كردنەوەى ڕێڕەوى ناوەراست زيان بەبەرژەوەندى رووسيا دەگەيێنێت وەرگێڕان

وەرگێرانى: ئيسماعيل تەها

لە پێناو پەرەپێدانى رێگەى نێودەوڵەتى ناوڕاست، كە بە رێككەوتنى رێگەى قەزوينيش ناودەبردرێت، وەزارەتى دەرەوەى توركيا و ئازەربيجان و كازاخستان و جۆرجيا نەخشەرێگەى (2022 بۆ 2027) واژۆ دەكەن، ئەوەش بۆ دەرهێنانى كارتى فشارە ئابوورييەكانە لەدەستى رووسيا.

سەبارەت بەو رێككەوتنە چاودێرانى سياسى ئاماژە بەوە دەكەن ئەو بڕيارە رووسيا هەراسان دەكات و چين تێيدا سوومەندە، وڵاتانى ئەوروپاش لە چوارچێوەى هەوڵدان بۆ داماڵينى كارتەكانى فشارى ئابوورى لەدەستى مۆسكۆ پاڵپشتى ئەم رێككەوتنە دەكەن. 

ئەم نەخشەرێگەيە لە كۆبوونەوەى دووەم وەزيرانى دەرەوەى ئەم چوار وڵاتە لە شارى ئەكتاوى كازاخستان ئەنجام درا، ئامانج لەم رێككەوتنە زيادكردنى وزەى رێگەى ناوەڕاستە، كە لە ساڵى (2025) دەگاتە (10) مليۆن تۆن.

موختار تيلۆبردى، وەزيرى دەرەوەى كازاخستان كۆبوونەوەى دوێنێ هەينى رايگەياند، "كۆبوونەوەى ئەمڕۆ بۆ گرتنەبەرى هەنگاوى بەهێزكردنى هاوئاهەنگى لە ناوچەى دەرياى رەش و قەزوين تەنيا بۆ پەرەپێدانى ڕێڕەوە نێودەوڵەتييەكانى نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا نييە لە رێگەى دەرياى قەزوين."

لە بەشێكى ترى قسەكانى جەختى لەسەر ئەوە كردەوە، “كۆبوونەوەى باكۆ كە لەمانگى حوزەيرانى ئەمساڵ بەسترا بۆ جەختكردنەوە بوو لەسەر جێبەجێكردنى پڕۆژە هاوبەشەكان بۆ ئاسانكارى رێكارە گومرگييەكانى رێڕەوى ناوەڕاست، ئامانجيش لە ناوەڕۆكى رێككەوتنە جێبەجێكردنى پڕۆژەكانە نەك تەنيا هاوئاهەنگى بێت.”

وەزيرى دەرەوەى كازاخستان خۆشحاڵى خۆى بە بەشدارى جۆرجيا لەو كۆبوونەوە دەربڕى و گوتى، "زۆربەى پڕۆژەكانى گواستنەوە بە خاكى جۆرجيا تێدەپەڕێت، ئێمە گەشبينين بەرانبەر بە بەرەوپێشچوونى تواناكانى هێڵى ئاسانى باكۆ ــ تەبليس ــ قارس، هەروەها هێڵەكانى گواستنەوە نەوت باكۆ ــ تەبليس ــ جيهان و باكۆ ــ سويسا.لەسەرەتاى ساڵى داهاتووش پلانيان هەيە بۆ دەستپێكردنى گواستنەوەى نەوت لە رێگەى هێڵەكانى باكۆ ــ تەبليس ــ جيهان.

هێڵى ناوەڕاست چييە؟

هێڵى ناوەڕاست جێگرەوەى هێڵى نێوان چين و ئەوروپايە لە رێگەى رووسيا، لە پاڵ رێڕەوى باشوور و باكوور، كە درێژييەكەى چوار هەزار و  (256) كيلۆمەترە، ئەو رێڕەوە لەچوارچێوەى سێ رێڕەوى بازرگانى جيهانييە لە نێوان چين و ئەوروپا كە هێڵى وشكانى و ئاسنى تێدايە، جگە لەوەش (508) كيلۆمەتر لەرێگەى دەرياوەيە.

ئەم رێڕەوە لە شارى كاشجێرى چين دەستپێدەكات دەچێتەوە قيرغزستان، پاشان ئۆزبەكستان، پاشان دەچێتە بەندەرى توركمانباشى لە توركمانستان، لە توركمانستانەوە كاڵا بە ئۆتۆمبێڵ دەگوازێتەوە بۆ ئازەربيجان، لەوەوێوە بۆ جۆرجيا پاشان بۆ توركيا، بە دياريكراويش بە هێڵى شەمەندەفەرى وێستگەى قارس، لەوێشەوە بۆ ئيستەنبۆڵ، ياخود بەندەرە دەرياييەكانى توركيا، پاشان دەگوازرێتەوە بۆ ئەوروپا و وڵاتانى جيهان.

بۆ روونكردنەوەى بايەخى ئەو رێڕەوە ژمارەكان ئاماژە بەوە دەكەن، شەفەندەرى گواستنەوە لە چين بۆ ئەوروپا لەڕێگەى رێڕەوى ناوەڕاست بەرێدەكات بە ماوەى (12) رۆژ حەوت هەزار كيلۆمەتر دەبڕێت، بەڵام رێڕەوى باكور (10) هەزار كيلرمەترە، ماوەى (15) رۆژى پێدەچێت، رێڕەوى باشوور (20) هەزار كيلۆمەترە، ماوەى (45 بۆ 60) رۆژى پێدەچێت، بۆيە وەزارەتى گوازستنەوە و ژێرخانى توركيا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە رێڕەوى ناوەڕاست بەراورد بە باكوور كە بەڕووسيا تێدەپەڕێت، خێرانترينە.

هەروەها قەبارەى گواستنەوە كە بەڕێگەى ناوەڕاست تێدەپەڕێت، ئەمساڵ سێ ئەوەندەى پێشوو بڵاوبۆتەوە، لە ماوەى حەوت مانگ (845) هەزار تۆن بوو، بەراورد بە هەمان بەروارى ساڵى رابردوو (311) تۆن بوو.

توركيا سوودمەندى يەكەمە

توركيا يەكێكە لەو وڵاتانەى چاودێر و پاڵپشتى رێڕەوى ناوەڕاست، دانوستاندكار و لايەنێكى سەرەكى هەموو ئەو وڵاتانەيە كە ئەو رێڕەوەى پێدا تێدەپەرێت، كە لە چينەوە دەست پێدەكات و دەگاتە ئازەربيجان، بە گەورەترين سوودمەند لەو رێڕەوە دادەندرێت، كە ئەو رێڕەوە بۆ گواستنەوەى كاڵاكان دەيكاتە بە خاڵى پەيوەندى راستەقينەى نێوان ئاسيا و ئەوروپا.

دواى تەواوبوونى هێڵى ئاسنى (باكۆ تەبليس ــ قارس) كە ئازەربيجان بە جۆرجيا و لەوێوە بە توركيا دەبەستێتەوە، يەكێكە لە گرنگترين پڕۆژەكانى توركيا بايەخى تەواوى پێدەدات، چاوەڕوان دەكرێت تواناى راكێشانى سێ مليۆن گەشتيار و (17) مليۆن تۆن كاڵاى لە ساڵێكدا هەبێت، هەروەها ئازەربيجان لەو وڵاتانەيە سوود لە رێڕەوى ناوەڕاست وەردەگرێت هەوڵدەدات ئەو دۆخەى ئێستاى بەرەو رێڕەوى بزارگى وزەى جيهانى بگۆڕێت، بۆيەش ئازەربيجان ئێستا كە (70) كيلۆمەتر لە باشوورى پايتەختى ئەو وڵاتە دوورە فراوانى دەكات.

هەروەها نۆژەنكردنەوە و فراوانكردنى بەندەرى باكۆ بە دوو قۆناغ كە لە ساڵى (2012) قۆناغى يەكەم دەستيپێكرد، پاشان لە (2020) قۆناغى دووەم دەستپێكرد تەواو بوو، ئەو بەندەر دەكەوێتە رۆژئاواى دەرياى قەزوين، هەروەها دەبێتە خاڵى گەياندنى بارهەڵگرەكانى لە چينەوە بۆ توركمانستان كاڵا دەگوازنەوە، ديزاينى بەندەرەكە بۆ گواستنەوەى كۆنتێنەرەكان و كاڵا لە رۆژهەڵاتەوە بۆ رۆژئاوا تەواو بووە.

بۆ بەهێزكردنى رێڕەوى ناوەڕاست ئازەربيجان و كازاخستان و جۆرجيا پلانى فراوانكردن و بەهێزكردنى ئەو رێڕەوەيان بۆ گواستنەوەى نوێ هەيە كە ساڵانە (200) هەزار كۆنتێنەر بگوازێتەوە. 

بۆ ئاسانكارى تێپەڕينى كۆنتێنەرەكان سێ وڵات پلانيان بۆ دانانى پێناسە يەكگرتووەكان بۆ كۆمپانياكانى گواستنەوەى ناوخۆى ئاسانكارى بۆ كۆمپانياكانى گواستنەوە هەيە.

چاوەڕوان دەكرێت ئەو وڵاتانەى بەشدارن لە رێڕەوى ناوەڕاست و پڕۆژەكانى پەرەپێدان ساڵانە قازانجيان بگاتە يەك مليار دۆلار، چاوەڕوان دەكرێت لەگەڵ پشتپێبەستنى زياتر بەو رێڕەوە و كەمبوونەوەى پشتبەستن بە رێڕەوى باكوور كە بەڕووسيا تێدەپەڕێت، ئەو ژمارەيە زياتر بێت.

هەموو دۆخەكان هاندەرن بۆ پشتبەستن بە رێڕەوى ناوەڕاست، بەتايبەت پەڕينەوە بە رێگەى هێڵى ئاسنى رووسيا بە درێژايى رێگەى نێوان چين و رووسيا و ئەوروپا، هەروەها بەرزبوونەوەى نرخى ساڵى رابردوو بەراورد بە نرخى (2020).

هەروەها هێڵى ئاسنى نێوان چين و رووسيا گەيشتۆتە بەرزترين ئاست، تا پێش هەڵگيرسانى جەنگ تواناى بەڕێكردنى كۆنتێرى زياترى نييە.

بۆچى چين پاڵپشتى ئەم رێڕەوە دەكات؟

لە ساڵى (2013) چين دەستى بە پشتێنە و رێگەى ئاوريشمى كرد، كە لە دوو رێڕەوى بازرگانى پێكهاتووە، يەكەم پشتێنەى ئابوورى بۆ رێگەى ئاوريشم، كە بە ئاسياى ناوەڕاست و ئێران و توركيا تێدەپەرێت دەگات بە ئەوروپا، دووەم رێگەى ئاوى، كە بە رێگەى ئاوريشمى دەريايى ناسراوە، لە باشوورى چين دەستپێدەكات پاشان بە زەرياى هندى و دەرياى سوور تێدەپەرێت و دەگاتە دەرياى ناوەند، بودجەى ئەم پڕۆژەيە (152) مليار دۆلار خەمڵێندراوە.

ئەو پڕۆژەى چين بەربەستى گەورەى لەبەردەمە، يەكەم رووسيايە كە گيرۆدەى گۆشەگيركردنى رۆژئاوا بۆتەوە، ناتوانێت پشت بە پلانى رێگەى ئاوريشمى ببەستێت، بۆيە رێگرنييە ئاسانكارى بۆ پەرەپێدانى رێڕەوى ناوەراست دەكات، كە لە رێگەى دەرياى قەزوين دەيگەيێنێتە ئازەربيجان، پاشان لەوەێوە بۆ جۆرجيا دواتر بۆ توركيا، ئەوەش بە كەمترين كات و تێچوون.

سەرچاوە: الخليج الجديد

بابەتی پەیوەندی دار

0 لێدوانەکان

نەزەری خۆتان بنووسن

ئیمەیلەکەتان بە هیچ شێوەیێک بڵاو نابێتەوە. هەموو فیڵدە ئەستێرە دارەکان ئیجبارین