توركيا دەیەوێت پەیوەندى عێراق و سووریا پێکەوە یەک بخات
نوچە نێت
نووسینى: سۆنەر جاگابتاى
وەرگێڕانى: ئیسماعیل تەها
بەشى یەکەم
ماوەی (20) ساڵ زیاترە سنوورەکانى باشوورى تورکیا ناسەقامگیرن، لە لایەكی دیكەوە چاوەڕوانى کشانەوەى هێزەکانى ئەمەریکا دەکات لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا، ئەوەش وای كردووە ئەنقەرە پلان دادەنێت بۆ کۆتاییهێنان بە دۆخى نادڵنیایی، لە هەمانکاتیشدا هەوڵدەدات رێککەوتنى فراوان لەگەڵ دەسەڵاتى بەشار ئەسەد بکات.
لە سەرەتاى داگیرکردنى عێراق لە لایەن ئەمەریکاوە لە (2003) رووداوەکان لە بەرژەوەندى ئاسایشى تورکیا نەبوون، لەدواى هاتنى هێزەکانى ئەمەریکاوە بۆ عێراق جەنگى ناوخۆیى درووستبوو، رێکخراوى قاعیدە و دەوڵەتى ئیسلامى (داعش) لە عێراق سەریان هەڵدا، هەروەها لە لایەکى دیکەوە جەنگى ناوخۆ سووریاى گرتەوە، هەموو ئەوانە پێکەوە کۆبوونەوە دۆخێکى ناسەقامگیرى ناوچەیى درووست کرد، ئەو دۆخە زیاتر لە (20) ساڵى خایاند، چەندین هێرشى تیرۆرستى دژ بە تورکیا ئەنجام درا، لە هەمانکاتدا پارتى کرێکارانى کوردستان ئەو دۆخەى قۆستەوە پێگەى خۆى لەسەر سنوورەکانى نێوان تورکیا و عێراق بەهێز کرد، کە کوردستان نیمچە سەربەخۆیە.
لەسەر سنوورى باشوورى تورکیا هەڵمەتى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى دژ بە داعش بووە هۆى درووستبوونى هاوبەشى نێوان ئەمەریکا و یەکینەکانى پاراستنى گەل، کە باڵى سووریاى پارتى کرێکاران بووــ کە رۆڵى سەرکردایەتى هێزەکانى سووریاى دیموکرات دەبینێت، ناوچەیەکى فراوانى لەسەر سنوورەکانى خستە ژێر دەسەڵاتى خۆى، ئەو هاوبەشییە بووە گەورەترین بەربەست لەبەردەم رێکخرستنەوەى پەیوەندییەکانى نێوان ئەمەریکا و تورکیا.
ئەمڕۆش لەگەڵ پێشبینى دابەزینى ئاستى سەربازیى ئەمەریکا لە عێراق و سووریا ئامانجى ئەنقەرەیە ئەوەیە پێگەى هێزى نەرمى لەگەڵ ئەو دوو دراوسێیە بەهێز بکاتەوە، ئەوەش هەوڵێکە بۆ بەدەستهێنانى ئامانجەکان لە بازانەیەکى فراوانتر کە کۆتایی بە ناسەقامگیرى سەر سنوورەکانى بهێنێت و چالاکییەکانى پارتى کرێکاران کۆتایى پێبهێنێت.
بەشى یەکەم: لەم راپۆرتە، باس لە چۆنیەتى ئامانجە سیاسییەکانى تورکیا لە سووریا دەکات
بەشى دووەم: باس لە لێکەوتەکانى لەسەر عێراق دەکات.
تەوقەیەک لەگەڵ دەساڵى ئەسەد؟
بیرۆکەى بنەڕەتى ستراتیژى تورکیا لە سووریا بریتییە لە کۆتاییهێنان بە یەکینەکانى پاراستنى گەل، کە تورکیا بە هەڕەشەیەکى ئەمنى بۆ داهاتوو دەزانێت بەهۆى پەیوەندیان لەگەڵ پارتى کرێکاران.
سراتیژییەتى تورکیا دانوستاندن لەگەڵ دیمەشق و واشنتن لەخۆى دەگرێت، ئێستا ئەمەریکا و یەکینەکانى پاراستنى گەل دەسەڵاتیان بەسەر هێزەکانى سووریاى دیموکراتدا هەیە، کە حکومڕانى ناوچەکانى باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا دەکەن، تورکیا سوورە لەسەرئەوەى لەسەر بۆ داهاتوو هەماهەنگى لەگەڵ ئەو ناوچانە بکات لەگەڵ واشنتن، بەلام لەگەڵ ئەوەشدا لە کۆتاییدا ئەنقەرە پێیوایە گێڕانەوەى پێگە بۆ سووریا لە دوورمەودا خزمەت بە بەرژەوەندییەکانى خۆى دەکات، بۆیە دەسەڵاتى ئەسەد تەوەرەکى سەرەکییە لە چارەسەرکردنى پرسە بنەڕەتییەکان، کە یەکێک لە ئامانجەکان گێرانەوەى پەنابەرانى سووریا کە نزیکەى سێ ملیۆن پەنابەرن لە تورکیا، ئینجا تا چارەنووسى یەکینەکانى پاراستنى گەل و سوپاى تورکیا لە باکوورى سووریا.
داواکاریە گرانەکان: داواکارى سەرەکى تورکیا لە دەسەڵاتى ئەسەد بریتییە هێرشکردنە سەر یەکینەکانى پاراستى گەل و گێرانەوەى ئەو ناوچانەى هەسەدە بۆ ژێر دەسەڵاتى حکومەتى سووریا.
لەم چوارچێوەیە ئەنقەرە داوا لە ئەسەد دەکات هەوڵ بدات دووبارە دەسەڵات و فەرمانڕەوایى خۆى بگێڕێتەوە باکوورى وڵاتەکەى دەسەڵات بدات بە هێزە میانڕەوەکانى ئۆپۆزسیۆن لە رێگەى گەیشتن بە دەسەڵاتى خۆجێیى (لەوانەش ئەو گرووپە کوردییانەى کە لەگەڵ یەکینەکانى پاراستنى گەل نین).
لە کۆتییدا ئەنقەرە دەیەوێت بەشار ئەسەد لاى کەمى هەندێک ئاوارەکان بگێڕێتەوە کە لە تورکیا نیشتەجێن، لە بەرانبەردا بەشار ئەسەد دەیەوێت هێزەکانى تورکیا خاکى سووریا جێبهێڵن.
ئەو ئاڵنگەرەى رووبەڕووى ئەو زنجیرە داواکارییە لە یەکتر دەبێتەوە، ئەوەیە ژمارەى سوورییەکان دەگاتە شەش ملیۆن کەس کە لەو ناوچانە دەژین لە باکوورى سووریا لەژێر دەسەڵاتى تورکیان و نایانەوێت لەو نزیکانە بگەڕێنەوە ژێر دەسەڵاتى بەشار ئەسەد، بەڵام لە کۆتاییدا دەسەڵاتى ئەسەد دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ناوچانە.
بە هەمان شێوە زۆربەى ئەو پەنابەرانەى لە تورکیان نایانەوێت بگەڕێنەوە وڵاتەکەیان، ئەوەش وایکردووە تورکیا پەنا بباتە بەر بۆشاییە ئاساییەکان بۆ دەرکردنیان، بۆ نموونە تورکیا بە پاساوى هەندێک سەرپێچى سادە بەشێکى لە ئاوارەکان گێڕایەوە کە ئەو ناوچەى لەژێر دەسەڵاتی خۆیەتى، لە مانگى ئادارى ساڵى رابردووەوە ئەو تەکتیکانە بۆتە هۆى کەمکردنەوەى ژمارەى سوورییەکان لە سێ ملیۆن (700) هەزار کەسەوە بێت بە سێ ملیۆن کەمێک زیاتر.
