Nuce Logo

وەرگێرانى: ئيسماعيل تەها

جاڕسكردنى زياترى رووسيا هێزەكانى هاوپەيمانان دەخاتە مەترسييەوە، بۆيە پێويستە رۆژئاوا بيسەلمێنێت، كە بژاردەى سەربازيى و سياسيى ديكەى لە سووريا لەبەردەستە، لە رۆژانى  (23 و 26 ) مانگى رابردوو فڕۆكە سەربازييەكانى رووسيا چەند بۆمبێكيان بەسەر دوو فڕۆكەى بێفڕۆكەوانى ئەمەريكى لە جۆرى (MQ9 ريبر) لە رۆژهەڵاتى سووريا تەقاند، ئەوەش بووە هۆى زيانگەياندن بەو دوو فڕۆكە.

ئەو دوو رووداوە لە دواى بەريەكەوتنەكانى (16) مانگى رابردوو بوو كە فڕۆكەيەى جەنگى رووسى لە جۆرى (سۆ35) لە مەودايەكى زۆر نزيك لە هێليكۆپتەرێكى جۆرى (MC 12)ى ئەمەريكى مانۆڕى سەربازيى ئەنجام دا، بە جۆرێك دواى فڕينى فڕۆكە رووسيە تۆزەكەى تواناى تيمى بەگەڕخستنى فڕركەكەى خستە مەترسييەوە.

بەگوێرەى راگەيێندراوى سوپاى ئەمەريكا تەنيا لە مانگى رابردوو رووسەكان لە سووريا هەشت جار گێچەڵى سەربازيان بە سەربازى وڵاتەكەى كردووە، ئاڵۆزييەكانى نێوانيان گەيشتۆتە ئاستێك ڤلاديمێر پووتين، سەرۆكى رووسيا لە (30) مانگى رابردوو بە ئاژانسى هەواڵى رووسى (تاس) رايگەياندووە، رووسيا بۆ هەر سيناريۆيەك ئامادەيە، بەڵام بەريەكەوتنى راستەوخۆى سەربازيى لەگەڵ ئەمەريكا ناوێت، ئەو دۆسيەشى رەوانەى ليژنەى هەڵوەشاندنەوەى بەريەكەوتنى سەبازى نێوان واشنتن و مۆسكۆ لە سووريا كردووە.

ئەو رووداوانە بە نوێترين رووداوى ئەو زنجيرە ئاماژە دادەندرێت، كە ئاڵۆزيى ئاسۆيى نێوان ئەمەريكا و رووسيا لە ئۆكرايناوە گوازراوەتەوە بۆ سووريا، بەڵگەى راستووخۆش ئەوەيەلە مانگى رابردوو فڕۆكەى رووسييە زيانى بە فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانى ئەمەريكا گەياندووە.

رووداوەكانى مانگى رابردوو راستەوخۆ دواى هێرشەكانى سەرۆكى رووسيا بوو بۆ سەر هێزەكانى ڤاگنەر لە وڵاتەكەى بوو، كە راپۆرتى چالاكييەكان لە سووريا بۆ وەزارەتى بەرگرى رووسى دەستى بەسەر داگيراوە، لە كاتێكدا ساڵى رابردوو بەريەكەوتنێكى كەم لەنێوان هێزەكانى ئەمەريكا و رووسيا لە سووريا هەبوو، بەڵام لەم دواييە لە چەند شوێنێك دەستى پێكردووە، كاتێك فڕۆكە رووسيەكان لە ماوەى مانگێك زياتر (25) ئاسمانى هێزەكانى ئەمەريكايان لە ناوچەى تەنەف بەزاندووە.

لە (2015) كاتێك هێزەكانى رووسيا هاتنە سووريا بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو كێشانە بە سەركەوتوويى هێڵێكى گەرمى سەربازى نێوان هێزەكانى ئەمەريكا رووسيا هەبوو تاوەكوو ناكۆكييەكان بە سەركەوتوويى لە رێگەى ئەو هێڵانە چارەسەر بكەن، بەڵام بەگوێرەى هەندێك راپۆڕت لەبەر خراپى ئەو دۆخەى ئێستا، لە مانگى ئەيلوولى ساڵى رابردووەوە پەيوەندييەكانى نێوان رووسيا و ئەمەريكا لە سوورياش پچڕاوە. 

هەروەك چاوەڕوان دەكرا، بەرپرسانى رووسيا پێيان وايە لە راستيدا ئەوە ئەمەريكايە ئاڵۆزييەكان درووست دەكات، لە تەنەف مەشق بە ئەندامانى رێكخراوى تيرۆرستى داعش دەكات، بەگوێرەى ئۆليگ گرينۆڤ، جێگرى سەرۆكى ناوەندى رووسيا بۆ ئاشتەوايى نێوان لايەنە شەڕەكەرەكانى سووريا لە (29 )ى مانگى رابردوو رايگەياند، لە ماوەى ئەمساڵ فڕۆكەكانى هاوپەيمانان (23) جار لە مەدواى زۆر نزيك مەترسييان خستۆتە سەر هێزە ئاسمانييەكانى وڵاتەكەمان. 

لەو ژمارەيە (11) رووداو فڕۆكەكانى رووسيا تووشى سيستەمى ئاڕاستەكردنى چەك بووينە، كە راستەوخۆ دەبێتە هۆى بەگەڕخستنى سيستەمى بەرگرى سەرپشتى فڕۆكە و تەقەكردن بەرەو ئامانجى رووناكى درۆينە، لەوانەش دوو رووداوى لەو شێوە لە مانگى نيسان، روداوێك لە مانگى ئادار، چوار رووداو لە مانگى حوزەيران، پێنج رووداو لە مانگى تەمووز بوو. 

چى بووە هۆى ئەوەى لەگەڵ زيادبوونى زيانەكان رووسيا لە جەنگى ئۆكراينا، مۆسكۆ بڕياڕى ئاڵۆزى پەيوەندييەكانى لەگەڵ ئەمەريكا لە سووريا بدات؟ لە مانگى حوزەيرانى ساڵى رابردوو ژەنەڕاڵ مايكل كۆريلا بە گەڕانەوەى ژەنەڕاڵ ئەليكسەندەرچايكۆ،  فەرماندەى هێزى رووسيا بۆ سووريا  هەڵوێستى سەربازيى رووسياى بەبەهێز ناوبرد، بەڵام چۆن خوێندنەوە بۆ پڕۆسەكانى بڕيارى ئەو دواييە لە مۆسكۆ بدەيەين، بە هەمان شێوە راپۆرتەكان باس لە زيادبوونى هاوكارى نێوان گرووپەكانى نزيك لە مۆسكۆ و تاران و ديمەشق لە سووريا دەكەن؟ 

بڕيارە سياسيەكانى ئەمەريكا ئەنجامى پێچەوانەيان هەيە

بە دڵنياييەوە بڕيارە سياسييەكانى ئەمەريكا بەرانبەر سووريا لە چوارچێوەى سياسى لەو وڵاتە گۆڕاوە، رۆڵى هاوكارى نەديووە، لەدواى بوومەلەرزەكەى شەشى شوباتى ئەمساڵ بە درێژايى سنوورەكانى توركيا و سووريا وەزارەتى گەنجينەى ئەمەريكا مۆڵەتى گشتى (23)ى دەركرد، كە رێگە بە مامەڵەكردن بە دياريكراويش بۆ هاوكارى زيانلێكەوتووان بەگوێرەى سزاكانى ئێستاى ئەمەريكا لەسەر سووريا دەكات.

ئەوەش لە كاتێدا ئەو مۆڵەتە بە پاساوە لە سايەى ئەو وێرانكارييە و پێداويستييە مرۆييەكان بوو لە سووريا، داڕشتنەوەى بە شێوەيەكى تايبەت فراوانتر بوو. 

هيچ پێناسيەكى فۆڕمى بەدەمەوەچوونى بوومەلەرزەكانى لەخۆى نەگربوو، رێگەشى دابوو مامەڵە لەگەڵ حكومەتى سووريا بكرێت، كە بە رژێمى بەشار ئەسەد ناسراوە، ئەو هەموو تاوانە دڕندانەى ئەنجام دابوو، لەبرى ئەوەى رێڕەوەكە وەك پێشوو ماوەى كرانەوەى سێ مانگ، بەڵام دوور لە هەر دژايەتيەك رێڕەوى هاوكارييەكان بۆ ماوەى شەش مانگ كرايەوە. 

سياسەتى ئەمەريكا بە فەرمى دژى ئاساييكردنەوەى پەيوەندييەكانە لەگەڵ حكومەتى بەشار ئەسەد، بەڵام هاوپەيمانە ناوچەييەكانى ئەمەريكا پێيان وايە، ئەو رێگەدانانە مۆڵەتە بۆ ئاساييكردنەوەى پەيوەندييەكان لەگەڵ رژێمى بەشار ئەسەد، هەر ئەوەش بووە هۆى بانگهێشتكردنەوەى حكومەتى سووريا بۆ كۆمكارى وڵاتانى عەرەبى لە مانگى ئايارى ئەمساڵ لە جەددە.

 لە سايەى ئەو پێشوازييەى بەشار ئەسەد لەكاتى گەڕانەوەى بۆ كۆمكارى وڵاتانى عەرەبى پڕۆژەى رووسيا بۆ نزيكخستنەوەى ديمەشق و ئەنقەرە لە يەكترى وەك پرسێكى كراوە مايەوە، بەڵام مۆسكۆ مۆڵەتى كرانەوەى سنوورەكانى راستەوخۆ وەك رێگەدان بە هاوپەيمانەكانى ئەمەريكا بۆ كردنەوەى پەيوەندييەكان لەگەڵ ئەسەد شرۆڤە نەكرد، بەڵكوو وەك نوێنترين ئاماژەى ئەمەريكاى شرۆڤەى كرد كە زۆر بايەخ بە سياسەتەكانى بەرانبەر سووريا نادات، لە هەمان كاتيش پێى وابوو كاتى دەركردنى هێزەكانى ئەمەريكا لە سووريا هاتووە، هەروەك لە مانگى رابردوو رووسيا مافى ڤيتۆى دژ بە هەر بڕيارێكى ئەنجوومەنى ئاسايشى نێودەوڵەتى بۆ بەردەواميدان بە رێگەدان بە هاوكارييە مرۆييەكان لە رێگەى سنوورەكانەوە بۆ ناو خاكى سوورى بەكارهێنا.

ئەو لێدوانانەى ئەم دواييەى ئەمەريكا كە راگەياند، هەرگيز سووريا بەجێناهێڵين، لە پاڵ هەڕەشەكانى سووريا بە ئاڵۆزكردنى دۆخى رۆژهەڵاتى سووريا، بۆ وەڵامدانەوەى مۆسكۆ بەس نييە، كە لە كاتێكدا كردەى سەربازى باشترين رێگەيە بۆ ئاراستەكردنى پەيامەكان بۆ مۆسكۆ، بەڵام ئەو رێگەيەش پڕە لە مەترسى، كە لەوانەيە هەندێك جار كۆشكى سپى خۆپارێزييە بەردەوامەكانى بە تيشكخستنە سەر زيانگەياندنى رووسيا بە دوو فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەى هەفتەى رابردوو شرۆڤە بكات.

باشترين رێگە بۆ وەڵامدانەوەى مۆسكۆ لە سووريا 

 باشترين رێگە بۆ وەڵامدانەوەى بۆ مۆسكۆ بۆ رێگرى لە ئاڵۆزيييەكانى سووريا بريتى لە گۆڕينى رێرەوى سياسى لەو وڵاتە، لە سەر واشنتن پێويستە بە كردار بيسەلمێنێت نەك بە گوفتار، كە دژ بە بريكارەكانى كرملينە لە ديمەشق.

ئەو دەرفەتەى لەبەردەستيەتى دەتوانێت ئەو مۆڵەتە گشتييەى ئەمساڵى پێ درێژبكاتەوە، كە بڕيارە لەم مانگە كۆتايى پێبێت، ئەوەش لە كاتێكدايە جۆرێك لە سووككردنى سزاكان تا ئێستا بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو وێرانكارييەى تووشى  باكوورى رۆژهەڵاتى سووريا بوو گونجاوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش پێويستە ئيدارەى ئەمەريكا ئەو دەرفەتە تايبەتيانەى كە پێشتر هەبووە وەك دەرفەتى گشتى و دەسەڵاتى لێخۆشبوون لە سزا سەپێندراوەكان بە گوێرەى (ياساى قەيسەر) بەكاربهێنێت، كار لەسەر بانكەكان بكات، بە تايبەت ئەو مامەڵانەى لە سووريا رێگەپێدراوە، كار لەسەر رێگە دان بە گەيشتنى هاوكارييە مرۆييە راستەقينەكان بكات، ئەگەر ئەو مۆڵەتە دووبارە درێژكرايەوە پێويستە وادەكەى بكرێتە سێ مانگ، هەروەها پێويستە زاراوەى (بەدەمەوە چوونى بوومەلەرزەكان) بە روونى ديارى بكرێت، كۆتايى بە مامەڵەكردن لەگەڵ دەسەڵاتى بەشار ئەسەد بهێنێت، ئەوەش وەڵامێكى گونجاو دەبێت بۆ بڕيارى رەتكردنەوەى گەيشتنى هاوكارييەكان لە خاڵى سنوورى، هەروەها دەبێت واشنتن پلانێكى جێگرەوەى گونجاو بۆ ماڵەكردن لەگەڵ رێكخراوە مرۆييە ناحكومييەكان لەو ناوچانەى ژێر دەسەڵاتى بەشار ئەسەد ئامادە بكات، چونكە رووسيا بە هەڵكشانى لەو ناوچانە هێزەكانى ئەمەريكا و هاوبەشەكانى دەخاتە مەترسييەوە، لەكۆتايش لەپێناو ئاشتى ئۆكراينا بەشدارى لە دانوستاندنەكان ناكات، تەنيا لە رێگەيەوە نەيێت كە واشنتن وڵاتانى رۆژاوا بژاردەى سياسى و سەربازى تريان لە سووريا هەيە.

سەرچاوە: پەيمانگەى واشنتن