Nuce Logo

ڕاوێژکارى سەنتەرێکى ستراتیژیى بۆ پرسە سیاسییەکان، پێیوایە لە کێشەى نێوان هەرێم و بەغدا، کە تا ئێستا بەردەوامى هەیە، فەرەنسا دەیەوێ ڕۆڵەکى گرنگ بگێڕێت بۆ نزیکردنەوەى هەولێر و بەغدا، بەجۆرێک کەوا هەردووکیان چە هەولێر چە بەغدا عێراقییانە بیربکەنەوە.

لە (30-3-2021)دا،  لە دیمانەیەک دا، هەڵمەت غەریب ڕاوێژکارى سەنتەرى لێکۆڵینەوەى ستراتیژیى رووداو لەبارەى کۆبوونەوەى نێچیرڤان بارزانى و ئیمانویڵ ماکرۆن، ئەم پشتیوانییکردنە سیاسییە و رەهەندەیەکى ستراتیژیی هەیە، لەم نێوەندەشدا گەلەک لایەنى نێودەوڵەتى هەن لەوانە ئەمەریکا و رووسیا و فەرەنسا و وڵاتانى تر، بۆیە فەرەنسا دەیەوێ لایەنێکى کاریگەر بێ و هاوپەیمانێکى بەهێز و ڕاستەقینەى هەبێ لە هەرێمى کوردستان.

دەقى دیمانەى هەڵەت غەریب ڕاوێژکارى سەنتەرى لێکۆڵینەوەى ستراتیژیى رووداو:

ــ هەموو دەڵێن فەرەنسا دەیەوێت بە هێزە بگەڕێتەوە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست بەتایبەت بۆ عێراق و سووریا، گەڕانەوەى فەرەنسا بەهێزەوە، کوردستان لە کوێى ئەجینداى فەرەنسایە؟

هەڵمەت غەریب: بێگومان پێگەى جیوستراتیژى هەرێمى کوردستان گرنگییەکى زۆر هەیە بە نیسبەت سیاسەتى نێودەوڵەوتى، وە بە نیسبەت فەرەنساوە زیاتر، پەیوەندییەکى دووردرێژى مێژوویى لە نێوان هەولێر و پاریس هەیە، ئەم پەیوەندییە وایکردووە کە هەمیشە لە سیاسەتى دەرەوەى فەرەنسا هەولێر جێگە و پێگەیەکى تایبەتى هەبێ، وە پارێزگارى لەو پێگە تایبەتیە بکرێ، وە ببێتە بەشێک لە بەستنەوەى بەرژەوەندییەکانى فەرەنسا و پاریسەوە. بێگومان ئێستا قۆناغى شەڕى داعش کۆتایى هاتووە، سەرۆک ماکرۆن یەکێک لەو دۆسیانەى کە بەلایەوە گرنگ بوو، بریتیى بوو لە تەواوکردنى پڕۆژەکانى پێش خۆى، کە سەرۆک هۆلاند سەرۆکایەتى دەکرد و هاوپەیمانییەتێکى نێودەوڵەتیى جیهانیان دروستکرد لەگەڵ (68) دەوڵەت دژى داعش بۆ پارێزگاریکردن لە هاوپەیمانەکانى خۆیان بەتایبەتیش هەولێر، کە چەند ڕۆژێکى کەم بەسەر هێرشەکانى هەولێردا تێنەپەڕى بوو، سەرۆکى فەرەنسا هاتە هەولێر، هەموو ئەمانە ئەوەمان پێدەڵێن ئەو قۆناغانەى شەڕى داعش بڕیوویەتى بەرە کۆتایى چووە.

ئێستا قۆناغێکى دیکە سەرى هەڵداوە، کە بەلاى ماکرۆنەوە زۆر گرنگە مەسەلەى بوژانەوەى ئابوورى و پارێزگاریکردنە لە بەرژەوەندییەکانى فەرەنسا، ماکرۆن هاوشێوەى ترامپ بە دیدێکى فەرەنسیانەى ئابووریانە سەیرى بەرژەوەندییەکانى فەرەنسا دەکات، وە پەیوەندییەکانى لەگەڵ وڵاتانى جیهان بونیاددەنێتەوە، بەڵام بە عاقڵمەندانەتر و بەشێوازێکى فەرەنسیانەى مۆدێرین، خۆشى شارەزاییەکى ئێجگار گەورەى لە بوارى ئابوورى هەیە، بۆیە دەیەوێ پاش شەڕى داعش کە بەرەو کۆتایی دەڕوات و مەترسییەکى ئەوەندە گەورەى نەماوە لە ناوچەکەدا بەتایبەتیش لە عێراق، دەیەوێ ئەو ڕۆڵە ئابوورییە و تەوزیفى بەرژەوەندییە ئابوورییەکانى خۆی لەعێراق و سووریا و لبنان وە تەنانەت لە ناوچە بکاتەوە. هەرێمى کوردستان بەشێکى گرنگە لەم دووبارە بونیادنانەوەى بەرژەوەندییە ئابوورییەکانى فەرەنسا، یەکێک لە خاڵەکانى پارێزگاریکردن لە بەرژوەندییە ئابوورییەکانى فەرەنسا بریتییە لە سەقامگیرى سیاسى. فەرەنسا و وەبەرهێنەرانى فەرەنسى ناتوانن وەبەرهێنانێکى باش بکەن وە پارەى فەرەنسا بهێنە عێراق ئەگەر بێتو سەقامگیرییەکى سیاسى و ئەمنى لە عێراق دا نەبێ، وە دابینکردنى بەشێکى گرنگى ئەم سەقامگیرییە سیاسى و ئەمنیەیە دەکەوێتە سەرشانى هەرێمى کوردستان، بۆیە هەرێمى کوردستان لە پارێزگاریکردن لە بەرژەوەندییەکانى فەرەنسا، وە بەرژەوەندى هاوبەشى نێوان هەولێر و پاریسیش ڕۆڵەکى ئێجگار گرنگى هەیە، دەتوانێ خاڵى یەکلاییکەرەوە بێ بۆ زۆر دۆسیە کە بەلاى فەرەنسا گرنگە لە ئێستادا یەکلایى بکاتەوە. 

ــ وەک ئێوە گوتان ئەگەر سەقامگیرى نەبێ بەرژەوەندیى ئابووریش دەکەوێتە مەترسى، چە گرەنتییەک هەیە ئەگەر فەرەنسا مەیدانیتر هاتە عێراق بۆ ئەوەى سەقامیگرى زیاتر بپارێزێت، وەک دەبینین گرووپى چەکدار زۆرن تەنانەت هەڕەشە لە هەرێمى کوردستانیش دەکەن؟

هەڵمەت غەریب: هەتاوەکو ئێستاش چالاکیى فەرەنسییەکان لە چوارچێوەى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى جیهانى دژى داعش هەر بەردەوامە، بە بەردەوامى لەو گرووپ و پێگانە دەدات کە پێگەى هێزە تیرۆریستییەکانن بەتایبەتى هێزى تیرۆریستى داعش یان گرووپى سەر بەداعشن، کە مەترسین بۆ سەر ئاسایشى عێراق و هەرێمى کوردستان ئەوە لەلایەک، لە لایەکى ترەوە فەرەنسا چاوى لە دوو شتە لەعێراق، یەک کۆمپانیاکانى بوارى وزە، بەتایبەتى کۆمپانیاى تۆتاڵ کە دوو ڕۆژ پێش ئێستا گرێبەستێکى گەورەى لەگەڵ حکوومەتى عێراق ئیمزاکرادووە، دەیەوێ بۆ وەبەرهێنان لە وزەى عێراق دا ڕۆڵى گرنگى هەبێ، وە کۆمپانیاکانى فەرەنسا بێنەوە عێراق و دەست بە وەبەرهێنان بکەن لە بوارى وزەدا بەتایبەتیش لە بوارى نەوت. 

خاڵێکى تر کە فەرەنسا چاوى لێیەتى مووسڵە، ئاوەدانکردنەوەى مووسڵ، یەکێکە لە بەندەکانى ئەو لێتێگەیشتنەى کە لە دواى رووداوەکانى (16) ئۆکتۆبەر لە (2017)دا ئەنجامدراوە، کاتێ ماکرۆن، عەبادى بانهگێشتى کۆشکى ئێلیزێ کرد، لێکتێگەیشتنێکى لەگەڵ ئیمزاکرد، یەکێک لە خاڵەکان دووبارە ئاوەدانکردنەوەى مووسڵە کە بە نیسبەت فەرەنساوە زۆر گرنگە، وە ژمارەیەکى زۆرى فەرەنسى چاویان لەوەیە لە ڕێگەى کۆمەڵێک گرێبەست و لێکتێگەیشتنەوە لەگەڵ حکوومەتى عێراق، دووبارە بێنەوە بەشدار بن لە وەبەرهێنان و ئاوەدانکردنەوەى مووسڵ. ئەم دوو خاڵە بەنیسەت فەرەنساوە زۆر زۆر گرنگە، وە هەردوو خاڵەکە پەیوەندى بە هەرێمى کوردستانەوە هەیە، خاڵى ئاوەدانکردنەوەى ئەو ناوچانەى کە داعش وێرانى کردووە ڕاستەوخۆ پەیوەندى هەیە بە سنوورى هەرێمى کوردستانەوە، بۆیە زۆر گرنگە هەرێمى کوردستان قسەى جددى تێدا هەبێ، وە ئاگاى لە بەرژەوەندییەکانى فەرەنسا بێ، وە هەولێر بکات بە خاڵى وەرچەرخان بۆ ئەو پڕۆژە ئابوورییە گەورەییەى کە هەیەتى.

 لە مەسەلەى وزەش، کێشەى نێوان هەرێمى کوردستان و بەغدا تا ئێستا بەردەوامە، فەرەنسا دەیەوێ ڕۆڵەکى گرنگ بگێڕێت لە مەسەلەى نزیکردنەوەى هەولێر و بەغدا بەجۆرێک کەوا هەردووکیان چە هەولێر چە بەغدا عێراقییانە بیربکەنەوە، وە بەرژەوەندییەکانى عێراق لەسەرووى هەموو شتێکەوە دابنێین، فەرەنساش پاڵپشتیان دەکات بۆ ئەوەى لێکتێگەیشتنى زیاتر دروست بێت، لەم نێوەندەشدا بێگومان تۆتاڵ فەرەنسى هەیە لە بابەتەکەتدا، فەرەنسا بەلایەوە گرنگە هەولێر و بەغدا بکەن بە ڕێککەوتنێکى کۆنکریتى دەربارەى دۆسیەى وزە و نەوت لە عێراق.

ــ ئەگەر فەرەنسا وەبەرهێنانى خۆى لە کوردستان زیاتر بکات، حەساسییەتێک لەلایەن عێراقەوە دروست نابێ بەرامبەر هەرێمى کوردستان؟

هەڵمەت غەریب: بێگومان مەسەلەى هێزە پێکناکۆکەکان و ئەو هەموو دەوڵەتە زلهێزانە لە ناوچەکەدانە، دەیانەوێ بە جۆرێک لە جۆرەکان وەبەرهێنان بکەن، ئەمەیش جۆرێک لە حەساسیەت دروست دەکات، بەڵام بازاڕى عێراق و حکوومەتى عێراق و مستەفا کازمى و هەرێمى کوردستانیش نەیشاردۆتەوە، بازاڕى عێراق کراوەیە بۆ وەبەرهێنانى بیانى، واتە باشترین کۆمپانیاکان دەتوانن خزمەتى بازاڕەکە بکەن، وە لە ئێستاشدا عێراق و هەرێمى کوردستان زۆر پێویستیان بەوەیە کە کۆمپانیا بیانییەکان بە هەموو هێزى خۆیان بە پارە و سەرەوەتێکى بیانییەوە بێن خەریکى وەبەرهێنان بن لە عێراق دا، بازاڕى عێراق بازاڕێکى باشە بۆ هەموو دەوڵەتان و کۆمپانیاکان، فەرەنسییەکان لەگەڵ کۆتایی هاتنى ئازادکردنى مووسڵ یەکەمین دەوڵەت کە لێکتێگەیشتنى ئیمزاکرد بۆ وەبەرهێنان لە بوارى وزە و ئیعمار فەرەنسا بوو، واتە فەرەنسا خەونى لەمێژینەى هەیە، تا بگات بە وەبەرهێنانێکى ڕاستەقینە و سەرچاوەکانى وزە لە عێراق، وە دەشبینین هەنگاوە سەرەتاییەکان و ڕێککەوتنێکى زۆر گرنگ کراوە لەگەڵ کۆمپانیاى تۆتاڵى فەرەنسى دەیانەوێ فەرەنسییەکان ڕۆڵیان لە عێراقیشدا هەبێ نەک تەنها لە هەرێمى کوردستان، واتە فەرەنسا بە چاوێکى گەورەتر سەیرى وزە دەکات، دۆسیەى وزەى عێراق زۆر بەلایەوە گرنگە، نایەوێ گۆڕەپانەکە تەنها بۆ کۆمپانیا ئەمەریکى و رووسییەکان چۆڵ بکات، بەڵکو دەیەوێت فەرەنسا بە هەمانشێوە پشکى هەبێ لە وەبەرهێنان لە بوارى وزەدا.

ــ بە لەبەرچاوکرتنى ئەوەیەى وەک دەبینین لە عێراق تەنها حکوومەت نییە، بەڵکو لە دەرەوەى حکووومەتیش دەسەڵاتى بەهێز هەیە، زۆر ڕێککەوتن لە عێراق دەکرێ و جێبەجێ ناکرێن، ئەو ڕێککەوتنەى فەرەنسا دەیەوێت لەگەڵ فەرەنسا بیکات لە کورت ماوەدا جێبەجێ دەبن، ڕەوشى سیاسى و ئەمنى عێراق ئامادەیە بۆ جێبەجێکردنى ئەو ڕێککەوتنانە؟

هەڵمەت غەریب: یەکێک لە کێشە گەورەکانى حکوومەتى ئێستاى عێراق ئەوەیە کە هێزى نادەوڵەتى لە دەوڵەت بەهێزترە، هێزى ناحکوومى لە حکوومەت بەهێزترە، میلیشیاکان ڕۆڵەکى زۆر یەکلاییکەرەوەیان هەیە لە پڕۆسەى سیاسى و ئەمنى لە پڕۆسەى سەقامگیرى سیاسى لە عێراق دا، بۆیە بەڕاستى گرەوکردن لەسەر ئەوەى ڕێککەوتنێکى وڵاتان لەسەر حکوومەتى عێراق دەچێتە بوارى جێبەجێکردنەوە، بە بۆچوونى من ئەمە لە سەرەتاوە گرەوێکى دۆڕاوە ئەگەر بێتو تەقیمێکى دروست بکەین، بۆچى؟ چونکە وەک گوتم هێزى گەورەتر لە هێزى دەوڵەت لەناو عێراق دا حکووم دەکات، دەبینین میلیشیاکانى نزیک لە ئێران ڕۆژانە نمایشى هێزى خۆى دەکات، وە دەیەوێ ئەوە پیشان بدات، جگە لەوەى مستەفا کازمى پیاوێکى بێ دەسەڵاتە و بێ پشتوپەنایە، ئەو هێزەى دەوڵەت کە لەناوخۆییدا بەهێزە بریتییە لەو هێزە میلیشیا سەربازییانەى هەیە لە ناوچەکە.

بۆیە بە بۆچوونى من فەرەنسا هەتاوەکو ئێستا چە لە سووریا چە لبنان نەیستووە ڕاستەوخۆ ببێت بەبەشێک لە ململانێى نێوان ئێرانى – سعودى و خۆى بە لایەکییان بدات، بەڵکو بەردەوام ویستوویەتى جۆرێک لە هاوسەنگى لەگەڵ بەرژەوەندییەکانى ئێران لەگەڵ بەرژەوەندییەکانى سعودیى سوننەیە ڕابگرێت، لەوڕووەوە دەتوانم بڵێم تاڕادەیەکى زۆر باش سەرکەوتوو بووە و نەیهێشتووە لەسەر حیسابى بەرژەوەندییەکانى فەرەنسا خۆى بداتە پاڵى یەکێک لەو دوو میحوەرەى کە لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست دا هەیە، فەرەنسا درک بەوە دەکات لە ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەراست دوو میحوەرى گەورە هەیە، کە بەرژەوەندییەکانیان پێکیداداوە و خەریکى ململانێیەکى ئێجگار قووڵن لەسەر حیسابى گەلانى ناوچەکە، سیاسەتى دەرەوەى فەرەنسا زۆر باش لەوە تێگەیشتووە و دەیخوێنێتەوە.

بەڵام من پێموایە لە ئێستادا پێویستە حکوومەتى عێراقى بە جددى ئیش لەسەر وەدەرنانى هێزە میلیشیاییەکان بکات، کە سومعەى عێراقییان لەڕووى دیپلۆماسییەوە لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى زۆر لەکەدار کردووە، پێویست بەوە دەکات کە بڕیارەکانى حکوومەتى عێراقى بە شێوازێک بێ کە فیعلەن هەیبەتى دەوڵەتى عێراق وە سیاسەتى دەوڵەتى نیشتمانى بە جۆرێک لە جۆرەکان بگەڕێتەوە، تاوەکو کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى بتوانن تعامل لەگەڵ عێراق دا بکات. 

ــ لە ئێستادا میلیشیا هەر ماون، نەبوونى دەسەڵاتێکى کۆنکرێتى لە بەغدا کە حکوومەت بتوانێ قسەى پێ بکات، چى وایکردووە هەرێمى کورستان ڕاستەوخۆ ڕێککەوتن بکات لەگەڵ دەرەوە و وڵاتەکى وەکو فەرەنسا؟ 

هەڵمەت غەریب: بێگومان ئەم قەلەقیەى هەرێمى کوردستان دەربارەى ئەو بارودۆخەى لە عێراق دا دەگوزەرێ قەلەقیەکى ڕەوایە، دیار نییە نەخشەى سیاسى لە عێراق هەر ئەوها دەمێنێتەوە یان گۆڕانکارى بەسەردا دێت، ئایا ئەم هێزە میلیشیایانە هەروا باڵادەست دەبن بەسەر دامەزراوەکانى دەوڵەت یاخود نا، فەرەنسا بەلایەوە گرنگە تقویەى دامەزراوەکان بکرێ لە عێراق دا، لەبەر ئەوەى فەرەنسا خاوەنى کۆمەڵێک بنەماى گرنگى حکومڕانى و مەسەلەى مافى مرۆڤ بەلایەوە گرنگە عێراق ببێتە دەوڵەتێکى دامەزراوەیى، بەڵام لەم دۆخەى ئێستا عێراق تێیدایە و هێزە میلیشیاییەکان باڵادەستن، زۆر ئەستەمە فەرەنسا ئەو قەناعەت بە خۆى بێنێ کە لەڕێگەى میلیشیاوە مامەڵە لەگەڵ حکوومەتێک بکات کە میلیشیا تێیدا باڵادەست بێ، ئەمانە هەمووى کێشەیە، بۆیە بەلایەوە گرنگە ناوچەیەکى تاڕادەیەکى زۆر سەقامگیریى سیاسى و تەنانەت بازاڕێکى باشى ئابوورى لە ناوچەکە هەبێ، کە بریتییە لە هەرێمى کوردستان، وە ماکرۆنیش دەیەوێ هەرێمى کوردستان وەکو ناوچەیەکى ئارام پارێزگاریى لێبکات کە تێدا لەوێوە ئینتلاق بکات بۆ هەموو عێراق، هەم بەرژەوەندییە ئابوورییەکانى خۆى لە عێراق بپارێزێ وە هەم پارێزگاریش لە هەرێمى کوردستان بکات، چونکە بەلاى فەرەنساوە گرنگە ڕێز لە مافەکانى کورد بگیرێ و دەستوورى عێراق بگیرێ، کە بەشێکى زۆرى تەحقیقى ئامانجەکانى کوردى کردووە، هەموو ئەم خاڵانە بەلاى فەرەنسییەکانەوە گرنگە، لە هەموویشى گرنگتر، هەرێمى کوردستان و پاریس دەیانەوێ پارێزگاریى لە پەیوەندییە دوورودرێژە بکەن کە لە نێوانیاندا هەیە، کە لەسەر کۆمەڵێک بنەماى هاوبەش دروستبووە، ئەمە خاڵێکى زۆر گرنگە بە نیسبەت فەرەنسا و هەرێمى کوردستانیشەوە.

دواین شت کە لەم نێوەندەدا گرنگە، مەسەلەى یەکلاییکردنەوەى دۆسیەى وزەیە، من پێموایە دواى ئەو ڕێککەوتنەى حکوومەتى عێراق و تۆتاڵ ئیتر فەرەنسا بە هێزەوە، وە بەجۆرێکى تر دێتەوە ناو مەسەلەى وزە و نەوتى عێراقەوە، دەیەوێ هەر هیچ نەبێ ڕۆڵى نێوەندگیر یان ڕۆڵى هاندان بگێڕێ لە نێوان هەرێمى کوردستان و حکوومەتى عێراق، بۆ ئەوەى بە جۆرێک لە جۆرەکان بگەنە ڕێککەوتن لەسەر نەوت و گاز، هەروەها مەسەلەى کێشەى هەڵواسراوەکانى نێوان هەولێر و بەغدا، کە بەشێکى پەیوەندى هەیە بە وزەوە بە زووترین کات چارەسەر بکرێ.   

ــ لە ناو هەموو پرسانەى تۆ باستکرد، ئابوورى، سیاسى، ئەمنى، ئەو قەلەقیەى تۆ باستکرد کە هەیە، سەردانى نێچیرڤان بارزانى بۆ فەرەنسا کە ئەمڕۆ لەگەڵ ماکرۆن کۆدەبێتەوە، چە کاریگەرییەکى دەبێ لەسەر کەمکردنەوەى ئەو قەلەقیە بەتایبەت هەرێمى کوردستان؟ 

هەڵمەت غەریب: بێگومان جەنابى سەرۆکى هەرێمى کوردستان وەکو ڕزگارکەرى دیپلۆماسیەتى هەرێمى کوردستان لە دواى رووداوەکانى (16) ئۆکتۆبەرى (2017)وە دەرکەوت لەگەڵ سەرۆک ماکرۆن، کە ئەویش بە هەمانشێوە ڕۆڵەکى زۆر کاریگەرى بینى لە هەڵگرتنى ئەو ئابلۆقە دیپلۆماسیەى کە لەسەر هەرێمى کوردستان هەبوو، بێگومان سەردانى کاک نێچیرڤان بارزانى بۆ پاریس دەتوانێ بەشێکى زۆر لەو دۆسیانە یەکلایى بکاتەوە، وە سەردانەکە سەردانێکى دیپلۆماسى باڵایە و دۆستانەشە، نانخواردنى  تێدایە و دانیشتنى دوورودرێژى تێدایە، ئەم دانیشتن و نانخواردنە زۆر گرنگە، کە بە ئیسرحاتى خۆیان و زۆر بە مێشکێکى کراوە، بە دۆسیەکى کراوە گفتوگۆ بکەن، وە خاڵ لەسەر هەموو ئەو کێشانە دابنێن کە بە نیسبەت هەردوولاوە گرنگن چارەسەر بکرێن، هەروەها کاتێکى زۆرتریان لەبەردستدایە بۆ گفتوگۆى جددى، عادەتەن هەندێ دانیشتن و دیدارى دیپلۆماسى کورتخایەنە کە هەردوو سەرۆک ناتوانن بە ئاسانى بە موددەیەکى زەمەنى (20) دەقیقەیى یان نیو کاتژمێرى هەموو ئەو بابەتانەى کە جێگەى بایەخى هەردوولایە باسى بکەن، بەڵام دیدارێکى زیاد لە سەعاتى، وە پێکەوە نانخواردن و دانیشتنێکى دوورورێژى ئاوا دەرفەت دەرەخسێنى بۆ هەردوولا کە هەردوو سەرۆک بە تەواوەتى هەموو دۆسیەکان بخەنە بەردەستى یەکترى و گفتوگۆى جددى لەبارەوە بکرێ، نەک بۆ تیمى تر لێبگەڕێن، عادەتەن دیدارى لوتکە قسەى کەمتر تێدا دەکرێ، وە لیژنە وزارییەکان بەجێدەهێڵێدرێ، بەڵام ئەم دیدارەى ماکرۆن و نێچیرڤان بارزانى دیدارێکى لوتکەیە کە تێیدا هەردوولا خۆیان تاوتوێى ئەو دۆسیانە بکەن، کە بەنیسبەت فەرەنسا و هەرێمى کوردستانەوە گرنگە.

بۆیە دەتوانم بڵێم ئەمە لەڕووى دیپلۆماسییەوە یەکێکە لە تۆپى دیپلۆماسییەتى کورستاندایە، کە لەدواى (2005)وە تا ئێستا نەبووە سەرۆکى هەرێمى کوردستان بەو دوورودرێژیە لە ناو کۆشکى ئێلیزێ و بەو کاتە زۆرەوە پێکەوە گفتوگۆ بکەن دەربارەى دۆسییەکانى نێوان هەردوولایان، بۆیە من پێموایە فەرەنسا و هەرێمى کوردستان هەردوو سەرۆک بەشێکى گرنگى لەو دۆسیانە دڵنیام ئەمڕۆ یەکلایى دەکەنەوە، لەبەر ئەوەى جۆرێک لە نزیکبوونەوە لە نێوان هەردوو سەرۆک دا هەیە، ئەمەیش کاریگەرى خۆى هەیە، وە دەتوانێ بە رۆحێکى کراوە و باشتر دۆسییەکانى نێوانیان تاوتوێ بکەن، وە زۆرترین دەرفەت بەرەخسێندرێ بەوەى کە خۆیان قسەیان تێدا هەبێى و گوێ بۆ یەکترى بگرن، لەوەى نەک کارەکان بۆ لیژنەکانى وزارى و وەزیرەکان لێبگەڕێن تا ئەوان قسەى لەسەر بکەن، بۆیە من پێموایە ئەمە دیدارى لوتکەیە و دیدارێکى زۆر زۆر گرنگە، وە دەتوانێ زۆر دۆسیەى نێوان هەولێر و بەغدا، کە فەرەنسا دەیەوێ ڕۆڵى تێدا بگێڕێ دەتوانێ یەکلایى بکاتەوە و کاریگەرییەکى زۆر ئەرێنى هەبێ لەسەر پەیوەندییەکانى هەولێر بو بەغدا، جگە لەوە کاریگەرى دەبێ لەسەر فراوانبوونى پەیوەندییەکانى هەولێر و پاریس، کە بەلاى ماکرۆنەوە لە قۆناغى پۆست داعشە، ئەمەش زۆر گرنگە و فەرامۆشى بارى ئابوورى و بەرژەوندییەکانى فەرەنسا نەکات.   

ــ ئەو لوتکەیەى تۆ باستکرد کە پێشبینى دەکرێ چەندین خاڵى گرنگ لە نێوان نێچیرڤان بارزانى و ماکرۆن باس دەکرێت، ئەگەر ئەم لوتکە گرنگە بهێندرێتە عێراق و هەرێمى کوردستان، ئەو سیناریۆیەى کە دەڵێن فەرەنسا دەیەوێ بە هێزەوە بگەڕێتەوە، ئەگەرى ئەوەى هەیە فەرەنسا ئەو سیناریۆیە هەیەتى شوێنى ئەمەریکا بگرێتەوە لە عێراق؟

هەڵمەت غەریب: فەرەنسا بە دواى ئەوەیە نییە کە شوێنى ئەمەریکا بگرێتەوە لە ناوچەکە و عێراقیشدا، فەرەنسا نایەوێت ببێت بە بەشێک لە ململانێ و ئەجنداى هیچ یەکێک لە دەوڵەتان، فەرەنسا بە تایبەتى خودى ماکرۆن دەتوانم بڵیم لەسەر سیاسەتەکانى جەنەراڵ دیگۆڵ و فرانسۆ میتران دەڕوات، کە نایەوێت ببێت بە بەشێک لە پاشکۆیەتى ئەمەریکا، ماکرۆن تێڕوانینى دەربارەى بەرژەوەندییەکانى فەرەنسا هاوشێوەى بەرژەوەندییەمانى میتران و جەنەراڵ دیگۆڵە، نایەوێ ببێت بە بەشێک لە سیاسەتى هیچ یەکێک لە دەوڵەتانى ئەوروپا و تەنانەت ئەمەریکاش، بەڵکو بە چاوێکى ئابوورییانەى فەرەنسیانە سەیرى بەرژەوەندییەکانى خۆى دەکات، نەک بەدواى جێگرەوەى وڵاتانى تر دا بێت.

 فەرەنسا دەتوانێ تەرویجیش بکات یان نێوەندگیرى بکات بۆ فرۆشتنى نەوتى کوردستان لەبازاڕەکانى جیهاندا و ببێتە هۆى کرانەوەى دەرگا دیپلۆماسییەکانى جیهان بەڕووى هەرێمى کوردستان دا.

بۆیە من پێموایە ڕۆڵى کاریگەرى زیاترى فەرەنسا لە عێراق پەیوەندى بەوە هەیە کە بازاڕى عێراق تا چە ئاستێک کراوەیە بۆ هەموو دەوڵەتان، بۆ ئەوەى وەبەرهێنانى تێدا بکەن، فەرەنسا دەیەوێ لەوڕووەوە ڕۆڵى خۆى بگێڕێ، وە بە درێژایى مێژوو فەرەنسا لەم ناوچەیە رۆڵى هەبووە، یانى ئەگەر تەماشا بکەین یەکەمین تەدەخولى ئینسانى لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست و لە دونیاشدا کرابێ لە ڕێگەى پڕۆژەیەکى فەرەنسییەوە بووە بۆ دەستوپێبەستنى ڕژێمى سەددام حسێن لە (1991) کە ناوچەى ئارامى لێکەوتەوە، یانى فەرەنسا عومقێکى مێژوویى هەیە لەم ناوچەیە، هەروا بە ئاسانى بوونى نییە لە ناوچەکە و عێراق دا، بۆیە فەرەنسا بە دواى جێگرەوەى ئەمەریکا نییە، فەرەنسا بە دواى بەرژەوەندییەکانى خۆیى و پاراستنى بەرژەوەندییە ئابوورییەکانى خۆیەتى لە ناوچەکەدا، کە ئێستا بە دەرفەتى دەزانێ دواى ئەوەى بەشدارییەکى کاراى لە شەڕى داعش کرد، مافى ئەوەى هەیە بەشدار بێت لە بوژانەوەى عێراق.

ــ لەو تموحەى فەرەنسا هەیەتى لە عێراق و هەرێمى کوردستان، هەرێمى کوردستان دەتوانێ چە شتێک بۆ خۆى بەدەست بهێنى لەبەرژەوەندى خۆى بەکاریبهێنى، واتە هەم پەیوەندى خۆى لەگەڵ فەرەنسا بپارێز هەمیش شتێک بەدەست بهێنى؟

هەڵمەت غەریب: بێگومان یەکێک لە بابەتە دیپلۆماسییە دوولایەنەکانى نێوان وڵاتان، مەسەلەى پاراستنى بەرژەوەندى هاوبەشە، هەرێمى کوردستان و فەرەنسا زۆر بەرژەوەندى هاوبەشیان پێکەوە هەیە، یەکێک لەوانە پارێزگاریکردنە لە بەرژەوەندییەکانى فەرەنسایە لە ناوچەکە، وەکو گوتم بوونى هەولێر بە خاڵى ئینتلاقى بەرژەوەندییەکانى فەرەنسا ئەمە خاڵێکى زۆر گرنگە، وە بەنیسبەت هەرێمى کوردستانیشەوە بەرژەوەندى هەیە کە فەرەنسا دەتوانێ ڕۆڵى کاریگەر بگێڕێ لە دەرهێنانى هەرێمى کوردستان بە جۆرێک لە جۆرەکان، کە هەتاوەکو ئێستاش مامەڵەى دیپلۆماسى وەکو پێش رووداوەکانى (16) ئۆکتۆبەر لەگەڵ ناکرێ، هەروەها فەرەنسا دەتوانێ تەرویجیش بکات یان نێوەندگیرى بکات بۆ فرۆشتنى نەوتى هەرێمى کوردستان لەبازاڕەکانى جیهاندا، وە بۆ کرانەوەى زیاترى هەرێمى کوردستان بۆ دەرگا دیپلۆماسییەکانى جیهان لە ڕێگەى فەرەنساوە، وەکو چۆن لە (1991) ڕۆڵەکى زۆر گرنگى گێڕا لە دۆزى کورد لە ناساندنى بە دونیادا، لەم ڕووەشەوە هەرێمى کوردستان بەرژەوەندى هەیە، من پێشموایە بە دوورى نازانم کە لە داهاتووێکى نزیکدا فەرەنسییەکان بیر لە بنکەیەى سەربازییش بکەنەوە لە ناوچەکە و هەرێمى کوردستان، کە بە جۆرێک لەجۆرەکان ئەمە دەستکەوتێکى ئێجگار گەورەیە بۆ پارێزگاری لە هەرێمى کوردستان و کیانى هەرێمى کوردستان، وە پاراستنى هەرێمى کوردستان و بەشێکى عێراقیش لە هەندێ مەترسى گرووپە تیرۆریستییەکان. 

سەرچاوە: رووداو