Nuce Logo

د. سەلام عەبدولكەریم

"چۆنێتی دروستبوون و دامەزراندنی حزبی زەحمەتكیشانی كوردستان"

(12/12/1985) – (24/4/1988)

ناكۆكییەكانی ناو حزبی سۆسیالیست چیبوو؟ بۆچی دووبەرەكی و ناكۆكی سەریهەڵدا؟ ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگیڕ كێ بوون؟ كەی و چۆن ناوەكەی گۆڕا بۆحزبی زەحمەتكێشانی كوردستان؟ دامەزرێنەرو دیارترین كەسایەتیەكانی كێ بوون؟

پێشەكی

هەر لەسەرەتای دروستبوون‌ و دامەزراندنی حزبی سۆسیالیستەوە، پێكهاتەیەكی هەمەجۆر‌و ناجۆری هەبوو. واتە ئەو حزبە لەكۆمەڵێك پێكهاتەی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و ئاراستەی جیاواز لەیەكتری دروستبوو بوو، بەجۆرێ لەكەسانی (سۆسیالیست دیموكرات، چەپی ماركسی، راستڕەو، دیموكراتخواز) پێكهاتبوو. ئەمە جگەلەوەی لەبنەڕەتیشدا لەهەردوو باڵە پێشووەكەی نێو جوڵانەوەی باشوری كوردستان(مەلایی-جەلالی) پێكهاتبوو، دوای هاتنەدەرەوەی بزوتنەوەی سۆسیالیستی لەگەڵ لیژنەی ئامادەكاری پارتیدا یەكیانگرت‌و(حسیك)یان دروستكرد.(1) د.مەحمود لەمبارەوە دەڵێت:" ئەو یەكگرتنەی نێوان بزوتنەوەی سۆسیالیستی‌و لیژنەی ئامادەكاری پارتی هیچ بنەمایەكی هزری‌و ئایدۆلۆژی نەبوو، بەڵكو زیاتر بنەمایەكی تاكتیكی بوو".(2) قادر عەزیزیش زیاتر روونی دەكاتەوە‌و دەڵێت:"یەكگرتنی بزوتنەوەی سۆسیالیستی‌و لیژنەی ئامادەكاری پارتی، كەمتر بنەمای هزری هەبوو، بەڵكو زیاتر كاردانەوە‌و دروستكردنی هێزی سێیەم، لەگۆڕەپانەكە لەبەرامبەر فشار‌و شەڕ‌و گێچەڵی یەكێتیدا بوو".(3) بۆیە بوونی ئەم پێكهاتە جیاوازە‌و دواتریش كارلێككردنی حزبی سۆسیالیست لەگەڵ رووداوە سیاسی‌و چەكدارییەكانی نێوان ساڵانی(1979-1985)دا، بەجۆرێ كۆمەڵێك رووداوی گرنگ لەو قۆناغەدا روویاندا، كاریگەرییان لەسەر ستراكتۆر‌و ئاراستەی سیاسی‌و سەربازی‌و تەنانەت لەسەر دۆخی نێوخۆیی، ئەو حزبە هەبوو. 

كێشەكانی ناو یەكەمین كۆنگرەی حزبی سۆسیالیستی یەكگرتووی كوردستان(حسیك)

كۆنگرەی یەكەمی حزبی سۆسیالیستی یەكگرتووی كوردستان-حسیك لە(12-15/5/1981) بەسترا، نەك نەتوانرا ناكۆكی‌و جیاوازییە هزری‌و سیاسییەكانی نێو ئەو حزبە كۆتایی پێبهێنرێت‌و لەو قۆناغە بەدواوە لەسەر یەك ئاراستەی هزری‌و سیاسی دیاریكراو، كەهەمووان پێیەوە پابەندبن بەڕێوە بڕوات، بەڵكو بەپێچەوانەوە كۆنگرەی یەكەمی حسیك جیاوازییە هزری‌و سیاییەكانی قوڵتر كردەوە، چونكە لەكۆنگرەدا بیری سۆسیالیزمی زانستی قبوڵكرا، هەرچەندە پەسەنكراوی زۆرینەی پێكهاتە سیاسی‌و كۆمەڵایەتییەكانی ناو ئەو حزبەبوو، بەتایبەت باڵی رەسوڵ مامەند‌و چەپەكان، لەدوای كۆنگرە بوو بەناسنامەی سیاسی‌و هزری ئەو حزبە، كەچی ئەم بیرە لای د.مەحمود عوسمان‌و ئەو كەسانەی بەبیری ساڵەح یوسفی‌و بیری سۆسیالیست دیموكرات كاریگەر بوون قبوڵ نەكرا.(4)

بەهەرحاڵ ئەوەی زیاتر زەمینەی ئەم دووبەرەكییە نێوخۆییەی حزبی سۆسیالیستی خۆشكرد، بریتی بوو لەدرێژبوونەوەی ناكۆكی‌و ململانێكانی رابردوو، هەروەها شەڕ‌و رووداوە سیاسییەكانی ئەو قۆناغەی جوڵانەوەی رزگاریخوازیی كوردیی. كەڵەكەبوونی كێشە ناوخۆییەكانی حزبی سۆسیالیست‌و ناكۆكییەكانی نێو سەركردایەتی ئەو حزبە، وایكرد دۆخەكە بەرەو تەقینەوە‌و دووبەرەكی‌و پەرتبوون بڕوات، چونكە بەردەوامی ئەم كێشانە بەتایبەت لەدوای كۆنگرەی یەكەمەوە، كە بەگوێرەی سەرچاوەكان دەبوو دوای(3)ساڵ جارێكیتر كۆنگرە بۆچارەسەركردنی كێشە‌و كەمو كورتی‌و گیروگرفتە نێوخۆیی‌و دەرەكییەكان‌و پێداچوونەوە بەسیاسەت ئاراستەی حزبی سۆسالیستدا ببەسترایە، بەڵام تاساتەوەختی دروستبوونی دووبەرەكی‌و جیابوونەوەلەنێو ئەو حزبەدا كۆنگرە نەبەسترا، ئەمە جگەلەوەی باڵی قادر عەزیز پێیانوابوو حزبی سۆسیالیست ئاراستەی دیموكراتی خێڵەكی گرتۆتەبەر‌و لەمیتۆدی چەپ‌و سۆسیالیزمی لایداوە.(5) بۆیە رەنگە سەرەتای سەرهەڵدانی دووبەرەكی بەشێوەیەكی كرداری لەوەوە سەریهەڵدابێت، كەكۆمەڵێك كادیری ئەو حزبە لە(13/8/1985)دا یادداشتێك بۆمەكتەبی سیاسی بەرز دەكەنەوە‌و تیایدا داوا دەكەن پەلە لەبەستنی كۆنگرەی دووەم بكرێت، كە بەگوێرەی پەیڕەو‌و پرۆگرامی ناوخۆ، كە لەكۆنگرەی یەكەمدا پەسەندكراوە، كەهەر(3) ساڵ جارێك دەبێ كۆنگرە ببەسترێت، بەمەش واپێویستبووە ساڵی(1984) كۆنگرەی دووەم ببەسترێت، بەڵام نەبەستراوە.(6) لەبەرامبەریشدا سەركردایەتی حسك ئەمە بەجوڵانەوەیەكی دژ لەنێو رێكخستنەكانی خۆیدا دادەنێت‌و لەنوسراوێكدا هێرشی توند دەكاتە سەر ئەو كەسانەی یاداشتەكەیان نوسیوە‌و ئەوانیش لەكاردانەوەی ئەم هەڵوێستەدا داوای گرێدانی كۆبوونەوەیەكی فراوانی سەركردایەتی بۆچارەسەركردنی كێشە نێوخۆییەكانی حزب دەكەن.(7) 

كۆبوونەوەی فراوانی حزبی سۆسیالیستی كوردستان-حسك

دوای ئەوەی لەرۆژانی(1-10/8/1985)كۆبوونەوەی فراوانی سەركردایەتی حزبی سۆسیالیست دەبەسترێت،( ناتوانرێت لەو كۆبوونەوەیەدا كێشە كەڵەكە بووەكانی حسك چارەسەر بكرێت، بۆیە كۆبوونەوەكە لەرۆژی(11/8/1985)بەدەركردنی چەند بڕیارێك كۆتایی بەكارەكانی دێنێ. لەو بڕیارانەش: 

ئەلف- رەسول مامەند سكرتێری حسك، هەریەكە لەقادر عەزیز‌و عەبدولخالق زەنگەنە‌و سەید كاكە‌و قادر جەباری كران بەئەندامی مەكتەبی سیاسی.

