ونبوونی بەرپرسیاریتی نیشتیمانی و كاڵبوونەوەی ئاساییشی كۆمەڵایەتی بیروڕا

"لەمەڕ دیاردەی خۆبەفریشتەكردن و بەشەیتانكردنی ئەویترەوە"

 

پ.ی.د.سەلام عەبدولكەریم - زانكۆی سلێمانی

   لەسەرهەڵدانی كێشەو گرفتە سیاسی و ئابوورییەكانی هەرێمی كوردستانەوەو بەدیاریكراویش لەخۆپیشاندانەكانی (17ی شوباتی 2011) بەدواوە یەكێك لەو دیاردانەی لەنێوان پارتە سیاسییەكانی باشووری كوردستاندا هەستی پێدەكرێت، بریتییە لە پرسی خۆ بەفریشتەكردن و لەبەرامبەریشدا بەشەیتانكردنی ئەویترو بەرامبەر. بەردەوامبوونی ئەم دیاردەیە مەترسییەكی گەورەیە بۆ داهاتووی كۆمەڵگەی كوردی، چونكە چەند رەهەندێكی جیاواز لەخۆدەگرێت، لەوانە:

یەكەم: زیانگەیاندن بەئاساییشی كۆمەڵایەتی، لەبەرئەوەی ئاساییشی كۆمەڵایەتی بریتییە لەهەستكردنی خەڵك بەئارامی و ئاساییش چ تاكەكەس بێت یان بەشێوەی گروپ و دەستەجەمعی و دڵنیابوون لەگرەنتی ماف و ئازادییەكان. بۆیە یەكێك لەپایەو كۆڵەكە سەرەكییەكانی گەشەكردنی هەر وڵات و سیستەمێكی سیاسییە، كە بیەوێت لەسەر بنەمای نیشتیمانسازی ئاییندەی كۆمەڵگەكەی بونیات بنێت، چونكە گەشەكردنی بوارە جیاوازەكان و بەرزبوونەوەی ئینتیمای نیشتیمانی پەیوەستە بەئاستی دەستبەربوون و پارێزگاریكردن لەئاساییشی كۆمەڵایەتییەوە. تێبینی دەكەین ئەم دیاردەیە تائەم ساتەوەختە درێژەی پێدەدرێت كاریگەری نەرێنی كردۆتە سەر ئاساییشی كۆمەڵایەتی و پێكەوەژیانی تاكەكەس و دەستەو گروپە ئیتنی و ئایینی و كۆمەڵایەتی و سیاسییەكان، بەشێوەیەك تائاستی دروستكردنی مەترسی بەریەككەوتن و پێكدادانی یەكتری هەیە. هەربۆیە ئەوەی دەیبینین جۆرێك لەدۆخی زویری و دووری لەیەك لەنێوان پارت و رێكخراوە سیاسییەكانی باشووری كوردستاندا هەیە، رەنگدانەوەی خراپی كردۆتە سەر ژیان و بژێوی خەڵك و پرسە نیشتیمانییەكانیش لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و بەغداش.

دووەم: نەهێشتنی متمانە لەكۆمەڵگەدا، یەكێكی تر لەو رەنگدانەوە نەرێنییانەی ئەم دیاردەیە بریتییە لەكەمكردنەوەو نەهێشتنی متمانە لەنێوان تاكەكەس و گروپ و پارتە سیاسییەكانی باشووری كوردستاندا، چونكە كاتێك تۆ خۆت بەفریشتە لەقەڵەم دەدەیت و بەرامبەرەكەت بەشەیتان و نابووتی دەكەیت، ئەوكاتە ئەوەی زیانی پێدەگات ئەو متمانەیەیە، كە رایەڵی بەیەكەوە گرێدانی هێزو گروپە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگەیە. بەردەوامی بەرجەستەكردن و نیشاندانی ئەم وێنەیەش پێگەی بەرامبەر دەخاتە مەترسییەوە تائاستی پەلاماردان و هێرشكردنە سەری، ئیدی هێرشی مەعنەوی بێت یان فیزیكی و جەستەیی و مادی، وەك لەرووداوەكانی ساڵانی رابردووش بینیمان.

سێیەم: ونبوونی پرسە سەرەكییەكانی خەڵك و كۆمەڵگە، لەبنەڕەتدا كارنامەی حكومەت و پارتە سیاسییەكان دەبێت بریتی بێت لەئەستۆگرتنی قوت و بژێوی و ئاساییش و ماف و ئازادییەكانی خەڵك و كۆمەڵگە. لەبنەڕەتیشدا پارتە سیاسییەكان لەپرۆسەی سیاسیدا ئامرازن نەك ئامانج، بەمەش دەبێت پێكەوە تەواوكەری یەكتری بن لەچوارچێوەیەكی نیشتیمانی و لەپرۆسەی نیشتیمانسازیدا، بەجۆرێ ئەركیان بەدیهێنانی مافەكانی خەڵك و كۆمەڵگە بێت، بەڵام ئەوەی تێبینی دەكەین ئەوەیە لەباشووری كوردستان بەشێك لەتاكەكەس و هێزە سیاسییەكان لەپشت برەودان بەدیاردەی خۆ بەفریشتەكردن و بەشەیتانكردنی ئەویترەوە سەرقاڵی موزایەدەكردنێكی سیاسین لەبری ئەوەی سەرقاڵی كیبڕكێ بن بۆ داڕشتنی ستراتیژێكی كاری نیشتیمانی هاوبەش بۆ پاریزگاریكردن لەماف و ئازادی و هێنانەدی ژیانێكی ئارام. هەروەها خەریكی شكاندنی یەكترین و لەچوارچێوی نیشتیمانییەكە لایانداوە.

 لێرەشدا ئەوەی ون دەبێت ئەو پرسە سەرەكییانەی خەڵك و كۆمەڵگەیە، كە چاوەڕێ دەكرێت پارتە سیاسییەكان بەدییانبهێنن.

چوارەم: كاڵبوونەوەی بەرپرسیارێتی نیشتیمانی، یەكێكیتر لەو رەهەندە گرنگ و هەستیارانەی بەردەوامیدان بەم دیاردەیە زیانی گەورەی پێدەگەیەنێت بریتییە لەهەست و بەرپرسیارێتی نیشتیمانی لای تاكەكەس و دەستەو گروپە كۆمەڵایەتییەكان، چونكە لەبنەڕەتدا دیاردەكە پێچەوانەی بەرپرسیارێتی نیشتیمانییە، ئەوەی بەرژەوەندی نەتەوەو نیشتیمان لێمان داوا دەكات پێكەوەژیان و قبوڵكردنی جیاوازییەكانی یەكترییەو كۆبوونەوەو كۆدەنگ بوونە لەسەر پارێزگاریكردن لەشوناس و ماف و ئازادییەكان و دەستەبەركردنی بژێوی خەڵك، نەك دروستكردنی دۆخێكی پڕ لەگومان و دڕدۆنگی لەڕێگەی خۆ بەفریشتەكردن و بەشەیتانكردنی ئەویترەوە. كاتێكیش ئەم دیاردەیە برەوی پێدەدرێت بەرپرسیارێتی نیشتیمانی كاڵ دەبێتەوە، بەشێوەیەك هێزە سیاسییەكان ناتوانن لەسەر پرسە نیشتیمانییەكان كۆببنەوەو هەڵوێست و دیدگایەكی نیشتیمانی بەرپرسیارانەیان هەبێت. 

  لەكۆتاییدا كاتێك هەر پرس و بابەتێك لەسەر ئاستی هەرێم و بەغدا دێتەئاراوە، ئیدی ئەو پرس و بابەتە چ پەیوەندی بەپرسە نیشتیمانی و نەتەوەییەكانەوە هەبێت یاخود بەقوت و موچەی خەڵك و مافەكانیانەوە، تێبینی دەكەین دوو بەرە دروست دەبێت، یەكیان خۆی بەفریشتە دەچوێنێت و بەرامبەرەكەی بەشەیتان و ئەویتریشیان بەپێچەوانەوە. 

  كاریگەری ئەم دیاردەیەو هەندێك دیاردەو گرفتی تر وایكردووە رۆژ بەرۆژ لەئاستی بەغدادا داواكاری و مافەكانمان قارس بكرێت و لەچوارچێوە بدرێت. لەهەرێمیشدا بەهۆی دووری لەیەك و لوتەلاو ناتەبابوون پێكەوە لەبارودۆخی سیاسی و ئابووری خێرای جیهان و ناوچەكەدا دابڕاوین بگرە ئێمە كەمتەرخەم و سست و دەستەوسانیشیم، بەجۆرێ زۆر درەنگ و بەسستی دەتوانین پێكەوە كۆببینەوەو دوو وشەو رستە پێكەوە باس بكەین، تایبەت بەپیكەوەژیان و ئاییندەو چارەنووسمان. بێگومان ئەمەش ئەنجامی كەمتەرخەمیمانە لەئاست قوڵكردنەوەی بنەماكانی ئاساییشی كۆمەڵایەتی و چەسپاندنی بەرپرسیارێتی نیشتیمانی و زەمینەسازكردن بۆ كاركردنێكی سیاسی تەندروستانە، كە یارمەتی كۆتاییهینان بەمجۆرە دیاردە زیانبەخشانەمان بدات. لەولاشەوە هاندەرمان بێت بۆ بونیاتنانی چوارچێوەیەكی سیاسی و نیشتیمانی، كەهەمووان بتوانین لەسەر پرسە نیشتیمانییەكان و خەمی خەڵك كۆببینەوە.

Salam.abdulla@univsul.edu.iq

بابەتی پەیوەندی دار

0 لێدوانەکان

نەزەری خۆتان بنووسن

ئیمەیلەکەتان بە هیچ شێوەیێک بڵاو نابێتەوە. هەموو فیڵدە ئەستێرە دارەکان ئیجبارین