Nuce Logo

جيفرى مانكۆڤ ئەندامى پەيمانگەى لێكۆڵينەوەى ستراتيژى لە زانكۆى بەرگرى نيشتيمانى ئەمەريكی، راپۆرتێكى لە گۆڤارى (فۆڕين پۆليسى) بڵاو كردۆتەوە، نووسەر لەو راپۆرتە تيشك دەخاتە سەر بەريەكەوتنى رووسيا و ئۆكرانيا، ئه‌و به‌ریه‌كه‌وتنه‌ش زيانى گەورە بە توركيا دەگەينێت، چونكە دەبێتە تێكدانى ئەو هاوسەنگييەى ئەنقەرە لەنێوان ناتۆ و مۆسكۆ پارێزگارى لێدەدات.

كۆكردنەوەى هێزەكانى رووسيا لەسەر سنوورى ئۆكرانيا بۆتە مەترسى هەڵگيرساندنى شەڕ لەنێوان ئەو دوو وڵاتە، بۆيە وڵاتانى ناوچەكە ناچارن هەوڵە ديپلۆماسييەكان بخەنە گەڕ، بۆئەوەى رێگە نەدەن رووسيا هێرشى نوێ بۆ سەر ئەو وڵاتە بكات، چونكە لە ئەگەر شەڕى نێوان مۆسكۆ و كيێف، ناتۆ رووبەڕووى ئاڵنگەرى نوێ دەبێتەوە، كە ماوەيەكى زۆرە بەبێ كاردانه‌وه‌ی رووسيا دڵنيايى دەداتە ئۆكرانيا.

گەورەترين زياندمەندى ئەندامانى ناتۆ چ وڵاتێكه‌؟

ئەو ئاڵۆزييەى نێوان ئەو دوو وڵاتە مەترسى زۆرى خۆستە سەر توركيا، بەهۆى ئەوەى هێزێكى ناوچەيیه‌، په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ زۆربه‌ی وڵاتانى ئه‌ندامی هاوپەيمانى ناتۆ ئاڵۆزه‌، ئەوەش بەشێكى بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە رەجەب تەيب ئەردۆغان، سەرۆكى توركيا هەوڵى داوە پەيوەندى لەگەڵ مۆسكۆ بەهێز بكات، لەهەمانكاتيش پەيوەندى سياسى و سەربازيشى لەگەڵ ئۆكرانيا بەهێز كردووە، هەندێك لە ئەندامانى ناتۆ ئەو هەنگاوەى ئه‌ردۆغان بە كارێكى ئيستفزازى داده‌نێن. 

ئاشكرايە لەو قۆناغەى ئێستا ئەنقەرە گرەو لەسەر چارسەركردنى ئاشتيانەى كێشەى سنوورەكانى ئۆكرانيا دەكات، بەرپرسانى رووسياش بەچاوى گومانەوە لە پەيوەندى سەربازى و تەكنيكى نێوان توركيا ئۆكرانيا دەڕوانن، بەهەمان شێوە گومانيان لە پەيوەندييەكانى ئەنقەرە و تەتەره‌كانى دوورگەى كريم هەيە.

بەهۆى قەيرانى ئابوورى توركيا لەناوخۆى وڵاتەكەى جەماوەرى ئەردۆغان پاشەكشەى كردووە، هێزەكانى مۆسكۆ و ئەنقەرەش لە باكوورى ئەفريقياوە دەگاتەوە باشوورى قەوقاز ململانێیانه‌، بۆيە ئەگەر رووسيا و ئۆكرانيا بەريەك بكەون توركيا گەورەترين زيانى بەردەكەوێت.

بنچینەى كێشەكانى توركيا سەرى كێشا بۆ گۆشەگيرى

ئاستەنگەكانى توركى زادەى بەدەستهێنانى سەربەخۆيى و كاريگەرى ستراتيژييە لە ناوچەكانى بەلقان و رۆژهەڵاتانى ناوەڕاستى عەرەبى و قەوقاز، ئەو هەوڵانەش زۆربەى لە دەرەوەى ئەندامانى هاوپەيمانى ناتۆيە، بۆيە ئێستا لە رووبەڕوونه‌وه‌ی ناتۆ لەگەڵ رووسيا كێشە  بۆ توركیا دروست بووە.

 ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ رابردوو ده‌بینین توركیا ده‌ستی به‌ فروانخوازییه‌كانی كرد، بۆ دووبارە داڕشتنەوەى سيستەمى ناوچەيى لەدواى رووخانى يەكێتى سۆڤيەت، دواتريش ئەنقەرە خۆى كردە هاوبەش و پارێزەرى دراوسێكانى، لە هەمانكاتيش هەوڵيدەدا پەيوەندى بەرژەوەندى دوولايەنە لەگەڵ مۆسكۆ دروست بكات.

كاتێك ئەمەريكا كارى لەپێشينەى گۆڕى و سياسەتى دەستوەردانى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست پاشەكشە پێكرد و گرنگى زياترى بە ئاسيا دا، دەرفەتێكى فراوانترى بۆ توركيا رەخساند.

گۆڕانى هاوسەنگى هێز لە دەرياى رەش

هەرچەندە توركيا بەرەوپێشچووە، بەڵام لەسايەى ئاڵۆزييەكانى رووسيا و هاوپەيمانى ناتۆ، لە شەڕى دايگيركردنى دورگەى كريم و شەڕى دونباس لە رۆژهەڵاتى ئۆكرانيا لە (2014) توركيا كاردانەوەى بەهێزى دژ بەو هێرشانەى رووسيا بوو، بۆ پارێزگاريكردن لە راگرتنی هاوسەنگى بەربەستى گەورەى بۆ دروستبووە چونكە توركيا هاوسۆزە لەگەڵ تەتەرەكانى دوورگەى كريم كە زمانى توركى قسە دەكەن، سوپاى رووسياش ناوچەكەى داگيركردوون، ئه‌وه‌ واده‌كات توركیا بۆ توركیا قورس بێت، دواتريش مۆسكۆ دەستى بەسەر زۆربەى كەشتيەكانى ئۆكرانيا و بەندەرەكانى نيمچە دوورگەى كريم داگرت، بەوەش گۆڕانكارى گەورە له‌ هاوسەنگى هێز لە دەرياى رەش دروستبوو، باڵادەستى هێزى توركيا لەو ناوچەيە پاشكەشەى كرد، ئاشكرايە توركيا هاوكارى ديپلۆماسى و سياسى پێشكەش بە تەتەرەكانى كريم كردبوو، جەختى لەسەر ئەوە كردەوە دان بڕيارى رووسيا دانانێت كە ئەو ناوچەى خستۆتە سەر خاكى خۆى، سەرەڕاى ئەوەش پەيوەندى سەربازى لەگەڵ ئۆكرانيا بەهێز كرد، دواتر فڕۆكەى بێفڕۆكەوانى دابە كیێف، دژ بە جوداخوازەكانى دونباس بەكارى هێنا، كە لايەن رووسياوە پاڵپشتى دەكرێن.

لە ليبياوە بۆ كەرەباخ... بە سووريادا تێپەڕين

ئۆكرانيا تاكە گۆڕەپانى ململانێى رووسيا و توركيا نييە، پێشتر توركيا چووە سووريا، يەكەم ئامانجى توركيا رێگرى بوو له‌وەى كوردى سووريا لەسەر سنوورەكانى پێگەيان بەهێز بكەن.

لە كانوونى يەكەمى (2019) توركيا رێككەوتنى دياريكردنى سنوورە دەرياييەكانى لەگەڵ ليبيا واژۆكرد بۆ ئەوەى بگاتە نەوت  و گازى دەرياى ناوەڕاست، لە (2020) هێزى سەربازى رەوانەى ئەو وڵاتە كرد بۆ پاڵپشتى حكومەتى تەڕابلوس. 

لە (2020) چەكى توركى رۆڵى يەكلاكەرەوەى لە هێرشەكانى ئازەربيجان هەبوو بۆ ئەوەى هەرێمى كەرباخ بگێڕێتەوە سەر خاكى خۆى، لەو ململانێيە هێزەكانى توركيا كەوتنە بەرانبەر هێزەكانى رووسيا، لە هەندێك شوێنيش شەڕ لەنێوانيان دروست بوو.

پەيوەندیى توركيا و رووسيا ... ململانێى تاكتيكى و لێكنزيكبوونەوەى ستراتيژى

پاڵنه‌ری یه‌كه‌م، هەرچەند ئه‌نقه‌ره‌ و مۆسكۆ ململانێى ناوچەييان هەيە، بەڵام توركيا چه‌ند ساڵێك هەوڵدەدات لە رووى ستراتيژييەوە لە رووسيا نزيك بێتەوە، يەكەم پاڵنەرى سەرەكى ئەو نزيكبوونەوەش توركيايە له‌ ئه‌مه‌ریكا، چونكه‌ واشنتن به‌رده‌وام هاوكاری هێزەكانى (هەسەدە) ده‌كات، كه‌ بە گەورەترين لقى پارتى كرێكارى كوردستان دادەندرێت.

پاڵنەرى دووەم، لێككەوتەكانى هەوڵى كودەتاكەى (2016)يە، كە ئەردۆغان هەوادارانى فەتحوڵا گولەن تۆمەتبار دەكات، كە ئێستا لە ئەمەريكا نيشتەجێيە.

توركيا بڕيارى دا سيستەمى بەرگرى (ئێس400) رووسى بكڕێت، بۆ پارێزگارى لە ئاسمانى وڵاتەكەى، ئه‌وەش ديارترين لايەنى ئەو لێكنزيكبوونەوەى نێوان ئەنقەرە و مۆسكۆيە، لەبەرانبەردا ئەمەريكا توركياى لە پڕۆگرامى دروستكردنى فڕۆكەى (ئێف35) دوورخستەوە، ئەو هەڵوێستەى ئەنقەرە كارتێكى ديپلۆماسيە لە لاى كرملين، توركيا بۆ ئيدارەدانى ململانێكانى لە سووريا و ليبيا و باشوورى قەوقاز بەكارى دەهێنێت، لە هەموو ململانێكان ئەردۆغان و پۆتين كۆدەبنەوە، هەمووجار دەگەن بە ئاگاربەستى نافەرمى، به‌ڵام رەچاوى بەرژەوەندييە سەرەكييەكانى هەردوولا دەكەن.

تايبەتمەندیى قەيرانى ئۆكرانيا لە ديدى رووسيا

ئەمجارەش ئەنقەرە پێى وايە دەتوانێت مامەڵەيەكى هاوشێوە لە ململانێكانى ئۆكرانيا بكات، بەڵام مۆسكۆ ئامادەيە بەرگەى ئەو مامەڵەيەى توركيا بگرێت، كە لە سووريا و ليبيا و باشوورى قەوقاز سوورترە، ئەوەش بەشێكى دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هەڵوێستەى ئەنقەرە، كە لايەنێكى سەرەكى سەربەخۆى ئەو ناوچەيە، نەك قەڵايەكى نامۆبێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەش روونە دۆخى ئۆكرانيا ئاڵۆزترە لەوەى توركيا بتوانێت بەهەمان سياسەت بەڕێوەى ببات، بەپرسانى رووسيا هاوكارييەكانى توركيا بۆ تەتەرەكانى دوورگەى كريم بە هەڕەشە بۆ سەر يەكپارچەيى خاكى سووريا دەزانن، چونكە مۆسكۆ ئەو دوورگەيە بەخاكى خۆى دەزانێت، ئاماژە بەوە دەكات بەكارهێنانى فڕۆكەى بێفڕۆكەوانى توركيا لە دونباس يەكێكە لە پاڵنەرەكانى زياكردنى هێزەكانى رووسيا لەسەر سنوورەكانى ئۆكرانيا، هەرچەندە فڕۆكەى بێفڕۆكەوان توانايەكى زياترى داوە بە ئۆكرانيا، بەڵام كاريگەرييەكانى لەسەر هاوسەنگى هێز سنووردارە، بەتايبەت ئەگەر ململانێكان چڕبوونەوە رووسيا هێزى ئاسمانى بەكارهێنا، چارەنووسى سوپاى ئۆكرانيا بەرانبەر هەر هێرشێكى رووسيا زۆر مەترسيدار دەبێت.

ئه‌مه‌ریكا چاوه‌ڕوانی هه‌ڵبژاردنی ساڵی داهاتووه‌ له‌ توركیا

لە كانوونى دووەمى ساڵى رابردوو جۆبايدن بە فەرمى بووە سەرۆكى ئەمەركيا، ئەنقەرە هەوڵيدا كێشە هەڵپەسێردراوەكانى لەگەڵ واشنتن و هاوپەيمانەكانى ترى لە ناتۆ چارەسەر بكات، هۆكارەكەشى بۆ دەگەڕێتەوە ئەو گۆشەگيرييەى لەناو ناتۆ هەڵوێستەكانى لەبەردەم فشارەكانى رووسيا لاواز كردووه، لەو ساڵانەى رابردووش هەڵوێستەكانى ئەمەريكا بەهۆى كڕينى سيستەمى بەرگرى رووسى به‌رانبه‌ر توركیا زۆر توند بوو، ئەوەش بووە مايەى بێهيوايەكى درێژخايەن، له‌لایه‌كی تره‌وه‌ بەهۆى پێشێكارى دژ بە رۆژنامەنووس و چالاكوانانى مەدەنى و پارتە ئۆپۆزيسيۆن لە توركيا، كۆنگرێسى ئەمەريكا فشارەكانى بۆسەر توركيا زياد كرد، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌نقه‌ره‌ هەوڵيدا لەرێگەى كۆبوونەوەكانى بايدن و ئەردۆغان لە مانگى حوزەيرانى (2021) چارەسەر بكات، بەڵام ئەنجامێكى دڵخۆشكەرى نەبوو، چاوەڕوان ناكرێت تا دواى هەڵبژاردنى مانگى حوزەيرانى داهاتوو، هيچ گۆڕانكارييەكى گەورە لە پەيوەندييان رووبدات، كە ئەگەر هەيە كۆتايى بەسەرۆكايەتى ئەردۆغان بێت.

ململانێ ئۆكرانيا رووسيا، ئاڵۆزييەكى دوولايەنەيە رووبەڕووى ئەنقەرە دەبێتەوە

ئەگەر ململانێكانى كیێف و مۆسكۆ سەرهەڵدەنەوە، ئەنقەرە رووبەڕووى كێشەيەكى دوولانە بێتەوە، يەكەم ئەو پەراوێزخستنە ديپلۆماسيە و زێدەڕەويەى لە فراوانخوازى ستراتيژييە وا لە رووسيا دەكات لە ئيدليبى سووريا فشار بكاتە سەر توركيا بۆ ئەوەى ئەنقەرە لە پەراوێزى ململانێكانى ئۆكرانيا بمێنێتەوە، وێراى هه‌ڕه‌شه‌كردن به‌ به‌كارهێنانى هێز، له‌وانه‌یه‌ رووسیا سیاسه‌تى فریودان په‌یڕه‌و بكات، لەگەڵ پاشگه‌زبوونه‌وه‌ لە رەوانەكردنى گاز بۆ ئەوروپا لە رێگەى بيلاروسيا و ئۆكرانيا، به‌ڵام هەڵوەشانەوەى گرێبه‌ستی له‌لایه‌ن ئاڵمانيا، ياخود راگرتنى هێڵى نۆرد ستريم 2 دەچێتە بەرژەوەندى هێڵى بلو ستريم و تورك ستريم، ئەوەش بۆ ماوەيەكى كورت خواستەكانى توركيا رۆڵى وەك وڵاتێكى هەژموون فراوان بەهێزتر دەكات، بەڵام هێرشى روسيا بۆ سەر ئۆكرانيا لێكەوتەى خراپترى دەبێت، وەك زيادبوونى باڵادەستى سەربازى بەسەر دەرياى رەش و لاوازبوونى هاوبەشى توركيا و ئۆكرانيا، زيانگەياندن بە ئابوورى توركيا، ئاوارەبوونى خەڵك و هێرشى نوێ بۆ سەر بەرژەوەندييەكانى توركيا لە سووريا و ناوچەكانى تر.

زيادبوونى ململانێى نێوان رووسيا و ئۆكرانيا كارەساتى گەورە لە زۆربەى وڵاتانى ئەوروپا دروست دەكات، سەبارەت بە توركياش دەبێتە هۆى كۆتاييهێنان بە راگرتنى هاوسەنگى لە نێوان رووسيا و ناتۆ، لەپاڵ ئەوەش فراوانبوونى هەژموونى توركيا كۆتايى دێت.