بێ- بڕیار درا، كەبارەگای مەكتەبی سیاسی حسك بچێتە گوندی ئاڵوەتان‌و كاولان. ئەوانەی، كە لەو كۆبوونەوەدا بەشداربوون بریتبوون لە:(رەسول مامەند، مەلا ناسیح، خاڵە حاجی، ئەحمەد فەقێ رەش، شیروان شیروەندی، سەید كاكە، عەدنان موفتی، عادل موراد، عەبدولخالق زەنگەنە، م.ئەمین، م.سەعد عەبدوڵڵا، قادر جەباری، شێخ محەمەد شاكەلی، قادر عەزیز، محەمەدی حاجی مەحمود).(9)

لێرەوە لەبەرئەوەی كۆبوونەوەكە توانای چارەسەركردنی كێشەكانی نەبوو، باسیش لەوە دەكرێت، كەهەندێ لەئەندامانی سەركردایەتی پێشوەخت بڕیاری جیابوونەوەیان دابوو، بەڵام قادر عەزیز ئەمە رەتدەكاتەوە‌و باس لەوە دەكات كەمۆڵەتی(6)مانگیان داوەتە حزب، تاوەكو بەخۆیدا بچێتەوە‌و تاكۆتایی ئەو ماوەیەش ئامادەبوون خۆیان بەحسك بزانن، بەڵام كۆمەڵێك رووداوی دیكە بووەتە هۆی ئەوەی، كەدوای(4)مانگ جیابوونەوەی خۆیان یەكلایی بكەنەوە.(10) 

كۆبوونەوەی گەلی زێوەو سەرهەڵدانی ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگێڕو جیابوونەوە لەسۆسیالیست

ئیدی لێرەوە دووبەرەكی‌و جیابوونەوە بەواقیعی دەركەوت‌و ئەوەبوو لەشەوی(13/8/1985)، واتە یەك دوو رۆژ لەدوای كۆبوونەوەی فراوانی سەكردایەتی قادر عەزیز‌و نزیكەی(120)كادیر‌و پیشمەرگە جیابوونەوە‌و بەرەو ناوچەی بارزان‌و بنكە كۆنەكانی هەولێری حسك بەڕێكەوتن.(11) پاش ماوەیەك‌و لەرۆژانی(12-14/12/1985)یشدا لەنێوچەی(گەلی زێوە)ی نزیك ئامێدی ئەم باڵە جیابۆوە بەئامادەبوونی(46)كادیر‌و پێشمەرگە كۆبوونەوەیەكی فراوان ساز دەكەن‌و(حزبی سۆسیالیستی كوردستان/ ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگێڕ) رادەگەیەنن، لەسەر ئەو بنەمایەی خەباتی نەتەوایەتی‌و چینایەتی بەیەكەوە گرێبدەن.(12) لەو كۆبوونەوەیەدا لیژنەی سەركردایەتی‌و ئامادەكردن بۆگرێدانی كۆنگرەی یەكەم هەڵدەبژێرن‌و لیژنەی ئامادەكار لە:(قادر عەزیز، بەهمەن حسێن، بەڵێن عەبدوڵڵا، قەیس محەمەد كەنازناوی رێناس بووە) پێكدێت. باسیش لەوە دەكرێت رێكخستنەكانی حسك لەدەرەوە بەتایبەت سوریا‌و ئەوروپا پشتگیری ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگێڕیان كردووە.(13) 

هۆكارەكانی جیابوونەوەی باڵی قادر عەزیز لەحزبی سۆسیالیست

ئەلف- بوونی جیاوازیی‌و ناكۆكی نێوخۆیی لەنێو ریزەكانی حزبی سۆسیالیستدا:

هەر لەسەرەتاوە ناكۆكی‌و بیروڕای جیاواز لەنێو ریزەكانی حزبی سۆسیالیستدا بەدی دەكرا، بەتایبەت پێكهاتەی ئەو حزبە، بریتی بوو لەكەسانی(چەپی ماركسی، سۆسیالیست دیموكرات، كەسایەتی خێڵەكی، دیموكراسخواز‌و راستڕەو)، لەو ماوەیەشدا تاوەكو چركەساتی جیابوونەوە ناكۆكی لەنێوان باڵی رەسوڵ مامەند‌و سەید كاكە لەلایەك وەك باڵی راستڕە‌و، لەلایەكیتریشەوە قادر عەزیز‌و لایەنگرەكانی لەگەنجە چەپەكان لەلایەكیترەوە هەبوو.(14) راستەوخۆ‌و ناڕاستەوخۆش دژایەتی یەكتری دەكرا‌و ئەو ناكۆكی‌و جیاوازییەش هەستی پێدەكرا. بێگومان ئەم ناكۆكی‌و جیاوازییە كاریگەری هەبوو لەوەدا ململانێكان بەبنبەست بگات‌و دواجار دووبەرەكی‌و جیابوونەوەی لێبكەوێتەوە، چونكە باڵی قادر عەیزیز، كەزیاتر ئاراستەیەكی چەپ‌و سۆسیالیزمییان هەبوو، پێیانوابوو سەركردایەتی حسك لەو میتۆدە هزرییە لایداوە‌و زیاتر بەئاراستەیەكی راستڕەوی خێڵایەتیدا دەڕوات.(15) 

بێ- كەڵەبوونی كێشە نێوخۆییەكان‌و گرێنەدانی كۆنگرە:

بەهۆی ئەوەی حزبی سۆسیالیست لەدوای كۆنگرەی یەكەمەوە كەوتە نێو هەندێ رووداوی سیاسی‌و سەربازی كاریگەرەوە، ئەمە وایكرد كێشەی تری بۆزیاد ببێت، بەتایبەت نەمانی ناوەندێتیی بڕِیاری سیاسی‌و دەسەڵات، لەلایەك بەهۆی پەیڕەوكردنی سەركردایەتی بەكۆمەڵ‌و لەلایەكیتریشەوە بەهۆی پەرتەوازەیی سەركردایەتی ئەو حزبە، بەجۆرێ هەر چەند ئەندام مەكتەب سیاسی‌و سەركردایەتییەك لەجێگەیەكی دوور لەیەكتری بوون(د.مەحمود‌و عەدنان موفتی‌و عادل موراد لەسوریا، شێخ محەمەد شاكەلی‌و محەمەدی حاجی مەحمود لەناوچەی شارەزوور، رەسوڵ مامەند‌و هەندێكی تر لەئێران، قادر عەزیز‌و لایەنگرانی لەناوچەی دهۆك‌و هەولێر، ئەحمەد فەقێ رەش لەهەولێر)، بەشێوەیەك ناو بەناو یەكترییان دەبینی‌و كۆبوونەوەی سەركردایەتی زۆر درەنگ ئەنجام دەدرا. ئەمە جگەلە نەبوونی وتووێژ‌و پرس‌و ڕا لەنێو سەركردایەتی حسكدا‌و نەبوونی ژیانی حزبایەتی، نەبوونی لێپێچینەوە، ململانێی‌و نەگونجان لەشێوازی كاركرندا،(16) كاریگەری شەڕی ناوخۆ‌و قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكان‌و دژایەتیكردنی یەكتری‌و گرێنەدانی كۆنگرە بۆپێداچوونەوە بەبارودۆخی حزب‌و دانەنانی بەرنامە بۆچارەسەركردنی كێشەكان، ئەمانە وایانكرد كێشە‌و گیرگرفتە نێوخۆیی‌و دەرەكییەكان كەڵەكە ببن‌و بەئاسانی نەتوانرێت چارەسەر بكرێن. بەتایبەتیش وەك باڵی قادر عەزیز باسی لێوە دەكەن بەگوێرەی بڕیار‌و راسپاردەكانی كۆنگرەی یەكەمی حسك دەبوو دوای(3)ساڵ كۆنگرەیەكی گشتی یاخود كۆنگرەی دووەم ببەسترێت، بەڵام تاچركەساتی جیابوونەوەی كۆنگرەی دووەمی ئەو حزبە نەبەستراوە.(17) ئەمە رێگای خۆشكردووە بۆئەوەی دووبەرەكی بەواقیعی لەریزەكانی حسكدا رووبدات. لەمبارەوە (عەبدولخالق زەنگەنە)، كەیەكێك بوو لەوانەی سەركردایەتیی جیابوونەوەكەی كردووە، دەڵێت:"لەكۆنگرەدا بڕیاردرا هەر(3)ساڵ جارێك كۆنگرە ببەسترێت، بەڵام باڵی راستڕەوی خێڵەكی بەبەستنی كۆنگرە رازی نەبوون‌و لەبەردەم گەنجە چەپەكانی ناو حزبدا رێگربوون‌و پەیڕەو‌و پرۆگرامیان پێشێل دەكردو جێبەجێیان نەدەكرد، بۆیە كاتێك ساڵی(1984)ماوەكە تەواو بوو، لەو ماوەیەشدا ململانێ‌و تەنگژە لەنێو حزبدا هەبوو، كادر‌و ئەندامانی حزب داوای بەستنی كۆنگرەیان كرد‌و پێیان لەسەری داگرت، بەڵام باڵی دووەم پابەندی ئەم بڕیارە نەبوو، رەتیكردەوە".(18) تەنانەت باڵی قادر عەزیز ئومێدیان وابوو كۆبوونەوەی فراوانی رۆژی(1-10/8/1985) كۆتایی بەكێشە ناوخۆییەكانی حسك بهێنێت‌و وادەیەكیش بۆبەستنی كۆنگرەی دووەم دیاری بكات، بەڵام ئەم ئومێدەش سەری نەگرت‌و لایەنی دووەم لەلیژنەی ناوەندیی دیاریكردنی وادەی بەستنی كۆنگرەی رەتكردۆتەوە، چونكە ترسی ئەوەیان هەبووە، نفوز‌و شوێنی خۆیان لەدەستبدەن.(19)

جیم- هۆكارە هزرییەكان‌و جیاوازی بیروڕا:

لەبەرئەوەی هەر لەسەرەتاوە حزبی سۆسیالیست لەكۆمەڵێك ئاراستە‌و بیروبۆچوونی هزری‌و سیاسی جیاواز پێكهاتبوو، ئەمە وایكردبوو بەردەوام هەست بەبوونی ناكۆكی‌و جیاوازی هزریی‌و بیرو بۆچوون بكرێت، بەتایبەت باڵی قادر عەزیز خۆیان بەئاراستەیەكی چەپی توند دادەنا‌و حسكیشیان وەك حزبێكی چەپی نەتەوایەتی توند دەناساند. لەولاشەوە باڵی رەسوڵ مامەند‌و سەید كاكە لەگەڵ ئاراستەیەكی دیموكراتی راستڕەودا بوون‌و هەرگیز لەگەڵ بیرو بۆچوونی چەپی توندا هاوڕا نەبوون. لایەنگرانی باڵی قادر عەزیز هۆكاری جیابوونەوە‌و سەرەتاكانی بۆئەوە دەگێڕنەوە، كە لەكۆنگرەی یەكەمی حسكدا بەزۆرینەی(70%) بڕیار لەسەر ئایدۆلۆژیای حزب دراوە، كەسۆسیالیستی زانستی بێت‌و خەباتی چینایەتی‌و نەتەوایەتی پێكەوە گرێبدات‌و ئەوەیان جێگیر كردووە، بەڵام هەندێكی تر لەنێو ئەو حزبەدا بەم ئایدۆلۆژیایەوە پابەند نەبوون‌و ئاراستەیەكی راستڕەوی خێڵەكییان گرتۆتەبەر، بەمەش حزب دابەشبووە بەسەر دوو باڵ‌و دوو تەوژمی سەرەكیدا، ئەوانیش باڵی چەپڕەو‌و باڵی راستڕەو بوون.(20) باڵی چەپڕەوی ناو حسك لەگەڵ دامەزراندنی رێكخستنێكی حزبی لەسەر بنەمای ماركسیدا بوون‌و رەتكردنەوەی ئینتیما عەشایەری‌و خێڵایەتییەكان‌و پەیوەندییە سیاسییەكانی حسك بەتایبەت لەگەڵ ئێراندا رەتدەكردەوە.(21) شێخ محەمەد شاكەلی دەڵێت:"قادر عەزیز‌و ئەوان وایان لێكدەدایەوە، كەدەبێت حزبی سۆسیالیست حزبێكی چەپی توندی نەتەوایەتی بێت، كەمن بۆخۆم لەگەڵ ئەو جۆرە دید‌و تێڕوانینەدا نەبووم". جیا لەمانەش شێخ محەمەد شاكەلی ئاماژە بۆخراپی رەوشی رێكخراوەیی حسك دەكات‌و پێی وایە دۆخی شپرزەیی حزب لەو بوارەدا كاریگەری لەسەر سەرهەڵدانی دووبەرەكی نێوخۆیی هەبووە. لەگەڵ گوێنەگرتن لەیەكتری‌و پرس‌و رانەكردن بەئەندامان‌و لایەنگران‌و كادرانی خوارەوەی حزب.(22) لەراستیدا مەسەلە هزرییەكان هێندە لەنێو ریزەكانی سۆسیالیستدا قووڵ نەبوون، چونكە حسك زیاتر شەقڵی حزبێكی سەربازی دەنواند، وەك لەوەی حزبێكی سیاسی بێت‌و مەسەلەی بیر‌و ئایدۆلۆژیا لەكاروبارەكانیدا رەنگبداتەوە. هەرچەندە ئەوانەی جیابوونەوە پاڵنەری بیر‌و هزر دەكەنە هۆكارێكی سەرەكی، بەڵام پێدەچێت توند پەیوەستوون‌و توندڕەوی پاڵنەرەكەی بێت، نەك كێشە‌و ناكۆكی هزری، چونكە خۆشیان دان بەتوندڕەوی هزری خۆیاندا دەنێن. 

