یەكەم پێنووسی ژن لەرۆژنامەوانی كوردی لەعێراقدا
توێژینەوە..
شارپرێس:
چیمەن محەمەد رەشید، نوسەر و خاوەنی ماستەر لە بواری راگەیاندن، لە توێژینەوەیەكیدا سەبارەت بە مێژوی رۆژنامەوانی ژنان ئاماژە بە یەكەم نوسەری ژن دەكات لە رۆژنامەوانی كوردی لە عێراقداو گەیشتوەتە ئەو دەرئەنجامەی كە یەكەم وتار لەلایەن ژنەوە نوسرابێت لەلایەن (گوزیدە غزیز خانم) بوە.
توێژینەوەكە ناونیشانی "ژن و رۆژنامەوانی كوردی لە عێراقدا لەنێوان ساڵانی (1914_ 1938)" لە خۆگرتوەو توێژەر پێداچونەوەی بۆ رۆژنامەو گۆڤارەكان كردوەو گەیشتوە بەو ئەنجامەی یەكەم وتار لەلایەن ژنەوە نوسرابێت لەلایەن: گوزیدە غزیز خانم بوە، وتارەكەشی لە ژمارە 13 ی رۆژنامەی ژیان لە 22ی نیسانی 1926 و لە لاپەڕە 1 دا نوسراوە و لەلاپەڕە 2دا تەواوكراوە.
ئامانجی توێژەر لەم توێژینەوەیە وەك لەوتارێكدا رونیكردوەتەوە، بریتی بوه لە شیكردنەوەی ناوەرۆكی رۆژنامەكان لەروی ئەو وتارو نوسینانەی لەسەر ژن نوسراون، ئەو كەسانەی لەسەر ژن نوسیویانە، چۆنیەتی بابەتەكان ئەگەر بابەتی ژنان هەبوبێت چۆن بوە، هەروەك ئامانج لەم توێژینەوەیە وەڵامی ئەو پرسیارانە بو ئایا ژن لەسەرەتاكانی رۆژنامەوانی كوردی لە عێراقدا چۆن بوە، ئایا لەو ماوەیەدا لەو بارودۆخە ئابوری، سیاسی، كۆمەڵایەتی‌و فەرهەنگییەی ئەو كاتەدا دۆخی ژن چۆن بوە، دۆخی ژن لەرۆژنامەوانیدا چۆن بوە؟ ئامانج ئەوەیە سەرەتایەك، دەسپێكێك و بناغەیەك بێت بۆ تۆماركردنی مێژوی رۆژنامەوانی ژنان.
دەقی وتارەكە
یەكەم پێنوسی ژن، گوزیدە عەزیز خانم
سەرەتایەك بۆ مێژوی رۆژنامەوانیی ژنان
چیمەن محەمەد رەشید
بەپێی توێژینەوەیەكم كە لەسەر مێژوی رۆژنامەوانی ژنان بە ناونیشانی ژن و رۆژنامەوانی كوردی لە عێراقدا لەنێوان ساڵانی (1914_ 1938)، ئەنجاممداوە، پێداچونەوەم بۆ رۆژنامەو گۆڤارەكان كردوە.
بێگومان بە هەوڵی دڵسۆزانی مێژوی رۆژنامەوانیی و كلتور و فەرهەنگی كوردی دەتوانرێت توێژینەوە لە بوارەكانی رۆژنامەوانیدا بكرێت كە هەوڵی زیندوكردنەوەو كۆكردنەوەی مێژویان داوە له رێگەی كۆكردنەوەو توێژینەوەی رۆژنامەو گۆڤارەكان، هەربۆیە توێژەر بە پێویستی دەزانێت هەوڵ و كۆششی دڵسۆزانی كورد بخاتە بەرچاو كە كردویانە بۆ كۆكردنەوەی رۆژنامەو گۆڤارەكان و توێژینەوە لەبارەیانەوه لەماوەی كاتی توێژینەوەكەدا، وەك بەڕێزان (رەفیق ساڵح، سدیق ساڵح، د. كوردستان موكریانی، نەوشیروان مستەفا ئەمین، عەبدوڵا زەنگەنە، عەلی ناجی كاكە حەمە عەتار، سیروان بەكر سامی ...)
هەندێك بەڕێز لەسەر لەسەر مێژوی رۆژنامەوانی كوردی نوسیویانە وەك بەڕێزان (د.كەمال مەزهەر، نەوشیروان مستەفا ئەمین، فاروق عەلی عومەر، جەبار جەباری ...) هەوڵی ئەوان نەبوایە نە ئەم توێژینەوە و نە ئەم ئەنجامه نەئەهاتنە دی.
- ئامانجی توێژەریش لەم توێژینەوەیە بریتی بوه لە شیكردنەوەی ناوەرۆكی رۆژنامەكان لەروی ئەو وتارو نوسینانەی لەسەر ژن نوسراون، ئەو كەسانەی لەسەر ژن نوسیویانە، چۆنیەتی بابەتەكان ئەگەر بابەتی ژنان هەبوبێت چۆن بوە، هەروەك ئامانج لەم توێژینەوەیە وەڵامی ئەو پرسیارانە بو ئایا ژن لەسەرەتاكانی رۆژنامەوانی كوردی لە عێراقدا چۆن بوە، ئایا لەو ماوەیەدا لەو بارودۆخە ئابوری، سیاسی، كۆمەڵایەتی‌و فەرهەنگییەی ئەو كاتەدا دۆخی ژن چۆن بوە، دۆخی ژن لەرۆژنامەوانیدا چۆن بوە؟ ئامانج ئەوەیە سەرەتایەك، دەسپێكێك و بناغەیەك بێت بۆ تۆماركردنی مێژوی رۆژنامەوانی ژنان.
لەدوای هەڵدانەوەی لاپەڕەكانی سەرجەم رۆژنامەكانی ئەو ماوه كاتیه، چەند وتارێك لەبارەی ژنەوە نوسراوە، بەڵام نوسەرەكانیان ژن نین یان بەناوی ژنەوە نیە.
یەكەم وتار لەلایەن ژنەوە نوسرابێت لەلایەن: گوزیدە غزیز خانم بوە، وتارەكەشی لە ژمارە 13 ی رۆژنامەی ژیان لە 22ی نیسانی 1926 و لە لاپەڕە 1 دا نوسراوە و لەلاپەڕە 2دا تەواوكراوە:
ئەمەی خوارەوەش وتارەكەیەتی لەگەڵ هەڵسەنگاندنی توێژەر بۆ وتارەكە.
بە قلم مدیرە مكتب كچان گوزیدە غزیز خانم
نوسراوە:
ژن و تأپیراتی لە حیاتی مەدەنیتدا
ژنێتی، موجودیەتی كە قسمیكی تری حیات و حتی قسمی مهمی اشغال كردوە. نابی تأپیراتی ژن لە حیات دا لە پیش چاو دور بخریتوە. و ئەبی بكری بەرهبری برزبونەوەی او هنكاوانە كە لە ریكای مدنیت و ترقی دا اهاویژری _ ژن حیات مسعودو دیسان ژن حیات رزیل اكات _ ام دوقوتە كە دشمن یەكترن بەعلم و جهلی ژن دیتە وجود ژن ام دواستعدادە هەیە او ملتانە كە ام قسمە بشرە سو استعمال اكن ناتوانن لە بلای جهالتی خویان رزكار ببن ومحكومی ام افتەن.
لە ادبای فرانسز مادام الی (ژن مال اكات و ژن مال ویران أكات) بەچە بلاغت و زبانیكی فصیح وە گوتراوە اگر بیخەینە برجاوی تأمل او ملتانە كە ژن یتی یان بزر كردوەتەوە ، خویان بەرزكردوەتەوە ژیرا ژن ملت پی اگەیەنی ( وژن و پیاو بی اگەیەنی ) او موجودیەتەیە كەلە ژرەیەك قهرەمانیكی كورە دی نی تە وجود . لەو وقتانەدا كەلەباوشی شفتقی خویا بەلای لایە و لاواندن پی اگەیەنیت لە موجودیتی مادی و معنوی خوی بشی ادات.
رجا ئەكم ژنیكی جاهل اتوانی لە جیاتی خوی چی بدا بە اولادەكی؟
صبحینی اولادەكەی اخاتە ناو حیات جمعیەتەوە ابی بەچند مشكلات و اچگراب فیری ژیان بیت! وەبەبی بە پیاو یانەبی!
بلی، هرچند بو پی گەیاندنی ام نوعە مندالە بی بهرانە مكتب درمانیكە اما لەلای هەمموتان معلومە كە بەبی تحصیل ابتدائی تالی و بەبی تالی تحصیل عالی دەست ناكویت. ابی لەباوشی دایكیا زانستیكی ابتدائی وەر بگری تاوەكو بتوانی لە مكتبدا تواوی بكا و ایتر اشكارەكە دایكی تی بەسر اولادا تأپیراتی معنوی زیاترە لەمادی‌و كوابی مندال بە قدرت و قوت و عجزو جهالتی دایك ئەژینریت.
نتیجە: ژن، عچویكی مهمە كە پیاو دی نی تە دنیاوە و بە سعی خوی پیاو پی اگەیەنی وبم لونە لە ریگایەكی كورت و باریك و راستوە اینیری بو مدنیت و ترقی امرو أبی ژنی كورد پی بكات كە صبحەینی ومی كورد بی تەوجود و پایەدار بیت، بە فكری من : پباو بە تەنها پی یەك چون ناتوانی بگاتە محل مقصودی خوی بەبی ژنیش ملت ناتوانی بگاتە موقع مخصوص و عالم و مدنیت، او ژنەی كە ئەبیت بەژنی استقبال بروامەكە مندالەكانی پی بگەیەنی ابی ایتر منورو معتبران كورد لە اسارتی زنجیری تعصبی خویان ازادی بكن و روناكی بدەن بە نیتی.
ژن اوكاتە مالیك و گنیك ادارە ئەكاتو بم قسەیەم وا تی نەكەن كە ابی ژن سلاح شوریش بی وگنی خوی ادارە بكات. مقصدم ژن عچویكی وا مهمە كلە هممو جهتی كو لە قوەتی سلاح زیاتر بە قوتی ژكای خوی ابی مندالەكانی پی بگەیەنی و بم لونە حیاتی وگن و ملت پایدار بكات.
اسلامیت ژن ناخاتە امارتی چل كلیلوە. اصلا اسلامیت مانع ترقی نیە و هیچ قانونیكی نیە كە امر بە جهالتی ژن بكات.
لەبر امە، ای قوم محترم كوری، ای او كوردانەی ارزوی اعلاو پایەداری قومی كوردیان هیە گوی بگرن! جهل و علم دشمن یكترن و حرب اكن ایوە كە لە گل پیاو خریكن ژنتان بە بیرانایە.
مادام ایمرو لە وچعیتیك داین كە هیشتا ام دوقوەتەمان توحید نكردوە همو وقتیك برامبری شرو شوی بی نتیجە و امل مەفرن، ویان كەفرین ژن یتی ش لە گل خۆتان برن تاكو موازنە حاصل بەبی.
هەڵسەنگاندنێك
یەكەم لەروی شێوازەوە:
- بەڕێنوس و نوسین و خاڵبەندی ئەو كاتە نوسراوە كە تێكەڵە لە وشەی عەرەبی و كوردی.
- پەرەگرافی بەكار هێناوە.
تێبینی/ وەك خۆی نوسیومەتەوە تەنیا:
1- چەند هەڵەیەكی زۆر كەم پێكەوەلكانی هەندێك پیت ئەویش چەند دانەیەكی كەم پێدەچێت هەڵەی تایپ بێت.
2- لە زۆر شوێن پیتی ك لە جیاتی پیتی گ نوسرابو یان بەهۆی تەمەنی رۆژنامەكە وا ئەخوێنرایەوە.
شیكردنەوەی ئەم بابەتە لە روی ناوەڕۆكەوە.
- باسی ژن و گرنگی خوێندن و تەنانەت بەدەست هێنانی بڕوانامە "تحصیل عالی" دەكات بۆ ژنان.
- وشەی ژن ی بەكار هێناوە لە هەمو جارێكدا.
- ئەوەی سەیرە وتەیەك لەسەر ژن باس ئەكات كە دەڵێت خانمێكی فەرەنسی وای وتوە بەڵام ناوەكەی نەوتوە یان لەبیر چوە تایب بكریت، لەراستیدا ئەم وتەیە (ژن ماڵ ئەكات و ژن ماڵ وێران ئەكات) لە وتەی گەلان هەیه، لەسەر ژن وەك فۆلكلۆر، ئەمەش ئەوە دەردەخات لەو سەردەمەدا زانیاری هەبوە لەسەر كلتوری گەلان.
- باسی میللەتان ئەكات، دیسان زانیاری هەیە لەسەر ئەوەی وڵاتانێك هەن لە پێش ئێمەی كوردەوەن.
- پیاو بێ ژن نابێت و میلەت بێ ژن ناگاتە مەقصەد.
- كاتێك دەیەوێت بڕوا بە كۆمەڵگە بهێنێت پەنا بۆ هۆكار دەبات تا بڕوا بە كۆمەڵگە بێنێت، وەك :
* ژنی خوێندەوار نەوەی باش بەرهەم دێنێت.
*داوا لە منەوەری كورد ئەكات بەرامبەر بە توندڕەوی بوەستن و لە گەڵ هوشیاری ژندا بن.
* دەڵێت ئیسلام لەگەڵ ئەوە نیە ژن هوشیار و خوێندەوار نەبێت.
- لە كۆتایشدا باسی هاوسەنگی ژن و پیاو دەكات (جیندەر) ی دەكات، كه لەئێستادا خواست و داواكاری ژنانە.
چیمەن محەمەد رەشید
بەبۆنەی یادی 118 ساڵەی رۆژنامەوانی كوردیەوە
تێبینی
1- گوزیدە خانم بەڕێوەبەری خوێندنگای كچان بوە لە سلێمانی 1926.
2- بە كارهێنانی زمانی كوردی لە عێراقدا، هۆكارەكەی ئەوە بوە لەو سەردەمە بەغدا رۆڵی هەبوە لە رۆژنامەوانی كوردیدا و بەشێك لە رۆشنبیرانی كورد لە بەغدا بون.
3-تكایە بە ئەمانەتەوە ئەم بابەتە تۆمار بكرێت، لەبەر ئەوەی زۆربەمان هەست بەنەبونی ئەمانەت ئەكەین.
4- بە هیوام بۆم بڕەخسێت لە داهاتویەكی نزیكدا ئەم توێژینەوەیە بە چاپ بگەیەنم.
5- لەگەڵ ئەوەی ماوەی چەند ساڵێكە ئەم توێژیەوەیەمان ئەنجامداوە، بەڵام بۆ دۆزینەوەیەكی مێژوی پێویستی بە رەوینەوەی گومان هەیە، لەبەر ئەوەش لەپێش بڵابونەوەی ئەم راستیە مێژویەمان بەم شێوەیە بڵاو كردەوە تا ئەو بەڕێزانەی لە كۆكردنەوەو شیكردنەوەی رۆژنامەوانی كوردیا رۆڵیان هەبوە تێبینی خۆیان بڵێن.
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment