Nuce Logo

 ئەو هۆكارانە چیین كە رێگربوو لەوەی رێككەوتنی دۆڵمەباخچە جێبەجێ نەكرا؟

حەسەن بارداكچی: پێش ئەوەی باس لە رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە بكەین، پێویستە بگەڕێینەوە بۆ رووداوەكانی پێشتر. پڕۆسەی ئاشتی لە توركیا لەنێوان هەدەپە و ئاكپارتی بەڕێوەدەچوو. ئەگەر باس لەو ریسكە سیاسییانە بكەین چی بووە لەسەر ئەو دوو پارتە، پێموابێت دوا پڕۆسەی ئاشتی لە بەرژەوەندی هەدەپە بوو، بۆ ئاكپارتی مەترسی و ریسكی سیاسی زۆری لەسەر بوو. ئەمە راستییە. كاتێك ئاكپارتی دەیویست ئەم پڕۆسەیە بەڕێوەببات، تەگەرە و ناڕەحەتی زۆری لە بەردەمدا بوو.  لەبەرئەوەی بەشێكی زۆر لە لایەنگران و ئەندامانی ئاكپارتی نەتەوەپەرستن. ئەمە بۆ ئاكپارتی ناڕەحەت بوو، بەڵام بۆ هەدەپە بە پێچەوانەوە بوو، بگرە هەدەپە لەوادەی پڕۆسەی ئاشتیدا، دەنگەكانی بە رێژەیەكی بەرچاو زیاد بوو، بۆ یەكەمجار دەنگی كورد گەیشتە 13% و بەربەستی 10%ی هەڵبژاردنی بڕی.‌ بەڵام ئاكپارتی بەشێك لە دەنگە نەتەوەپەرستەكانی لەدەستدا. ئەبێت ئەم راستییە بزانین كە ئەو ریسكەی ئاكپارتی گرتییەبەر زیاتر بوو لەلایەنەكانیتر. پڕۆسەی ئاشتی دەسكەوتێكی گەورەی بۆ ئاكپارتی نەبوو. رەجەب تەیب ئەردۆغان یاخوود ئاكپارتی، چارەسەری پرسی كوردی بە مەسەلەیەكی وڵات دەبینی و لەو دیدەوە چارەسەركردنی به‌ پێویستییه‌ك زانیوە.

پێیوابوو ئەگەر بێت و چارەسەری پرسی كورد نەكات، ئەوا زیاتر زیان بە توركیا دەگەیەنێت، بۆیە نیەتێكی جددی لە پڕۆسەی ئاشتی هەبوو. پێیوابووكە پێویستە ئەو ریسكە سیاسییە بگیرێتەبەر بۆ ئەو مەبەستە. دەبێت بەم جۆرە خوێندنەوە بۆ پڕۆسەكە بكەین لەدیدی ئاكپارتی و هەدەپەوە. یەكەم: پڕۆسەی ئاشتی رێژەی دەنگی ئاكپارتی كەمكردەوە، هاوكات پڕۆسەكە رێژەی دەنگەكانی هەدەپەی زیاتر كرد. لەسەر ئەوەشەوە ئاكپارتی نیەتی وابوو كە پڕۆسەكە سەربخات و بە ئەنجامێكی باشی بگەیەنێت. 

بۆ نموونە لە پڕۆسەی ئاشتیدا برای من یەك بوو لە دەستەی عاقڵمەندان كە راپۆرتی خۆی بۆ پڕۆسەكە ئامادە دەكرد، ئەوە دەركەوت لەلایەن خەڵكی توركیاوە پشتیوانی زۆر لە پڕۆسەكە دەكرا. ئەگەر باس لەو هۆكارانە بكەین بۆچی لەپاش رێككەوتننامەی دۆڵمەباخچە هەموو شتێك لەیەك ترازا، یەكەم: لە توركیا بزووتنەوەی فەتحوڵا گولەن هەیە بە بەردەوامی كێشمەكێشمی لەگەڵ حكومەتی ئاكپارتیدا هەیە، لەوادەی پڕۆسەكەدا چەند هەوڵێكیان بۆ پەكخستنی پڕۆسەكە دا، ئەوەبوو لە پڕۆسەی پێشوتردا تۆماری دەنگی كۆبونەوەكانی میت و بەرپرسانی پەكەكە بڵاوكردەوە بە مەبەستی ئەوەی گورزێك لە حكومەتی ئاكپارتی بدەن و پڕۆسەكە تێكبدەن. دووەم: هەدەپە پڕۆسەكەی لە بەرژەوەندی خۆی بەكاردەهێنا و لە هەمانكاتیشدا هەموو خەتایەكی ئەخستە سەر شانی حكومەتی ئاكپارتی، سێیەم: پەكەكە لە هەندێ ناوچەی باكووری كوردستاندا، سەرانەی لە خەڵك وەردەگرت و چەك و جبەخانەشی لە شارەكان بۆ خۆی كۆدەكردەوە. ئەم هەواڵانە دەگەیشتە لای حكومەت و سەرۆكوەزیران دەستەیەكی نارد بۆ ئەوەی بەدواداچون لەسەر ئەوە بكەن، پەكەكە هەڕەشەی لە هەندێك بازرگانی ناوچەكە دەكرد و پارەیەكی زۆری لێوەرگرتن. دادگای خۆیان پێكهێنابوو بۆ ئەوە كەسانە لێپرسینەوەیان لەگەڵ دەكردن لەلایەن ئەندامانی سەر بە پەكەكەوە. كاتێ ئەمە دزەی پێكرا بۆ ناو حكومەت و میدیاكانی توركیا، پڕۆسەكەی هێواش كردەوە. بێ متمانەیی دەسیپێكرد. لەولاشەوە شەقامی ناسیۆنالیستی توركی زیاتر توڕەییان نیشاندا لەسەر ئەوەی حكومەت گفتوگۆ لەگەڵ لایەنی كورد دەكات.  

جه‌هه‌په‌ له‌سه‌ره‌تاى دامه‌زراندنى كۆمارى توركیاوه‌ تا ئێستا له‌گه‌ڵ چاره‌سه‌ركردنى پرسى كورد نه‌بووه‌
 

هەموو لایەك دەزانن كە لە توركیا فاكتۆری مەهەپە هەیە. ئەمانە لەسەر هیچ مەسەلەیەك و بابەتێكی پەیوەست بە كورد نایانەوێ قسەبكەن. مەهەپە دەڵێت بەهیچ شێوەیەك نابێت لەگەڵ پەكەكە دانوستان بكرێت، بۆ هیچ مەبەستێك و تاكە بژاردە رێگەی روبەڕووبونەوەی سەربازییە. هەروەها هەدەپە و پەكەكە لە یەك قاڵب دەدات بە یەك چاو سەیری هەردووكیان دەكات. بێگومان بیركردنەوەشی بەو جۆرە هەندێ هۆكاری روونی لە پشتەوەیە. بۆیە مەهەپە بە هیچ جۆرێك لەگەڵ پڕۆسەی گفتوگۆكردن لەگەڵ هەدەپە و پەكەكەدا نییە و لەو بارەیەوە هەموو بژاردەیەك‌ رەتدەكاتەوە.

دەشڵێت پەكەكە خەڵكی مەدەنی دەكاتە ئامانج و پارتێكی وەك هەدەپە پشتیوانی لە پەكەكە دەكات. بۆیە ناكرێ هەدەپە وەك لایەن و موخەتەب وەربگیرێت. لێرەدا دەتوانم بڵێم تاكە لایەن كە قورسایی پڕۆسەكەی لەسەر بووە تەنیا ئاكپارتی بوو، چونكە بە تەواوی ناتوانێت پشتیوانی گشت لایەنگرانی پارتەكەی بۆ پڕۆسەكە رازی بكات. لایەنگرانی ئاكپارتی وەك پارتەكانیتر جێگر نین. لایەنگری هەمەچەشنەی هەیە. بۆ نموونە لەناو ئاكپارتیدا، موحافەزەكاری دیندار هەیە. نەتەوەپەرست هەیە. كوردی دیندار هەیە. كار وابێت زەحمەتە بتوانیت هەموویان قەناعەت پێبكەیت بۆ پڕۆسەكە. بەڵام بۆ پارتەكانیتر وا نییە، بۆ نموونە لەناو هەدەپەدا بە زۆری كوردی نەتەوەپەرست هەیە. لەناو جەهەپەدا سیكولار و چەپ هەیە. لەناو مەهەپەدا نەتەوەپەرستی راستڕەو هەیە.

لەناو ئاكپارتیدا خواستێك بۆ دەسپێكردنەوەی پڕۆسەی ئاشتی هەیە

 لەناو ئاكپارتیدا جیاوازە. بۆ نموونە كوردەكانی ناو ئاكپارتی، پشتیوانی لە هەنگاوەكانی ئەردۆغانیان بۆ پڕۆسەكە دەكرد. هاوكات نەتەوەپەرستەكانی ناو ئاكپارتی پشتیوانی و هاوكارییان لێنەدەكرد. لەبەرئەوە ئاكپارتی هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدا بوو رێگەی ناوەڕاست بگرێتە بەر و هەموو لایەك بۆ پڕۆسەكە رازی بكات. لەبەر ئەوەشە بە وریاییەوە مامەڵەی لەگەڵ پڕۆسەكەدا دەكرد. 

مەترسییەك و رێگرییەكیتری بەردەم پڕۆسەكە، ئەوەبوو لە سەروبەندی راگەیاندنی رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە، حكومەت كەوتبووە تەسفیەكردنی گولەنییەكانی ناو دام و دەزگاكانی دەوڵەت، كە بەردەوام هەوڵی شكستپێهێنانی پڕۆسەی دیالۆگ و ئاشتییان داوە. رێگر بوون لە پڕۆسەكە و بەردەوام هانی نەتەوەپەرستەكانیان دەدا دژ بە پڕۆسەی ئاشتی بوەستنەوە. ئەمە حاڵەتێكی نیگەتیف بوو لەسەر پرۆسەكە و لەسەر حكومەتی ئاكپارتی. گولەنییەكان لە راگەیاندنەكانیاندا دەیانووت حكومەتی ئاكپارتی بە نهێنی لەگەڵ رێكخراوی تیرۆریستی پەكەكە كۆبونەوە ئەنجام دەدات. بۆیە ناكرێ هیچ پشتیوانییەك لە ئاكپارتی بكەن. هەدەپەش هەڵەی هەبوو.

 لەوادەی هەڵبژاردنەكاندا دەیانوت بە تەنیا ئێمە پڕۆسەی ئاشتی بەڕێوەدەبەین و هەوڵەكانی حكومەتی ئاكپارتی-یان بێ بەها دەكرد و بگرە لەهەر دەرفەتێكدا حكومەتیان خەتابار دەكرد. هەدەپە لە هەوڵیكی جددی بوو تاكوو دەنگدەرەكانی زیاتر بكات و كارەكە بێ بەها بكات. بەمەش ئاكپارتی هەستیكرد لەهەموو لایەكەوە كەوتۆتە ژێر فشارەوە. راستە هەنگاوی بۆ دواوەوە نەنا لە پڕۆسەكەدا، بەڵام لەوادەی هەڵبژاردنی حوزەیرانی 2015، كاتێ هەدەپە هەڵبژاردنەكەی بە ئاكپارتی دۆڕاند و بۆ یەكەمجار ئاكپارتی نەیتوانی بە تەنها حكومەت پێكبهێنێت، بەمەش هەدەپە سەركەوتنێكی بەرچاوی بۆ خۆی تۆماركرد. هەدەپە لای خۆیەوە فشارەكانی بۆ سەر ئاكپارتی زیاتر كرد و راشیگەیاند كە ناخوازنن ببنە بەشێك لە حكومەتی هاوبەشی لەگەڵ ئاكپارتیدا، بەبۆچوونی من هەموو ئەمانە هەڵە بوو. لەكاتێكدا بەهۆی پڕۆسەی ئاشتییەوە وا ئیجابی دەكرد هەدەپە پشتیوانی لە ئاكپارتی بكات بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ. لەو هەڵبژاردنەدا هەدەپە توانی بەربەستی 10 %ی هەڵبژاردن ببڕێت و سەركەوتنێكی مەزن بۆ خۆی تۆمار بكات. 

لێرەدا ئاكپارتی رۆڵی لەم سەركەوتنە هەبوو، تاكو وەك لایەنی پڕۆسەكە زیاتر رۆڵی كاریگەرتر بگێڕن. ئاكپارتی لەناوچەكەدا كاری لەسەر گۆڕینی وێنای هەدەپە كرد تاكوو نەتەوەپەرستەكان زۆری بۆ نەبەن لە پڕۆسەكەدا تاكو بڵێت ئەوەتا پڕۆسەی ئاشتی لەلایەن گەلەوە پشتیوانی لێدەكردێت و لەبری چەك و شەڕ، سیاسەت جێگرەوەی دەبێت. بەڵام هەدەپە تەنها لە مەراقی ئەوەدا بوو كە رێژەی دەنگەكانی زیاتر بكات و بە تەواوی كاری لەسەر ئەوە دەكرد. هەروەها لەگەڵ جەهەپەدا رێككەوتنی ژێربەژێری هەبوو لەسەر هەندێ ناوچە لە هەڵبژاردنەكاندا، ئەمەش ستراتیجییەك بوو لە دژی ئاكپارتی.

لە توركیا جەهەپە چەند بە رووخسار پارتێكی چەپ دیاربێت. لە راستیدا لەكاتی دروستبونی كۆماری توركیاوە تاكو ئیستا و لە هەموو سەردەمەكاندا، پارتێك بووە لەدژی چارەسەری پرسی كورد وەستاوەتەوە. لەمێژە وابووە و ئەم سیاسەتەی نەگۆڕاوە. لە ئێستاشدا وایە. بۆ نموونە جەهەپە مەسەلەی كورد دەهێنێتە رۆژەڤ، بەڵام كاتێ باس لە پاكێج و رێگە چارەسەرییەكانی دەكرێت، جەهەپە یەكەم پارتە كە كێشە دروست دەكات. لە دوا پڕۆسەی ئاشتیشدا هەڵویستی بەهەمانشێوە بوو. گولەنییەكان كە ئێستا بە بزووتنەوەی فەتۆ ناودەبرێت و وەك تیرۆریست دەناسرێن، زۆر هەوڵی پەكخستنی پڕۆسەكەیان داوە. 

په‌كه‌كه‌ سه‌رۆك شاره‌وانییه‌كانى هه‌ده‌په‌ داده‌نێت و ده‌شڵێ من ته‌ده‌خولى ناكه‌م

لە دوا پڕۆسەی ئاشتی خاڵی كۆتاییهاتنی پڕۆسە ئەوەبوو لە ئورفە دوو پۆلیس كوژران لەلایەن پەكەكەوە. لەوادەی پڕۆسەكەشدا پەكەكە بە بەردەوامی هەوڵی لەو جۆرەی هەبووە بۆ كۆسپ و تەگەرە دروستكردن لەسەر پڕۆسەكە. بەڵام ئەوەی دواهەمینیان خاڵی كۆتایی هێنانی پڕۆسەكە بوو بەهۆی هەموو ئەو هۆكارانەی باسم لێوەكرد كاریگەریی تەواویان لەسەر پڕۆسەی ئاشتی هەبووە. لەلایەك مەهەپەییەكان و نەتەوەپەرستەكانی ناو ئاكپارتی فشاریان بۆ حكومەت دەبرد كە كۆتایی بە پڕۆسەی چارەسەریی بهێنێت، لەلایەكیتر رێكخراوی تیرۆریستی فەتۆ، هانی شەقامی توركی ئەدا لەدژی پڕۆسەكە، پەكەكە و هەدەپە-یش لەدژی حكومەتی توركیا لێدوانیان دەدا، هەموو ئەمانە لە بەرژەوەندی ئاكپارتیدا نەبوو. 

ئەگەری دەستپێكردنەوەی پڕۆسەی ئاشتی هەیە؟ بە بۆچوونی بەڕێزت میكانیزمی نوێ‌ بۆ ئەوە چییە؟

حەسەن بارداكچی: لە ئێستادا بەشێك لە ئاكپارتییەكان، خوازیارن پڕۆسەی چارەسەریی و ئاشتی دەسپێبكاتەوە. بەڵام لایەنەكانیتری ناو ئاكپارتی لەدژی دەستپێكردنەوەی پڕۆسەی ئاشتین. بەمەش دەرفەت بۆ ئاشتی ناڕەخسێت. هەموو لایەك دەزانین لەم ماوەیەی دوایدا لە باشووری كوردستان ریفڕاندۆم بۆ سەربەخۆیی كرا. نەتەوەپەرستەكان ئەو بابەتەشیان لەدژی ئاكپارتی جوڵاند. وتیان بارزانی سەربەخۆیی رادەگەیەنێت و ئەردۆغان پشتیوانی لێدەكات! وتیشیان بارزانی لەگەڵ پەكەكە رێكدەكەوێت و ئەمەش لە داهاتوودا، دەبێتە مەترسی لەسەر توركیا. ئەم بانگەشەیان و بیرۆكەیە لەدژی ئاكپارتی دەكرا. بەداخەوە لێرە زۆر درك بەو راستییە ناكرێت كە پەكەكە زۆر دەست لە كاروباری هەدەپەوە وەردەدات. پەكەكە بە بەردەوامی هەوڵدەدات خۆی سەرۆك شارەوانی و ئەندامانی هەدەپە دیاری بكات. دواتریش ئەوە رەتدەكاتەوە كە تەداخولی هەدەپە بكات و ئەڵێت من دەستوەردان لە سیاسەتدا ناكەم. ئەمەش بۆ خۆی كێشەیەكیترە كە هەدەپە سەربەخۆیانە سیاسەت ناكات.
پێموابێت پێویستە بۆ لەمەودوا كارەكتەری نوێ‌ راوێژی پێبكرێت بۆ پڕۆسەی ئاشتی، لایەنە كوردییەكانیتر، حكومەتی توركیا خواستی ئەوەشی نەماوە لەگەڵ پەكەكەدا دابنیشێت.

گرنگی رێككەوتنامەی دۆڵمە باخچە لەچیدایە؟ ئایا دەكرێ لایەنەكان دووبارە كار لەسەر ئەو 10 بڕگەیە بكەن كە  پێشتر رێككەوتنەكەی لەسەر كرابوو؟ ئایا دۆخی ناوخۆی توركیا گونجاوە بۆ ئەوە؟

حەسەن بارداكچی: لە توركیا هەمووكات دۆخەكە گونجاوە قسە لەسەر رێككەوتنامەیەك بكرێت. گرنگ ئەوەیە دووبارە ئاكتۆرەكان بێنەسەر مێزی گفتوگۆ. باشە چۆن؟ بۆ نموونە ئێمە وەك دەستەی ئەكادیمانی ناوچەكە تێبینیمان لەسەر چەند شتێك هەبوو‌، لەوانەش لە یەكەم رۆژەوە سەرنج و رەخنەم لەسەر هەڵوێستەكانی هەدەپە هەبووە. كاتێ پڕۆسەی ئاشتی لەئارادا بوو، هەدەپە ناڕەزایی زۆری دەردەبڕی و واینیشان دەدا ئەگەر بێت و هەدەپە نەبێت، ئەوا پڕۆسەی ئاشتی بەڕێوەناچێت. ئێستاش كە پڕۆسەی ئاشتی پەكخراوە، داوا دەكات كە پڕۆسەیەكی نوێ دەستپێبكات. لێرەدا گرنگ ئەوەیە كاتێ لە پڕۆسەیەكدا دەستكەوتت دەبێت، ئەو دەستكەوتە بپارێزیت. نەوەك وای نیشان بدەیت پڕۆسەی چارەسەری كارێكی ئاسان و بێ بەهایە. ئەوەتا لە توركیا بۆ پێكهێنانی مێزی دانوستان لەسەر مەسەلەی كورد، 100 ساڵی ویست تاكوو هاتەئاراوە. سەدەیەكە مێزی گفتوگۆ لەنێوان كورد و تورك پێكنەدەهات. ئاكپارتی توانی ئەو كارە بكات و بەمەش پێینایە قۆناغێكی سەختەوە و كارێكی ئاوا ئاسان نەبوو. ریسكێكی گەورەی سیاسی بوو. دەتوانم بڵێم ئاكپارتی خاوەن پڕۆسەی ئاشتی و دیالۆگ نیە، بگرە خودی ئەردۆغان لەپشت پڕۆسەكەوەیە خاوەن كارەكتەرێكی بەهێزە. جگە لەو كەسیتر نایەوێ ئەو ریسكە سیاسییە بگرێتەبەر. لە توركیا هەموو پارتێكی سیاسی ئیدعای چارەسەری پرسی كورد دەكات و تەنها بە رێژەی  1 % ئەردۆغان توانیویانە جەسورانە باس لەم پرسە بكات و هەنگاوی كرداری بۆ بنێت. ئەردۆغان توانیوێتی ئەو هێزەی هەیەتی‌ بەباشی بەكاری بھێنێت. سەركردەی بەهێزمان هەبووە، بەڵام جەسارەتی ئەوەی نەبووە راشكاوانە باس لە چارەسەری پرسی كورد بكات. 

دووبارە ئەگەری دانیشتنەوە لەسەر رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە هەیە. بەڵام لێرەدا چەند شتێك هەیە پێویستە هەموو لایەك بیزانێت، لە توركیا زۆر كەس بووە قوربانی بەهۆی ئەم پرسەوە. چ گەریلا و چ لە سەربازی تورك زۆر كوژران. ئەم كوژراوانە كەس و كاریان هەیە. بۆ نموونە كەسوكاری سەربازێكی كوژراو لە ناوچەیەكی رۆژئاوای توركیا. كارێكی ئاسان نییە مەسەلەكەی تێبگەیەنیت. پڕۆسەكەی لەلا قبوڵ نییە. بەشێوەیەكی روون قسە بكەم. ئەگەر بێت و لە توركیا ئەم مێزە پێكبهێنرێتەوە بەم جۆرە دەبێت، ئەوەی لەلای خەڵكی پەسند بێت و قبوڵ بكرێت. دەبێت لە دەرەوەی پەكەكە، بەشداریی بە هەندێ ئاكتۆری تر بكرێت و لەسەر مێزی دانوستان دابنیشن. بۆ نموونە دەشێ حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەو رۆڵە بگێڕیت. من ئەمە بەكارێكی باشی دەبینم. دواجار ئەوان خاوەن حكومەتێكی فەرمین و تا رادەیەك قسەڕۆشتوون بۆ لایەنەكان. بۆ نمونە تەنانەت لایەنگرانی پەكەكە دواجار مەسعود بارزانی وەك سەرۆكێكی باڵای كورد دەبینن. دواجار سەرۆكێكی دیارە. تەنانەت پارتەكانیتری هەرێمی كوردستان دەتوانن رۆڵی خۆیان بگێڕن.

جا ئەم رۆڵە وەك ناوبژیوان بێت، یاخود وەك نوێنەری لایەنی كورد بێت، دەشێ بەرێز مەسعود بارزانی ئەگەر نیەت و خواستی ئەو ئەركەی هەیە، ئەوكات لەگەڵ سەرۆككۆماری توركیا بگەیەنە بریار و چوارچێوەیەك بۆ مەسەلەكه. ئەم مەسەلە دەشێ لەگەڵ فیگورە سیاسییەكاندا بە روونی قسەی لەسەر بكرێت. كارەكتەری رەجەب تەیب ئەردۆغان، كەسایەتییەكی كراوەیە كە گفتوگۆ لەسەر هەموو مەسەلەیەك بكرێت لەگەڵیدا. ئەو لەگەڵ چارەسەری پرسەكەدایە و بۆ ئەو مەبەستەش هەمیشە درگای كراوەیە لەگەڵ هەركەسێك بیت قسە لەسەر ئەو بابەتە بكات. كە رەنگە زۆر سەركردەی تر نەتوانن بەو جۆرە قسە لەسەر پرسی كورد بكەن. خانەوادەی بارزانی دەتوانن بەرپرسیارێتی گفتوگۆكان لەمەڕ چارەسەری پرسی كورد بگرنەئەستۆ. بە بۆچونی من، بیرۆكە و پیشنیارەكانی عەبدوڵا ئۆجەلان تا رادەیەك پەسەند بووە و لەلایەن ئەردۆغانەوە گفتوگۆی لەسەر كراوە.

 واتە ئێمە هۆكارێكی زۆر گەورەمان لەبەردەمما نییە تاكوو كێشەی موخەتەبمان هەبێت. تەنیا پێویستمان بە سەركردەیەكە كە قسەی وەربگیرێت بۆ هەموو لایەك. ئەمە كێشەكەیە. ئەوەتا لە پڕۆسەی ئاشتیدا، هەر یەك لە حكومەتی ئاكپارتی و هەدەپە داوایان لە پەكەكە كرد چەك دابنێت، تاكوو گەلی توركیا قایل بكەن كە رێكخراوێكی چەكداریی نەماوە و بوونەتە رێكخراوێكی سڤیل. بەڵام پەكەكە بەوە قایل نەبوو تەنانەت وتیشی دەسبەرداری چەك نابم. تەنانەت لەوەش خراپتر ئەوەبوو لەو كاتەدا زۆرێك لەو شارەوانیانەی هەدەپە، جبەخانەی چەكی تیا بوو. به ‌شێوەیەكی ئاشكرا پەكەكه چەك و موهیماتی كۆدەكردەوە وەك بڵێی خۆی بۆ شەڕێكی قورس ئامادەبكات. ئەمە پێچەوانەی میكانیزمی پڕۆسەكە بوو. لە بەرژەوەندی هیچ لایەك نەبوو. ئەو كاتە حكومەت و دەزگا هەواڵگرییەكان بەمەیان زانی و وتیان كەواتە پەكەكە لە پڕۆسەی ئاشتیدا نیەتی جدی نییە. 

هەر لەو كاتەشدا بوو كە ژمارەی ئەو گەنجانەی بۆ شاخ چوونە ناو ریزی پەكەكەوە رووی لە زیادبوون كرد! پەكەكە زیاتر چەكی كڕی و جبەخانەی نهێنی دروستكرد. ئەو راستییە بینرا كە پەكەكە نیەتی جدی لە پڕۆسەی ئاشتیدا نییە بگرە خۆشی پڕ چەك دەكات. بە وتە باس لە ئاشتی دەكات بەڵام پراكتیكانە هیچ هەنگاوێكی نییە. ئەم تێگەیشتنە هەبوو. ئەمەش پرۆسەكەی خاوتر كردەوە تاكوو هەڵبژاردنی حوزەیرانی 2015، كە هەدەپە رایگەیاند كوالیسیۆن لەگەڵ ئاكپارتیدا ناكات. ئیتر هەموو هاوكێشەكانی گۆڕی. ئەمە هەڵە بوو. چونكە تۆ لەگەڵ ئاكپارتی پڕۆسەكەت بەڕێوەبردووە. كاتێ ئاكپارتی رەتدەكەیتەوە. بەمەش ئاكپارتی بڕیاریدا كۆتایی بە دانیشتنەكانی لەگەڵ هەدەپەدا بھێنێت. دوابەدوای ئەوەش لە ئورفە پەكەكە دوو پۆلیسی كوشت. تەنانەت پەكەكە ئەوەشی راگەیاند ئەو دوو پۆلیسە لەلایەن ئەندامانی ئەوانەوە كوژراون بەڵام بەبێ ئاگایی ئەوان كارەكەیان كردووە! ئەمە خاڵی كۆتایی هێنانی پڕۆسەكە بوو. پەكەكە بەرپرسیاریتی خۆی نیشاننەدا لە پرۆسەكەدا لەم مەسەلە جدییەدا. ئایا چۆن بەبێ ئاگایی پەكەكە ئەندامانیان دێن لەناو شاردا پۆلیس دەكوژن؟ ئەمە بەمانای ئەوە دێت كە ئەوان نەیانتوانیوە پرۆسەكە بەڕێوەببەن. پرسێك سەدەیەكە بوونی هەیە و ئێستا دەرفەتی ئەوەی بۆ رەخساوە رێككەوتنێكی فەرمی لەسەر دەكرێت، بەڵام تۆ دێیت پۆلیس ئەكوژیت لەكاتێكدا لایەنە نەتەوەپەرستەكانیش بەردەوام دژایەتی پڕۆسەكەیان دەكرد و دەیانویست بەهەر جۆرێك بێت پەكیبخەن.
لەپاش ئەوە لایەنەكان لەسەر مێزی گفتوگۆ دانەنیشتنەوە. 

ده‌بێت ئه‌و جاره‌ له‌ پرۆسه‌ى ئاشتى بارزانى و هه‌رێم به‌شدار بن

لە ئێستاشدا ئەگەر بێت و ئاكپارتی پڕۆسەیەكی نوێی ئاشتی دەسپێبكات، ئەگەری زۆر هەیە رێژەی 20 % دەنگەكانی كەم بكات. پێموایە ئاك\پارتی ئەگەر بەهێز بێت، ئەوكات دەتوانێت پڕۆسەیەكی نوێ رابگەیەنێت. تاكە پارتی سیاسی كە رێژەی دەنگەكانی بە پڕۆسەی ئاشتی بەرزبكاتەوە ئەوا هەدەپەیە. ئاكپارتی رەنگە خواستی لە پڕۆسەی ئاشتی هەبێت، بەڵام لەناوخۆدا ئەو پشتیوانییە لەبار نییە بۆ ئەو مەبەستە. ئاكپارتی بە تەنیا ئەو كارە دەكات و پێموانیە جەهەپە یەك هەنگاو بۆ چارەسەری پرسی كورد بنێت لەگەڵ ئاكپارتیدا. جەهەپە و مەهەپە لە ئەجێندایان نیە چارەسەری پرسی كورد بكەن. لێرەدا تاكە بژاردە ئاكپارتی دەمێنێتەوە. ئەویش دەبێت ئەوەندە بەھێز بێت پێویستی بە هاوكاری مەهەپە نەبێت تاكوو حكومەت پێكبهێنێت، رەنگە ئەوكات دەستكراوەتر بێت بتوانێت شتێك بكات. خواستێك لەناو ئاكپارتی هەیە بۆ چارەسەری پرسی كورد، تەنانەت لەناو ئاكپارتیشدا باس لەوەش دەكرێ دەرفەت بدرێت دووبارە عەبدولا ئۆجەلان رۆڵ بۆ پڕۆسەی ئاشتی بگێڕێت.‌ ئەو رایەش هەیە كە پێیان وایە چیتر قەندیل گوێ بە وتەكانی ئۆجەلان نادەن. بۆیە پێشنیاری ئەوەشدەكرێت بارزانی و حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆڵ بگێڕن. لێرەدا پەكەكە بە كێشە دەبینرێت.

خاڵێكیتر ئەوەیە توركیا خوازیارە ئەم كارە لەگەڵ لایەن و ئاكتۆرە كوردەكان بكات، ناخوازێت لایەنی دەرەكی وەك رووسیا و ئەمریكا وەك نێوبژیوان بەشداربن. لەبەرئەوەی ئامانجی ئەوان جیاوازه،‌ لەبەرئەوە باشترە لەناو خۆماندا چارەسەری بكەین. لێرەدا كێشەی ئاكتۆرە و هەدەپەش تەواو كەوتۆتە ژێر ركێفی پەكەكەوە ئەمەش پرسی بە موخەتەبكردنی هەدەپەی بۆ لایەنی پڕۆسەكە قوڵتر كردۆتەوە. 

دوا وتەت یاخوود شتێك هەبێت بتەوێ بیڵێیت؟

حەسەن بارداكچی: وادەبینرێت لەداهاتوودا توركیا بەدوای ئاكتۆری بەهێزدا دەگەڕێت. بەجۆرێك وەك ئاكپارتی ئاكتۆرێكی بەهێز بێت و قسەڕۆشتوو بێت. هاوكات ئەگەر بێت و زۆر لایەن بەشداری پێبكریت رەنگە لەیەك تێنەگەیشتن رووبدات. دەشبێت ئەو لایەنە تەعویز بدات بۆ پڕۆسەكە. ئەگەر بێت و پەكەكە لەوادەی پڕۆسەی ئاشتیدا بە فەرمی چەك دانانی بكردبا، تەنانەت ئەوكات حكومەتی توركیا ئەوەشی راگەیاند كە مەرج نیە چەك رادەستی توركیا بكەنەوە، بەڵام هیچ نەبیت ئەوە بسەلمێنن كە چەك دائەنێن بە فەرمی. دەكرا چەك رادەستی حكومەتی هەرێم یان لایەنێكیتری بكەن. ئەوكات پڕۆسەكەی جدیتر دەكرد نەتەوەپەرستەكانیش بازوەڕیان بە بە جدییەتی پڕۆسەكە ئەهێنا. ئیدعای حكومەتی ئاك پارتی ئەوەبوو كە ئیتر خوێنی هیچ مرۆڤێك ناڕژێت و گەنجی شاخ دینەخوار بۆ ئەو مەبەستەش هەندێك لەوانەی شاخ هاتنە شار و بەبێ دەستگیركردن ئەوەشی تیا بوو. ئەوەی بینیم پرۆسەیەكی قورس بووهیچ ئاسان نەبوو. پەكەكە هات سەرانەی لە خەڵكی ناوچەكە سەند و دوو پۆلیسی كوشت ئەمەش پڕۆسەكەی لەبار برد. لە راستیدا ئەوەش لەبیركرا كە ئاكپارتی بوو پڕۆسەی ئاشتی دەستپێكرد. هەر ئەویش بوو ویستی لە بەردەوامی هەبوو. هەدەپە خۆی كرد بە خاوەنی پرۆسەكە و لەهەر دەرفەتێكدا بێ منەتی نیشاندەدا. دەیوست من بەرێوەی دەبەم. خەڵكی باكوور دڵخۆش بوون لە رووی ئابووری و كلتورییەوە پیشكەوتنیك هەبوو. بەداخەوە هەمووی لەبار برا.
پێموابێت زوو یان درەنگ پڕۆسەیەكی ئاشتی دەستپێدەكاتەوە. ئەو هەوڵانە دەبینم. بەتایبەت بەرەیەكی ناو ئاكپارتی ئەو ویستەیان هەیە لەئێستادا. چارەسەری پرسەكەیان دەوێت بەڵام پێوستی بە دروستكردنی بەرەیەكی بەهێز هەیە لەناو حكومەت و لەناو ئاكپارتیدا. ناشبێت جەهەپە و هەدەپە بە تەنها زارەكی داوای ئاشتی بكەن، پێویستە ئەوانیش پرۆژەیان هەبیت و پشتیوانی بكەین. كاتێ كارەكە دیتە سەر واقیع وەك ئەوە نییە كە پیشتر ئیدعایان بۆ دەكرد. هەدەپە پیویستە لەژیر كاریگەریی پەكەكەدا نەبیت بۆ نموونە لێرە كاتێ پرسی خەندەق هەبوو لەوێ هەدەپە وتی پشتیوانی لە خەندەق ناكەین لەپاش رۆژێك دەمیرتاش وتی پشتیوانی لە خەندەق دەكەین ئەوە دووفاقی هەدەپە بوو ئەوەشی نیشاندا كە بە تەواوی لەژێر ركێفی پەكەكە دان. پەكەكە هەڕەشەی لە هەدەپە كرد. لە توركیا هەموو لایەنەكان خوزیارن لەگەڵ لایەنی سیاسیدا چارەسەری پرسی كورد بكرێت. واتە پێویستە پارتەكە هەموو بەرپرسیارێتییەك بگریتە ئەستۆ. هەدەپە لە پڕۆسەی ئاشتیدا نەیتوانی ئەو كارە بكات و سنوورێك لەنێوان خۆی و پەكەكە دابنیت. كیشەكان چارەسەر دەكران، بەڵام پەكەكە هەدەپەی ئاڕاستە دەكرد. كار وابوو سلبیانە لەسەر پڕۆسه‌كە كرد.  دەشبێت پەكەكە ئەوە رابگەیەنێت كە بڵێت عەبدوڵا ئۆجەلان چی بڵێت ئێمە رازین. بیینمان حكومەت و ئۆجەلان دیدارەكانیان بە باشی بەڕێوەدەچوو. حكومەت لەگەڵ ئەوەشدا نییە لەگەڵ سەركردەكانیتری قەندیل دابنیشێت ئەڵی ئەوان دەشبێت هەدەپە و دەنگدەرانی، بە تەواوی پشتیوانی پڕۆسەكە بكەن تا دەگاتە ئەنجامێك. دەشێ‌ بەڕێز بارزانی كە پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ ئاكپارتی و ئەردۆغان هەیە. تەرحی میكانیزمێكی نوێ‌ بۆ پڕۆسەی ئاشتی بكات.  هەرچەندی لیكترازانیك هەیە لەم پڕۆسەیەدا. بەڵام هەموو كات دەرفەت هەیە بۆ ئاساییكردنەوەی پڕۆسەكە دەشتوانن لەگەل ئەردۆغان ئەم بابەتە تەرح بكەن.