دال- دەستێوەردان‌و رۆڵی حزبە سیاسییەكانی تر:

تائەوكاتەش ململانێ‌و شەڕ‌و ناكۆكی نێوخۆیی لەنێو لایەنەكانی جوڵانەوەی رزگاریخوازیی كوردستاندا ئامادەیی هەبوو. هاوكات هەر حزبە‌و هەوڵیدەدا، ناڕاستەوخۆ لەهەر گۆڕانكارییەكی نێوخۆیی لایەنەكەی تردا دەستوەر بداتە كاروباری ناوخۆییانەوە، با ئەو حزب‌و لایەنە هاوپەیمانیشی بووایە، بەتایبەت لەنێو جوڵانەوەیەكی سیاسی لەقۆناغی خەباتی شاخدا‌و لەدۆخێكدا، كەناكۆكی‌و شەڕی ناوخۆیی تان‌و پۆی ئەو ماوەیەی داپۆشیبوو. هەرچەندە حسك لەبەرەی جود لەگەڵ حشع‌و پارتیدا هاوپەیمانێتی سیاسییان هەبوو، بەڵام دووبەرەكی‌و جیابوونەوەی باڵی قادر عەزیز‌و لایەنگرانی لە(12/12/1985)دا،(23) جگە لەكاریگەری هۆكارە نێوخۆییەكان، هاوكات لەكاریگەری دەرەكی‌و رۆڵی هەریەكە لەحشع‌و پارتی دوور نەبوو، چونكە هەرچی حشع بوو، هەم لەبەر نزیكی بیروبۆچوونی سیاسی‌و هزرییان، كەهەردوولایان واتە لەگەڵ(باڵی قادر عەزیز)دا هەڵگری بیرو بۆچونی ماركسی‌و چەپی توند بوون‌و هەم لەبەرئەوەش، كەحشع تموحی ئەوەی هەبووە، گوایە لەنێو خۆیاندا بیانتوێنێتەوە، بۆیە دوای جیابوونەوەیان حشع هەڵسوكەوت‌و پەیوەندی لەگەڵدا دروستكردن. هەرچی پارتیش بوو، دەیویست بەسەریاندا زاڵببێت، چونكە دوای جیابوونەوە چوونە ناوچەكانی بادینان،(24) بەڵام ئەم رایە زۆر زانستی نییە‌و لاوازە. 

