ئه‌و هۆكارانه‌ى وا ده‌كه‌ن سیاسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى توركیا به‌ره‌و هێوربوونه‌وه‌ بچێت شیکاری

ئاماده‌كردنى، نوچه‌نێت

له‌ (2002) پارتی داد و گه‌شه‌پێدان گه‌یشته‌ ده‌سه‌ڵات، هەر له‌سه‌ره‌تاوه‌ سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی توركیا گۆڕانكاری به‌خۆییه‌وه‌ بینی، سه‌ره‌تا توركیا سیاسه‌تی"سفڕكردنه‌وه‌ی كێشه‌كان"ی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تانی تر گرته‌به‌ر، كێشه‌كانی ناوچه‌كه‌ی له‌ رێگه‌ی سیاسییه‌وه‌ چاره‌سه‌ر دەكرد، ئه‌وه‌ش بووه‌ هۆی باشبوونی توركیا له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناوچه‌كه‌، به‌ڵام له‌ كۆتاییی (2010) له‌گه‌ڵ ڕاپەڕینەكانى وڵاتانی عه‌ره‌بی چەند سیسته‌مێكی سه‌ره‌كی كه‌وتن، بۆشایه‌ك له‌سه‌ركردایه‌تكردنی ئه‌و ناوچه‌یه‌ به‌جێهێشت، ئه‌نقه‌ڕه‌ ئه‌و هه‌له‌ی قۆسته‌وه‌ بۆ به‌هێزكردنی نفوز و باڵاده‌ستی خۆی له‌و ناوچه‌یه‌، ئه‌مجاره‌یان ئه‌نقه‌ڕه‌ پشتی له‌ سیاسه‌تی"سفڕكردنه‌وه‌ی كێشه‌كان"كرد. له‌رێگه‌ی ‌پاڵپشتی لایه‌نێك له‌سه‌ر حیسابی لایه‌نێكی تر، چووه‌ ململانێ سه‌ربازییه‌كانی ئه‌و ناوچه‌یه‌، هاوكاری ئیخوان موسلمینى كرد بۆ ئه‌وه‌ی له‌ چەند وڵاتێكى عه‌ره‌بی بگاته‌ ده‌سه‌ڵات.

(له‌گه‌ڵ به‌هاری عه‌ره‌بی توركیا له‌ سفكردنه‌وه‌ی كێشه‌كان، ده‌ستیكرد به‌ دروستكردنی كێشه‌)
ئه‌و سیاسه‌تانه‌ی توركیا بووه‌ هۆی ئاڵۆزى په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ زۆربه‌ی وڵاتانی ناوچه‌كه‌، له‌ هه‌ندێك حاڵه‌ت گه‌یشته‌ پچڕانى پەیوه‌ندی دیپلۆماسی، به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ میسڕ و سووریا، هه‌روه‌ها په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌نقه‌ڕه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و وڵاتانه‌ی هاوپه‌یمانی كۆنی بوون وه‌ك ئه‌مریكا و یه‌كێتی ئه‌وروپا ئاڵۆزبوو، ئه‌وه‌ بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی توركیا "ته‌نیا" بێت له‌و ناوچه‌یه "هاوڕێكانی سفربوونه‌وه‌" به‌رپرسانی توركیا ده‌ستیان به‌ به‌رگریكردن له‌ وڵاته‌كه‌ی زاراوه‌ی" یه‌كیه‌تی گرانبه‌هایان"  بەكاردەهێنا، كه‌ ئیبراهیم كاڵن گه‌وره‌ راوێژكاری سه‌رۆكی توركیا و وته‌بێژی سه‌رۆكایه‌تی توركیا ئەو زاراوەى به‌و جۆره‌ ناساند" سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی توركیا پشت بە كۆمه‌ڵێك به‌ها و پره‌نسیپ دەبەستێت، كه‌ به‌ره‌ژه‌وه‌ندییه‌ نشتیمانیه‌كانی توركیا ده‌سته‌به‌ر ده‌كات، هه‌ندێك جار توركیا ناچار ده‌بێت به‌ته‌نیا به‌رگری له‌و به‌هایانه‌ بكات كه‌ به‌ دروستی ده‌زانێت، ناتوانیت ده‌ستبه‌رانی پره‌نسیپ و هاكانى بیت، چونكه‌ ده‌وڵه‌تانی هاوپه‌یمانی تر هاوپه‌یمانتن و شانبه‌شانت ناوه‌ستن، كاتێك ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ی به‌ یه‌كبوون وه‌سف كرد، ئه‌وه‌ ده‌بێته‌ یه‌كێتیه‌كی گرانبه‌ها".


لەسەرەتاى (٢٠٢٠) سیاسەتى دەرەوەى توركیا ئاراستەى هێوركردنەوە و هەوڵدانی بۆ چاككردنەوەى پەیوەندییەكانى لەگەڵ ژمارەیەك دەوڵەت بەخۆیەوە بینیوە، بەرپرسانى توركیا چەند لێدوانێكى ئەرێنیان داوە ئاماژەیان به‌ ویستى باشتركردنەوەى پەیوەندییەكان و چارەسەركردنى كێشەكانیان لەگەڵ وڵاتانى ناوچەكەو و هێزەكانى ئەوروپا كردووه‌، دیارترین ئاماژە داواكارى رەجەب تەیب ئەردۆغان بوو لە مانگى تشرینى دووەم، كە ئاماژەى بۆ كردنەوەى كەناڵەكانى دپلۆماسى لەسەر ململانێكان لەگەڵ هەموو دەوڵەتانى ئەو ناوچەیە كردەوە بۆ چارەسەكردنى كێشەكان، گوتى: "ئێمە هیچ لایەنگرییەكى شاراوە، یا ئاشكرامان نییە، یاخود دوژمندارى و حیساباتى ئاڵۆزمان هەبێت دژى هیچ كەس، بەهەموو راستگۆیى و خۆشەویستییەوە داوا لە هەمووان دەكەین پێكەوە كاربكەین لە پێناو بنیاتنانى قۆناغێكى نوێ لە چوارچێووەى سەقامگیرى و ئاشتى و دادپەروەرى و رێزگرتن". 


ئەو لێدوانانە چەندین پرسیارى وروژاند دەربارەى ئامانجى راستەقینەى ئەنقەڕە و ئەندازەى راستگۆى له‌ نیەتى، ئایا سوورە لە چاككردنى پەیوەندییە دەرەكیەكانى،  یاخود هەوڵدەدات بۆ قەره‌بووكردنەوى هەندێك لە زیانەكانى كە بەهۆى ئەو سیاسەتەى لەو ناوچەیە گرتیە بەر، ده‌یه‌وێت فشارەكانى سەرى سووك بێت، ئەو كۆت و بەندانە تێپەڕێنێت كە بۆتە بەربەست لەبەردەم رۆڵى نەرێنى لەو ناوچەیە. 


توركیا رێكاری ئامانجداری گرته‌ به‌ر بۆ چاكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیه‌كانی له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناوچه‌كه‌


سیاسەتى كەمكردنەوەى ئاڵۆزییەكان


توركیا كۆمەڵێك رێكارى ئامانجدارى گرتەبەر بۆ چاكردنەوەى پەیوەندییەكانى لەگەڵ وڵاتانى ناوچەكە و هەندێك هێزى ئەوروپى و ولایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا كە بەو جۆرەى خوارەوە بوو: 
١ــ چاككردنەوەى پەیوەندییەكانى لەگەڵ سعوودیە و ئیمارات: لە مانگى تشرینى دووەمى ٢٠٢٠ رەجەب تەیب ئەردۆگان پەیوەندییەكى تەلەفۆنى لەگەڵ شا سەلمانى سعوودی ئەنجامدا، هەردوولا رێككەوتن لەسەر هێشتنەوەى كەناڵەكانى گفتوگۆ بە كراوەیى بۆ چاكردنەوەى پەیوەندى دوولایەنە و چارەسەرى كێشەكانیان.
لە كانوونى دووەمى ٢٠٢١ سەرچاوەكانى لبنانى باسیان لە سەردانێكى رانەگەیەندراوى سەعد حەریرى سەرۆكى راسپێدراوى حكومەتى لبنان كرد بۆ توركیا، ئەو سەردانە بە ئامانجى نێوەندگیرى نێوان توركیا لە لایەك و ئیمارات و سعوودیە لە لایەكى تر بوو، لەو سەردانەییدا سەعید حەریرى چاوى بە رەجەب تەیب ئەردۆغان كەوت، باسیان لە پرسە هەرێمییەكان كرد.
لە ١٢ مانگى ئازارى ٢٠٢١ مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیرى دەرەوەى توركیا رایگەیاند" توركیا هیچ بەربەستێكى نییە رێگر بێت لەبەردەم چاكردنەوەى پەیوەندییەكانى لەگەڵ سعوودیە".
گوتیشى: "لە حاڵەتێكدا سعوودیە هەنگاوى ئەرێنى هاوێشتووە، ئێمەش بە شێوەى ئەوان پێشوازى لێ لەو هەنگاوە دەكەین، ئەوە بۆ دەوڵەتى ئیماراتیش بە هەمان شێوەیە". 
٢ــ چاككردنەوەى پەیوەندییەكان لەگەڵ میسڕ: ئیبراهیم كاڵن وتەبێژى سەرۆكایەتى توركیا لە ٦ى ئازارى ٢٠٢١ لە دیدارێكیدا لەگەڵ كەناڵى "بلۆمبێرگ" رایگەیاند،  "دەكرێت لاپەڕەیەكى نوێ لە پەیوەندییەكانمان لەگەڵ میسڕ بكەینەوە"، پاشان لە ٢١ى ئازارى ٢٠٢١ مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیرى دەورەى توركیا رایگەیاند" پەیوەندییەكانمان لەگەڵ میسڕ لەسەر ئاستى هەواڵگرى وەزارەتى دەرەوە هەیە"، جەختى كردەوە لەسەر ئەو ئاستە "پەیوەندییە دیپلۆماسیەكان دەستى پێكردووە، لەدواى ئەوە ئەنقەڕە هەنگاوى سەرەتایى هاوێشتووە بە ئاراستەى كەمكردنەوەى ئاڵۆزییەكان لەگەڵ قاهیرە".
لە ١٩ى ئازار دەسەڵاتدارانى توركیا داوایان لە كەناڵە میسڕییەكانى سەر بە رێكخراوى ئیخوان موسلمین كرد، كە پەخشیان لە ئیسته‌نبوڵە "پێداچوونەوە بە گوتارەكانیان بكەن كە لەگەڵ پەیمانى راگەیاندن و كەمكردنەوەى سنوور بەزاندن هەماهەنگ بێت".
ئاشكرایە ئەو كەناڵانە بە زمانێكى زۆر توند هێرشیان دەكردە سەر میسڕ و هەوڵى وروژاندنى رایگشتى ناوخۆیى میسڕیان دەدا لە دژى سەركردایەتى سیاسى.
٣ــ كەمكردنەوەى ئاڵۆزییەكان لەگەڵ هێزە ئەوروپییەكان: دواى ماوەیەك لە توند و ئاڵۆزى لە پەیوەندییەكانى توركیا و ئەوروپا بەهۆى ناكۆكیەكانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و لیبیا و ناكۆكیەكانى هەرێمى قەرەباخى ئازربایجانى لە مانگى كانوونى دووەمى ٢٠٢١ رەجەب تەیب ئەردۆغان لە دیدارێكى لەگەڵ یەكێك لە باڵیۆزانى یەكێتى ئەوروپا لە ئەنقەڕە"ئامادەیى وڵاتەكەى دەبڕى بۆ چاكردنەوەى پەیوەندییەكانى لەگەڵ یەكێتى ئەوروپا".
جەختیشى  له‌وه‌ كردەوە، كه‌ "توركیا دەیەوێت پەیوەندییەكانى لەو ئاڵۆزییە لەگەڵ فەڕەنسا دەربازبكات"، ئەردۆغان چەند گفتوگۆیەكى لەگەڵ سەركردەكانى ئەوروپا ئەنجام دا  بۆ چارەسەكردنى ناكۆكیەكان، دوا گفتوگۆ لە (١٩ى ئازارى ٢٠٢١)بوو لەگەڵ سەرۆكى كۆمسیۆنى ئەوروپا و سەرۆكى ئەنجومەنى ئەوروپا دەربارەى چەند پرسێكى ناوچەیى بوو كە جێگەى ناكۆكى بوون، لە سەرووى هەموویانەوە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و چارەسەرییەكان لە قوبڕس و بەرەوپێشچوونەكانى لیبیا بوو. 
هەروەها توركیا لەگەڵ یۆنان دەستى بە گفتوگۆكانى دۆزینەوەى چارەسەر كردەوە بۆ لێكۆڵینەوە لە ناكۆكیەكانى لە دەریاى ئیجە و رۆژهەڵاتى ناوەڕاسات، گەڕى (٦١)ى دانووستانەكان لە كانوونى دووەمى (٢٠٢١) دەستى پێكردەوە، كە دواى ئەوەى لە ئازارى (٢٠١٦) راوەستا بوو، لە (١٧ى ئازارى ٢٠٢١) وەزیرى دەرەوەى توركیا رایگەیاند لە ١٤ى مانگى نیشانى داهاتوو پێشوازى لە وەزیرى دەرەوەى یۆنان دەكات. هەروەها دواى ماوەیەك لە ئاڵۆزى دوولایەنەى توركیا و فەڕەنسا گەیشتە ئاستى قسە گوتن بە یەكتر،  ئەردۆغان و سەرۆكى فەڕەنسا لە رێگەى دیدارێكى ڤیدۆیى لە (٢ى ئازارى ٢٠٢١) ى پەیوەندى دوولایەنە و پرسەكانى ناوچەكەیان تاوتوێكرد، ئەردۆغان دواى ماوەیەكى زۆر سەر لەنوێ ئامادەیى خۆى دەربڕى كە وڵاتەكەى و فەڕەنسا بەو پێیەى دوو هاوپەیمانى بەهێزن لە ناتۆ، دەكرێت بەشدارییە گرنگەكانیان بخەنە گەڕ بۆ سەقامگیرى و ئاشتى لەو ناوچەیە.  
٤ــ هەوڵدان بۆ چارەسەركردنى دۆسە ناكۆكەكان لەگەڵ واشنتن:  ئەمریكا، كە پاڵپشتى جەنگاوەرانى كورد دەكات لە باكوورى سووریا و كڕینى سیستەمى بەرگرى (ئێس٤٠٠) لە رووسیا لەسەرووى هەموو ناكۆكیەكانى نێوان هەردوو وڵاتە.
لە مانگى شوباتى(٢٠٢١) ئەردۆگان رایگه‌یاند : "توركیا لەو بڕوایە دایە بەرژەوەندییە هاوبەشەكانى لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا  لە ناكۆكییەكانى زیاترە"، جەختىیشى كردەوە: "ویستى بەهێزكردنى هاوكارییەكانیان لەگەڵ ئیدارەى نوێى ئەمریكا زیاتر لە سەر بنەماى براوە ــ براوە، بە دیدگایەكى درێژخایەن"، هەروەها خەلوسى ئاكار وەزیرى بەرگرى توركیا پێشنیازى چارەسەكردنى پرسى (ئێس٤٠٠)ى كرد بە دانووستان لەگەڵ واشنتن بە شێوەى كارپێكراوى مووشەكى (ئێس٣٠٠) كە لە دوورگەى كریتى یۆنان هەیە، گوتى: "ئەنقەڕە ناچار نییە سیستەمى (ئێس٤٠٠) بۆ ماوەیەكى درێژ بەكار بهێنێت، ئەوەش واتاى بەكارهێنانى ئەو موشەكانە نیە لە لایەنى كردەییەوە".


دیاریكرنەكانى ئاساییبوونەوە: 


توركیا ئاڵۆزییەكانى سیاسەتى دەرەوەى توركیا بۆ كۆمەڵێك فاكتەر دەگەڕێتەوە: 
١ــ نەهامەتییەكانى ئابوورى توركیا: دۆخى ئابوورى توركیا لە چەند ساڵى كۆتایى داڕووخانى بەخۆیەوە بینینەوە، بەردەوام رێژەى هەڵاوسان لە بەربزوبوونەوە دایەوە لە مانگى شوباتى (٢٠٢١) رێژى٦,١٥% تۆماركرد، لیرەى توركى بەرامبەر دۆلار بەردەوام لە پاشەكشە دایە لە (٢٢ى ئازارى ٢٠٢١ )  ٨,٧ توركى بەرامبەر دۆلارێكى ئەمریكى بوو، بەرهەمى ناوخۆى گەشەى لاواز بوو لە ٢٠٢٠ رێژەى ٨,١%ى تۆماركرد، بەگوێرەى پەیمانگەى ئامارى توركى رێژەى بێكارى گەیشتە ٢.١٣% .
تێكچوونى پەیوەندییەكانى ئەنقەڕە لەگەڵ وڵاتانى ناوچەكە بووە هۆى زیادبوونى قەیرانی ئابوورى توركیا، قەبارەى ئابوورى توركیا لە (٢٠٢٠) لەگەڵ وڵاتانى ناوچەكە ٦,٥١ ملیار دۆلار بوو، بە بەراورد بە (٢٠١٢) بەگوێرەى پەیمانگەى ئامارى توركى ٨,٦٣ ملیار دۆلار بوو، لە سعوودیە گەلەكۆمەیەكى جەماوەرى كرا بۆ بایكۆتى كاڵاى توركیا، لە مانگى ئەیلولى (٢٠٢٠) ئەنقەڕە وەڵامى سعوودیەى داوە، ئەوەش بووە هۆى دابەزینى پێوانەیى لە هاوردەكردنى سعوودیە لە توركیا، كە لە مانگى ئەیلول رێژەكەى بووە ٦,٥٠ ملیۆن ریالى سعوودى، بە بەراورد بە مانگى ئەیلولى (٢٠١٩) بەگوێرەى دەستەى گشتى ئامارى سعوودى ڕێژەى هاوردەكردن لە سعوودیە ٠٦,١ ملیار لیرەى سعوودیە بوو.
هاوكارى بۆ ململانێكانى سووریا و لیبیا و باشورى قەوقاز (هەرێمى قەرەباخ) بووە داڕووخانى ئابوورى توركیا، سەرەڕاى ئەوەش لەناوخۆ جەماوەرى پارتى دادوگەشەپێدان پاشەكشەى كرد، دەنگى ئۆپۆزسیۆنى سیاسى دژى سیاسەتەكانى دەرەوەى حكومەت بەرزبۆوە، بەتایبەت بەشێك لە پیاوانى كارى تورك بەرپرسیارێتیان خستە ئەستۆى حكومەتى توركیا، كە تواناى رەوانەكردنى بەرهەمەكانیانی نیە بۆ بازاڕەكانى سعوودیە.
٢ــ گەشەكردنى وێستگەكانى رووبەڕووبوونەوەى سیاسەتەكانى ئەنقەڕە: لەناوچەى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست كۆڕبەندى گازى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست لە لایەن شەش دەوڵەتەوە دامەزرا، كە بریتى بوون لە: میسڕ، فەڵەستین، ئەردەن، قوبڕس، ئیسرائیل یۆنان) توركیا دوورخرایەوە. 
لە (٩ى مانگى ئازارى ٢٠٢١)رەزامەندى دەربڕا  لەسەر هاتنە ناوەى فەڕەنسا بۆ ئەو كۆڕبەندە وەك ئەندام و ویلایەتە یەكگرتووەكان وەك چاودێر، هەروەها یەكێتى ئەوروپا بەردەوام بوو لەسەر سزاكانى بۆ سەر توركیا بەهۆى چالاكى گەڕانى نایاسایى لە ناوت و گاز لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست كە دواین گەڕانى لە مانگى كانوونى یەكەمى (٢٠٢٠) بوو.


چاودێران پێیان وایه‌، ئه‌و كاره‌ی توركیا ته‌نیا گۆڕینی میكانزمه‌ له‌ سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌


سەرەڕاى ئەوانەى پێشوو، هەریەك لە فەڕەنسا و یۆنان و ئیمارات و میسڕ و سعوودیە هەماهەنگ بوون بۆ رووبەڕووبوونەوەى سیاسەتە دوژمنكارییەكانى ئەنقەڕە لەو ناوچەیە، بۆ نمونە لە لیبیا فەڕەنسا و ئیماڕات و میسڕ پاڵپشتى سوپاى نشتیمانى لبییان دەكرد بۆ نەهێشتنى تیرۆر و رووبەڕووبوونەوەى ملیشا توندڕەوەكانى كە توركیا لە رۆژئاواى لیبیا پاڵپشتى دەكردن، هەروەها دەستوەردانى سەربازى توركیایان لەو ناوچەیە رەوانەكردنى چەكدارانى بیانى بۆ شەڕكردن لەگەڵ سوپاى لیبیا رەتكردەوە، هەروەها لە یۆنان فەڕەنسا هاوكارى یۆنانى دەكرد بۆ رێگرى لە بەرەوپێشچوونى توركیا، لە مانگى كانوونى دووەمى (٢٠٢١) فەڕەنسا و یۆنان گرێبەستێكیان كرد بۆ كڕینى ١٨ فڕۆكەى ڕاڤاڵ بە بڕى ٥,٢ ملیار یۆرۆ لە فەڕەنسا و مووشەكى دوورهاوێژ و ئەوانەى تریش دژە كەشتى. لە (١٧ى ئازارى ٢٠٢١ )مانۆڕى (چاوى هەڵۆ) لە نێوان سوپاى سعوودیە و یۆنان لە ئاسمانى دەریاى سپى بەڕێوە چوو، لە بنكەى"رەشى" یۆنانى، توركیا نیگەرانى خۆى لەو مانۆڕانە دەربڕى، وەزیرى بەرگرى توركیا گوتى: پێویستە بزانن بەوە هیچیان دەستناكەوێت, ئەوە هیچ بەهایەكى سەربازى نیە بەرامبەر توركیا و هێزە سەربازبییەكانى.
٣ــ بەرامبەر واشنتن بۆ كەمكردنەوەى فروانخوازى توركیا: لە كۆتاییەكانى ماوەى سەرۆكى پێشوو "ترامپ"  كۆمەڵێك سیاسەتى ئامانجداری گرته‌ به‌ر بۆ كۆنتڕۆكردنى توركیا لەو ناوچەیه‌، لە مانگى ئەیلولى (٢٠٢٠) مایك پۆمپیۆ وەزیرى پێشووى ئەمریكا سەردانى  بنكەى دەریایى ناتۆى كرد لە دوورگەى "كریت" لەگەڵ سەرۆكوەزیرانى یۆنانى باسیان لە بەهێزكردنى هاوكارى سەربازى كرد لە چوارچێوەى رێككەوتنى بەرگرى كە رێگە دراوە هێزەكانى ئەمریكا بنكەى سەربازى یۆنانى بەكار بهێنن، سەرچاوەكان بڵاویان كرده‌وه‌ "پۆمپیۆ هەوڵەكانى گواستنەوەى بنكەى ئەنجەرلیكى توركى بۆ دوورگەى كریتى یۆنانى  باسكردووە بۆ سزادانى توركیا بەهۆى هەڵسوكەوتەكانى"، لە مانگى كانوونى یەكەمى (٢٠٢٠) واشنتن سزاى سەپاندە سەر پیشەسازى بەرگرى توركیا و سەرۆكەكەى به‌هۆی كڕینى سیستەمى (ئێس٤٠٠) رووسى و رەتكردنەوەى دەستبەرداربوون لەو سیستەمە.
وا دەردەكەوێت جۆ بایدن سەرۆكى نوێى ئەمریكا زۆر توندترە بەرامبەر سیاسەتەكانى توركیا لەو ناوچەیە، لە مانگى تشرینى یەكەمى (٢٠٢٠)جۆبایدن لە كاتى بانگەشەى هەڵبژاردنى سەرۆكایەتى ئەمریكى داواى بەهێزكردنى فشارەكانى بۆ سەر توركیا كرد بەهۆى زیادبوونى ئاڵۆزیەكانى رۆژهەڵاتتى ناوەڕاست، بایدن سیاسەتى ئەنقەڕە دژى كوردەكان لە باكورى سوریا رەت دەكاتەوە، ئەو جگە لەو رەخنانەى پێشووى لە سیستەمى حكومڕانى ئەرۆدگان، كە بەسیستەمێكى ستەمكارى وەسفى كردبوو.
٤ــ بەربەستەكانى بەردەم پرۆژەى توركیا لەو ناوچەیە: لەدواى هەڵگیرسانى راپەڕینەكانى عەرەبى لە (٢٠١١) توركیا پاڵپشتى سیاسى و راگەیاندن و دارایى پێشكەشى ئیخوان موسلمین كرد بۆ ئەوەى بگەن بە حكوم لە وڵاتانى عەرەبى بە ئامانجى دروستكردنى سیستەمى هاوپەیمانى لەو ناوچەیە، ئەوەش لە چوارچێوەى پرۆژەى"گێڕانەوەى خیلافەتى عوسمانى" بەڵام كەوتنى ئیخوان موسلمین لە مانگى تەمووزى (٢٠١٣) لە میسڕ، ئەنقەڕە شكستى خوارد لە بەكارهێنانى سەركردەكانى ئیخوان لەسەر خاكى خۆى بۆ گۆڕینى سیستەمى حكومڕانى لە میسڕ، پاشان كەوتنى سیستەمى حكومڕانى عومەر حەسەن بەشیر لە مانگى نیسانى (٢٠١٩)"بزووتنەوەى راپەڕین" لە تونس نەیتوانى بە تەنیا حكوم بكات لە سایەى بەرەنگارییەكى توندى پارتە مەدەنیەكان، ئەوەش لێدانێكى گەورەبوو لە پڕۆژەى توركى لەو ناوچەیە.
داهاتووى ئاساییبوونەوەى توركیا: 
لەوەى پێشوور بۆمان روون دەبێتەوە كە گۆڕانكارى سیاسەتەى درەوەى توركیا بە ئاڕاستەى كەمكردنەوەى ئاڵۆزیەكان پەیوەستە بە كۆمەڵێك فاكتەر لەسەرووى هەموویانەوە داڕووخانى ئابوورى توركیا، گەشەكردنى ئاڕاستەكانى هەرێمى و ناوچەیى بۆ رێگرى لە رۆڵى نەرێنى هەرێمى ئەنقەڕە، ئەوە جگە لە سەركەوتنى پرۆژەكەى، بۆیە توركیا هەنگاو دەنێت بۆ ئاساییكردنەوە، ئەوەش پەیوەستە بە فشارە بەردەوامەكانى ناوچەكە و نێودەوڵەتى لەسەرى، ئه‌وه‌ وایكردوە بڕیاربەدەستانى توركیا هەست بەوە بكەن سیاسەتى دوژمنكارانەى توركیا باجه‌كه‌ی زۆر گەورە دەبێت.


ده‌سه‌ڵاتدارانی توركیا هه‌ستیان كردووه‌، به‌رده‌وامی له‌سه‌ر سه‌ركێشیه‌كان، باجه‌كه‌ی زۆر گه‌وره‌یه

 


هەرچەندە ئامانجى سەرەكى پارتى دادوگەشەپێدان لە سەرەتاى گەیشتنى بە حكوم لە (٢٠٠٢) باڵادەستبوون و بەهێزكردنى نفوزى خۆیەتى لەو ناوچانە، كە لەڕووى مێژووییەوە سەر بە دەوڵەتى عوسمانى بوو، له‌ قۆناغه‌كانی به‌ر له‌ به‌هاری عه‌ره‌بی هەوڵەكانى لە رێگەى میكانزمەكانى هێزى نەرمبوو،  له‌ دوای به‌هاری عه‌ره‌بیش هه‌وڵه‌كانی لەرێگەى هێزى توند بوو، له‌به‌ر ئه‌وه‌شه‌ هەندێك گومان لە گۆڕینى سیاسەتى دەره‌وه‌ی توركیا دەكەن،  هەندێك چاودێر پێیان وایه‌ ئه‌و كاره‌ی توركیا تەنیا گۆڕانى میكانزمانە بەكارى دەهێنێت بۆ دەستخستنى ئامانجەكانى لەو ناوچەیە، بە جۆرێك كە گونجاوە لەگەڵ ئەو بارودۆخەى كە بەخۆیەوە دەبنێت. 

 

سه‌رچاوه‌: المستقبل/عه‌بدوله‌تیف حیجازى

بابەتی پەیوەندی دار

0 لێدوانەکان

نەزەری خۆتان بنووسن

ئیمەیلەکەتان بە هیچ شێوەیێک بڵاو نابێتەوە. هەموو فیڵدە ئەستێرە دارەکان ئیجبارین