Nuce Logo

"لێكدانەوەو شیكارییەك بۆ چاوپێكەوتنەكەی ئەحمەد شەرع لەكەناڵی ئەلحەدەس"

پ.ی.د.سەلام عەبدولكەریم

پێشەكی

سەرباری ئەوەی رۆژانە رەوشی سیاسی سوریا لەدوای روخانی رژێمی ئەسەدەوە لەسەر ئاستی ناوخۆو دەرەوە پێشهات و روداوی سیاسی و گۆڕانكاری زیاتر بەخۆوە دەبینێت، بەجۆرێ ئەو وڵاتە قۆناغێكی شۆڕش و لۆجیكی ئۆپۆزیسیۆن تێبپەڕێنێ و لەبری شەرعییەتی شۆڕشگێڕی بنەماكانی دەوڵەتی یاساو دامەزراندنی دامو دەزگای یاسایی جێگەی بگرێتەوەو كۆنگرەی نیشتیمانی ببەسترێ و سەرجەم هێزە سیاسی و چەكدارەكان و پێكهاتە ئیتنی و نەتەوەیی و كەمایەتییە ئایینییەكان لەداڕشتنی دەستورو پرسی بونیاتنانەوەی سوریای نوێدا بەشداربن، بەڵام چاوپێكەوتنەكەی (ئەحمەد شەرع)ی فەرماندەی كارگێڕی راگوزەر لەسوریا لەگەڵ كەناڵی ئەلحەدەس لاپەڕەیەكی نوێی هەڵدایەوە لەمەڕ زۆر پرسی سیاسی پەیوەست بەئاییندەی سیستەمی سیاسی و لۆجیكی باڵادەست و فەرمانڕەواو پێگەو رۆڵی هێزە سیاسی و چەكدارەكان و گروپ و پێكهاتە ئیتنی و نەتەوەیی و ئایینییەكانی سوریا، بەشێوەیەك پێویستی بەهەڵسەنگاندن و شیكاری بابەتی هەیە، چونكە ئەوەی شەرع لەو چاوپێكەوتنەدا خستیەڕوو سەرەڕای دانانی بناغەیەكی تیۆری سەبارەت بەئاییندەی سوریای نوێ، هاوكات نەخشە رێگاو ئەجێنداو تێڕوانینی خۆی و دەستەی رزگاركردنی شام بوو لەژێر كاریگەری بەرژەوەندی وڵاتانی هەرێمی و بەدیاریكراویش توركیادا بۆ چوار ساڵی سوریای نوێ.

رۆڵی توركیا لەروخاندنی رژێمی ئەسەدداو تێڕوانینی بۆ سوریای نوێ؟

پێش هەموو شتێك ناتوانین رۆڵی گەورەو كاریگەری توركیا لەپشتیوانیكردنی چواردەساڵەی شۆڕشی گەلانی سوریا لەبیر بكەین لەكۆمەكی هێزە سیاسی و گروپە چەكدارەكانی بەرەی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا هەر لەدەسپێكردنی شۆڕشی گەلانی سوریا لەساڵی (2011)ەوە تا دوایین قۆناغی رووخانی رژێمی ئەسەد لەپرۆسەی (ردع العدوان). رەنگە ئەو پرسیارەمان لا دروست ببێت بۆچی توركیا بەو شێوەو بەم ئاستە پشتیوانی ئۆپۆزیسیۆنی سوریای كرد لەروخاندنی رژێمی ئەسەددا؟ دیارە روونە ناكۆكی توركیا لەگەڵ سوریا مێژوویەكی دوورو درێژی هەیە هەر لەوەی توركیا سوریا بەویلایەتێكی رابردووی عوسمانی دەزانێت تا ئەوەی بەپەناگەی گروپە نەیارە سیاسی و چەكدارییەكانی خۆی بەگشتی و بزوتنەوەی چەكداری كورد بەتایبەت لەحەفتاكانی سەدەی رابردووەوە هەژمار دەكرد، ئەمە سەرباری بوونی دۆسییەكانی سنوورو كێشەی ئاوو پارێزگای ئەسكەندەرونە، بەڵام پرسیاری گرنگتر ئەوەیە ئەی ئامانجی توركیا لەروخاندنی رژێمی ئەسەد چیبوو؟ لەراستیدا كەوتنی رژێمی ئەسەدو نەمانی دەسەڵاتێكی بەهێزی ناوەندیی لەدیمەشق بەوێنەی رژێمی ئەسەد بۆ توركیا زۆر ماناو مەبەست لەخۆدەگرێت، هەر لەوەی مێژووی دوژمنایەتی و ناكۆكی زیاتر لەپەنجا ساڵی لەگەڵ سوریا كۆتاییهات، هەروەها پەناگەو لانەی هێزو گروپە سیاسی و نەیارەكانی دراسێی نەما، كە لەخاكی ئەو وڵاتەوە ئامانجە سەربازی و ستراتیژییەكانی بكرێتە ئامانج، ئەمە جگە لەوەی سنوورو نفوزی سیاسی و سەربازی توركیا دەگاتە سنوری بەشێكی زۆر لەوڵاتانی عەرەبی. هاوكات دەوڵەت و دەسەڵاتێكی تایفی عەلەوی و شیعەگەرا، كە دوژمنایەتی سەدان ساڵی لەسەردەمی دەوڵەتی عوسمانی لەگەڵ توركەكاندا هەبوو نەماو لەجێگەی دەوڵەت و دەسەڵاتێكی سوننیگەرای نزیك لەخۆی جێگەی گرتۆتەوە. لەوەش بترازێ ئیدی توركیا لەرێگەی ئەو دەسەڵات و حكومەتەوە، كە دەیەوێت خۆی هەموو نەخشە رێگاو پلانەكانی بۆ دابڕێژێت راستەوخۆ لەگەڵ ئیسرائیلدا سەوداو مامەڵە دەگات و ئەو پانتاییە جوگرافی و سیاسییەی سوریا، كە رژێمی ئەسەد لەسەر تەختی دەسەڵات بوو نەماو ئیتر بەمەوداو ماوەیەكی كەم توركیا دەتوانێت بگاتە سنوورەكانی ئیسرائیل، ئەمەش ماناو تێگەیشتنی تایبەتی خۆی هەیە لەڕووی پەیوەندییەكانی توركیاو ئیسرائیلەوە، كە هەڵكشان و داكشانی زۆری بەخۆوە بینیوە بەهۆی ئەو دۆسیەو پرسانەی كار لەپەیوەندییەكانیان دەكەن. هەروەها بەكورتی كەوتنی رژێمی ئەسەد سودو قازانجی زۆری سیاسی و سەربازی و ئاساییشی بەتوركیا گەیاندووەو لەداهاتووشدا دەگەیەنێت.

سەبارەت بەو پرسیارەش توركیا چۆن دەڕوانێتە سوریای نوێ؟ بێگومان وەك كۆڵۆنییەكی خۆی بەتام و بۆنی ویلایەتێكی جارانی عوسمانی، چونكە توركیا خۆی پشتیوانی بەرەی ئۆپۆزیسیۆنی رژێمی ئەسەدی كردووەو هەر خۆیشی رۆڵی سەرەكی هەبووە لەروخانی ئەو رژێمەدا، بۆیە گۆڕەپانەكە بۆ هیچ وڵاتێكی تر چۆڵ ناكات بەرهەمەكەی بچننەوە. دەرخستن و رۆڵپێدان بە ئەحمەد شەرع و سەردانە گەرم و گوڕەكانی (ئیبراهیم كاڵن)ی سەرۆكی دەزگای میت و (هاكان فیدان)ی وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتەو سەردانی داهاتووی چەند وەزیرێكی گرنگی توركیاو زەمینەخۆشكردنی بۆ سەردانی (رەجەب تەیب ئەردۆگان)ی سەرۆك كۆماری توركیا ئەو راستییە جەخت لێدەكەنەوە، كە ئەحمەد شەرع وەك والییەكی خۆماڵی دەستنیشانكراوە لەلایەن توركەكانەوە بۆ بەڕێوەبردنی كۆڵۆنی و ویلایەتێكی ژێر سایەی فەرمانڕەوای خۆیان، كە ناوە سیاسییەكەی ئەمڕۆی واقیعی دەوڵەتان (سوریای نوێ)یە، ئیدی زۆربەی كاروبارەكان توركیا لەپشتی پەردەوە بەڕێوەی دەبات و ئاراستەی دەسەڵاتی نوێی سیاسی دەكات.

چاوپێكەوتنەكەی ئەحمەد شەرع و پرسە چارەنووسسازەكانی سیاسییەكانی سوریای نوێ

یەكەم- سەبارەت بەدەستووری نوێی سوریاو هەڵبژاردن

ئەحمەد شەرع لەچاوپێكەوتنەكەی كەناڵی ئەلحەدەسدا لەمەڕ دانانی دەستوور رایگەیاند، كە ئەو پرسە (3) سێ ساڵی پێویستە، بۆئەمەش دەبێ پرس و راوێژ بەكەسانی شارەزای ناوخۆیی و نێودەوڵەتی بكرێت، پاساوی ناوبراو بۆ ئەمەش ئەوەبوو، كە دەستوور بەلای سورییەكانەوە بابەتێكی هەستیارو درێژ مەودایە، بۆیە كاتی زۆری پێویستە. لێرەشدا ئەوە روون دەبێتەوە، كە جارێ (3) ساڵ راستە رەنگە كەم و پێویست بێت بۆ دانان و داڕشتنی دەستورێكی نوێ بۆ سوریا، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا لەماوەی ئەو (3) ساڵەدا دەسەڵاتی نوێی سوریا لەسەر چ یاساو پرنسیپێكی سیاسی و حكومڕانی ئیدارە دەكرێت و ماف و ئازادییەكانی هاوڵاتیانی سوریا بە كام یاسا دەپارێزرێت و دەستبەر دەكرێت؟ ئایا شەرعییەتی شۆڕشگێڕی تواناو شایستەیی ئەوەی هەیە ئیدارەی كۆمەڵگەی سوری بەو هەموو پێكهاتە ئیتنی و نەتەوەیی و ئایینییەوە بدات لەژیر سایەی ئەو هەمو گرفت و دۆسیەی سیاسی و مرۆییانەی هەیەتی؟ 

لەلایەكیترەوە شەرع لەمەڕ هەڵبژاردن ئاماژەی بەوەدا، كە بۆ ئەو پرسەش پێویستی بە (4) چوار ساڵ هەیەو ئەنجامدانی هەڵبژاردنیش پێویستی بەسەرژمێرییەكی گشتگیر هەیە، كە ئەوەش كاتی زۆری پێویستە، لەمەشدا پاساوی ئەوەبوو، كە نیوەی هاوڵاتیانی سوریا ئاوارەو پەنابەرن لەدەرەوەو گەڕانەوەشیان سەرباری ئەوەی پێویستی بەزەمینەسازی ناوخۆیی هەیە، هاوكات لەڕووی یاساییشەوە پێویستیان بەرێ و شوێنی یاسایی هەیە لەو وڵاتانەی تیایاندا نیشتەجێبوون.

گەر بەوردی تەماشای ئەم دوو پرسە هەستیارە بكەین، بەروونی تێدەگەین، كە ئاییندەی سیستەمی سیاسی و حكومەتی دامەزراوەیی و دەوڵەتی یاسا، كە ناوبراو بەدرێژایی چاوپێكەوتنەكەی زوو زوو جەختی لێدەكردەوە لەبەردەم مەترسییەكی راستەقینەدایە، لەبەرئەوەی تا چوار ساڵی تر ئەوەی بریاری سەرەتاو كۆتایی لەپرسە چارەنووسسازەكانی سوریا لەسەر ئاستی ناوخۆو دەرەوە دەدات خودی ئەحمەد شەرع خۆیەتی بەپشتبەستن بەو حكومەتە كاتییەی، كە لەكەسە نزیكەكانی خۆی و ئەوانەی دەوروبەری، كە لەئەزمونی بەڕێوەبردن لەگەڵیدا بوون لەدەستەی رزگاركردنی شام لەئیدلیب و حكومەتی رزگاری نیشتیمانی، وەك خۆیشی ئاماژەی پێدا، كە راستە ئەزمونی ئیدلیب شیاوی ئێستای سوریای گەورە نییە، بەڵام دەكرێتە بنەماو بناغەو تۆوی حكومەتی داهاتوو. دیاریشە، كە فۆرم و سیستەمی بەڕێوەبردنی ئیدلیب ئایینی و ئیسلامیی بووەو كاراكتەرەكانیشی كەسانی نزیك لەشەرع و لەدەستەی رزگاركردنی شام بوون" نەك هیچ خێزێكی سیاسی تر، كە ئایدۆلۆجیاو هزری سیاسییان نزیك لەدەستەی رزگاركردنی شام و شەرع نەبووبێت. بۆیە ناوبراو زۆربەی ئەو كەسانەی لەپۆستەكانی حكومەتی كاتیدا دایناون بەفەرمانی رەسمی خۆی كەسانی نزیك و لەدەستەی رزگاركردنی شامن، لێرەشدا دوورخستنەوەی هێزو گروپە سیاسی و چەكدارییەكانی تر دێتەئاراوە بەتایبەت ئئتلافی سوریاو هێزە سیاسییە ئۆپۆزیسیۆنەكانی تر بەشداریان پێنەكراوە لەبەڕێوەبردنی سوریای نوێدا. تەنانەت بۆ پرسێكی هەستیاری لەوشێوەیەش بانگهێشت نەكراون. ئەمەش دەرخەری ئەوەیە، كە سیستەمی سیاسی و بەڕێوەبردن بەمجۆرە دەبێت: تا چوار ساڵی تر تەنها خودی شەرع سەرۆكی سوریا دەبێت، حكومەتیش هەر ئەو حكومەتە كاتییە دەبێ، كە لەكەسە نزیكەكانی خۆی و تەنها لەدەستەی رزگاركردنی شام پێكیهێناوە بۆ قۆناغی راگوزەر، فۆرمی سیستەمە سیاسییەكەش فۆرمێكی ئایینی و ئیسلامی دەبێت، بەو پێیەی زۆربەی وەزیرەكان كەسانی ئیسلامی ناو گروپی چەكداری دەستەی شامن. واتە تا چوار ساڵی تر بەپێی وتەكانی شەرع بێت هیچ جۆرە هەڵبژاردنێكی پەرلەمانیی ئەنجام نادرێت و دەستەی رزگاركردنی شام و خودی خۆی ئەو وڵاتە بەڕێوە دەبەن. ئەمە بەدیوێكی تردا رەتكردنەوەی رادەستكردنی دەسەڵاتە، كە بڕیارە لەمانگی ئازاری (2025)دا شەرع دەسەڵات رادەست بكات. 

دووەم- پێكهاتەی حكومەتە كاتییەكەی سوریاو دوورخستنەوەی بەشداری هێزو لایەنەكانی تر

یەكێكیتر لەو پرسانەی ئەحمەد شەرع ئاماژەی پێداوەو جێگەی لەسەر راوەستانە پرسی بەشداری هێزو لایەنە سیاسییەكانی تر بوو، بەجۆرێ ناوبراو داوایكرد هێزەكانی ئئتلاف بابێن بەشداری بەڕێوەبردنی حكومەت بكەن لەگەڵیاندا، ئەمە تەنها بەزارەكی، بەڵام بەكردار شەرع حكومەتی كاتی بۆ ئەم قۆناغە پێكهێناوەو جگە لەوانەی نزیكی خۆی و دەستەی شام بەشداری بەهیچ هێزو گروپێكی تری ئۆپۆزیسیۆن نەكردووە، دیسان بۆ ئەمەش پاساوی خۆی هەیەو ئەوە دەڵێت، كە لەقۆناغی راگوزەردا پشك پشكێنەو ئەم وەزارەت بۆ فڵان و ئەو وەزارەت بۆ فڵان قۆناغی راگوزەر لەسوریا وێران دەكات، بەڵام شەرع لەخۆی ناپرسێ ئایا حكومەتێك، كە تەنها لەسەر بنەمای نزیكایەتی و دەستەی رزگاركردنی شام بێت ئایا مەترسی نابێت بۆ ئاییندەی سوریاو ئێستای راگوزەریش؟ ئایا ئەمە هەناسەیەكی تۆتالیتاری نییە بەڕەنگ و بۆیەیەكی شەرعییەتی شۆڕشگێڕییەوە؟ كاتێكیش لێیدەپرسن بۆچی ئەو حكومەتە كاتییەی پێكهێنراوە زیاتر لەكەسە نزیكەكانی خۆیەتی؟ ئەحمەد شەرع هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە، كە قۆناغەكە قۆناغی راگوزەرەو ئەوە دەخوازێت، كە پێكەوە گونجان هەبێت. ئەمەش خۆدزینەوەیەكی ئاشكراو روونە لەبڕوابوون بەبەشداری ئەوانیتر. بەدیوێكی تریشدا پەراوێزخستنیانە لەئێستاو داهاتووشدا. هەرچەنە شەرع زوو زوو ئاماژە بەبەستنی كۆنگرەیەكی نیشتیمانی سوری دەكات، كە سەرجەم سورییەكان بەهەموو پێكهاتەو هێزە سیاسییەكانەوە لەخۆبگرێت، بەڵام ئەمە تائێستا تەنها قسەیەو هیچ لیژنەیەكی تایبەتمەند لەوبارەوە پێكنەهێنراوە، ئەڵبەت زانراوە بەستنی كۆنگرەیەكی گەورەی نیشتیمانی سوری لەو شێوەیە زەمینەسازی و نیەتباشی و لیژنەی فەرعی و سەرەكی پێویست دەبێت و لانیكەم چەند مانگێك كاری پێویستە بۆئەوەی كاتێك كۆنگرەكە بەسترا بتوانێت ئەو ئامانجانەی هەیەتی كاری بۆ كات و بیانهێنیتەدی، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كۆنگرەیەك ئەگەر بەرەزامەندی شەرع و دەستەی شام هەر كەس و لایەنێك بخوازن بەشداری تێدا بكەن، چۆن كۆنگرەیەكی نیشتیمانی دەبێت. بۆیە بنەماو شێوازی دیاریكردنی كەس و گروپەكان بۆ بەشداری لەو كۆنگرە نیشتیمانییە دیار نییەو ناڕوونە.

هاوكات ئەمەی خوراوە چەند نموونەیەكی پێكهاتەی حكومەتە كاتییەكەی ئەحمەد شەرعە، كە بۆ قۆناغی راگوزەر لەپۆستە وەزراییەكاندا دایناون، كە زۆربەیان كەسی نزیكی خۆی و لەدەستەی شامن:

• سەرۆك وەزیران: ئەندازیار محەمەد بەشیر: ئەندازیار، لەدایكبوونی (1983)ی شاری ئیدلیب، وەزیری پێشووی گەشەپێدانی حكومەتی رزگاری نیشتیمانی لەخولی پێنجەم و شەشەم و دواتریش سەرۆك وەزیرانی ئەو حكومەتە لەسەرەتای 2024 پێكهات و سەرۆك وەزیرانی ئێستای حكومەتی راگوزەر.
• وەزیری دەرەوە: ئەسعەد ئەحمەد شەیبانی، لەدایكبوونی (1978)ی شاری حەسەكەو هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرا لەزانستە سیاسییەكان، ناوبراو بەڕێوەبەری پەیوەندییە سیاسییەكان بووە لەدەستەی رزگاركردنی شام و بەڕێوەبەری كارگێڕی سیاسی لەحكومەتەكەی ئیدلیب و وەزیری ئێستای وەزارەتی دەرەوە لەحكومەتی راگوزەر.
• وەزیری بەرگریی: مرهف ابوقصرة (ابوالحسن الحموی)، لەدایكبووی شاری حلفایای پارێزگای حەماو ناوە ئەسڵییەكەی (ابوالحسن الحموی)یە. فەرماندەی گشتی هێزی چەكداری دەستەی رزگاركردنی شام و فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی ئۆپەراسیۆنی(ردع العدوان)ی خستنی رژێمی ئەسەد بووەو ئێستاش وەزیری بەرگری حكومەتە كاتییەكەیە. 
• وەزیری ناوخۆ: محەمەد عەبدوڕەحمان: لەدایكبووی (1985)ی شاری ئیدلیبە، ناوبراو ساڵی 2015 بەرپرسی گشتی بەڕێوەبردنی پرۆسە سەربازییەكان بووە، دواتر لەساڵی (2022) بووەتە وەزیری ناوخۆی حكومەتی رزگاری بەسەرۆكایەتی خودی شەرع و ئێستاش وەزیری ناوخۆی حكومەتی كاتییە.
• وەزیری تەندروستی: د.ماهر شەرع برای ئەحمەد شەرع: لەدایكبووی (1973)ی دیمەشقە، ناوبراو پزیشكی پسپۆڕی بواری ژنان و نەزۆكییە. راوێژكاری وەزیری تەندروستی بووە لەحكومەتی رزگاری نیشتیمانیداو ئێستاش وەزیری تەندروستی حكومەتی كاتییە.
• وەزیری راگەیاندن: محمەد یعقوب العمر: لەدایكبووی (1985)ی ئیدلیبە، ناوبراو بڕوانامەی لەزانستە سیاسییەكاندا بەدەستهێناوەو بەڕێوەبەری پەیوەندییە گشتییەكان بووە لەنوسینگەی راگەیاندن و لەئێستاشدا وەزیری راگەیاندنی حكومەتی راگوزەرە.
• وەزیری داد: شادی محەمد الویسی: لەدایكبووی (1985)ی شاری حەلەب، ئێستا خوێندكاری ماستەرە لەشەریعەت و یاسادا، ناوبراو پۆستی وەزیری دادی لەحكومەتی رزگاری نیشتیمانی لەئیدلیبدا گرتۆتە دەست و ئێستاش راسپێردراوە بۆ پۆستی وەزیری دادی حكومەتی راگوزەر.

ئەگەر سەیری پێكهاتەی حكومەتی راگوزەرو ئەم ناوانە بكەین، تێبینی دەكەین، كە شەرع ئەمانەی بۆیە داناوەو دوای چاوپێكەوتنەكەشی، ئەوا نیازی ئەوەی بۆ ماوەیەكی درێژو زیاتر بمێنێتەوەو هیچ نیازێكیش لەگۆڕێدا نابێت بۆ دروستكردنی حكومەتی هەڵبژێردراو و رەخساندنی دەرفەت بۆ بەشداری سەرجەم هێزو گروپە ئۆپۆزیسیۆنەكانی تری سوریا، ئەگەر تا چوار ساڵی تر وەك شەرع باسیكردووە هیچ هەڵبژاردنێكی پەرلەمانیی ئەنجام نەدرێت، ئەوا بەڕوونی ئەم حكومەتە تەنها گوزارشت لەخواست و روانینی شەرع و دەستەی رزگاركردنی شام بەتەنها دەكەن، نەك هەموو پێكهاتەكانی سوریاو هێزە ئۆپۆزیسیۆنەكانی تر، ئەمەش ئاماژەیەكی مەترسیدارە لەمەڕ قۆرغكاریی لەسیستەمی سیاسی سوریای نوێدا.

سێیەم- جەختكردنەوە لەیەكپارچەیی خاكی سوریاو پرسی كورد

یەكێكیتر لەو پرسانەی شەرع لەچاوپێكەوتنەكەیدا قسەی لەبارەوە كردووە مەسەلەی یەكپارچەیی خاكی سوریایە لەگەڵ فۆرمی سیستەمی سوریاو مافەكانی كورد، كە شەرع بەراشكاوی جەختی لەسەر یەكپارچەیی و پارێزگاری لەیەكێتی خاكی سوریا كردەوەو بەڕوونی وتی دابەشكردن قبوڵ ناكەین لەژێر هیچ ناونیشانێكدا، واتە فۆرمی ئەو دەوڵەتەی لەسوریا لەداهاتوودا دادەمەزرێنرێت بریتییە لەدەوڵەتیكی ناوەندی توند، كە لەژێر هیچ پاساوێكدا دابەشكاریی و پارچەپارچەكردن قبوڵ ناكات، بەتایبەتیش وتی سیستەمی فیدراڵییەت رەتدەكەینەوە، كە مەبەستی كورد بوو، ئەمەش لێرەدا پێچەوانەی دیدو روانینی كوردو هەسەدەیە، كە چەند رۆژیك پێش ئێستا مەزڵوم عەبدی رایگەیاند، كە ئەوان دەیانەوێت سیستەمی سوریا سیستەم و دەسەڵاتێكی نا ناوەندیی بێت و رێز لەمافی هەموو پێكهاتەكان بگیرێت. بۆیە لەمەدا شەرع و دەسەڵاتی دیمەشق و كورد بەریەك دەكەون، راستە كورد داوای فیدراڵییەت ناكات، بەڵام وەك عەبدی و دواتر ساڵح موسلیمی سەرۆكی پەیەدەش باسان لێوەكردووە، كە پرسی فۆرمی سیستەمی سیاسی و جۆری دەسەڵاتی سیاسی داهاتووی سوریا بابەتێكە پێویستی بەوتووێژو گفتوگۆ هەیە.

پێداگری لەسەر ئەوەی مافی كورد لەچوارچێوەی سوریادا دەستەبەر دەبێت وەك هاوڵاتی سوری، ئەگەرچی ئەمە بۆخۆی چەند مایەی ئومێدەو هەسەدەش ئەوە دەخوازێت لەسەر مەرج و بنەمای خۆیان، بەڵام لەدۆخی نەبوونی دەستورو جێگیربوونی دەسەڵاتی شەرع وەك كەسی یەكەمی فەرمانڕەوای سوریاو پێكهاتەی ئەم حكومەتە كاتییە، مایەی لەسەر راوەستانە، چونكە وەك عەبدی ئاماژەی پێكردووە كورد پێداگری لەسەر ئەوە دەكات، كە دەسەڵات و سیستەمی سیاسی نوێی سوریا دەبێت نا ناوەندیی بێت و سەرجەم پێكهاتەكان و كوردیش لەبونیاتنانەوەی سوریای نوێدا دەبێت بەشداربن، بەڵام بەم فۆرمەی حكومەت پێكهاتووەو بەم وتانەی شەرع، كە هەڵبژاردن و دەستوور سێ بۆ چوار ساڵی پێویستە، ئەوا شتێك بەناوی حكومەت و دەوڵەت و سیستەمی سیاسی لەسوریای نوێدا نایەتە بوون، كە شەقڵی فرەڕەنگی پێوە دیاربێت.

چوارەم- پرسی هەڵوەشانەوەی گروپە چەكدارەكان و هێزە چەكدارەكانی كوردو هەسەدە

پرسێكی گرنگ و هەستیارتری نێو چاوپێكەوتنەكەی ئەحمەد شەرع بریتییە لەپرسی بوونی هێزە چەكدارەكان، كە ناوبراو ئاماژەی بەوەكرد، كە سەرەتا دەستەی رزگاركردنی شام وەك یەكەم گروپی چەكدار لەكۆنگرەی نیشتیمانی سوریادا بڕیار لەسەر هەڵوەشاندنەوەی دەدرێت و جەختیشی كردەوە، كە دەستەی ناوبراو بوونی نامێنێت. لەراستیدا دوای جێگیركردنی زۆربەی كەسانی نزیكی خۆی لەپۆستە وەزارییەكانی حكومەتە كاتییەكەو پۆستی پارێزگاری شاری دیمەشقی پایتەخت و دانانی بەڕێوەبەری كاروباری ژنان، هەر لەكەسە نزیكەكانی خۆی و دەستەی ناوبراو، هەروەها زۆربەی پۆستە گرنگ و هەستیارەكانی حكومەتی كاتیی، لەولاشەوە دامەزراندن و بەرزكردنەوەی پلەی سەربازی نزیكەی (49) كەس لەماوەی بیست و چوار كاتژمێری پێش ئەنجامدانی چاوپێكەوتنەكەی بەبڕیاری ژمارە(8)ی ئەحمەد شەرع، لەوانە شەش كەسیان بیانین و دانانی (ئەنەس خەتاب) وەك بەڕێوەبەری گشتی دەزگای ئیستیخباراتی سوریا، ئەمە جگە لەبەرزكردنەوەی پلەی (مرهف ابوقصرة) بۆ پلەی لیواز كردنی بەوەزیری بەرگری، هەموو ئەمانە كاری پێشوەختەی شەرعن بۆ بەهێزكردنی پێگەو پایەی خۆی و كەسە نزیكەكانی لەناو وەزارەتی بەرگری و سوپای نوێی سوریادا، بەجۆرێ لەیەك كاتدا دەسەڵاتی سیاسی و سەربازی و ئاساییشی لەدەستدا دەبێت بەتەنها، لەولاشەوە كاتێك رۆژنامەوانەكە پرسیار هێزە چەكدارەكانی كوردو هەسەدەی لێدەكات، شەرع وەڵامدەداتەوە، كە ئەوانیش دەخرێنە ژێر سایەی وەزارەتی بەرگری و لەژێر سەرپەرشتی سوپادا دەبن، هەرچەندە هەسەدە لەمڕووەوە وەك پرەنسیپ گرفتی نییە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا، كەپێشوەخت شەرع و دەستەی رزگاركردنی شام هەموو پۆستە باڵاو هەستیارەكانی ناو وەزارەتی بەرگری و سوپای نوێی سوریای لەنێوان خۆیاندا دابەشكرد بێت، پێگەو رۆڵ و بوونی هێزی چەكداری كورد چی دەبێت؟ ئاخۆ كورد بەم پەراوێزخستنە رازی دەبێت، لەكاتێكدا ئەو هەموو قوربانییەی لەشەڕی دژی داعشدا داوە؟ ئایا ئەمەریكاش بەم پەراوێزخستنەی هێزە چەكدارەكانی هەسەدە رازی دەبێت، چونكە ئەوەی پەیوەستە بەپرسی وەزارەتی بەرگری و سوپای داهاتووی سوریاوە بریتییە لەعەقیدەو بیروباوەڕو ئینتیمای ئەو سوپایە لەلایەك و لەلایەكیتریشەوە پرسی بوونی داعش لەناو خاكی سوریا، بەمانایەكیتر ئەگەر عەقیدەو ئینتیمای سوپای سوریاو وەزارەتی بەرگری لەسەر بنەمایەكی ئایینی و ئیسلامی و عەرەبی بونیاتنرا ئایا كوردو هەسەدە پێیەوە پابەند دەبن؟ ئایا سوپای داهاتووی سوریا شەڕی داعش لەناو خاكی سوریا دەكات، كە داواكارییەكی كۆبوونەوەی عەقەبەو ئەمەریكاو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بووە هەر لەسەرەتاوە تائێستاو كۆتایی؟ بۆیە پێناچێت بەو شێوازەی شەرع پێشوەختە كار بۆ داڕشتنەوەی وەزارەتی بەرگری و سوپا دەكات، سێبەری سیاسەت و بڕیاری توركیاشی بەسەرەوە دیارە وەك بەرپرسانی پایەبەرزی توركیا ئاشكرایان كرد، كە توركیا هەوڵی بونیاتنانەوەی پەیكەری حكومەت و سوپای سوریای نوێ دەدات، وەكچۆن فڕۆكەخانەكانی دیمەشق و حەلەبیان خستەوە سەر كاركردنی خۆی، هەرچەندە بەپێی هەواڵێكی ئاژانسی (فرانس پرێس) نوێنەرانی هەسەدەو شەرع لەدیمەشق لەرۆژانی رابردوو یەكیان بینیوەو گفتوگۆ كراوە لەسەر چەند پرسێك لەوانە پرسی سەربازی و هێزی چەكدارو دیدارەكە بەئەرێنی راڤەكراوە، بەڵام پێمانوایە رەنگە هەروا ئاسان نەبێت دوای ئەم رێ و شوێنە سەربازییانەی پێشوەخت شەرع ئەنجامیداوە بۆ كۆنترۆڵكردنی پۆستە هەستیارو باڵاكانی وەزارەتی بەرگری و سوپای نوێی سوریا ئەو پرسە هەروا ئاسان چارەسەر بكرێت.

لەكۆتاییدا ئەوەی دەمێنێتەوە لەم نێوەندە ئەوەیە ئەگەرهاتوو پرسی هێزە چەكدارەكانی كوردو هەسەدە بەو شێوەیەی شەرع و حكومەتی كاتیی سوریا دەیانەوێت چارەسەری بكەن نەهاتەدی و كوردو هەسەدە بەو شێوازە رازی نەبوون چی روودەدات؟ بەتایبەت لەدۆخێكدا، كە دەزانین حكومەتی كاتیی سوریا بەبێ رەچاوكردنی بەرژەوەندییەكانی توركیا هیچ هەنگاوێك لەمەڕ چارەسەربوونی پرسی كوردو هێزە چەكدارەكانی هەسەدە نانێت و توركیا هەژموونی خۆی بەڕوونی سەپاندووە، كە شەرع لەو چاوپێكەوتنە پەیامی بۆ كوردو توركیاش نارد، كە رێگەنادەن خاكی سوریا ببێتە سەكۆیەك بۆ چەكدارانی پەكەكە، كە ببنە هەڕەشەو هێرش بۆسەر هیچ وڵاتێكی دراوسێ، كە مەبەستی ناوبراو لەمەدا توركیا بوو، ئایا ئەو كاتە چی روودەدات؟ ئێمە بڕوامان وایە لەئەگەری چارەسەرنەبوونی پرسی هێزە چەكدارەكانی هەسەدە لەنێوان حكومەتی كاتیی و هەسەدەو لەولاشەوە لەئەگەری گوشاری توركیا، كە رایگەیاندووە بەهیچ شێوەیەك رێگە نادەن كورد هیچ دەستكەوتێكی لەداهاتووی سوریادا وەك نەتەوەو پێكهاتە هەبێت، ئەوكاتە دوور نییە لەژێر ئەو گوشارانەی توركیاو ئەو دۆخانەدا دەسەڵاتدارانی نوێی دیمەشق و شەرع دوای هەڵوەشاندنەوەی دەستەی رزگاركردنی شام و گروپە چەكدارەكانی تری سوریا، تەنها هەسەدەو هێزی چەكداری كورد بمینێتەوە وەك هێزو گروپی چەكداری قەدەغ و یاساغ و یاخیبوو لەقەڵەمیان نەدەن، ئەوكاتە شەرعییەت ببەخشنە پەلاماردان و هێرشكردنەسەر ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان بەپاساوی هەڵنەوەشانەوەی هێزی چەكداری كوردو هەسەدە. بۆیە بۆچوونمان وایە ئەو رێ و شوێنانەی شەرع لەوەزارەتی بەرگری و بواری سەربازییدا پیادەی كردووەو چاوپێكەوتنەكەی ئاماژەن بۆ مانەوەی لەسەر كورسی دەسەڵاتی سەرۆكایەتی سوریا لەژێر پاساوی ناجێگیری دۆخی سیاسی و قۆناغی راگوزەرو حكومەتی كاتییدا، كە هەر خۆی و دەستەی رزگاركردنی شام نوێنەرایەتی دەكەن، واتە شەرع وەك تاكە فەرمانڕەواو سەرۆكی سوریا لەو قۆناغەی ئاماژەی پێداوە، كە (4) چوار ساڵە دەمێنێتەوە بەپشت بەستن بەبنەماكانی شەرعییەتی شۆڕشگێڕی، بەڵام رەنگ و بۆیە كراو بەبنەماگەلێكی سیاسی و مەدەنی، بۆیە رەنگە خەونی سورییەكان دوای كۆتاییهاتنی رژێمی ئەسەد لەبونیاتنانی حكومەت و سیستەمێكی دیموكراسی و مەدەنی هەڵبژێردراو، كە گوزارشت لەمۆزایكی هێزو گروپە سیاسییەكانی سوریا بكات بەم زووانە نەیەتەدی و لانیكەم لەسەریان پێویستە تا چوار ساڵی دیكە دەستو پەنجە نەرم بكەن لەگەڵ یەكجۆر سیستەم و دەسەڵاتی سیاسی و حكومڕانیدا، كە درێژكراوەی مۆدێلی حكومەتی ئیدلیب و حكومەتی رزگاری نیشتیمانی بێت، بەڵام ئەمجارەیان دوای دەسەڵاتی ئەسەدو لەژێر ناوی حكومەتی كاتی و قۆناغی راگوزەردا، بەمەش لەئیستاوە تارمایی شەرعییەتی شۆڕشگێڕی بەسەر ئاییندەی سوریاوە تێبینی دەكرێت.