هەندێ كەس باسیش لەوەدەكەن، دوای جیابوونەوە، پارتی هاوكاری قادر عەزیزی بۆدروستكردنی پەیوەندی لەگەڵ ئێراندا كردووە، بەتایبەت گوایە، دوای چەند رۆژێك لەجیابوونەوەیان قادر عەزیز‌و لایەنگرانی دەچنە راژان بۆلای پارتی‌و ئیدریس بارزانی دەبینن‌و ئەویش دەیانباتە لای ئیتلاعاتی ورمێ،(25) بەڵام قادر عەزیز ئەمانە رەتدەكاتەوە‌و رایدەگەیەنێت نەك پارتی‌و حشع‌و ئێران هاوكارییان نەكردوون، بگرە دوای جیابوونەوە، كەوتوونەتە بەر پەلاماری چەكداریی پارتی‌و یەكێتی، لەلایەن ئێرانیشەوە خۆی‌و چەند كەسێكی لایەنگر‌و هەواداری چەند جارێك دەستگیر‌و زیندانیكراون.(26) شێخ محەمەد شاكەلی لەمبارەیەوە دەڵێت:"لەوانەیە حشع بەشێوەی ناڕاستەوخۆ رۆڵی لەجیابوونەوەكەدا هەبووبێت، بەڵام پارتی‌و یەكێتی پێیانخۆشنەبوو، تەوژمێكی نێوەند لەنێو جوڵانەوەی كوردیدا هەبێت. ئەوكاتەش حسك تەوژمێكی چەپی موعتەدیل‌و ماقوڵ بوو، بۆیە ئەوان پێیان خۆشنەبوو گەشە بكات‌و هەركە ئەو جیابوونەوەیەش روویدا ئەوان هانیان دەدان".(27) هەروەها ئاماژە بەدەستێوەردان‌و رۆڵی حكومەتی بەعسیش لەهاندانی باڵی قادر عەزیز بۆجیابوونەوە لەریزەكانی حسكدا دەكرێت، بەتایبەت باس لەوە دەكرێت لایەنگرانی باڵی قادر عەزیز كەسێكیان تێدابووە بەناوی(ئاوات)، گوایە دوای جیابوونەوەكە تەسلیمی حكومەتی بەعس بووەتەوە، بەڵام ئەمەش دیسان بۆچوونێكی لاوازە‌و زانستی نییە.

بەهەرحاڵ قادر عەزیز‌و ئەوانەی جیابوونەوە بەناوی حزبی سۆسیالیستی كوردستان/ ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگێڕەوە، دەستیان بەچالاكی سیاسی‌و چەكداری كرد‌و تاماوەیەكی زۆر پەیوەندییەكانیان لەگەڵ حزبی دایك(حسك)دا تێكچووبوو، بگرە شەڕ‌و كوشتاریش لەنێوانیاندا روویدابوو، بەتایبەت كوشتنی قادر مستەفا لەبۆسەیەكدا كەسەر بەباڵی قادر عەزیز بوو.(28). لەلایەكیترەوە ئەم جیابوونەوەیە قبوڵ نەكرا‌و جگە لە دژایەتی سیاسی، لەڕووی نوسین‌و راگەیاندنیشەوە شتی زۆر دژی ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگێر لەلایەن میدیای حزبی دایك(حسك)ەوە نوسرا. هۆكاری سەرەكی جیابوونەوەكە بۆهۆكاری رێكخستنی‌و كارگێڕی‌و بۆچوونی هەلپەرستانە دەگێڕنەوە، بەجۆرێ لەشوینێكدا هاتووە:" دەستە‌و تاقمی لادەر‌و هەلپەرست، هەمیشە هەوڵی ئەوە دەدەن، بیانووی بوونی ناتەبایی فیكریی‌و ئایدۆلۆژیای سیاسی بگرن، یان پێ لەسەر ئەوە دادەگرن، كەدیموكراسیەت لەنێو حزبدا نییە‌و بواری رادەربڕین نادرێت، كەچی لەپشتەوەی ئەو لێكدانەوە‌و رایانەوە مەبەست‌و مەرامی دیكەی هەلپەرستانە خۆی حەشارداوە". دەربارەی ململانێی هزریش هاتووە:"ململانێی هزری بەو پێودانگە بەململانێیەكی هزریی دادەنرێت، كە لەچوارچێوەی خۆیدا بێت‌و نەبێتەهۆی كەرتبوونی حزب‌و پەیدابوونی دەستەبەندی". یان "ململانێ لەنێو حزبدا مەسەلەیەكی سروشتییە، بەڵام بەمەرجێك ئەو ململانێیە ئاراستەكراو بێت‌و ئامانجێكی گشتی رەچاو بكرێت، ململانێ ئەوكاتە رەوایە، كە لەسەر مەسەلەكانی سیاسی‌و ئایدۆلۆژی‌و رێكخراوەیی بێت، نەك لەسەر شتی تاكەكەسی‌و بەرژەوەندی كاتی‌و رۆژانە".(29) دواجار بەئاشكرا دیاربوو، ئەم رەخنەگرتن‌و تۆمەتباركردنانە، ئاراستەی قادر عەزیز‌و لایەنگرانی دەكرا، چونكە دوای جیابوونەوە تاماوەیەك ناویان لەخۆیان نابوو(حزبی سۆسیالیستی كوردستان/ ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگێڕ). ئەمە جگەلەوەی لای ئەوانیش شەڕی راگەیاندن درێژەی هەبوو.(30)

یەكەمین كۆنگرەی ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگێڕ لەگوندی(كافی) و گۆڕینی ناو بۆ حزبی زەحمەتكیشانی كوردستان

ئەم باڵە جیابووەوە دواتر‌و لەرۆژانی(24-26/4 /1988)لەگوندی(كافی)نزیك قەزای ئاكرێ بەبەشداری(36)نوێنەر، كەنوێنەرایەتی رێكخراوە حزبییەكانیان دەكرد، یەكەم كۆنگرەی حزبی سۆسیالیستی كوردستان/ ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگێڕ بەسترا بەبەشداری ئەندامانی رێكخستن‌و ئەندامانی رێكخستنی شارەكان لەسەر ئەم خاڵانە وتووێژیان كرد:

یەكەم: پێشكەشكردنی راپۆرتی سیاسی لەلایەن لیژنەی ئامادەكردنەوە.

دووەم: هەڵسەنگاندنی ئەزمونی ئاراستەی دیموكراتی شۆڕشگێڕ لەماوەی جیابوونەوەی لەحسك تاوەكو رۆژی گرێدانی یەكەم كۆنفرانسی خۆی.

سێیەم: بڕیاردان لەپەیڕەو‌و پرۆگرامی ناوخۆیی‌و جێگیركردنی میتۆدی سیاسی‌و ئایدۆلۆژی بۆ ئەو ئاراستەیە.

چوارەم: گۆڕینی ناوی رێكخستنەكە بۆ(حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان).(31) 

یەكگرتنی حزبی زەحمەتكێشانی و ئاڵای شۆڕش

هاوكات لەمانگی(تشرینی یەكەمی1990)دا حزبی زەحمەتكێشان چووەتە نێو بەرەی كوردستانییەوە‌و لەهەمان ساڵدا لەگەڵ(ئاڵای شۆڕش)دا، كە لەساڵی(1986) بەسەركردایەتی مەلابەختیار لەیەكێتی جیابووبوونەوە یەكیانگرت‌و لەحوزەیرانی(1991) ئەو یەكگرتنە راگەیەنرا.

***************************************

تێبینی:

ئەم توێژینەوەیە لەبنەڕەتدا بریتییە لەباسی چوارەمی بەشی دووەمی ماستەرنامەكەمان، كە لەساڵی 2011 كراوە بەكتێب بەناونیشانی(ژیانی سیاسی لەباشووری كوردستان 1975-1991، رەوتی سۆسیالیستی و حزبی سۆسیالیستی كوردستان بەنموونە). هاوكات لەبەر زۆری توێژینەوەكە پەراوێزەكان دانەنراون، بۆیە لای خۆمان پارێزراون.