ناوچەى خۆڵەمێشى لە باکوورى رۆژئاوا: يەکێک لە مەترسییە سەرەکییەکانى ئەنقەرە بریتییە لەوەى کشانەوەى خێراى هێزەکانى ئەمەریکا لە سووریا، ئەوەش ببێتە هۆى داڕوخانى ئەمنى هاوشێوەى کشانەوەى ئەمەریکا لە ئەفغانستان، لەگەڵ ئەوەش شەپۆلێکى دیکەى پەنابەران روو لە تورکیا بکەن، ئەوەش دەرفەت بۆ دەستەى ئازادى شام کە گرووپێکى سەر بە قاعیدەن دەست بەسەر باکوورى رۆژئاواى سووریا دابگرن و سوود لە تووڕەیى جەماوەرى وەربگرن و هێرشى تیرۆرستى ئەنجام بدەن، چ لە ناو توکریا یاخود دژ بەو هێزانەى تورکیا لە کاتى کشانەوەیان لە سووریا.
بۆ خۆپاراستن لەو سیناریۆیە ئەنقەرە داواى لە ئەسەد کردووە ناوچەى خۆڵەمێشى درووستبکەن، ئەویش بریتییە گواستنەوە لە باکوورى سووریا، کە هێزى سەربازى تورکیا گرووپە هاوپەیمانییەکانى بگوازێتەوە، بۆ ناوچەى پێشنیار کراوە، ئەوکاتە ئۆپۆزسیۆنى میانڕەو دەتوانن بگەن بە هەندێک دەسەڵاتى خۆجێى، لەکاتێدا حکومەتى دیمەشق خزمەتگوزارى سەرەکى وەک فێرکردن و تەندروستى و پۆستە و گەیاند پێشکەش بکات، ئامانجى کۆتاییش بریتییە لە کۆتاییهێنان بە جەنگى ناوخۆ، پاشان بە تێپەڕینى کات دووبارە دەسەڵاتى ئەسەد بۆ باکوورى سووریا بگەڕێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا گرەنتى پاراستنیان بدات بە ئۆپۆزسیۆنى میانڕەو.
بە سرووشتى حاڵ ئامانجى هەیئەى تەحریرى شام تێکدانى ئەو ستراتیژییەیە، ئەویش لە رێگەى دژایەتى هەر رێککەوتنێکى ئەنقەرە لەگەڵ ئەسەد، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا جیاوازى لەنێوان هەیئەى تەحریرى شام هەیە، کە یەکەم تاقیکردنەوەى هەمانگى سوورى ــ تورکى دەردەکەوێت کە وێنەى هەردوو دراوسێ نزیکتر دەبێتەوە.
بە روانین بۆ پەیوەندییەکانى ئەو گرووپە بە رێکخراوى قاعیدە هێزە دەرەکییەکان، هاوکارى تورکیا دەکەن لە هەڵگەڕانەوەى هەیئەى تەحریرى شام، بۆ ئەوە ئەمەریکا و تەنانەت هاوپەیمانە ئەورووپییەکانیش کە تا ئێستا لە دڵەڕاوکێدان بەرانبەر زیادبوونى شەپۆلى نوێى ئاوارەکانى سووریا، بەشدار دەبن لە هاوکارى تورکیا.
بڕوانە: مەترسیەکانى تورکیا لەسەر دەستپێشخەرى سوودەکان بۆ بەشار ئەسەد.
چارەسەرى مۆزایکى لە باکوورى رۆژهەڵات: تەنانەت لەو کاتەى کە تورکیا گفتوگۆکان لەگەڵ بەشار ئەسەد دەکات، هەوڵى هێنانە نانە ناوەیى ئەمەریکا دەدا بۆ دیاریکردنى داهاتووى باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا، ئەوەش لە کاتێدایە ئەگەر هەیە واشنتن بوونى سەربازیى خۆى لە باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا کەم بکاتەوە یا خود بە تەواوى بکشێتەوە.
ئەنقەرە پێیوایە قۆناغى گواستنەوە لە دابەشکردنى باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا بە شێوەیەکى نا فەرمى بۆ چەند ناوچەیە، کە هەژموونى ئەسەدە و تورکیا بەرێوەى دەبەن، لە کاتێکدا ئەمەریکا هاوکارى تەکنیکى ناڕاستەوخۆ پێشکەش دەکات.
ئێستا بوونى بچووکى سەربازى ئەمەریکا لە رۆژهەڵاتى سووریا رۆڵى زیندوو دەبێنێت، ئەوەش لە رێگەى هاوبەشى لەگەڵ هێزەکانى هەسەدە بۆ رێگرى لە گەڕانەوەى رێکخراوى تیرۆرستى داعش وەک بەشێک لەو هەوڵە، یەکینەکانى پاراستنى گەل پارێزگاریان لە سەرپەرشتى زیندانى و سەربازگەکان کردووە کە نزیکەى (70) هەزار چەکدارى داعش و کەسوکارى دیلەکان کردووە، زۆربەیان خەڵکى بیانین چاوەڕوانى گێڕانەوەیان دەکەن بۆ وڵاتەکانیان، هەروەک واشنتن هەست بە دڵە راوێک دەکات بەرانبەر تمووحەکانى ئێران لەو ناوچەیە.
بۆ رێکخستنى ئەو هەموو ئاڵنگەرییە ئەگەرى بەهێز ئەوەیە تورکیا بەشدار بێت لە ناوچەکانى هەژموونى پێکەوەیى.
سەبارەت بە هەندێک ناوچەى باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا بەتایبەت دۆڵى رووبارى فوراتى ناوەڕاست، ئەنقەرە لەگەڵ ئەمەریکا هەماهەنگ دەبێت بۆ چارەسەرکردنى وردەکارییەکانى تایبەت بە دەسەڵاتى ئەسەد کە لەدواى ئەمەریکا جێگە دەگرێتەوە، لەگەڵ هەوڵەکانى هێزەکانى تورکیا بۆ رێگرى لە گەڕانەوەى داعش بە هاوکارى هۆزە عەرەبەکانى دۆستى تورکیا و هەواڵگرى ئەمەریکا.
سەبارەت بە کۆى باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا، ئەنقەرە گفتوگۆ لەگەڵ دیمەشق دەکات سەبارەت بە رێکارەکانى گەڕانەوەى دەسەڵاتى حکومەتى ئەسەد و کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتى یەکینەکانى پاراستنى گەل وەک بەشێک لە چارەسەرکردنى فراوانتر بۆ کۆتایهێنان بە جەنگ.
ئەنجاکەمى لە ماوەى نزیک جۆرێک لە مۆزایکى سیاسەت دەبێت، لەم رووەوەى کە پێکاتە جۆراوجۆرەکانى سیاسەت پێکەوە لە هەموو باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا کاردەکەن، بەڵام ئامانجى درێژمەودوا بریتییە لە گەڕانەوەى دەسەڵاتى سووریا بە تەواوى بۆ هەموو ناوچەکە.
یارى دوولایەنەى رووسیا: لە میانەى فشارەکان بۆ سەر ئەمەریکا لەپێناو دەستبەرداربوون لە یەکینەکانى پاراستنى گەل، کە دەکرێت تورکیا کاردانەوەى نەرێنى بەرانبەر واشنتن هەبێت، بەتایبەت ئەگەر ئیدارەى داهاتووى ئامادەبێت بە خێرایى سووریا بەجێبهێڵێت، بۆ کەمکردنەوەى ئەو ئاڵۆزییانە ئەگەر هەیە پێشنیار بکرێت ئەنقەرە لە بەشێکى سەرەکى لە باکوورى رۆژئاواى سووریا ناوچەى سەربازیى درووست دەکات.
یەکێک لە بەربەستەکانى بەردەم ئەو پێشنیارە ئێرانە، کە هەمیشە پاڵپشتییەکى سەرەکى دەرکى بووە بۆ بەشار ئەسەد، هەوڵى فراوانکردنى هەژموونى لە باکوورى رۆژهەڵاتى سووریاى دەدات.
لە واقیعدا پردى وشکانى ئێران کە عێراق و سووریا و لوبنان پێکەوە دەبێستێتەوە بوونى سەربازیى تورکیا پەک دەخات، لەگەڵ ئەوەشدا پارێزەرى سەرەکى بەشدار سەد رووسیایە بۆچوونى بەهێز بۆ ئەوە لەو کێشانە.
یەکێک لە سیناریۆکان ئەوەیە ئیدارەى داهاتووى ئەمەریکا لە پێناو گەیشتن بە راگرتنى جەنگ لە ئۆکراینا فشار بخاتە سەر رووسیا، ئەوەش وا دەکات مۆسکۆ و ئەنقەرە و واشنتن بگەن بە رێککەوتنى کاتى لە سووریا، بەڵام ئەگەر جەنگ لە ئۆکراینا بەردەوام بێت تورکیا بۆ گەیشتن بە لێکتێگەیشتنى جیاواز لەگەڵ ئەمەریکا لەسەر یەکینەکانى پاراستنى گەل روو دەکاتەوە دەسەڵاتى ئەسەد، لە کۆتاییدا سیاسەتى تورکیا بەرانبەر رۆژهەڵاتى سووریا بە بازنەیەکى فراوانتر بەرەو سووریا روونتر دەبێتەوە، نەک بە پێچەوانەوە.
لەو سیناریۆەى دوایى ئەگەرى بەهێز ئەوەیە ڤلادیمێر پووتین، سەرۆکى رووسیا هانى دیمەشق بدات تاوەکوو لەگەڵ ئەنقەرە بگات بە رێککەوتنى کاتى، گریمانەىى ئەوەش دەکرێت ئەوەش بخوازێت هێزەکانى ئەسەد بگەڕێنەوە باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا پابەندبن بە کۆتاییهێنان بە یەکینەکانى پاراستنى گەل بە هاوکارى تورکیا و رووسیا و هۆزە عەرەبەکانى دۆستى تورکیا، ئەگەریش یەکینەکان بەرەنگارى ئەو جووڵانە بنەوە ئەوکات رووبەڕووبوونەوەى سەربازى روودەدات، هێزەکانى ئەمەریکا دەکەونە بەردەم بژاردەیەکى نەخوزاراو لەنێوان هێرشکردنە سەر هێزێکى سەربە ناتۆ، کە تورکیایە، یاخود کشانەوە لە باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا.
جگە لەوەش ئەگەر هەیە زیان بە پەیوەندییەکانى تورکیا و ئەمەریکا بگات، ئەو ئاراستە لە ئەمرى واقیعدا مەترسى گەورەى هەڵگرتووە، ئاسانکارى دەکات بۆ گەڕانەوەى رێکخراوى تیرۆرستى داعش، ئەوەش بەشێکى دەگەڕێتەوە بۆ نەمانى هاوکارى زیندووى ئەمەریکا، هەروەها رێکخراوى جیهادى ئۆپۆزسیۆنى ناوخۆى دەقۆزێتەوە بۆ گەڕانەوەى ئەسەد، بە پشتن بەستن بەوە ئەنقەرە کارکردن لەگەڵ واشنتن بۆ داڕشتنى نموونەى حکومى راگوزەر بۆ باکوورى رۆژهەڵات بە باشتر دەزانێت.
لێكەوتەكانی لەسەر سیاسەتی ئەمەریكا
هەروەك ئاڵۆزییەكانی سەرەوە روونی دەكاتەوە، ئەمەریكا بژاردەیەكی سیاسی ئاسانی لە سووریا لەبەر دەست نییە، چونكە واشنتن و زۆربەی وڵاتە بیانییەكانی دیكە لە هاوڕاییان لەگەڵ هەر رێككەوتنێك بۆ گێڕانەوەی شیاندنی رژێمی ئەسەد، یاخود رێگەدانی بە كۆنتڕۆڵكردنەوەی تەواوی دەسەڵات بەتایبەت لە سایەی بەردەوامی لە پەیڕەوكردنی توندوتیژی دژ بە گەلی سووریا و بەشداری لە ناسەقامگیری ناوچەیی دوو دڵن.
سەبارەت بە یەكینەكانی پاراستنی گەل هەندێك لە بەرپرسانی وەزارەتی بەرگری ئەمەریكا بە ئاراستەی پارێزگارین لە هاوبەشی لەگەڵ ئەو هێزانە، ئەگەر لەسەر حیسابی دووبارە رێكخستنەوەی پەیوەندییەكانیشیان لەگەڵ توركیا، بەڵگەش بەوە دەهێننەوە كە بە درێژایی چەند ساڵی رابردوو پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەو هێزانە بەرەو پێشچووە، سوودیان لە چالاكییەكانی ئەو پێكهاتەیە وەرگرتووە دژ بە رێكخراوی تیرۆرستی داعش و بەڕێوەبردنی گرتووخانەکان و كەمپی دەستگیركراوەكان لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا.
لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر هەیە ئەو ستراتیژییە واشنتن بخاتە مەترسییەوە لە ئەگەری هەر رێككەوتنێكی نێوان ئەنقەرە و دیمەشق بەوەی كە هێزەكانی ئەمەریكا لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا دووربخاتەوە، تووركیا تووشی نامۆیی بكات، كە دووەم سوپای گەورە لە هاوپەیمانی ناتۆ، كە بە هاوپەیمانێكی سەرەكی ئەمەریكا لە چەندین بەرەی دژ بە ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ركابەری گەورە لەگەڵ چین و رووسیا لە ئەفریقیا و ناوچەكانی دیكە دووربخاتەوە.
هەروەك لە پێشەوە ئاماژەمان پێی كردووە، مۆسكۆ زۆر بەخێرایی چەقبەستوویی نێوان ئەمەریكا و توركیا سەبارەت بەو پرسانە دەقۆزێتەوە، لەوانەشە تا سنوورێك پاڵپشتی هێرشی سەربازیی هاوبەش بێت لەنێوان سووریا و توركیا لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا.
ئەوەش دەبێتە هۆی بەدیهێنانی ئامانجە فراوانەكانی پوتین لە هەڵوەشاندنەوەی هاوپەیمانی ناتۆ لە رێگەی راكێشانی بۆ بازنەی خۆی.
ئەو بژاردە سیاسییەی بۆ ئەمەریكا زیاتر حیكمەتی تێدایە بریتییە لە پارێزگاری لە باڵادەستی خۆی بەسەر باكووری رۆژهەڵاتی سووریا لە رێگەی دانانی سنوورێك بۆ ئەو پێشبینیانەی دەكرێت سەبارەت بە نزیكبوونەوەی دەرچوونی ئەو هێزانە، هەروەها هاوكاری توركیاش بكات بۆ كۆتاییهاتنی دەرچوونی هێزەكانی، كە ئەوەش بریتی دەبێت لە دانانی پلانێك بۆ بەڕێوەبردنی زیندانییەكان و ئەو سەربازگانەی داعش و رێگری لە گەڕانەوەی دووبارەی ئەو رێكخراوە.
سەرچاوە: پەیمانگەى واشنتن
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment