لێكەوتەكانی بڕیارەكەی دادگای پاریس بۆ توركیا و هەرێمی كوردستان چییە؟
نوچه‌نێت
دوێنێ شەممە 25ی ئاداری 2023 ماڵپەڕی ئاژانسی رۆیتەرز ئاشكرای كرد، دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی كە لە پاریسە لە بەرژوەندی وەزارەتی نەوتی عێراق بڕیاری داوە، بەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی توركیاوە نایاساییەوە و دەبێت هەموو پرۆسەیەكی دەرهێنان و كۆگاكردن و فرۆشتنی نەوت بە دەست وەزارەتی نەوتی عێراقەوە بێت. بەگوێرەی رۆیتەرز لە رۆژی پێنجشەممەی رابردووەوە هەناردەكردنی نەوتی كەركووك و هەرێمی كوردستان لە رێگەی بەندەری جیهانی توركیا وەستاوە و هەر بەگوێرەی ئاژانسەكە توركیا بە عێراقی راگەیاندووە پابەندی بڕیارەكە دەبێت.
بنەڕەت و مێژووی سكاڵاكە
سكاڵاكە لەلایەن كۆمپانیای سۆمۆی عێراقی لە بری وەزارەتی نەوتی عێراق لە دژی توركیا لە ساڵی 2014 وە، لە بنەڕەتدا عێراق توركیا بەوە تۆمەتبار دەكات كە رێككەوتنەكانی نێوانیان بۆ هەناردەكردنی نەوت فەرامۆش كردووە. رێككەوتنی راكێشانی بۆری نەوتی لەنێوان عێراق و توركیا لە ساڵی 1973 ئەم دوو وڵاتە واژۆیان كردووە، دواتر رێككەوتنەكە لە ساڵانی 1976 و 1985و 2010 نوێكراوەتەوە. بەگوێرەی راپۆرتی BBC لە رێككەوتنەكە هاتووە، "دەبێت حكومەتی توركیا پابەند بێت بە رێنماییەكانی عێراق كە پەیوەندیدارن بە جووڵەی نەوتی خاوی عێراق".
دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی
ناوبژیوانی نێودەوڵەتی سەربە ژووری بازرگانی جیهانییە و لە سەرەتای بیستەكانی سەدەی بیستەم دامەزراوە. سیستەمی ناوبژیوانی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی لە پاریس وەها پێناسە دەكرێت، دادگای نێودەوڵەتی بۆ ناوبژیوانی لایەنێكی دادگایی نییە، سەرەڕای ئەوەی ئەم دەزگایە لە زمانی فەڕەنسی و ئینگلیزی بە دادگا دەناسرێت كەچی دەزگایەكە بۆ سەرپەرشتیاری كێشەكان و ناوبژیوانییە.
لێكەوتەكانی بەسەر توركیا چین؟
ماڵپەڕی كەناڵی حوڕە لەسەر لێكەوتەكانی بڕیارەكە ئەمڕۆ راپۆرتێكی بڵاوكردووەتەوە و تێیدا هاتووە ، توركیا دەبێت بە ملیۆنان دۆلار وەك قەرەبوو بداتەوە. عەلی تەمیمی شارەزا لە یاسا بۆ ماڵپەڕی حوڕە دەڵێ، "ئەو قەرەبووكردنەوەیە نزیكەی ملیارێك و 500 ملیۆن دۆلار دەبێت و بەهۆی ئەوەی ئەنقەرە بڕە نەوتێكی عێراقی وەرگرتووە كە پێچەوانەی یاسای نێودەوڵەتی و بنەمای سەروەریی وڵاتانە. ئەمە سەرەڕای رێككەوتنی 1973".
بڕیارەكە لە بنەڕەتدا دژ بە توركیایە
ئەو شارەزایە یاساییە باس لەوە دەكات ئەمە یەكەم جار نییە بڕیاری لەم شێوەیە لەسەر هەناردەكردنی نەوتی عێراق لە رێگەی توركیاوە بدرێت و چەندان بڕیاری تر هەن، كە دەریدەخەن توركیا ناتوانێ بە تەنیا مامەڵەی سەربەخۆیانە لەگەڵ ناوچەیەكی دیاریكراوی عێراق بكات. تا ئامادەكردنی ئەم راپۆرتە هەڵوێستێكی فەرمی توركیا لەسەر ئەم بابەتە نییە، بەڵام راپۆرتەكان باس لەوە دەكەن توركیا بە بەغدای راگەیاندووە، پابەندی بڕیارەكە دەبێت و هەر بۆیەیش هەناردەكردنی نەوتەكەی لە پێنجشەممەی رابردووەوە وەستاندووە. ماڵپەڕی BBC نووسیویەتی، "دادگاكانی توركیا پابەندن بەوە رێز لە بڕیارە ناوبژیوانییەكان بگرن، بۆیە پابەندیش دەبێت بە رێنماییەكانی بەغدا، ئەمەیش دەرگا بۆ بەغدا دەكاتەوە كە لە دانیشتنەكانی داهاتوودا داوای قەرەبووكردنەوە بكات".
ئەمریكا هۆشداری لەسەر لێكەوتەكانی بڕیارەكە بۆ سەر هەرێم دەدات
ماڵپەڕی حوڕەی ئەمریكی باسی لەوە كردووە، جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە چەندان لێكەوتەی بۆ هەرێمی كوردستان دەبێت، لەوانە گرژییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا زیاد دەكات، جگە لەوەیش لێكەوتەی یاسایی و دارایی دەبێت، لەوانە پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی گشتی عێراق دەبڕدرێت.
ئەوەی جێی سەرنج بێت رۆژنامەی “شەرق ئەوسەت” ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە دەمێكە ئەمریكا هۆشداری لە لێكەوتەكانی ئەو بڕیارە داوە و لەوانە كۆمپانیای “ئێچ كەی ئێن ئینەرجی” كە لە هەرێمی كوردستان كار دەكات، لە هاوینی ساڵی رابردوو نامەیەكی بۆ كۆنگرێس ناردووە، لەوە ئاگاداری كردوونەتەوە ئەگەر هەناردەی نەوت لە رێگەی بۆرییەكانەوە دەبێتە هۆی داڕمانی ئابووری هەرێمی كوردستانی عێراق. جیا لەوەیش نامەكە باس لەوە دەكات ئەو كاتەیش توركیا پێویستی بە نەوتی ئێران و رووسیا دەبێت بۆ ئەو نەوتەی لە رێگەی هەرێمەوە لە دەستی داوە.
ماڵپەڕی BBC باس لەوە دەكات مایكل نایتس پسپۆڕ لە كاروباری سەربازی و ئەمنی عێراق و ئێران و وڵاتانی كەنداو دەڵێ، "ئەو بڕیارەی دادگاكە لە بەرژوەندی عێراق زەبرێكی كوشندەیە بۆ هاوپەیمانانانی ئەمریكا، هەروەها لەوانەیە لە لووتبەرزی ئەردۆغان كەم بكاتەوە كە ئەمە لە كاتێكدایە لە وڵاتەكەی متمانەی ئابووری لەدەست دەدات. ئەو شرۆڤەكارە ئەمریكییە پێیوایە بە راگرتنی نەوتی هەرێم بازاڕی نەوتی جیهانیش زیانی بەردەكەوێت".
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment