كرانه‌وه‌ى ناوچه‌ى سه‌وز.. سه‌نته‌رى بڕیاره سیاسی و ئه‌منییه‌كانى عێراق
نوچه‌نێت
دواى سێ مانگ له دانانى محه‌مه‌د شیاع سوودانى له سه‌رۆكایه‌تى حكومه‌ت كه ئه‌مه‌یش له‌دواى ته‌نگژه‌یه‌كى سیاسى قووڵ بوو له‌نێوان لایه‌نه سیاسییه‌كان و بووه هۆى ئه‌وه‌ى لایه‌نگرانى ره‌وتى سه‌در هه‌ڵبكوتنه سه‌ر ناوچه‌ى سه‌وز و تێیدا له‌نێوان مانگى ته‌مووز و ئابى ساڵى رابردوو مان بگرن، ئێستا هه‌نگاوه‌كه‌ى حكومه‌ت دواى سه‌قامگیربوونى بارودۆخى ئه‌منى به‌غدا هاتووه.
له‌وه‌ته‌ى ناوچه‌ى سه‌وز له ساڵى 2003 دانراوه، رێگه به خه‌ڵك نه‌دراوه بچنه ناوچه‌كه‌وه، ته‌نیا ئه‌وانه نه‌بێت ناسنامه‌ى تایبه‌تیان هه‌بوو، كه ئه‌ویش ده‌خرایه ژێر كۆمه‌ڵێك مه‌رجى تایبه‌ت به دۆسیه‌ى كه‌سى و ئه‌منى. ئه‌م شێوازه له ساڵى 2003وه كارى پێده‌كرێت.
پێگه‌ى جوگرافى
ناوچه‌ى سه‌وزى به‌غدا ده‌كه‌وێته لاى كه‌رخ له كه‌نارى رۆژئاواى دیجله‌وه، كه ئه‌م رووباره‌یش پایته‌خت به‌سه‌ر دوو به‌رى "كه‌رخ و ره‌سافه" دابه‌ش ده‌كات. سنووره‌كانى ناوچه‌كه له رۆژئاواوه به گه‌ڕه‌كى قادسیه و كیندى درێژ ده‌بێته‌وه، له باكووریشه‌وه به پردى كۆمارى و باخچه‌ى زه‌وڕا، به‌شێكى زۆر له دیجله له رۆژهه‌ڵات و باشووره‌وه له خۆوه‌ده‌گرێت، له‌گه‌ڵ به‌شێكى زۆر له باخچه‌كه‌ى زه‌وڕا و گۆڕه‌پانى گه‌وره‌ى ئاهه‌نگه‌كان.
رووبه‌رى ناوچه‌ى سه‌وز 10 كیلۆمه‌تر دووجا ده‌بێت، به دیوارێكى كۆنكرێتى كه به‌رزییه‌كه‌ى 17 پێ ده‌بێت ده‌ور دراوه و سه‌رى دیواره‌كه‌یش ته‌لبه‌ند كراوه. ناوچه‌كه چوار ده‌رگاى سه‌ره‌كى هه‌یه كه هێزێكى تایبه‌تى عێراق پاسه‌وانیان ده‌كات.
گرنگى ناوچه‌كه
ناوچه‌ى سه‌وز به یه‌كێك له پارێزراوترین ناوچه‌كانى پایته‌ختى عێراق داده‌نرێت، هه‌روه‌ها به "ناوچه‌یه‌كى نێوده‌وڵه‌تى" ده‌ناسرێت، ئه‌مه‌یش زاراوه‌یه‌كه دواى داگیركردنى عێراق له‌لایه‌ن هێزه‌كانى ئه‌مریكاوه له 2003 به‌كارهات، به‌و پێیه‌ى كه باره‌گه‌ى نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان "یۆنامى" و نووسینگه‌كانى ترى له‌گه‌ڵ باڵیۆزخانه‌ى وڵاتانى گه‌وره وه‌ك ئه‌مریكا و به‌ریتانیا له‌و ناوچه‌یه‌ن.
فازڵ ئه‌بورغیف شاره‌زا له كاروبارى ئه‌منى و ستراتیژى پێیوایه، ناوچه‌ى سه‌وزى به‌غدا به سه‌نته‌رێكى سیاسى به‌غدا داده‌نرێت، كه گرنگترین بڕیاره سیاسى و ئه‌منییه‌كانى تێدا ده‌درێت و سه‌ره‌ڕاى ئه‌مه‌یش گرێیه‌كى هاتوچۆى گرنگى نێوان به‌رى كه‌رخ و ره‌سافه‌یه. ئه‌بورغیف بۆ ماڵپه‌ڕى كه‌ناڵى جه‌زیره روونى ده‌كاته‌وه كه ناوچه‌ى سه‌وز گرنگترین دامه‌زراوه‌كانى سه‌رۆكایه‌تى له نموونه‌ى په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نى باڵاى دادوه‌رى و باره‌گاى حكومه‌ت له‌خۆده‌گرێت و له‌گه‌ڵ چه‌ندان نووسینگه‌ى دیپلۆماسى بیانى و باره‌گاى ده‌سته نێوده‌وڵه‌تى و عه‌ره‌بییه‌كان له نموونه‌ى نێرده‌ى تایبه‌تى نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان.
سه‌ره‌ڕاى ئه‌مانه‌یش ناوچه‌ى سه‌وز چه‌ندان دامه‌زراوه‌ى ترى گرنگ له‌خۆده‌گرێت له نموونه‌ى وه‌زاره‌تى به‌رگرى وپه‌یكه‌رى سه‌ربازى ون و كۆشكى سه‌لام "كه باره‌گاى سه‌رۆك كۆماره" له‌گه‌ڵ كۆشكى كۆمارى و باڵه‌خانه‌ى په‌رله‌مان و جسر موعله‌ق و هۆتێلى ره‌شید و نه‌خۆشخانه‌ى ئیبن سینا و كاتژمێرى به‌غدا.
هۆكارى كردنه‌وه‌ى ناوچه‌كمه
یه‌كه‌م كراونه‌وه‌ى ناوچه‌ى سه‌وز به‌رووى عێراقییه‌كان له تشرینى یه‌كه‌مى 2015 له سه‌رده‌مى سه‌رۆكایه‌تى حه‌یده‌ر عه‌بادى بوو، دواتر به هۆكارى ئه‌منى داخرایه‌وه. به‌ڵام جارێكى تر له سه‌رده‌مى حكومه‌تى عادل عه‌بدولمه‌هدى كرایه‌وه، جارێكى تریش له سه‌رده‌مى حكومه‌تى مسته‌فا كازمى كرایه‌وه.
له‌باره‌ى دوایين رێكارى كه دوێنێ یه‌كشه‌ممه دواى فه‌رمانه‌كه‌ى سوودانى جێبه‌جێ كرا، ئه‌بورغیف پێیوایه ئه‌مه دواى سه‌قامیگرى ئه‌منى هاتووه كه له ماوه‌ى سێ مانگى رابردوو تێبینى كراوه. ئه‌م بارودۆخه حكومه‌تى هاندا تا ده‌روازه‌ى ناوچه‌كه به‌رووى هاووڵاتیان بكاته‌وه. ئه‌بورغیف ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كات تۆڕێك له رێگاوبان و پرد له ناوچه‌ى سه‌وز هه‌یه، به‌كارهێنانیان له‌لایه‌ن هاووڵاتییان به‌شێوه‌یه‌كى رێژه‌یى ته‌نگژه‌ى هاتوچۆ كه‌مده‌كاته‌وه و ئه‌و به‌فیڕۆچووه داراییه‌یش كه‌م ده‌كاته‌وه كه به‌هۆى سووتاندنى سووته‌مه‌نى ئۆتۆمبیل خه‌رج ده‌كرێت و جیا له‌مانه‌یش ئه‌و سووته‌مه‌نییه ژینگه‌ى پایته‌خت پیس ده‌كات.
حه‌یده‌ر مه‌جید گوته‌بێژى ئه‌میندارێتى گشتى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى عێراق باس له‌وه ده‌كات ئه‌و رێكارییه‌ى حكومه‌ت په‌یڕه‌وى ده‌كات، راسته‌وخۆ به فه‌رمانى سه‌رۆك وه‌زیرانه، بۆ ئاسانكردنى هاتوچۆیه. حه‌یده‌ر روونیشى ده‌كاته‌وه ناوچه‌كه رۆژانه بۆ هاتوچۆى گشتى له كاتژمێر پێنجى به‌یانییه‌وه تا حه‌وتى ئێواره ده‌كرێته‌وە، بۆئه‌وه‌ى قه‌ره‌باڵغى كه‌م بكاته‌وه.
ئه‌و به‌رپرسه حكومه‌ت، باس له‌وه ده‌كات ئه‌م بڕیاره دواى كۆمه‌ڵێك رێكارى تر بۆ ئاسانكردنى هاتوچۆ دراوه، دواى ئه‌وه‌ى به‌ربه‌سته ئه‌منییه‌كانى سه‌ر پردى جادرییه و پردى تابقه‌ین هه‌ڵگیران. دووپاتیشى ده‌كاته‌وه كه به‌م نزیكانه كۆمه‌ڵێك رێكارى تر په‌یڕه‌و ده‌كرێن بۆ هه‌ڵگرتنى بازگه‌كان و كردنه‌وه‌ى رێگاكان له سه‌رانسه‌رى پایته‌ختدا.
هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى ناوچه‌ى سه‌وز
جاسم زوبه‌یدى ئه‌ندامى لیژنه‌ى به‌دواداچوونى جێبه‌جێكردنى كارنامه‌ى حكومه‌ت له نووسینگه‌ى سه‌رۆك وه‌زیران باسى له‌وه كرد، له‌نێو ئه‌و رێكارییانه‌ى كه به‌یانى دوێنێ جێبه‌جێكراون، كردنه‌وه‌ى رێگه‌ى فڕۆكه‌خانه‌ى موسه‌نایه به‌ره‌و پردى موعه‌له‌ق و به‌رووى پردى تابقه‌ین، سه‌ره‌ڕاى كردنه‌وه‌ى پردى زه‌یتوون كه به‌ره‌و گۆڕه‌پانى ئاهه‌نگه‌كان ده‌چێت.
زوبه‌یدى باس له‌وه‌یش ده‌كات پێنج تونێلى تر له ناو ناوچه‌ى سه‌وز به‌رووى هاتوچۆ كراوه‌ته‌وه، سه‌ره‌ڕاى كردنه‌وه‌ى رێگه‌ى پردى حارسییه به‌ره‌و دادگاكان و فه‌رمانده‌یى ئۆپراسیۆنه‌كانى به‌غدا و دواتریش رێگه‌ى قادسیه. جگه له‌مانه 100 به‌ربه‌ستى ئه‌منى و خاڵى پشكنین له‌ناو پارێزگاى به‌غدا هه‌ڵگیراون بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ى قه‌ره‌باڵغى هاتوچۆ.
كردنه‌وه‌كه هه‌میشه‌ییه یان كاتییه؟
له‌باره‌ى به‌رده‌وامى كرانه‌وه‌ى ناوچه‌ى سه‌وز به‌رووى عێراقییه‌كان، ئه‌بورغیف ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كات ئه‌و چه‌ند جاره‌ى كه داخراون هه‌میشه په‌یوه‌ندى به بارودۆخى ئه‌منییه‌وه هه‌بووه، ده‌شڵێ، "ئه‌م ناوچه‌یه باڵیوزخانه‌كان و پێگه دیپلۆماسییه‌كان و ده‌سته نێوده‌وڵه‌تى و عه‌ره‌بییه‌كان له‌خۆده‌گرێت، پاراستنى ئاسایشى ئه‌و ناوچه‌یه ئه‌ركى له پێشینه‌ى حكومه‌تى عێراقییه، بۆ پاراستنى دامه‌زراوه سه‌ره‌كییه‌كانى وڵات".
سه‌باره‌ت به‌وه‌ى هه‌ندێك رێگه هه‌ن تا ئێستایش داخراون، فازڵ ئه‌بورغیف ده‌ڵێ، "له زۆربه‌ى وڵاتانى دنیا، چه‌ند ناوچه‌یه‌ك هه‌ن له رووى ئه‌منییه‌وه قه‌ده‌غه‌ن و رێگا هه‌ستیاره‌كانیان داخراوه، ئه‌مه‌یش له به‌غدا جێبه‌جێ ده‌كرێت". هه‌روه‌ها باس له‌وه‌یش ده‌كات به‌شێك له ناوچه‌ى سه‌وز كه پێشتر به‌ر له 2003 به گه‌ڕه‌كى ته‌شریع ناوده‌برا، له سه‌رده‌مى رژێمى سه‌دام حوسێنیش رێكاریى ئه‌منى توندى تێدا بوو، رێگه به ئۆتۆمبیلى خه‌ڵك نه‌ده‌درا به‌وێ تێپه‌ڕن، دواى داگیركارى ئه‌مریكایش ئه‌م ناوچه‌یه بووه به‌شێك له ناوچه‌ى سه‌وز.
سه‌باره‌ت به ئه‌گه‌رى رێگه‌دان به هاتوچۆ له‌ناو ناوچه‌ى سه‌وز له ته‌واوى رۆژدا، گوته‌بێژى ئه‌میندارى گشتى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران گوتى، "ئه‌مه په‌یوه‌ندى به ده‌سه‌ڵاتى سه‌رۆك وه‌زیرانه كه فه‌رمانده‌ى گشتى هێزه چه‌كداره‌كانه، ئه‌م ده‌توانێ بڕیارى له‌سه‌ر بدات".
پڕۆژه‌كانى داهاتوو
له چوارچێوه‌ى هه‌وڵه‌كانى حكومه‌ت بۆ چاره‌سه‌ركردنى هاتوچۆ له پایته‌ختێك كه دانیشتووانى زیاتر له نۆ ملیۆن كه‌س ده‌بێت، حه‌یده‌ر مه‌جید روونى ده‌كاته‌وه چه‌ندان پڕۆژه‌ى تر هه‌ن، له‌وانه رێگه‌ى یوسفیه-دۆره كه درێژییه‌كه‌ى 15 كیلۆمه‌تر ده‌بێت و 97% پڕۆژه‌كه ته‌واو كراوه، جیا له‌مه‌یش پڕۆژه‌ى پێشخستنى پێنج ده‌روازه سه‌ره‌كییه‌كه‌ى پایته‌خته كه له‌گه‌ڵ فراوانكردنى ئه‌و ده‌روازانه چه‌ندان به‌رزه‌پردى نوێ دروست ده‌كرێن.
حه‌یده‌ر مه‌جید باس له‌وه‌یش ده‌كات له رێگه‌ى چه‌ند لیژنه‌یه‌ك كه به‌م دواییه پێكهێنراون، ده‌ست به تاوتوێكردنى چه‌ند پڕۆژه‌یه‌ك كراوه، بۆ دروستكردنى تونێل له‌گه‌ڵ دیزاینكردنێكى تایبه‌ت بۆ پڕۆژه‌ى دروستكردنى رێگه‌یه‌كى بازنه‌یى به ده‌ورى پایته‌خت كه درێژییه‌كه‌ى 96 كیلۆمه‌تر ده‌بێت.
سەرچاوه : ماڵپه‌ڕى كه‌ناڵى جه‌زیره
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment