Nuce Logo

رۆبەرت فۆرد*

كەسانێكی زۆر لە ئەمەریكا ڕەخنە لە رەجەب تەیب ئەردۆغان دەگرن، بەڵام مامەڵەی هەستیاری بەشێوەیەكی هاوسەنگ بەرانبەر دۆخی ئۆكراینا، كە وانەیەكی دیپلۆماسیە و دەكرێت نا ئارامی بكات بە تایبەتمەندییەكی سیاسی.

هەرچەندە پەیوەندیی ئابووری لەگەڵ رووسیا بەهێزە، بەڵام ئەردۆغان توانی هەژموونی خۆی لە ناتۆ بگێڕێتەوە، خۆشی لە هەڕەشەی هەردوو وڵاتی شەڕكەر پاراست.

جۆ بایدن جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، كە پێویستە ڤلادیمێر پۆتین نابێت لە دەسەڵات بمێنێتەوە، ئەوەش بووە مایەی سەرسوڕمانی جیهان.

دواتر واشنتن رایگەیاند، ئەو قسانەی بایدن ئەوە بۆچوونی خۆیەتی، بەڵام سیاسییەكان و شارەزایانی سیاسەتی دەرەوە بە ئاشكرا هیواخوازن رووسیا تووشی شكستێكی گەورە بێت.

بەڵام ئەردۆغان خۆی لە رەخنەگرتنی پۆتین دەپاراست، ئەنقەرە جەختی لەسەر دۆزینەوەی دەرچەیەكی گونجاو دەكات بۆ دەرچوون لەو شەڕە، لە هەمانكاتیشدا توركیا دانى بە لكاندنی نیمچەدوورگەی كریم بە رووسیا نانێت، هەروەها زۆر بە راشكاوانە پاڵپشتی سەربەخۆیی ئۆكراینا و سەروەری بەسەر هەرێمەكان دەكرد.

دەكرێت رەگەزێكی تری گرنگ لە سیاسەتی هاوسەنگی ئەمەریكا بەرانبەر شەڕی ئۆكراینا لە هاوكاری هەردوو وڵات هەبێت، هەروەها هەركات ئەو دوو وڵاتە هەوڵى بەدەستهێنانى بەرژەوەندى تايبەتى خۆيان هەبێت دەبێتە ناخۆشى.

فڕۆكەى بێفڕۆكەوانى توركى چەندين كاروانى تانكى رووسى تێكشكاند، ئەوەشى مايەى تێبينيیە ئەفسەرانى رووسيا ديمەنى كاريگەرى فڕۆكەى توركيایان لە (2020) لە ئيدليب بينى بوو، بەڵام حيسابيان بۆ تاكتيكى سەربازى رووسيا لە ئۆكراينا نەكردبوو. 

سەرەڕاى ئەوەش توركيا رێگەى نەدا كەشتييە جەنگييەكانى رووسيا بەگەرووى بۆسفۆڕ بپەڕنەوە، يەهۆى ئەو مەترسيانەى لەدواى نقومبوونى كەشتى مۆسفكا كەوتۆتە سەر بەندەرى ئۆديساى ئۆكراينى رووسيا پێويستى بەبەهێزكردنى هێزى دەريايي هەيە، ئێستا بەهۆى داخستنى گەرووى بۆسفۆڕ رووسيا ناتوانێت هيچ هەنگاوێك بهاوێت.

هەنگاوەكانى توركيا پێگەى توركياى لەناو ناتۆ بەرزكردەوە، لەمانگى رابردوو فەڕەنسا و ئيتاڵيا لە لوتكەى ناتۆ رێككەوتنيان لەگەڵ توركيا بۆ بوارى پێشەسازى سيستەمى بەرگرى ئاسمانى واژۆ كرد.
هەر لەمانگى رابردوو وەزارەتى دەرەوەى ئەمەريكا نامەيەكى بۆ كۆنگرێسى وڵاتەكەى رەوانەوە كردووە، لەو نامەيە پاساوى پێدانى فڕۆكەى (ئێف 16)ى ئەمەريكى بە توركيا دەهێنێتەوە، كە جەخت لەسەر بايەخدان بە باشبوونى پەيوەندى بەرگرى ئەمەريكا ــ توركيا دەكات.

لەلايەكى ترەوە وەزارەتى بەرگرى ئەمەريكا ستايشى داخستنى گەرووى بۆسفۆڕى كرد، كە ئەو لێدوانانەى واشنتن و پاريس چەندين مانگ بوو بوونى نەبوو، بەڵام بەهۆى رێكارەكانى توركيا دژ بە رووسيا و پاڵپشتى راستەقينەى بۆ هەڵوێستى وڵاتانى رۆژئاوا بەرانبەر ئۆكراينا، بووە بەڵگەيەك دژ بەوانەى رەخنەيان لەسياسەتى توركيا دەگرت.
هەر لەو كاتانەشدا توركيا خۆى لەسزا خستنەسەر رووسيا پاراست. هاوردەكردنى گازونەوت لە رووسيا دوو فاكتەرى سەرەكين بۆ هاوكارى دارايى رووسيا، ئەڵمانياش هەمان شت دەكات، بەڵام رەخنەى زياترى لە توركيا لێگيرا، لە هەمانكاتيش بەندەرەكانى توركيا پێشوازييان لە يەختەكانى دۆستە ملياردێرەكانى پۆتين كرد، چەندين وەبەرهێنەرى رووسى بۆ وەبەرهێنان روويان لە شارەكانى ئەنتاڵيا و ئيستەنبوڵ كرد.

توركيا ئێستا سەرقاڵى دامەزراندنى سيستەمێكى نوێيە بۆ بەكارهێنانى دراوى رووسى بۆ كارى بازرگانى لەگەڵ مۆسكۆ، توركياش لەوە بەرژەوەندى گەورەى ئابوورى هەيە، بۆ ئەوەش توركيا پاساوى خۆى هەيە كە پێويستە نەتەوە يەكگرتووەكان سزا بەسەر رووسيا بسەپێنێت. 

توركيا باش دەزانێت رووسيا لە ئەنجوومەنى ئاسايش مافى ڤيتۆى هەيە، بۆیە ئەستە نەتەوە يەكگرتووەكان كارى لەو جۆرە بكات، لە لايەكى تريشەوە ياساى نێودەوڵەتى و رێزگرتنى پابەندبوون بە رێككەوتنى مۆنترۆ كە ئەنقەرە لە رێگەيەوە كەشتييە جەنگييەكانى رووسياى قەدەغە كرد. بۆيە ئەرۆدغان هاوكارى هەردوو ولاتى كردووە، بەڵام زيانيشيان پێگەيشتووە. 

رەهەندێكى ترى تستراتيژى هاوسەنگى توركيا هێشتنەوەى كەناڵەكانى پەيوەندييە بەكراوەيى لەگەڵ هەموو لايەنەكان.
سەركردەى وڵاتانى رۆژئاوا سەردانى كيێڤ دەكەن و هەموو رۆژ گفتوگۆ لەگەل ڤۆلۆديمێر زيلنیسكى دەكەن، بەڵام هيچ سەركردەيەك چاوى بە پۆتين نەكەوتووە، بەتايبەت لە دواى تاوانى جەنگ دژ بە هاووڵاتيانى سيڤيلى ئۆكراينا.

ئەردۆغان و مەولوود چاوشئۆغلۆ ئەو پچڕانەى نێوان رۆژئاوا و رووسيايان بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ مۆسكۆ قۆستۆتەوە، لە كۆتايى هەفتەى رابردوو جارێكى تر لەگەڵ پۆتين گفتوگۆيان كرد، لە هەمانكاتيش ئەنقەرە بەبەردەوامى لەگەڵ كيێڤ لەگفتوگۆدايە.

هەرچەندە لە چەند ساڵى رابردوو ئەردۆغان زۆر لە واشنتن و پاريس نيگەران بوو، بەڵام هەرگيز دەرگاى بەڕووى بەرپرسانى رۆژئاوا دانەخست، لە دواين لووتكەى وڵاتانى ناتۆ ئەردۆغان لەگەڵ ئيمانوێڵ ماكڕۆن كۆبۆوە، لەلايەكى تريشەوە تا ئێستا ئەردۆغان هيواخوازە ئاشتەوايى سياسى لەگەڵ سەرۆكى ئەمەريكا بكات، كە هەرگيز نابن بە دۆستيش.

هاوسەنگى سياسەتى توركيا لە چەند هەفتەى داهاتوو زۆر قورستر دەبێت، لە ناوەڕواستى ئەو مانگە وەزيرى گەنجينەى ئەمەريكا هۆشدارى دايە ئەو وڵاتە ئەوروپيانەى، کە سزاكانى سەر رووسيا پشتگوێ دەخەن، چاودێرانى سياسى پێيانوايە، "ئەو هۆشدارييە بۆ چيينە."بەڵام هۆشداريشە بۆ توركيا، ئەگەر شەڕەكە لە رۆژهەڵاتى ئۆكراينا بەهێزتر بێت، فشارەكانيان بۆ سەر توركيا زياتر دەكەن، بۆ ئەوەى سزاى رووسيا بدات.

لە هەمانكات رووسيا دەتوانێت لەمانگى تەمووزى ئەمساڵ نوێكردنەوەى بڕيارى گەياندنى هاوكارى مرۆى بۆ هاووڵاتيانى سيڤيل لە ئيدليب بقۆزێتەوە، وەك ئامرازێك دژ بە توركيا بەكارى بهێنێت.

لە چەند رۆژى رابردوو توركيا ئاسمانى وڵاتەكەى بەڕووى ئەو فڕۆكە رووسيانە داخست كە پێداويستى سەربازى بۆ بنكە سەربازييەكانى مۆسكۆ لە سووريا دەگوازنەوە، ئەوەش ئاماژەيە كە ئەردۆغان ئامادەيى ململانێى زياترە لەگەڵ سەرۆكى رووسيا لەناو خاكى سووريا، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەردوو سەرۆك دەتوانن پێكەوە گفتوگۆ بكەن.

*ديپلۆماتكارى پێشووى ئەمەركيا