Nuce Logo

کە دەڵێین ڕۆشنبیر، هەڵبەت مەبەست لەم واتا شێواوەی ئێستای وشەکە نییە، بەڵکو ڕۆشنبیر بە واتا زانستی و فیکرییەکەی ڕۆژانی سەردەمی کاری جدی دوور لە خۆبەزلزانی و دنیای پوچگەرایی هەزارەی سێیەم، لە کتێبێکی وەک (مرۆڤ و دەوروبەر)دا، دەبێتە بیرمەندێکی سۆسیۆلیستێکی بە سەلیقە بۆ شیکردنەوەی چەندین پرسی فەلسەفی و کۆمەڵایەتی و چڤاکی، خوێندنەوەی تەواو بۆ مرۆڤ و ئەتمۆسفیرەکەی دەکات.

 هەروەها خوێندنەوەی بۆ هەر پێشهاتێکی سیاسی و جیهانی هەبووە، لە سەردەمی بیرسترۆیکای گۆرباتشۆف و هەڵوەشاندنەوەی یەکێتی سۆڤیەتدا، کتێبی (الی العظیم غورباتشوف، تحیة ورجاء )، بڵاودەکاتەوە و تێیدا وەک شیکارێکی دیاردە سیاسی و فیکرییەکانی جیهان، پێش سەرجەم نووسەرانی ناوچەکە دەکەوێت و لێکدانەوەی تەواو بۆ شکستی ئایدیۆلۆجیای سۆشیالیزم و فەلسەفەی مارکسیزم دەکات، ئەو کتێبە لەکاتی خۆیدا دەنگدانەوەی گرنگی لە ناوچەکەدا دروستکرد و لە نێو ڕۆشنبیرانی عەرەبدا بە سەرسامییەوە لێیڕوانرا.

مەسعود محەمەد کوڕی زانای گەورە (مەلا محەمەدی جەلیزادە، مەلای گەورەی کۆیە)یە، واتە لە خێزانێکی خوێندەوار و تێگەیشتوودا گەورەبووە و لەبەردەستی زاتێکی وەک مەلای گەورەدا پەروەردە بووە، ئەو مەلایەی یەکەم کەس بووە لە شاری کۆیە کە خاتوو نەجیبەی کچی ناردووەتە بەر خوێندن، لە نەبوونی قوتابخانەی کچانیش نەسڵەمیوەتەوە و کچکەی ناردووەتە قوتابخانەی کوڕان، هەرچەندە مەسعود محەمەد لەبارەی زۆرترین بابەتەوە نووسیویەتی و پەروەردەی نێو ئەو خێزانەش بووە و خۆشی کەسێکی زۆر کراوە بووە، کەچی لە بارەی ژن و کێشەی ژنانەوە هیچ کتێبێکی تایبەت یان نووسینێکی دیاریکراوی لەو بارەیەوە نییە، هەرچەندە ئەوەی زانراویشە لەو ڕووەوە خۆی کەسێکی هاوپشتی هەوڵی ژنان بووە بۆ ئازادی و بەردەوام دژ بە چەوسانەوەی ڕەگەزی بووە و لە دیدار و دانیشتنەکانیدا بۆچوونی گرنگی بۆ ژنان هەبووە، ئەمەش بۆخۆی تەلیسمێکی سەیرە لە ژیانی ئەو زاتەدا، بەهیواین توێژەرانی ئەو بوارە لە ئایندەدا ئەو نهێنییەی ژیانی ڕوونبکەنەوە.

بۆچی ژن ڕازیی بووە و ڕازی دەبێت درێژەپێدەری کەسێتی پیاو بێت؟

ڕەنگە تاڕادەیەک سەلمێندرابێت کە لە کۆمەڵگا سەرەتاییەکاندا ژن ڕابەر و دەسەڵاتداری نێو کۆمەڵگای مرۆیی بووە، یان هەر نەبێت زۆرینە ئەو باوەڕەیان لا پەسەندە و بە ڕاستی دەزانن. ئەو زانیاریانەی تا ئێستا بە ئێمە گەیشتوون، ئاماژە دەدەن کە لە نێو کۆمەڵگای ئەشکەوت نشین و سەرەتای هاتنە خوارەوە بۆ پێدەشتەکان، کۆمەڵگای مرۆیی کۆمەڵگایەکی مێ سالاری بووە، دوای نیشتەجێبوون و پێشکەوتنە سەرەتاییەکان لە قۆناغێکی نادیاردا پیاو ئەو دەسەڵاتە لە ژن دەسێنێتەوە و خۆی دەبێتە پێشڕەو، ئەوەی سەیرە لەو گۆڕانە ڕیشەییەدا سیستمی ژیانی کۆمەڵگا هیچ گۆڕان و لێکترازانێکی بەخۆیەوە نەبینیوە و گۆڕانکارییەکە ئاشتیانە و سانا گوزەراوە.

هەزاران ساڵ تێپەڕی و سەدان قۆناغ بەسەرچووە، کەچی هێشتا ژن هەر ڕازییە و بەردەوامیش ڕازی دەبێت، کە تەنیا درێژەپێدەری کەسێتی پیاو بێت و لە باشترین حاڵەتدا وەک تەواوکاری ئەو کەسێتییە لێیدەڕوانرێت، ڕەنگە تا ئێستا سەدان نووسەر و کەسانی شارەزا بەدوای ئەو هۆکارانەدا گەڕابن، بەڵام مەسعود محەمەد بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە بۆچوونی خۆی هەیە.

لە سەرەتاوە و لە شیکارییەکی وورددا لەو ڕووەوە ڕەخنە لە بیری سۆشیالیزم دەگرێت و لە پەرەگرافێکدا دەڵێت: 

''لایەنگرانی جەدەلییەتی ماتریاڵی بابەتەکە بەرتەسک دەکەنەوە تا فەلسەفەیەکی وای لێنەکەوێتەوە بەرانبەر دەسەڵاتی پیاو بەرگری لە ژن بکات و کەلێنێ بکەوێتە بینای ئەو تیۆرییەوە، کە لەسەر بنەمای چینایەتی هەڵچنراوە. لە عورف و لۆژیکی ئەواندا ژن (وەک کرێکار و وەرزێڕ) نابێ لەلایەن چینی (کرێکار و وەرزێڕ)ەوە بچەوسێتەوە. شتێکی سەیرم لە نووسینەکانی لینین خوێندەوە، تیایدا دەڵێت بۆرژوازیییەکان و ئەوانەی لە ئاستی ئەوان سەرەوەترن بەهۆی سامانەکانیانەوە دەچنە لای ژنی یەکتر، بەڵام کرێکار و وەرزێڕ بۆ ژنەکانیان دڵسۆزن و بەیەک ژن دادەکەون.. ئەوەش قسەیەکی سۆزداری و ئەوپەڕی نەفامانە و لادانە لەڕاستی".

پاش چەند شیکارییەکی ورد (مەسعود محەمەد) بۆ ئەو بابەتە دوو هۆکار دەهێنێتەوە و دەڵێت: "ژن لەبەر دوو هۆی سەرەکی لایەنی لاوازی کۆمەڵگەیە. یەکەمیان، کە گرنگترینیانە، (ئاوسبوونە) کە بە غەریزە بۆ منداڵبوون دیاریکراوە و هەموو جارێ کە منداڵی دەبێ لە مردن نزیک دەبێتەوە، جگە لەو نۆ مانگ (ئاوسییە) پشتشکێنە و بەرەژانە تۆقێنەرە و ئەگەر منداڵبوون چەقی ئەرکەکانی نەبوایە ژیانی خۆی لە هەڕەتدا بۆ منداڵبوون نەدەخستە مەترسییەوە، بەڵام پیاو لەو ڕووەوە بێخەمە و ئارەزووی بەردەوامبوونی لە منداڵدا دەیەکی ژن بەهێز نییە".

لە هۆکاری دووەمدا ڕوونیدەکاتەوە ژن بۆ بەخێوکردن و پەروەردەکردنی منداڵەکەی پێویستی بە پیاو دەبێت، چونکە وەچەی مرۆڤ ئەرکی زۆرە، لەم ڕووەوە دەڵێت: "ژن کە منداڵی دەبێت پێویستە پشتێکی هەبێ بە خێوی بکات و وەچەی بپارێزێ بۆیە پێویستی بە سەرپەرشتی پیاو زیاد دەکات. بەچکەی بەشەر، جیا لە سەرجەمی زیندەوەران چەندین ساڵی دەوێت تا دەتوانێ ڕێ بکا و لە دە ساڵاندا ئەوجا خۆی پێ بەڕێوە دەچێ، جگە لەوەی سەردەمی منداڵییەکەی پێویستی بە چاودێری و پاککردنەوە و جل گۆڕینی بەردەوام هەیە، شیردان نزیکەی دوو ساڵ دەخایەنێ، ئەدی ئەگەر لە ماوەی ساڵێکدا یان دوو ساڵدا منداڵێکی تری بێ!.. ئەوجا دووەم و سێیەم".

لە پەرەگرافێکی دیکەدا دەڵێت "ژن لەڕووی غەریزەوە بە پیاوەوە وابەستەیە و بۆ بەخێوکردنی بەچکەکەی پێویستی بە هاوکاریکردنی هەیە، لە کاتێکدا پەیوەستبوونی پیاو بە خێزانەوە (بە باوەڕی من) پێویستی کۆمەڵگەیە، چونکە خێزان بناغەیەتی و ژیانیش بە بێ خێزان ئاسان نییە و پێش ناکەوێ، ئەوجا ڕۆڵی منداڵ دێ کە سۆزی باوکایەتی دابین دەکات".

شیکردنەوە و باسەکانی زۆر و عەقڵانین، قورسە لێرەدا یەک بەیەکیان بخەینە بەرباس، ئەوەی گرنگە ژن لە هزری مەسعوود محەمددا پێگەیەکی زۆر گرنگی هەیە و بەردەوام ئامادەی بۆچوونەکانیەتی، لێکدانەوەکانی زۆر عەقڵانی و وردن، لەو بڕوایەدا ژن هەر بە خاڵقی ژیان و پارێزگاری نەوع و نەتەوە دەمێنێتەوە،  خۆزگە ڕێکخراوەکانی خانمان لە جیاتی خولانەوە لە نێوانی یەکسانی و نایەکسانیدا، کاریان لەسەر تێزە هزریەکانی کەسانی وەک مەسعوود محەمەد دەکرد.

سەرچاوەکان:

١-مسعود محمد، الی غورباتشوف: تحیة ورجاء، مطبعة الحوادث، بغداد، ١٩٨٨.

٢- مەسعوود محەمەد، مرۆڤ و دەوروبەر، چ١، ڕێکخراوی خاڵ بۆ هزر و ڕۆشنبیریی ، ٢٠٢٣.

٣- مەسعوود محەمەد، دەمودووی هزر، و:حەکیم کاکە وەیس، چ١، ڕێکخراوی خاڵ بۆ هزر و ڕۆشنبیری، ٢٠٢٣.

٤-مەسعوود محەمەد، نامەکان،چ١، ڕێکخراوی خاڵ بۆ هزر و ڕۆشنبیریی، ٢٠٢٣.

٥-هەڵۆ بەرزنجەیی، مەسعوود محەمەد ژیان و جیهانبینی، چ١، بەرلین، ١٩٩٩.