتی و وه‌زیری ده‌وڵه‌تی توركیا، بۆ یه‌كه‌مجار به فه‌رمی و به‌شێوه‌یه‌كی ئاشكرا، ده‌وڵه‌ت له‌گه‌ڵ لایه‌نی كورد و به‌ڕێز عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان و په‌كه‌كه گه‌یشتن به خاڵێكی رێككه‌وتن. ئه‌مه زۆر گرنگه، ئه‌مه مانای ئه‌وه بوو كه توركیا دان به خه‌باتی بزوتنه‌وه‌ی سیاسی كورد ده‌نێت و ئه‌و خه‌باته‌ش له‌پێناوی مافێكدا ده‌ناسێنێت.
بۆ یه‌كه‌مجار له مێژووی ده‌وڵه‌تی توركیا ده‌توانین هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ ئه‌و رێككه‌وتنێكی وه‌ك دۆڵمه‌باخچه بكه‌ین و وه‌ك به‌ڵگه‌یه‌ك هه‌ڵیبسه‌نگێنین. ئه‌مه به‌ڵگه‌یه‌كی دانپێدانراوه له مێژوودا. قۆناغێكی گرنگه. له ئه‌نجامی 100 ساڵ له بوونی پرسی كورد هاته ئاراوه، هاوكات به مانای ئه‌وه‌ش دێت له‌پاش رێككه‌وتنه‌كه له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه ده‌رفه‌تێك بۆ ئاشته‌وایی له‌باربرا.
گه‌یشتن به رێككه‌وتن له‌سه‌ر چه‌ند خاڵێك و دانیشتنی فه‌رمی ده‌وڵه‌ت و نوێنه‌رانی كورد، له به‌رچاوی هه‌موو رایگشتی توركیا و جیهان، وه‌رچه‌رخانێكی مێژوویی بوو. رێككه‌وتنی دۆڵمه‌باخچه لەگەڵ لایەنی كورد، ئەمە مانای ئەوەبوو گۆڕانكارییەك لە سیاسەت و تێڕوانینی دەوڵەتی تورك دەربارەی پرسی كورد هاتۆتە ئاراوە. هاوكات جێبەجێنەكردنیشی مانای ئەوەبوو دەرفەتێكی گەورەمان لەدەستدا.
ئەو هۆكارانە چیبوون لەپاش راگەیەنراوەكە، رێككەوتنەكە جێبەجێ نەكرا و پراكتیزه نەكرا؟
عەبدوڵا دەمیرباش: سەرەتا دەمەوێ ئاماژە بەوە بكەم، تا ئێستا دەوڵەتی تورك ترسی لە كورد هەیە. دەڵێن ئەگەر مافی كورد بدەین، ئێمە چیمان به‌سه‌ردێت. یان ده‌ڵێن پێدانی ماف به كورد ره‌نگه رێخۆشكەرێك بێت بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی كوردی له ئاینده، بۆیه ده‌وڵه‌ت هه‌میشه ئەو ترسەی هەیە. هۆكاری ئەو ترس و ئەندێشەیەش لەوە سەرچاوەی گرتووە ئەوان لە جوگرافیایەكی ترەوە هاتوونەتە سەر خاكی كوردان و به‌شێك له خاكی ئێمه‌یان داگیر كردووە. ئەم ترسە وایكردووە كە ده‌وڵه‌ت هەمیشە هێرش بۆ سەر كورد بكات و هەوڵی لەناوبردنی ببات. لەبەرئەو هۆكاره‌ش بوو كه له رێككه‌وتنی دۆڵمه‌باخچه زه‌ینیەتی دەوڵەتی كەمالیست جارێكیتر هاتە ناو مەسەلەكەوە و لەترسی ئەوەی حكومەت و دەوڵەتی لەدەستدەچێت، لەسەر مێزی گفتوگۆ هەستان و كۆتاییان به پڕۆسه‌كه هێنا. سەرەڕای ئەوەی په‌كخرا، رێككه‌وتنامه‌ی دۆڵمه‌باخچه وەرچەرخانێكی مێژوویی بوو.
ناكرێ لە ئێستادا باس لە پرۆسەیەكی ئاشتی بكەین له توركیاوە سەرەتا پێویستە دەوڵەت كۆتایی بە پاكتاوی سیاسی دژ بە ئیرادەی كورد بهێنێت
ئه‌گه‌ر به سه‌رنجه‌وه سه‌یری پڕۆسه‌ی ئاشتی بكه‌ین له ساڵی 2015، ده‌بینین دەوڵەتی توركیا لەوادەی دۆڵمەباخچەدا، ئه‌ندام و دەستەكانی خۆی تەسفیەكرد. لەو قۆناغەدا ئەو بەرپرسانەی حكومەتی ئاكپارتی كە رۆڵیان لە پڕۆسەی ئاشتی و رێككەوتنەكەدا گێڕا، دواتر هەموویان تەسفیە كران. واتە دەوڵەت ئەو لایەنەی تەسفیەكرد كە لەگەڵ قۆناغی ئاشتی و چارەسەریدا بوون. لەو سەردەمەدا هەریەك لە یاڵچن ئاكدۆغان، ئەفكان ئالا و بەشیر ئەتەڵای وه‌ك به‌رپرسی حكومه‌ت و ده‌وڵه‌ت كاریان له‌سه‌ر دۆسیه‌ی كورد ده‌كرد، به‌ڵام هەموویان تەسفیە كران كە بەرپرسی دۆسیەی كورد و پرۆسه‌ی ئاشتی و دانوستان بوون. هه‌روه‌ها دەستەی ئاقڵمەندان هەڵوەشایەوە، ئه‌و رێككه‌وتنه ترسی لای دەوڵەتی توركیا دروسكرد، بینیمان راسته‌وخۆی له‌پاش راگه‌یه‌نراوه هاوبه‌شه‌كه‌ی دۆڵمه‌باخچه، ده‌وڵه‌ت هه‌نگاوی خێرای نا بۆ هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی كۆبونه‌وه‌كان و گەڕایەوە بۆ هه‌مان زه‌ینیەت و سیاسەتی رابردووی خۆی. دەبینین رووداوەكانی ئەمڕۆی توركیا واده‌رده‌كه‌وێت كه ئاكپارتی بۆتە بەشێك لە مەهەپە و دەوڵەتی كەمالیست. ئەگەر بهاتایە دەوڵەت ئه‌و ترسەی له كورد نه‌بوایه، لە بری ئه‌گه‌ری شه‌ڕ و دابەشبوون، پێگه‌ی توركیا گەورەتر دەبوو. واتە چارەسەركردنی پرسی كورد لە توركیا، توركیا گەورەتر و پێشكه‌وتووتر دەكات، بەڵام دەوڵەت ترسی ئەوەی هەبوو دەسەڵات و شوناسی كه‌مالیستی لەدەست بدات.
ره‌وشی ئێستا تادێت شه‌ڕ له‌نێوان په‌كه‌كه و سوپا بەرەو قورستر دەچێت، ئاكپارتی و مەهەپە بەرەو توانەوە دەچن پێگه‌ی جه‌ماوه‌رییان لاواز بووه. پرسی كورد كاریگەریی زۆری كردۆتە سەر قوڵبوونەوەی قەیرانی ئابووری لە توركیا، كەچی سەرەڕای ئەوە دەوڵەت لە سیاسەتی شەڕ بەرامبەر بە پرسی كورد پاشگەزنابێتەوە. لەكاتێكدا بەشێكی زۆری داهات و ئابووری توركیا بۆ شەڕ تەرخان دەكرێت لە دژی پەكەكە.
توركیا لە سیاسەتی دەرەوەیدا تادێت بەرەو تەنایی دەچێت قەیرانە دەرەكییەكانی قوڵتر بۆتەوە. بە واتایەكیتر دووركەوتنەوە لە چارەسەری پرسی كورد بۆتە سەرهەڵدان و قوڵبوونەوەی قەیرانیتر. پێموابێت ئەگەر بێت و توركیا چارەسەری پرسی كوردی بكردبا و رێككەوتننامەی دۆڵمەباخچەی جێ بەجێ بكردایە، ئەوا توركیا دەبووە وڵاتێكی پێشەنگ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. دەبووە وڵاتێك كە ئیرادەی كولتوریی، سیاسیی، مێژویی و ئابووری بەسەر 350 ملیۆن نفوسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەبێت. توركیا به چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورد دەبووە ده‌وڵه‌تێكی پێشەنگ له‌ناوچه‌كه، به‌ڵام ئه‌و ده‌رفه‌ته له‌باربرا.
لەو ململانێیەی باستان كرد، ئایا سوپا دەستی هەبوو لە كشانەوەی حكومەت له پڕۆسەی دانوستانی دۆڵمه‌باخچه له‌گه‌ڵ لایه‌نی كورد؟
عەبدوڵا دەمیرباش: بە بۆچوونی من بە تەنیا سوپا رۆڵی لە پەكخستنی پڕۆسەی ئاشتی و رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە نەبوو، حكومەتی ئاكپارتیش رۆڵی هەبوو، لەبەرئەوەی چیتر حكومەت باڵادەست بوو بەسەر زۆربەی جومگەكاندا، ئەوانیش چاره‌سه‌رێكی راسته‌قینه‌یان نەده‌ویست.
كاتێ باس لە رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە دەكەین، پێویستە ئاماژە بە پڕۆسەی ئۆسلۆ بكەین، لایه‌نی دەوڵەت هه‌میشه ویستویه‌تی لە رێگەی ئەو پڕۆسانەوە، كاتی دەسبكەوێت و دەنگی كورد بەلای خۆیدا رابكێشێت. سوپاكەی زیاتر بڵاوە پێبكات و تاكتیكی سه‌ربازیی نوێی هه‌بێت، بەڵام دواتر بۆ لایه‌نی كورد دەركەوت كە نیازی ده‌وڵه‌ت وایە بە رێگەی تر چارەسەری پرسەكە بكات، كە ئەویش بژاردەی سەربازییە. دەبێ ئەو راستییە بزانین كەمالیزم لەگەڵ دروسبونی دەوڵەتی توركیا تاكو ساڵانی نەوەدەكان، بەردەوام بوو لە بره‌ودان له میكانیزمی شەڕ دژ بە كورد. ئەو میكانیزمەش ده‌وڵه‌تی بەرە و ئیفلاسبون برد. بۆیە دەوڵەت بە پێویستی زانی خۆی نوێ بكاتەوە، ئەویش بە تاكتیكی نوێ ویستی درێژە بدات بە سیاسەتەكانی خۆی دژ بە كورد، لە راستیدا توركیا هەمان خوێندنەوە و تێگەیشتنی بۆ پرسەكە هەبوو تا ساتی رێككه‌وتنامه‌ی دۆڵمه‌باخچه. بۆ ئەو مەبەستەش كەمالیزمی سەوزی بەكارهێنا. فاشیزمی سەوزی بەكارهێنا، ئەو رۆڵەشی بە ئاكپارتی و ئه‌ردۆغان درا.
رووی راستییەكەی ئاكپارتی دەركەوت كە مەهەپە و كەمالیزمی دەوڵەتە و هیچ جیاوازییه‌كی نییە
ئاكپارتی لە قۆناغەكانی سەرەتای دەسەڵاتیدا، ئیدعای ئەوەی دەكرد كە دەسەڵاتی سەربازیی لەو وڵاتە ناهێڵێت، بەمەش مافی هەموو نه‌ته‌وه غه‌یره توركه‌كانی توركیا ده‌سته‌به‌رده‌كات و بەمەش روبەڕووی مێژووی ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی خۆی دەبێتەوە. واتە بانگەشەی بۆ ماف و دیموكراسی و دادپەروەریی دەكرد. لە راستیدا ئاكپارتی هیچ كاتێك خەتە گشتییەكەی دەوڵەتی كەمالیزمی تێنەپەڕاندووه. ئەوەتا لەمڕۆدا رووە راستییەكەی ئاكپارتی دیارە. واتە حكومه‌ت و دەوڵەت، هه‌ردووكیان خاوەن هەمان زه‌ینییەتن دەربارەی پرسی كورد، تەنیا تاكتیك و شێوازی پره‌كتیزه‌ی سیاسه‌تیان گۆڕاوە. لە ئێستادا ده‌وڵه‌تی كه‌مالیزم لە رێگەی حكومەتی ئاكپارتییەوە ئەجێندا و سیاسەتەكانی خۆی پەیڕەودەكات. لە رابردوودا كەمالیزم هەبوو، ئێستا كەمالیزمی سەوز هەیە. ئیتر ئاكپارتی خۆی بۆ خۆی دەوڵەتە. لەگەڵ مەهەپە خاوەنی دەوڵەتن. جگە لە سوپا، دەسیان بەسەر ئۆرگانه‌كانی تری وه‌ك میت، زانكۆكان، دادگا و پۆلیسی ئەو وڵاتەدا گرتووە. لەبەرئەوە ئاكپارتی بەرپرسیارێتی گه‌وره‌ی له‌سه‌ره لە كۆتایی پێهاتنی پڕۆسەی ئاشتی و دانوستانەكان له‌گه‌ڵ كورد بۆ ئاشته‌وایی. ماوه‌ی پێنج ساڵه دەربارەی شێوازی چاره‌سه‌ری پرسی كورد، ته‌نیا له بژارده‌ی سه‌ربازییدا خۆی ده‌بینێته‌وه، له‌م بڕیاره‌دا هه‌ردوو دەسەڵاتی سیاسیی و سوپا یەكیان گرتووه.
لە داهاتوودا ئه‌گه‌ر پڕۆسەی ئاشتی دەسپێبكاتەوە، دەكرێ وەك بنەما لایەنەكان قسە لەسەر رێككەوتنی دۆڵمەباخچە بكەنەوە؟
عەبدوڵا دەمیرباش: لە سیاسەتدا هیچ شتێك ئه‌ستەم نییە. پێموایە لەمەودوا هاتنه‌ئارای قۆناغێكی ئاشتی لەو جۆرە كارێكی قورس دەبێت و وەك رابردوو نابێت. پێموانییە ئەگەر پڕۆسەیەك بێتە ئاراوە لەسەر بنەمای رێككەوتنی دۆڵمە باخچە هەنگاوەكانی خۆی بنێت. هەروەها گەلی توركیا چیتر چاوەڕێی هەنگاو و كرداری جددی دەكەن بۆ ئەو مەبەستە. واتە ئەگەر بێت و ئەمجارە دەوڵەت هەنگاوی گەورە و جددی نەنێت، ئەوا متمانەیەك لەئارادا نابێت. لەئێستادا كێشەی بێ متمانەیی هەیە لەنێوان لایەنەكان. لەبەرئەوە ئەگەر دەوڵەت خوازیار بێت كرانەوەیەكی تر بە رووی پرسی كورددا بكات، ئەوا پێویستە كردار و هه‌نگاوی متمانەپێكراوی هه‌بێت.
سەرەڕای ئەوەی له‌م ساڵانه‌ی دوایدا، هەزاران سیاسەتمەداری كورد دەسگیركراوە لە باكووری كورستان. به‌ڕێزان سەڵاحەدین دەمیرتاش، ئیدریس بەڵوكەن گولتەن كشاناك و ده‌یان كه‌سایه‌تی تر دۆسیه‌كه‌یان له دادگا یه‌كلایی ناكرێته‌وه، به‌مه‌به‌ستی پاكتاوكردنی بزوتنه‌وه‌ی كورده و توركیا سوورە لە درێژە پێدانی ئۆپەراسیۆنەكان و دەسگیركردنی چالاكوان و سیاسی كورد. ده‌رباره‌ی قەدەغە لەسەر زمانی كوردی و كولتوری كوردی، ده‌وڵه‌ت هیچ نیاز پاكییەك نیشان نادات. له‌پاش هه‌ڵبژاردن قەیوم بۆ شارەوانییەكانی هه‌ده‌په دانراوە. ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لە ناوخۆ و دەرەوەی توركیا درێژەی هه‌یە، بۆیە مومكین نییە لە ئێستادا باس لە پرۆسەیەكی ئاشتی بكەین كە له‌لایەن توركیاوە خوازیاری بێت. سەرەتا پێویستە دەوڵەت كۆتایی بە پاكتاوی سیاسی دژ بە ئیرادەی كورد بهێنێت. بۆ ئەم مەبەستەش توركیا پێویستی بە ریفۆڕمی جدی هەیە. تاكو كورد لە توركیا و لایەنە دیموكراتخوازەكان باوەڕیان بە دەوڵەت هەبێت. زه‌ینیەتی توركیا گەیشتۆتە ئەوەی ئەوەندە دژایەتی كیانی كورد بكات، تەنانەت نەخۆشە دەسگیركراوەكانی بەندینخانەش ئازاد نەكات. ده‌وڵه‌ت شه‌ڕی پاكتاوی سیاسی و كولتوری دژ به كورد راگه‌یاندووه. ئه‌وه‌تا تەحەمولی نووسینی كوردی له‌سەر باڵه‌خانه‌ى شارەوانییە كوردییه‌كانیان نییە و لای دەبەن. ئەردۆغان هەمیشە دەڵێت من لە دژی هاووڵاتی كورد نیم و كێشەم لەگەڵ تیرۆردا هەیە. باشە مادەم وایە نووسینێكی كوردی له‌سه‌ر باڵه‌خانه‌یه‌كى شاره‌وانییه‌كی هه‌ده‌په، چ كێشەیەكی بۆ ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی تۆ دروسكردووە؟ ئەمە واتای دووفاقییە. مانای هەڵخه‌ڵەتاندن و فریودانە. سوپا و ئاكپارتی و مه‌هه‌په هەموویان لەدژی كورد و دەسكەوتەكانی كورد یەكیان گرتووە.
جێبەجێنەكردنی رێككه‌وتنى دۆڵمه‌باخچه مانای ئەوەبوو دەرفەتێكی گەورەمان لەدەستدا
ده‌مه‌وێ ئاماژه به شتێك بكه‌م، لە ماوەی رابردوودا كار گەیشتە ئەوەی كوردەكانی ناو ئاكپارتی و تەنانەت ئەوانەشی بە جۆرێك دۆستی كورد بوون، هەموویان تەسفیە كران و له‌ناو ئاكپارتیدا دوور خرانه‌وه. بەشێك لە وه‌زیر و په‌رلەمانتارە كوردەكانی ئاكپارتی، وەك غالیب ئەنسەرئۆغڵو و غالیب ئەسڵان لەسەر لێدوانەكانیان دۆسیەی یاساییان لە دادگا له‌سه‌ر تۆماركراوه. بولانت ئەرنج راوێژكاری ئەردۆغان بوو، لەسەر دادگایی كردنی دەمیرتاش قسەیه‌كی ئیجابی كرد، یەكسەر داوای دەستلەكاركێشاوەی لێكرا، واتە ئاكپارتی ئیتر تەحەمولی كوردەكانی ناوخۆشی ناكات. پێویستە هەموو كورد ئەم راستییە بزانێت و بیبینێت. رووی راستییەكەی ئاكپارتی دەركەوت كە مەهەپە و كەمالیزمی دەوڵەتە و هیچ جیاوازییه‌كی نییە. لەمڕۆدا ناتوانین باس لە ئاكپارتییەكەی جاران بكەین، ئاكپارتییەك هەیە لە بەرگی دەوڵەت و مەهەپە. پارتی بزاڤی نه‌ته‌وه‌په‌رست (مەهەپە) نوێنەرایەتی ئایدۆلۆژیای دەوڵەتی قووڵ دەكات. لەبەر ئەم هۆكارانە پێموانییە لە ئایندەیەكی نزیكدا پڕۆسەیەی ئاشتی دەسپێبكاتەوە.
ئێوه ساڵانێكی زۆرە لەناو بزووتنەوەی كورددا خەبات دەكەن، بە رای بەڕێزت هیچ میكانیزمێكی نوێ هەیە تۆ پێشنیاری بكەیت بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی پڕۆسه‌یه‌كی ئاشتی؟
عەبدوڵا دەمیرباش: لەئێستادا لەناو ئاكپارتیدا هیچ ئامادەكارییەكی لەو جۆرە نییە. لەبەرئەوەی ئاكپارتی سەرقاڵی پرسە ناوخۆییەكانی خۆیەتی كە لەماوەی ئەم چەند ساڵەی دوایدا روبەڕووی بۆتەوە. تا دێت ئاكپارتی پێگه‌ی دەنگدەری لە دەست دەدات، تا دێت زیاتر وەك مەهەپە دەردەكەوێت. بەمەش بەشێك لە دەنگدەرانی له‌دەستداوە. ئامانجی "رێككەوتنی كۆماریی" لەنێوان مەهەپە و ئاكپارتی و كەمالیستەكانی سوپا، لە زیانی ئاكپارتیدا بووە و پێگەی جەماوەریی لەدەستداوە. خاڵێكیتر ئەوەیە خودی ئەردۆغان روبەڕووی چەند كێشەیەك بۆتەوە. ئەوەتا بۆئەوەی خۆی لە بەشێك لەو كێشانە رزگار بكات، پشتی كردە زاوەكەی، ئەوەبوو وەزیری دارایی توركیا دەستیلەكار كێشایەوە. ئەردۆغان نوێنەرایەتی دەوڵەتی قووڵ دەكات. بۆئەوەی خۆی لەسەر تەختی دەسەڵات بهێڵێتەوە، ئەوا هەموو رێگەیەك دەگرێتەبەر. ره‌وشی توركیا به‌ره‌و خراپی چووه و كێشمەكێشمێكی زۆر لەناو ئاكپارتیدا هەیە.
كاتێ دەسەڵاتی توركیا لەناوخۆدا ئەوەندە كێشەی رووبەڕوو بۆتەوە و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش تادێت كێشەكانی قووڵتر دەبێتەوە، پێگەی ئابوورییەكەی لاواز بووە. بەم ئیرادەوە توركیا چانسی دەستپێكردنی پڕۆسەیەكی نوێی ئاشتی نییە. رەنگە لە داهاتوودا پڕۆسەیەك دەسپێبكات، بەمەرجێك دەسەڵاتی توركیا گۆڕانكاری تیا بكرێت.
یان ئەوەتا دەوڵەت چارەسه‌ری پرسەكە دەكات، یان قه‌یرانه‌كانی قووڵتر ده‌بێته‌وه، ئەگینا لەداهاتوویەكی نزیكدا توركیا رووبەڕووی زۆر پرس و كێشەیتر دەبێتەوە. دەوڵەت لە پەلەقاژێدایە. ئاكپارتی لاوازه و لە تەواوبوندایە. هەوڵێك هەیە تاكو شەڕی ناوخۆی توركیا له‌نێوان كورد و تورك هه‌ڵبگیرسێنن.
به‌م سیاسه‌ته شه‌ڕه دەوڵەت كۆتایی خۆی ئامادەدەكات. هیچ كاتێك سیاسه‌تی نكۆڵیكردن و توانەوەی شوناس نەبۆتە چارەسەری پرسێك. پرسی كورد بە كوشتن كۆتایی نایەت. بگرە قووڵتر دەبێتەوە. دواجار پێویستە ده‌وڵه‌ت بێتە سەر مێزی دانوستان و لەگەڵ كورد دابنیشێت.
ئەوەم بەلاوە گرنگە، ئەگەر دەوڵەتی توركیا دەخوازێت پەیوەندییەكانی لەگەڵ جیهان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرەوپێش بەرێت، ئەوا پێویستە لەگەڵ كوردەكانی توركیا و كوردەكانی عیراق و سوریا و ئیران ئاشتەوایی بكات. لەبەرئەوەی لەهەمانكاتدا كورد كلیلی گۆڕانكارییەكانە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. بە مانایەكیتر كورد كلیلی كردنەوەی ده‌رگای رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە. پێویستە توركیا لەگەڵ كورد ئاشبێتەوە و چارەسەری پرسی كورد بە ئاشتیانە بكات. ئەمە توركیا گەورەتر دەكات. ئەم پرسە، پرسێكی ناوخۆییە ده‌توانرێ لایه‌نه‌كان له‌ناوخۆیاندا رێكبكه‌ون. یان ئەوه‌تا توركیا پرسی كورد چارەسەر دەكات، یان ئەوەتا ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی هەڵئەوەشێتەوە. واتە یان بە دیموكراسی هه‌مومان پێكەوە دەژین، یان ئەوەتا جیا دەبینەوە، لەئێستادا سەرەڕای ئەو هەموو زوڵمە له كورد ده‌كرێت، كورد لەگەڵ ئەوەدایە لە توركیا بمێنیتەوە و پێكەوە بژین. بەڵام كۆمەڵكوژی و پاكتاوی توركیا دژ به كورد درێژەی هەبێت، ئەوا كورد بیر لە بژاردەی تر دەكاتەوە و دەبێتە دراوسێی توركیا.
بۆ ئاشته‌واییه‌ك باشترین ده‌رفه‌ت ئەوەیە له ئێستادا دەوڵەت رێگرییەكان لەسەر بەرێز عەبدوڵا ئۆجەلان لاببات و دەست بە پرۆسەی دانوستان بكاته‌وه. بوونی ئۆجه‌لان گرنگه. ئه‌مه دوا دەرفەتە. كورد رۆڵی گرنگ دەبینیت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، توركیا ناتوانێ درێژه به‌م سیاسه‌ته‌ی بدات، له ناوخۆدا شه‌ڕكردن له‌گه‌ڵ كورد و له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌یدا پەیوەندی لەگەڵ هەموو دراوسێكانیدا خراپە، ئه‌مه مانای وایه توركیا خۆی سه‌رچاوه‌ی كێشه‌كانه و خۆی سیاسەتێكی هەڵه په‌یڕه‌وده‌كات.
.jpg)
.jpg)
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment