توركیا و ئه‌مریكا چۆن دۆسیه ناكۆكه‌كان بەڕێوەدەبەن؟
.jpg)
نوچەنێت:
مانگی رابردوو له په‌راوێزی لووتكه‌ی (G20)دا، ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان و جۆبایدن كۆبوونه‌وه، ئه‌و كۆبوونه‌وه له كاتێكدا بوو په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌و دوو هاوپه‌یمانه‌ی ناو ناتۆ لە دۆخێكی ئاڵۆزدا بوو، هه‌رچه‌نده بایدن جه‌ختی له‌سه‌ر گرنگی هاوبه‌شی له بواری به‌رگری دوولایه‌نه‌كرده‌وه، ئه‌نقەره‌ى به وڵاتێكی گرنگی ئه‌ندامێكی ناتۆ وه‌سف كرد، به‌ڵام ئه‌وه نابێته رەتكردنەوەى قەیرانەكانى نێوانیان، چونكە سه‌رۆكی ئه‌مریكا باسی له مه‌ترسیه‌كانی كڕینى سیسته‌می به‌رگری رووسیش كرد، له‌لایه‌ن توركیاوه.
ماوه‌ی پێنج ساڵه هاوبه‌شی ستراتیژی نێوان ئه‌مریكا و توركیا به دۆخێكی ئاڵۆز تێده‌په‌ڕێت، هۆكاره‌كه‌شی ته‌نیا كڕینی سیسته‌می (ئێس400) رووسی و پرۆگرامی (ئێف35)ی ئه‌مریكی و سه‌پاندنی سزای سه‌ربازی ئه‌مریكا به‌سه‌ر توركیا نییە، به‌ڵكو لەسەر چەندین دۆسیەى تر ناكۆكن، له‌وانه دۆسیەى سووریا، په‌یوه‌ندی به‌هێزی ئه‌نقه‌ره‌یه به مۆسكۆ و هه‌وڵه‌كانی توركیا له ده‌ریای ناوه‌ڕاست و تۆمه‌تباركردنی بانكی توركی لە ئەمریكا به هاوكاركردنی ئێران و پشتگوێخستنی سزا سه‌پێندراوه‌كانی ئه‌مریكا، هه‌روه‌ها پاڵپشتی ئه‌مریكا بۆ هێزه كوردییه‌كان لە رۆژئاواى كوردستان و پاشه‌كشه‌ی ماف و ئازادییه‌كان لە توركیا و هه‌ڵوێستی ئه‌مریكا به‌رانبه‌ر فه‌تحوڵا گوله‌ن، كه توركیا كه‌سی سه‌ره‌كی كوده‌تای ته‌مووزی (2016)ی ده‌زانێت، به‌ڵام سه‌ره‌ڕای ئه‌و ناكۆكیانه چه‌ند پرسێكی تر هه‌یه ئه‌و دوو وڵاته ناچار ده‌كات لێك نزیك ببنه‌وه.
لێكنزیكبوونه‌وه‌ی نوێ
ئیداره‌ی جۆ بایدن ده‌یه‌وێت جیاواز ئیداره‌كانی پێش خۆی له توركیا نزیك بێته‌وه، ئه‌وه‌ش به‌هۆی كۆمه‌ڵێك پرسی ناكۆكه له نێوان هه‌ردوو وڵات، كە بە كورتى لەو چەند خاڵە تیشكیان دەخەینە سەر:
1ــ وه‌ستانی ئاڵۆزییه‌كان و سه‌قامگیری له په‌یوه‌ندی دوولایه‌نه: له (20)ی شوباتی ئەمساڵ بایدن ده‌سه‌ڵاتی سەرۆكایەتى وەرگرت، له‌و كاته‌وه هیچ قه‌یرانێكی نوێ له‌نێوان ئه‌و دوو وڵاته سه‌ری هه‌ڵنه‌داوه، ته‌نیا چه‌ند ئاڵۆزی و ناكۆكیه‌كی ستراتیژی هه‌بوو، ئه‌وه‌ش جۆرێكه له هێوربوونه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێستایان، به به‌راورد به ئیداره‌كانی پێشوو ئەوە بۆ ئەو ئیدارەیە بە ده‌ستكه‌وت دادەندرێت، گوتاری ئێستای ئیداره‌ی ئه‌مریكا له‌نێوان ره‌خنه له سیاسه‌تی ناوخۆی و ناوچه‌یی توركیایه، له‌گه‌ڵ جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر گرنگی پێگه‌ی ئه‌نقه‌ره بۆ واشنتن و چاره‌سەر‌كردنی ناكۆكییه هاوبه‌شه‌كان و هه‌نگاوی جدی بۆ گه‌یشتنه رێككه‌وتن له‌سه‌ر پرسه ناكۆكه‌كانی نێوانیان.
2ــ په‌یوه‌ندیی سه‌ربازی بۆ چارەسه‌ركردنی لێكه‌وتەی ناكۆكییه ستراتیژییه‌كان: له (27) تشرینی یه‌كه‌مى ئه‌مساڵ بە‌رپرسانی وه‌زاره‌تی به‌رگری ئه‌مریكا (پنتاگۆن) و نوێنه‌ری وه‌زاره‌تی به‌رگری توركیا بۆ چاره‌سەر‌كردنی كڕینی سیسته‌می (ئێس400)ی رووسی و لادانی توركیا له پڕۆگرامی فڕۆكه‌ی (ئێف 35)ی ئه‌مریكی كۆبوونه‌وه لەسەر فرۆشتنى (200)ى ئێف (16) بەتورکیا، ئامانجی ئه‌و کۆبوونەوە چاره‌سەر‌كردنی دوورخستنه‌وه‌ی توركیایە له پرۆگرامی فڕۆکەى (ئێف35)، كه به‌هۆی كڕینی سیسته‌می به‌رگری رووسی له (2019) ئه‌مریكا توركیای له‌و پڕۆگرامه دوورخسته‌وه.
له (23)ی ئه‌یلوولی (2021) رێككه‌وتن بۆ دانوستاندن له‌سه‌ر ئه‌و دۆسیه‌یه بکەن، بەئامانجى چاره‌سه‌رێكی گونجاو. پێشبینی ده‌كرێت كۆبوونه‌وه‌ی داهاتوو به‌رپرسانی سه‌ربازی ئه‌مریكا و توركیا له‌كۆتایى ئەم مانگه له واشنتن بەرێوەبچێت.
له (27) تشرینی یه‌كه‌می (2021) لوید ئۆستن له‌گه‌ڵ خه‌لوسی ئاكار به ته‌له‌فۆن گفتوگۆیان كردووه، به‌گوێره‌ی راگه‌یێندراوی پنتاگۆن، ئامانجیان بەهێزكردنى په‌یوه‌ندی به‌رگری دوولایه‌نه‌ی درێژخایه‌نه، ئۆستن سوپاسی توركیایشی كرد بۆ میوانداریكردنی تیمی وه‌زاره‌تەكەى له ئه‌نقه‌ره بۆ گفتوگۆكردن له‌سه‌ر چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكییه‌كان و ئه‌و كێشانه‌ی بەهۆى له لادانی توركیا له پرۆگرامی (ئێف 35) دروستبووە.
3ــ هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌پاندنی سزا به‌گوێره‌ی یاسای كاستا: بەهۆى كڕینى سیستەمى بەرگرى رووسى ئیداره‌ی دۆناڵد ترامپ به گوێره‌ی یاسای كاستا سزای به‌سه‌ر پیشه‌سازی به‌رگری توركیا و ئیسماعیل ده‌میری بەڕێوه‌بەرى ئەو دامەزراوەیە سه‌پاندووە، كاتێك سه‌رۆكی توركیا له لێدوانێكی رایگه‌یاند، "ئه‌گه‌ری هه‌یه به‌شی دووه‌می سیسته‌می به‌رگری رووسی بكڕێت"، ئیداره‌ی بایدن له‌ژێر فشاری كۆنگرێس هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌پاندنی سزای زیاتری كرد، كه ئه‌گه‌ر ئه‌نقه‌ره به‌رده‌وام بێت لە ده‌ستگرتنی زیاتر به سیسته‌می به‌رگری رووسی.
4ــ هه‌وڵه‌كانی توركیا بۆ كڕینی چه‌كی جۆراوجۆری ئه‌مریكا: توركیا داوایه‌كی پێشكه‌شی ئه‌مریكا كردووه بۆ كڕینى (40) فڕۆكه‌ی (ئێف16)ی به‌رهه‌می كۆمپانیای (لۆكهید مارتن) و نزیكه‌ی (80) فڕۆكه‌ی تری بۆ نوێ بكاته‌وه، ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه هات توركیا له به‌شداری فڕۆكه‌ی (ئێف 35) دوورخرایه‌وه، هه‌ردوو ئاژانسی رۆیته‌رز و بلۆمبێرگ رایانگه‌یاند، جۆ بایدن لە دیداری رۆما به ئه‌ردۆغانی گوتووه، "پێویسته ئه‌و داواكارییه‌ی توركیا به رێكاره یاساییەكانى كڕینی چه‌كی ئه‌مریكا له‌لایه‌ن وڵاتێكی ده‌ره‌كی تێپه‌ڕێت".
كۆت وبەندە به‌رده‌وامه‌كان
هه‌رچه‌نده ئه‌مریكا و توركیا هه‌وڵی هاوبه‌شیان بۆ چاره‌سه‌كردنی ئاڵۆزییه‌كانی نێوان هەیە، كه بۆته ناكۆكییه‌كى بەردەوامیان، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌و كۆت و بەندانه‌ی ئیداره‌ی پێشوو سه‌پاندویه‌تی ده‌رفه‌ته‌كان كه‌من، كه ده‌كرێت به‌و شێوه‌یه‌ی خواره‌وه باسیان بكه‌ین:
1ــ ناكۆكی شه‌خسی نێوان سه‌رۆكی ئێستاى ئه‌مریكا و سەرۆكى توركیا: بەپێچەوانەى پەیوەندى شەخسى نێوان ترامپ و ئەردۆغان، پەیوەندى نێوان بایدن و ئەردۆغان ناكۆكى شەخسیە، بۆیەش سەرۆكى توركیا دواى شكستى كۆبوونەوەى لەگەڵ سەرۆكى ئەمریكا لەگەڵ لەمانگى ئەیلوولى ئەمساڵ گوتى، "تا ئێستا پەیوەندییەكان ئاڵۆزن، پێشتر لەگەڵ بۆشى كوڕ و ئۆباما و ترامپ باشتر كارمان دەكرد، بەڵام ناتوانم بڵێم لەگەڵ بایدن وەك ئەوان كارمان كردووە"، لەبەرانبەردا بایدن سەرۆكى توركیاى بەسەرۆكێكى نادیموكراسى وەسف كرد، پاڵپشتى لادانى دەكات لە لایەن دەنگدەرانى توركیاوە، ئاماژەشى بەوە كرد ئەنقەرە هاوكار بوو لە زیادبوونى داعش، چونكە رێگەى دا لە سنوورەكانى توركیا بچنە خاكى سووریا.
2 ــ كۆنگرێس دژى نزیكبوونەوەى ئەمریكایە لە توركیا: ئەندامانى هەردوو پارتى ئەمریكا لە ئەنجومەنى پیران و كۆنگرێس بەردەوام رەخنە لە سیاسەتەكانى ناوخۆ و ناوچەیى توركیا دەگرن، مەترسیان لە نزیكبوونەوەى توركیا و رووسیا هەیە، كاتێكیش توركیا سیستەمى بەرگرى رووسى كڕى راستەوخۆ یاساى كاستەیان بەسەر دا سەپاند و داواى سزاى زیاتریان بۆ سەر توركیا كرد.
لە مانگى رابردوو (11) ئەندامى هەردوو حزب لە كۆنگرێس نامەیەكیان ئاراستەى ئەنتۆنى بلینكن كرد، كە فڕۆكەى (ئێف16) بە توركیا نەفرۆشن، چونكە هەر گرێبەستێكى لەو جۆرە لەگەڵ توركیا واژۆ بكرێت، كۆنگرێس بەربەستى لەبەردەم دروست دەكات.
3ــ كڕینى سیستەمى بەرگرى نوێى رووسى: هەرچەندە كڕینى سیستەمى رووسى لە (2017) كاریگەرى لەسەر پەیوەندى نێوان توركیا و ئەمریكا هەبوو، بەڵام سەرۆكى توركیا رایگەیاند، "وڵاتەكەى ئامادەیە سیستەمى نوێى رووسى بكڕێت، ئازادیشە ئەو چەكانەى بۆ پاراستنى ئاسایشى وڵاتەكەى گونجاوە بیكڕێت"، ئەوەش بووە هۆى ئەوەى ئەمریكا فڕۆكەى (ئێف35) ڕادەستى توركیا نەكات، هەرچەندە ملیارێك و (400) ملیۆن دۆلاریشى داوە بۆ ئەو فڕۆكانە.
4ــ دانانى بەربەست لەبەردەم گواستنەوەى چەكى ئەمریكى بۆ توركیا: توركیا لەبرى ئەو پارەیەى داویەتى بۆ فڕۆكەى (ئێف35)، داواى فڕۆكەى (ئێف16) دەكات، ئه‌مریكاش به‌هۆی سه‌پاندنی سزای كاسته ناتوانێت ئه‌و فڕۆكانه به توركیا بفرۆشێت، بەڵام بەرپرسانى ئەمریكا باس لە دۆزیینه‌وه‌ی رێگەیه‌كی تر دەكەن بۆ فرۆشتنی ئەو فڕۆكانە، بەبێ مامەڵەكردن لەگەڵ ناوه‌ندی پیشەسازى سەربازى توركیا، له به‌رانبه‌ر ئه‌و هه‌وڵانه‌ی ئیداره‌ی ئه‌مریكا، ئەندامانى كۆنگرێس رایانگه‌یاندوه، "رێگری له هه‌ر هه‌وڵێك ده‌كه‌ین توركیا له‌و سزایه‌ی ئه‌مریكا ده‌رباز بكات، چونكە ئەوە خۆدزینەوەیە لە یاساى ئەمریكا.
كۆتایى
لەگەڵ بوونى هەوڵى هاوبەشى توركیا و ئەمریكا بۆ كۆتاییهێنان بە ناكۆكییەكانییان، چاوەڕوان ناكرێت ئەو كێشانە لە داهاتووێكى نزیك چارەسەر بكرێن، چونكە دیدى ئەو دوو وڵاتە لە دۆسیە جیاوازە، ئەوەش بۆتە لاوازبوونى پەیوەندییەكانیان، ئەوەش بەهۆى لاوازبوونى متمانەیانە بە یەكترى، ئیدارەى جۆ بایدن سیاسەتى مامەڵەكردنى لەگەڵ توركیا هەمان سیاسەتە لەگەڵ (رووسیا و چین) كە سازش نەكردنە لە هەڵوێستە نەگۆڕەكانیەتى لە پێناو پارێزگاریكردن لە پەیوەندى باشترى دوو لایەنە، لە هەمان كاتیش لەو بوارانەى سیاسەتیان لێك نزیكە، هەماهەنگ دەبێت لەگەڵى.
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment