گرتە سێكسییەكە نهێنیەكی گەورەی عێراقی دەرخست
نوچه‌نێت
بەگوێرەی راگەیێندراوی وەزارەتی ناوخۆی عێراق، لەدوای وەستانی شاشەكان رێكارییەكی فراوانی گەڕان و پشكنین دەستی پێكردووە، بە گرتنی هاككەرەكە و دەستكردن بە دادگایكردنی كۆتایی هاتووە. ئەو ئۆپراسیۆنی هاككردنە دەچێتە تۆمارێكی گەورەی هاككردنەكانی تر كە هاككەرە عێراقییەكان لە دژی چەند ئامانجێكی ئەلیكترۆنی لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵاتەكەیان ئەنجامیان داوە، لە ناوخۆی عێراقیش ئاستی ئاسایشی ئەلیكترۆنی " cybersecurity " زۆر نزمە.
عێراق بەهەشتی هاككەرەكانە
دوای سەدام حوسێن
لە تەواوی ماوەی حوكمڕانی سەدام حوسێن، بەكارهێنانی ئینتەرنێت و كۆمپیۆتەر لە عێراق قەدەغە بوو. بۆیە بەرپرسانی ئەمریكا بەر لە جەنگەكەیان و لە سەروبەندی جەنگەكەیش مەترسی ئەوەیان نەبوو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رووبەڕووی هێرشی ئەلیكترۆنی ببێتەوە. ئەو كات گۆردۆن گۆندرۆ گوتەبێژی وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆی ئەمریكی گوتی، رژێمی عێراقی بایەخی بە بەدەستهێنانی چەكی كۆمەڵكوژ داوە زیاتر لەوەی بایەخ بە كارامەیی و تەكنەلۆژی پێویست بدات بۆ هێرشی ئەلیكترۆنی سەركەوتوو.
دوای كەوتنی رژێمی سەدام حوسێن دەوڵەتی عێراق بە رووی تەكنەلۆژیای نوێ كرایەوە، هەزاران كۆمپیوتەر بە وەزارەتەكان دران، ئەمەیش ئاڵەنگاییەكی گەورە بوو بۆ بەغدا بۆ ئەوەی ئاسایشی سایبەری دابین بكات بۆ ئامێرە ئەلیكترۆنییەكانی وەزارەتەكانی حكومەت.
بڕیاری پێكهێنانی تیمێكی بەرەنگاربوونەوەی تاوانە ئەلیكترۆنییەكان دراوە، بەڵام هێشتا بێ توانایە لە جێبەجێكردنی ئەركەكانی ئەمەیش بە هۆی كەمی بایەخدان و كەمی تواناكان، یەكێك لە ئەندامانی تیمەكە روونی دەكاتەوە و دەڵێ، "حكومەت بایەخ بە چەك و تانك و هەڵكوتانە سەر ماڵان دەدات، بۆیە هاككردنی ئەلیكترۆنی كارێكی لە پێشینەی ئەو نییە". بە هۆی لاوازییەكی گەورەی عێراقەوە لە رووی تەكنیكیەوە، هێرشی هاككەرەكان زۆر بووە و سەركەوتوویش بوون لەوەی پێگە حزبی و حكومییەكان هاك بكەن. دامەزراوەكانی دەوڵەتیش زۆربەی كات بۆ بەرپەرچدانەوەیان كەم توانا بوون.
هەككەرە عێراقییەكان زۆر زوو توانیان ترەمپ هاك بكەن
بەناوبانگترین حاڵەتەكانی هاككردن لە عێراق
لە ساڵی 2013 كۆمەڵێك هاككەری عێراقی توانیان پەیجی خەلیل غامدی ناوبژیوانی سعوودی لە فەیسبووك هاك بكەن، ئەمەیش وەك ناڕەزاییەك لە بەرانبەر خراپی بەڕێوەبردنی یاری كۆتایی جامی كەنداو 21 كە تێیدا ئیمارات لە بەرانبەر عێراق براوە بوو، بۆیە هەندێك لە عێراقییەكان ئەو ئەنجامەیان بە ناهەق زانی و بڕیاریان دا سزای ناوبژیوانەكە بدەن دەست بەسەر پەیجەكەی بگرن. لە ساڵی 2016 ماڵپەڕی فەرمی وەزارەتی پەروەردە هاك كرا، هاككەرەكە پەپامێكی بۆ وەزیر نارد بوو تێیدا داوای كرد بوو بایەخ بە قوتابیان بدات، دواتریش هەندێك كێشەی قوتابیانی لەسەر پەیجەكە خستبووەڕوو.
دوای ساڵێك بەناوبانگترین و سەركەتووترین هەوڵ لەلایەن هاككەرێكی عێراقی درا، كاتێك توانی یەكێك لە پێگەكانی سەربە هەڵمەتی هەڵبژاردن دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا هاك بكات، لە لاپەڕە سەرەكیەكە هاككەرە عێراقییەكە پەیامێكی جێهێشتبوو كە دووپات لەسەر ئەوە دەكاتەوە “هیچ شتێك مەحاڵ نییە”.
لە هەمان ساڵ هاككەرێكی عێراقی سزای لە سێدارەدانی لەلایەن دادگاى تاوانی عێراقی بۆ درا، دوای ئەوەی دەركەوت چووەتە رێزی سوپای ئەلیكترۆنی داعش، هەڵمەتێكی كرد بووە سەر چەندان ماڵپەڕی عەرەبی و چەندان هێرشی ئەلیكترۆنی بۆ داعش كردبوو. كەچی لە هەنگاوێكی پێچەوانە سێ ساڵ پێشتر پۆلیس پشتی بە “هاككەرێكی نیشتیمانی” بەستبوو بۆ ئەوەی یەكێك لە سەركردەكانی داعش هاك بكات و ناسنامەی راستەقینەی كەسەكە ئاشكرا بكات، بۆیە پیاوانی ئاسایش توانیان ئەو سەركردەیەی داعش دەستگیر بكەن.
لەكۆتایی 2019 كۆمەڵێك هاككەر توانیان هەڵمەتێكی هاككردنی گەورە بكەن، لەوانە پەیجی فەرمی موقتەدا سەدری رێبەری رەوتی سەدر و كۆمەڵێك ماڵپەڕی فەرمی حكومەت لەوانە ماڵپەڕی سەرۆك وەزیرانیان هاك كرد، یەكێك لە هاككەرەكان بانگەشەی ئەوەی دەكرد دەستی بەسەر هەشت گێگابایت نامەی نهێنی وەزارەتی نەوت داگرتووە.
لە ئۆكتۆبەری 2021 دەزگاكانی دەوڵەت توانیان هێرشێكی ئەلیكترۆنی بۆ ساختەكردنی هەڵبژاردنی پەرلەمان پووچەڵ بكەنەوە، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی ئەو كات گوتی ئەمە كارێك بووە بۆ ئاژاوەنانەوەی زانیاری لە عێراق. دوای دوو مانگ، هاككەرێكی عێراقی توانی پەیجی حەنان متاوع هونەرمەندی میسری هاك بكات بۆ ئەوەی لەسەر پەیجەكە بنووسێ، "نامەی خۆشەویستی لە وڵاتی رافیدەینەوە بۆ میسر دایكی دنیا" ساڵێك دواتر تیمێكی هاككەر هێرشێكی ئەلیكترۆنیان كردە سەر چەندان ماڵپەڕی فەرمی، لەوانەی ماڵپەڕی ئەنجومەنی باڵای دادوەری، ماڵپەڕی عەمار حەكیمی سەرۆكی رەوتی حیكمە و چەندان ماڵپەڕی تری وەك كەناڵی غەدیر و عەهد و ئافاق.
سزایەك بۆ هاككەرەكان نییە
تانیا نعمەی توێژەر لە توێژینەوەیەكدا كە لە ساڵی 2020 بە ناوی "تەنگژەی یاسای ئەلیكترۆنی: حاڵەتی عێراق" بڵاویكردووەتەوە، ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە عێراق بۆ ساڵانێكی زۆرە هیچ یاسایەكی لە دژی تاوانە ئەلیكترۆنییەكان نییە. دەزگا ئەمنییەكان لە ماوەی رابردوودا بە چەند یاساییەكی تر مامەڵەیان لەگەڵ ئەم تاوانانە كردووە لەوانە یاسای سزادانی عێراپی ژمارە 111ی 1969 و چەند یاسایەكی تری بەرەنگاربوونەوەی تاوان.
ئەو دەستەی عێراقییە هاك كرا
كە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هاككردن دانرا بوو
سەرەڕای ئەوەی دەستووری عێراق دووپات لەسەر مافی تایبەتمەندی هاووڵاتیان دەكاتەوە، كەچی بەغدا یاسای ئەوتۆی نییە پارێزگاری لە زانیارییەكان بكات و تایبەتمەندی كەسانی تری بپارێزێت و لەبەرانبەر هێرشی هاككەرەكان پارێزگاریان لێ بكات. لە ساڵی 2011 بیرۆكەی پڕۆژە یاسایەك هەبوو بۆ ئەوەی ئاڵوگۆڕی زانیاری لە ئینتەرنێت رێكبخات، كەچی بەهۆی پێشێلكردنی هەندێك لە پێوەرە نێودەوڵەتییەكان بۆ ئازادی بیروڕا، مشتومڕێكی زۆری نایەوە و پاشكشەی لێكرا.
ماوەی چەند ساڵێكە پەرلەمانی عێراق تاوتوێ یاسای تاوانە ئەلیكترۆنییەكان دەكات، ئەمەیش بە هەمان شێوەیە مشتومڕی لێكەوتەوە بەهۆی تۆمەتباركردنی یاساكە بەوەی مافی بەكارهێنانی ئینتەرنێت سنووردار دەكات و پانتایی رادەربڕین كەم دەكاتەوە. سەرەڕای ئەمەیش پەرلەمانی عێراق بەردەوام بوو لەوەی هەوڵی تێپەڕاندنی یاساكە بدات كە هەندێك لە مادەكانی سزایان بۆ بڵاوكردنەوەی هەواڵی ساختە و هاككردنی پێگەی تر لەخۆ گرتووە، بەڵام تا ئێستا ئەو یاسایە پەسند نەكراوە.
بەگوێرەی توێژینەوەیەك كە بە ناوی "سیاسەتی یاسادانانی عێراق بۆ پاراستنی ئاسایشی ئەلیكترۆنی نیشتیمانی" لەلایەن سامر موحیی لە ساڵی 2022 بڵاوكراوەتەوە، نمرەی هەڵسەنگاندنی ئاسایشی ئەلیكترۆنی لە عێراق 20%یە و زۆرێك لەو وڵاتان كە توانای داراییان گەورە نییە لە نموونەی لبنان و سووریا و فەڵەستین لەسەرووی عێراقن.
بەگوێرەی توێژینەوەكە عێراق پێویستی بە كۆمەڵێك بڕیاری گشتی هەیە بۆ دابینكردنی ئاسایشی ئەلیكترۆنی ئەمەیش بە دانانی كۆمەڵێك یاسا دەبێت بۆ ئەم بوارە، هەروەها دەبێت دەستەیەكی سەربەخۆ بۆ ئاسایشی سایبێری دابنرێت لەبری ئەو دەستەیەی ئێستا دانراوە، كە ئەوەیان بە كەم توانیی وەسف دەكرێت بەو ئاستەی پێگەی فەرمی خۆشی هاككرا بوو.
تانیا نعمە دەڵێ، "تەنیا بە بەكارهێنانی كۆمپیوتەرێك كەسێك دەتوانێ خراپە لەنێو تاكەكان و دامەزراوەكان بڵاوبكاتەوە، بە كەمترین خەرجی و بێ ئەوەی مەترسی لەسەر ژیان و ئازادییەكەی بێت" ئەو توێژەرە پێیوایە تاكە چارەسەر ئەوەیە داوای تەكنیكی پێشكەوتوو بكرێت لەگەڵ رێكاریی تری پاراستن، هەروەها دەبێت بەغدا هەوڵ بدات هۆشیاری ئەلیكترۆنی عێراقییەكان زیاتر بكات لە پاراستنی ئامێرەكانیان، ئەمە بە رێژەی 80% رێگری لەو هێرشە ئەلیكترۆنیانە دەكات كە لە عێراق ئەنجام دەدرێن. لە نیسانی رابردوو عێراق رایگەیاند هەوڵ دەدات پاڵپشتی لە وڵاتانی ئەندام لە هاوپەیمانی باكووری ئەتڵەسی" ناتۆ" وەربگرێت، بۆ بەهێزكردنی تواناكانی لە دابینكردنی ئاسایشی ئەلیكترۆنی.
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment