Nuce Logo

پسپۆڕێکى زانستە سیاسییەکان لە بارەى سەردانییەکەى نێچیرڤان بارزانى سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ کۆشکى ئێلێزێ دەڵێت، دەکرێت لەسەر چەندین ئاستەوە قسە لەسەر سەردانییە بکرێت، یەکێکیان نیشانەوەى ئەوەیە کە بابەتى زۆر گرنگ گفتوگۆى بابەتیانە لەم بارەیەوە دەکرێ، بابەتى ئەوتۆ کە خاوەن بەهاى ستراتیژین، هەر لەسەر ئاستى عێراق هەم لەسەر ئاستى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست.

د. عومەر نوورەدین، پسپۆڕى زانستە سیاسییەکان و مامۆستاى زانکۆ، لە رووماڵى هەواڵەکانى رووداو لە (30-3-2021)دا، لەسەر هۆکارەکانى بانگهێشتکردنى نێچیرڤان بارزانى بۆ فەرەنسا لەلایەن سەرۆک ئیمانوێل ماکرۆن، لەم ساتەوەختەدا پێیوایە پەیوەندى بە کارەکتەرى سیاسى نێچیرڤان بارزانییەوە هەیە و وەک خۆى دەڵێت، پەیوەندیى بە جانبى کارەکتەرە سیاسیەکانەوە هەیە، هەمیشە ئەو دەوڵەتمەدار و سیاسەتمەدارانى لە دیدارى لەم شێوەیەدا زیاتر بەیەکەوە قسە دەکەن، نیشانەى بوونى متمانە و ڕازیی بوونە لە یەکترى لە ڕوانگەى بیرکردنەوە و لێکدانەوەى هەڵوێستەکان، من پێموایە درێژکردنەوەى کاتەکە و بەردەوامبوونى گفتوگۆکانیان زیاتر پەیوەندى بەوە هەیە، هەم ئەزموونێکیان لەگەڵ یەکتر هەیە، کە گەیشتۆتە ڕادەى ئەوەى لەڕووى دەروونیشەوە متمانەیەکى تایبەتیان لە نێوانیاندا هەیە، هەروها ڕوانگەیان هاوبەشە و بۆچوونیان لە یەکترى نزیکە، لەڕابردوودا هاوهەڵوێست و پەیوەندییەکەیان بۆتە هۆى ئەوەى کە پەرەسەندن لە پەیوەندییەکاندا هەبێت بە شێوەیەک، کە لە بەرژەوەندى ڕەواى هەم هەرێمى کوردستان هەم عێراق و دەوڵەت و گەلى فەرەنسا کەوتبێتەوە.

نێچیرڤان بارزانى دواى تەواو بوونى کۆبوونەوەى لوتکە لە کۆشکى ئێلیزێ لە تویتێکدا ئیمانوێل ماکرۆنى جارێک بە بەهاوڕێ جارێ بە سەرۆک ناوبرد، بەبۆچوونى د. عومەر نوورەدینى، ئەم هاوڕێیەتییە لە سیاسەتى نێودەوڵەتى و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا لە نێوان سەرۆکەکاندا وا بە ئاسانى دروست نابێ، کۆمەڵیک فاکتەر هەن کە وا دەکات، بگاتە ڕادەیەک کە یەکترى بە هاوڕێ ناوزەند بکەن.

دەقى دیمانەى د. عومەر نوورەدینى، پسپۆڕى زانستە سیاسییەکان و مامۆستاى زانکۆ:

ــ وەکو بینیمان پێشوازییەکى گەرموگوڕ لە سەرۆکى هەرێمى کوردستان کرا، هەروەها بڕیار وابوو کۆبوونەوەکە کاتژمێر (3:45) خولەک کۆتایى پێبێت، بەڵام ئێستا کاتژمێر (4:12) خولەکە هێشتا کۆتایى نەهاتووە، ئەمە لە بوارى دیپلۆماسى چى دەگەیەیێنێ؟ ئایا ئەوە دەگەیێنێت کە گفتوگۆکان ئەوەندە چڕ و گرنگن کە بەمجۆرە درێژە بکێشێت؟

د. عومەر نوورەدین: ئەوەى کە پەیوەندی بە لایەنى کات و درێژکردنەوەى کاتەوە هەیە، دەکرێت لەسەر چەندین ئاستەوە قسەى لەسەر بکرێت، یەکێکیان نیشانەوەى ئەوەیە کە بابەتى زۆر گرنگ گفتوگۆى بابەتیانەى لە بارەیەوە دەکرێ، بابەتى ئەوتۆ کە خاوەن بەهاى ستراتیژین، هەر لەسەر ئاستى عێراق هەم لەسەر ئاستى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست، بۆیە بابەتەکان ساخکردنەوەیە و گەیشتنە بە بۆچوونى هاوبەش، قسەکردن لەسەر ئەوەى کە چۆن مامەڵە لەگەڵ بابەتەکان بکرێ و ئەو رووداو و پێشهاتانەى لێیان کەوتۆتەوە و لێیان دەکەوێتەوە، واتە لە ئاستێکەوە نیشانەیە بۆ گرنگى ئەو بابەتانەى کە بەیەکەوە باسى دەکەن.

دیوێکى ترى پەیوەندیى بە جانبى کارەکتەرە سیاسیەکانەوە هەیە، هەمیشە ئەو دەوڵەتمەدار و سیاسەتمەدارانى لە دیدارى لەم شێوەیەدا زیاتر بەیەکەوە قسە دەکەن و کات بەیەکەوە بەڕێدەکەن، نیشانەى بوونى متمانە و جۆرێک لە ئاسوودەیییە، لە هەڵسوکەوتکردنیان دیارە نیشانەى ڕازیی بوونە لە یەکترى لە ڕوانگەى بیرکردنەوە و لێکدانەوەى هەڵوێستەکان. من پێموایە درێژکردنەوەى کاتەکە و بەردەوامبوونى گفتوگۆکان کە دەبوو تا ئێستاى کۆتایى پێبەهاتبایە، بەڵام هەر بەردەوامە، زیاتر پەیوەندى بەوە هەیە، هەم هەردوو بەڕێزان ئەزموونێکیان لەگەڵ یەکتر هەیە، کە گەیشتۆتە ڕادەى ئەوەى لەڕووى دەروونیشەوە متمانەیەکى تایبەتیان لە نێواندا هەیە و ئاسوودەن لەگەڵ یەکتر، ڕوانگەى هاوبەشیان هەیە و بۆچوونیان لە یەکترى نزیکە، لەڕابردوودا هاوهەڵوێستن و پەیوەندییەکانیان بۆتە هۆى ئەوەى کە پەرەسەند لە پەیوەندییەکاندا هەبێت بە شێوەیەک، کە لە بەرژەوەندى ڕەواى هەم هەرێمى کوردستان هەم عێراق و دەوڵەت و گەلى فەرەنسا کەوتبێتەوە.

تێڕوانینى فەرەنسا لەسەردەمى سەرۆک ماکرۆن ئەوەیە کە لە عێراق دا دوو قەوارەى سیاسى هەیە، یەکێکیان  حکوومەتى فیدراڵە ئەویتریشان قەوارەى سیاسى هەرێمى کوردستانە، هەردووکیان تەواوکەرى یەکترین و هێز بەیەکترى ببەخشن، نەک لە ململانێیەکى ئەتۆدابن یەکترى لاواز بکەن.

واتە ئەم پەیوەندییانەى کە لەڕابردوودا هەبووە، لێکەوتە و دەرەنجامى باشى لەگەڵ خۆى هێناوە، هەروەها ئاماژەشە بۆ گرنگى و بایەخى ئەو بابەتانەى کە بەیەکەوە باسى دەکەن.

ــ سەردانییەکەى ئێستاى نێچیرڤان بارزانى سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ فەرەنسا، لەکاتێکدایە کە دۆخى عێراق وەکو دەیبینین ململانێ و مشتومڕێکى زۆرى لەسەرە، بۆ نموونە پڕۆژەیاساى بودجە، چەندین کۆبوونەوەى لەسەر کراوە تاوەکو ئێستاش داهاتووى ئەم پڕۆژەیاسایە ناروونە، ئەم سەردانییەى نێچیرڤان بارزانى بۆ پاریس لەم کاتەدا و کۆبوونەوەى لەگەڵ سەرۆک کۆمارى فەرەنسا، دەتوانێ چە کاریگەرییەک لەسەر دۆخى عێراق و هەرێمى کوردستان هەبێت؟

د. عومەر نوورەدین: ساڵى رابردوو کە سەرۆک ماکرۆن هات بۆ بەغدا و لەوێ کە داوایکرد جەنابى سەرۆکى هەرێم بچێت، تاوەکو لەوێ بەیەکەوە گفتوگۆ بکەن و دیداریان لەوێ هەبوو، لەو دیدارە گووتنێکى زۆر ستراتیژى کردبوو، ئەویش ئەوەیە کە فەرەنسا و سەرۆک ماکرۆن گوزارشتیان لەوە کردووە یان باسى ئەوەیان کردووە، کە خەریکە سەقامگیرى هەرێمى لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست لەباردەچێت، بۆیە لە ڕەوانگەى هەستکردن بەم هەڕەشەیە ئەوکات ئەم گفتوگۆیانەى لەگەڵ جەنابى کاک نێچیرڤان بارزانى کردبوو، چونکە ئەوان ئەم تێڕوانینەیان هەیە، کە سەقامگیرى عێراق لەڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستیش دا، ئێستا هەرێمى کوردستان کارەکتەرێکە ڕۆڵى ئیجابى بینیووە، ئێستاش دەتوانێ ڕۆڵى ئیجابی ببینێ.

 ئەم ئەکتەرە خاوەن چەندین سەرچاوەى ئەتۆیە کە لە مامەڵە لەگەڵ هەڵوێستەکان و رووبەڕووبوونەوەى کێشەکان، لەکارکردن بۆ هێنانەدى ئامانجەکان هێز و کاریگەرى هەیە، ئەم کاریگەریى نواندنە حیساب بۆکراوە، لەوێشەوە خۆشى بە شەخسى وەک دەبینین لەو کاتەوەى بانگهێشتى جەنابى سەرۆکى هەرێم دەکات، بۆ ئەم دیدارەى کە ئێستا ئێمەى قسەى لەسەر دەکەین، دواى دیدارەى بەغداش دەبینین هەندێ جووڵەى دیپلۆماسى گەورەى سەرۆکى هەرێم هەبووە، لەسەر ئاستى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست بە تایبەتیش سەردانى بۆ تورکیا و کۆبوونەوەى لەگەڵ سەرۆک کۆمارى تورکیا، دەمەوێ ئەوەش بڵیم کە سەرۆک ماکرۆن یەکێکە لەو سەرۆکانەى کە لە سیاسەتى دەرەوەدا خاوەنى عەقیدەى تایبەت بەخۆیەتى، وە  پەیوەستە بە سیاسەتى دەرەوە، بۆیە ئەم شکۆ و ئەم ڕۆڵە مەزنە و میراتە گەورە مێژووییەى کە فەرەنسا لە سیاسەتى نێودەڵەتى و لە جەنگ و ڕێککەوتنى نێودەوڵەتى و ئاشتى نێودەوڵەتى و وەرچەرخانى شۆڕشگێرى ئازادیخوازى و دیموکراسى لەسەر ئاستى دونیادا هەیبووە، ئەم شکۆیەى بهێڵێتەوە لەم چوارچێوەیەدا، ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست و عێراق وە هەرێمى کوردستان بایەخێکى کلیلى گەورەیان هەیە بۆ سیاسەتە و ئەم ڕوانگە ستراتیژیەى سەرۆک ماکرۆن.

ــ فەرەنسا بەردەوام گرنگى بە دۆخى لبنان دەدات، کە ئێستا لبنان کێشە و ئاژاوەیەکى زۆرى تێدا، عێراق بە هەمان شێوە، لەم نێوەندەدا لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕست، ئاسایشى هەرێمى کوردستان بۆچى بۆ فەرەنسا جێگەى بایەخ و گرنگە، وە فەرەنسا چۆن دەتوانێ هاوکارى هەرێمى کوردستان بکات؟

د. عومەر نوورەدینى: ئێمە لەسەردەمێکدا قسە لەسەر سەقامگیرى و ئاسایش بە مانا نێودەوڵەتى و هەرێمى و ناوخۆییەکەى دەکەین، لە ڕاستیدا ئاسایش و سەقامگیرى بەجیهانیى بووە، بە دەربڕینێکى تر ئاسایش و سەقامگیرى لە عێراق و هەرێمى کوردستان پەیوەندیدارە بە ئاسایش و سەقامگیرى لە ئەوروپا، ئاسایش و سەقامگیرى لە ئەوروپا، کاریگەرى هەیە لەسەر ئاسایش و سەقامگیرى لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست، بەتایبەتى دەبینین لە سەردەمى ئێستادا بەشێک لە هەڕەشە و مەترسییانەى کە دەکەونە سەر ئاشتى و سەقامگیرى و ئاسایشى ئەوروپا لە چوارچێوەیەکى فراوان تردا، هى دونیاش پەیوەندییان بە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستەوە هەیە، بۆ نموونە تیرۆر و ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان، ئەو هەڕەشەیەى ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان و تیرۆر بە گشتى لەگەڵ خۆى هێنا بۆ تێکدانى ئاسایشى نێودەوڵەتى، بۆتە هەڕەشەیەکى بەردەوام و جددى بۆ سەر سەقامگیرى ئاشتى و سەقامگیرى ئەوروپا و خۆرئاوا.

سەرۆکى هەرێم بەوە ناسراوە زۆر بایەخ هێزى نەرم دەدات، واتە مۆدێلى سیاسەت لەلاى  نێچیرڤان بارزانى مۆدێلێکى ئاوێتەى هەیە لە پرنسیپەکانى قوتابخانەى ئایدیالیستى کە بایەخ دانە بە هێزى نەرم.

لەلایەکى ترەوە کۆچ، کۆچى ملیۆنانى خەڵکى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست بۆ ئەوروپا، بە تایبەتى بۆ فەرەنسا و ئەڵمانیا، کێشەى جددى بۆ زۆرێک لە وڵاتانى ئەوروپا و لە ناوییدا بۆ فەرەنسا دروستکردووە، دەبینین کێشەى رووبەڕووبوونەوەى توندڕەوەى ئاینیی لە ماوەى ڕابردوودا بۆتە کێشەیەکى زۆر جددى بۆ سەر سەرۆک ماکرۆن و دەوڵەتى فەرەنسا، کە کۆمەڵێک ئیجرائاتى تازەیان ئەنجام دا و یاسایان دەرکرد بۆ مواجەهەکردنى، ئەوان پێیانوایە ڕەگى ئەم کێشەیەى کە ئێستاى لە توندڕەوى لە رەهەندە ئاینییەکەیەوە لە فەرەنسا هەیە، دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست، هەروەها بایەخێکى ترى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست لە ڕووى ستراتیژییەوە کە پەیوەندیى جوگرافیاى وزەیە، کە وزەش تا ئێستا بایەخى ستراتیژى هەیە بۆ بەڕێوەبردنى دەوڵەت و کۆمەڵگاکان و تا ئێستاش جێگرەوەى نەوت و گاز نەدۆزراوەتەوە.

لەم چوارچێوەیەدا دەبینین هەرێمى کوردستان ئێستا لەڕووى جانبى وزەوە خاوەنى سەرچاوەى هێزى تایبەتى بەخۆیەتى، لەڕووى سیاسى و دیپلۆماسییەوە لەبەرەى هاوپەیمانیەتى نێودەوڵەتییدا بووە بۆ رووبەڕووبوونەوەى توندڕەوى و تیرۆر، هەروەها لەگەڵ پێکەوەژیان و دیموکراسی و ئازادیی ڕادەربڕینە، لەگەڵ بایەخدانە بە مافەکانى مرۆڤ، لە جوگرافیا و جیۆپۆلەتیکێکى وەکو ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست کە ئەوانە بە ئاسانى لەلاى دەوڵەت و نەتەوەکانى تر دەستناکەوى، چونکە ئەوروپا و فەرەنساش تێگەیشتوون لەوەى یەکێک لە شکستەکانى دەوڵەتى نەتەوەیى عەرەب و فارس و تورک لەڕۆژهەڵاتى ناوەڕست دا ئەوەیە، کە دوور کەوتوونەتەوە لەو شتانە، سەرەنجام بۆتە هۆى بەرهەمهێنانى توندڕەوى، بەڵام لە مۆدیلى هەرێمى کوردستان وەکو قەوارەیەکى سیاسى دیموکراسى، مۆدیلێکى جیاوازە، لەلایەکى تریشەوە لەڕووى سەربازیشەوە، مەبەستم ئەوەیە لەڕووى توخمى ئەمنى و سەربازییشەوە هەرێمى کوردستان خاوەن هێزێکى سەربازیى بەرجەستەیە، کە ڕۆڵى گرنگى بینیووە لە رووبەڕووبوونەوەى تیرۆر و شەڕى داعش بە نموونە و ئێستاش بە شێوەیەکى تر رووبەڕووبوونەوەى مەترسییەکانى تیرۆر و توندڕەوى لە ناوچەکەدا دەبێتەوە.

 بۆیە لە سەرووى هەمووشیانەوە ئەم ڕوانگە سیاسییە ستراتیژییەى، کە لە هەرێمى کوردستان لە سەرکردایەتیى سیاسى هەرێمى کوردستان دا هەیە، هەروەها لەڕابردوودا جەنابى سەرۆک بارزانى وەکو سەرۆکى هەرێم، لە ئێستادا جەنابى کاک نێچیرڤان بارزانى وەکو سەرۆکى هەرێم، ئەوان لەوە تێگەیشتوون وێنە گەورەکەى سیاسەت لێرە ئەوەیە لەگەڵ ئەم مۆدێلەى ئەوان یەکدەگرێتەوە، لەبیریشمان نەچێت فەرەنسا دواى ئەوەى کە بەریتانیا پاشەکشە دەکات لە یەکێتى ئەوروپا، ئێستا فەرەنسا لەگەڵ ئەڵمانیاش ڕۆڵى دەوڵەتى سەرکردەى یەکێتى ئەوروپا دەبینین، هەمیشەش فەرەنسا کە بایەخ بە ڕۆژهەڵاتى ناوەراست دەدات وەکو باسمکرد، تەفاعولێکى بەردەوام و سەقامگیریى و ئەوەى کە پەیوەندی بە ئامانجى ستراتیژى ئەمنییەوە لەگەڵ ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست دا هەیە، فەرەنسا بەتایبەتى سەرۆک ماکرۆن پێشنیارى ئەوەى هەبووە، کە دەبێ ئەوروپا لەسەروویانەوە فەرەنسا و ئەڵمانیا، کار بۆ ئەوە بکەن بتوانن بەبێ وڵاتەیەکگرتووەکانى ئەمەریکا ئاسایشى خۆیان دابین بکەن، ماکرۆن داوایکرد هێزێکى سەربازیى لەسەر ئاستى یەکێتى ئەوروپا دابمەزرێت، واتە خاوەن دیدگایەکە ستراتیژیی ئەو تۆیە، ڕاستە لەگەڵ وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمەریکا وەکو شەریک دەمێننەوە، بەڵام لە پرسى دابینکردنى ئاسایش و ئیدارەدانى ململانێى نێودەوڵەتى و مامەڵە لەگەڵ کێشەکانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست، دەبێ لەگەڵ ئەمەریکا وەک شەریک بن نەک پاشکۆ.

بۆیە ئیمانوێل ماکرۆن بەو ئاراستەیە کار دەکات و هەنگاوى ناوە، دیسان هەرێمى کوردستان بۆ ئەم خوێندنەوەیەش هەم پێگەى جیۆپۆلێتیکى هەم جیۆئابوورى، هەم ئەو سیاسەتەى کە لێرەدا تەبەنى کراوە، هەروەها سەرچاوەکانى هێز و کارتەکانى کە لە گەمەى سیاسى تەزیف دەکرێن و دەردەخرێن، بە دروستى لاى هەرێمى کوردستان بوونى هەیە.

ــ وەکو ئاماژەتان پێدا فەرەنسا ڕۆڵەکى بەهێزى هەیە هەم لە جیهاندا هەم لە چوارچێوەى یەکێتى ئەوروپاشدا، ئەم بەهێزبوونەى پەیوەندى نێوان فەرەنسا و هەرێمى کوردستان، کە لەماوەى کەمتر لە چوار ساڵدا، ئیمانوێل ماکرۆن چەندین چاوى بە نێچیرڤان بارزانى دەکەوێت، کە پێشتریش گە سەرۆک وەزیرانى هەرێمى کوردستان بوو، ئەمە دەتوانێ چە کاریگەییەکى هەبێ لەسەر بەهێزبوونى پێگەى هەرێمى کوردستان لە ڕوانگەى وڵاتانى دیکەى یەکێتى ئەوروپا؟

د. عومەر نووردەدینى: پێشتر دەمویست ئاماژە بەوە بدەم، کە بێگومان لە ماوەى (2017) تاوەکو ئێستا چوار دیدارى هەردوو سەرۆک هەبووە، ئەمە لە ڕاستیدا لەڕووى پەیوەندى نێودەڵەتى و دیپلۆماسییەوە مانا و دەلالەتى تایبەتى خۆى هەیە، هۆکارى لەپشتن، لە خۆیەوە نەهاتوون، هۆکار هەیە کە ببێتە هۆى دروستبوونى ئەم پەیوەندییە پۆزەتیڤە، ئەمەیش بەشێکى پەیوەندى بە کارەکتەرەکانەوە هەیە، ئاماژەم پێدا بەوەى کە جەنابى سەرۆکى هەرێم کەسایەتێکى کۆکەرەوە و ئاشتیخوازە، کەسایەتییەکە خاوەن ئیرادەیەکى سیاسى و بڕیاردانە لە کاتى خۆیدا، هەروەها کەسایەتییەکە بەوە ناسراوە زۆر بایەخ هێزى نەرم دەدات، واتە دەکرێ بڵێن مۆدێلى سیاسەت لەلاى سەرۆکى هەرێم جەنابى کاک نێچیرڤان بارزانى مۆدێلێکى ئاویتە هەیە لە پرنسیپەکانى قوتابخانەى ئایدیالیستى کە بایەخدانە بە هێزى نەرم و پرسى مافەکانى ئافرەتان، ئازادیى ڕادەربڕین، بنەماکانى دیموکراسى، مافى مرۆڤ، بازاڕى ئازاد، بایەخدان بە کەرتى تایبەت، لەگەڵیشیدا بایەخدان بە بەکارهێنانى پرانسیپەکانى قوتابخانەى ریالیستى، واتە چۆن لە گەمەى بەرژەوەندییەکاندا تۆ هەوڵدەدەیت هەمیشە کار لەسەر بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانى خۆت بکەى.

 بۆ نموونە لە ڕابردوو بە تایبەتى دواى رووداوەکانى (17) ئۆکتۆبەر، ئەوە خوێندنەوەى منە وەک چاودێرێکى سیاسى، ئامانجى ستراتیژى لاى کاک نێچیرڤان بارزانى بەهێزکردنى هەرێمى کوردستانە، بەتایبەتیش بەهێزکردنى پێگە نێودەوڵەتییەکەى، لەکاتێکدا کە رووبەڕووى تەحدیات و هەڕەشەى زۆر جددى بوویەوە، توانى هەرێمى کوردستان بهێڵێتەوە، وە توانى بەهێزتریشى بکات، یەکێک لە دەرەنجام و لێکەوتە سەرەکییەکانى ئەم دیدارە لوتکەیە ئەوەمان پێدەڵێت، کە هەرێمى کوردستان وەک قەوارەیەکى سیاسى دەستوورى دەمێنێتەوە، ئەو پێگە نێودەوڵەتییەى کە هەیبووە دەمێنێتەوە و بەهێزیش دەبێ، لە کاتێکدا دەبینین لە ماوەى ڕابردوودا ئەجنداى جۆراوجۆرمان بینى یان ئێستاش هەیە بەوەى چۆن هەرێمى کوردستان بچووک بکەنەوە، بە ڕادەیەک کە بەتاڵى بکەنەوە لەوەى وەک قەوارەیەکى سیاسى بێت، بیکەنەوە یەکێکى ئیداریى ملکەچ بۆ شوێنى تر، بەڵام ئەوە نەچۆتەسەر، ئەمە بەشێکى پەیوەندى بەمجۆرە سیاسەتکردنەوە هەبووە کە لەلاى جەنابى سەرۆکى هەرێم هەیە.

ــ با بگەڕێنەوە عێراق، دوێنێ کۆمپانیاى تۆتالى فەرەنسى گرێبەستێکى واژوو کردووە بە بڕى (7) ملیار دۆلار لەگەڵ عێراق، پاراستنى ئەم گرێبەستە بێگومان ئەمەیش ئاسایشى دەوێ لە عێراق، هەروەک ڕاوێژکارى ئابووریى کونسوڵخانەى فەرەنسا لێرە لە رووداو باسى لەوە کرد، کە لە (2014)وە کارگەى فەرەنسى لە کوردستان هەن و هەروەها (35) کۆمپانیاى فەرەنسى لە هەرێمى کوردستان کاردەکەن، وە لە کۆى ئەو (700) ملیۆن دۆلارەى لە هاوردەکردنى کەلوپەلى فەرەنسى بو عێراق، نزیکەى (50%) ىزیاتر لە ڕیگەى هەرێمى کوردستانەوە بووە، پێتوایە عێراق ئەو سەقامگیرییە بەخۆیەوە ببینێت کە فەرەنسا چاوەڕوانى دەکات؟

د. عومەر نوورەدینى: بەشێکى ئەم دیدارە پەیوەندى بە ئابوورییەوە هەیە، بەتایبەتى ئابوورى عێراق کە ئێستا لە قەیراندایە، چونکە لێکەوتەکانى کۆڤید 19 لەرووى ئابوورییەوە کاریگەرى لەسەر هەموو دەوڵەتانى دونیا و عێراق و هەرێمى کوردستانیش هەبووە، ئەوەى پەیوەندى بەعێراق و بەتایبەتى ڕۆڵى ئابوورییانەى فەرەنساوە هەیە، بێگومان فەرەنسا بەرنامەیەکى ئابوورى هەیە بۆ ئەوەى پێگەى خۆى لەڕووى ئابوورییەوە بەهێز بکات، ئەویش لەڕێگەى وەرگرتنى کۆمەڵیک گرێبەستى گەورە لە بوارى وزەیە لە هەرێمى کوردستان و لەسەر ئاستى عێراقیش، هەروەها لە بوارى کارەبا و پیشەسازیدا، بوونى ئەم پەیوەندییە ئابوورییە چوستوچالاکە، کە بمانەوێ پەرەى پێ بدەین، پێوستى بە زەمینیەکى ڕەخساوە هەیە هەم لەڕووى سەقامگیرى سیاسى هەم لەڕووى جانبى ئەمنییەوە، ئا لێرەشەوە دەگەڕێمەوە بۆ یەکێک لە توخم و ڕەگەزانەى کە پەیوەندى بە عەقیدەى ماکرۆنەوە هەیە لە سیاسەتى دەرەوە، ئەو لەسەر ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستى گوتى: رووخانى بەزۆرى سیستەمە سیاسییەکان دەوڵەتى فاشلى دروستکرد دەکات، بۆ نموونە عێراق، سووریا، لیبیا، ئەو ئیتر باوەڕى بەوە نییە، وە گوتى: دەوڵەتى فاشل لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست چى بەرهەمهێناوە؟ تیرۆرى بەرهەمهێناوە.

کەواتە ماکرۆن زۆر بەلایەوە گرنگە عێراق بە شێوەیەکى گشتى لەگەڵیشیدا هەرێمى کوردستان لەو چوارچێوەیە دەربچێت کە پێدەگوترێ دەوڵەتى فاشل، بە پلەى یەکەمیش بۆ ئەوەى عێراق دەوڵەتى فاشل نەبێ، دەبێ سەقامگیرى سیاسى و ئاسایشى هەبێ، دەبێ توندڕەویى و تیرۆر لاواز بێت، هەروەها دەبێ پەیوەندییەکى باشى لەگەڵ دونیاى دەرەوەدا هەبێ لەڕووى ئابوورییەوە، بۆ ئەوەى بتوانێ قەیرانى ئابوورى تێبەپەڕێنێ و ئابوورى خۆى چالاک کاتەوە، ئا لێرەوە ماکرۆن پێیوایە هەم بۆ سەقامگیرى سیاسى عێراق ڕۆڵى جەنابى سەرۆکى هەرێم و هەرێمى کوردستان گرنگە، هەم لەسەر ئاستى سەقامگیرى ناوخۆى هەرێمى کوردستانیش دیسان فەرەنسا لە ڕابردوو تاکیدى لەسەر کردۆتەوە، بۆ ئەوەى کوردستانێکى بەهێز هەبێ دەبێ لە ناوخۆتاندا لەڕووى سیاسى و کۆمەڵایەتییەوە، سەقامگیر و جۆرێک لە یەکگرتووى هەبێ، بە هەمان شێوە لەسەر ئاستى عێراقیش.

کەواتە تێڕوانینى فەرەنسا لەسەردەمى سەرۆک ماکرۆن بۆ عێراق، ئەوەیە کە لە عێراق دا دوو قەوارەى سیاسى هەیە، یەکێکیان لە بەغدایە کە حکوومەتى فیدراڵە، ئەویتریشان قەوارەى سیاسى هەرێمى کوردستانە، هەردووکیان تەواوکەرى یەکترین و دەبێ هەردووکیان بکەونە حاڵەتێکەوە کە هێز بەیەکترى ببەخشن، نەک لە ململانێیەکى ئەتۆدابن یەکتر لاواز بکەن، بەڵکو دەبێ لە پەیوەندییەکى ئیجابى ئەتۆدابن کە بتوانن یەکترى تەواو بکەن، لە ڕابردووش هەتا لەدەرکردنى بڕیارەکانى ئەنجوومەنى ئاسایشى نێودەوڵەتى فەرەنسا بەو ئاراستەیەدا ڕۆڵى هەبوو، بۆ نموونە لە (2019) بڕیارێک لە ئەنجوومەنى ئاسایشى نێودەوڵەتى دەرچوو، دەڵێ دەبێ هەردوو حکوومەتى هەرێمى کوردستان لەگەڵ حکوومەتى عێراق گفتوگۆ بکەن و کێشەى سنوورى ناوخۆییان لەڕێگەى گفتوگۆى ناوخۆییەوە چارەسەر بکەن و ئێمەش هاوکارییان دەکەین، فەرەنسا پشتیوانى ئەم فکرەیەى کردبوو تا هەردوو قەوارەى سیاسى حکوومەتى عێراقى فیدراڵ و حکوومەتى هەرێمى کوردستان هانبدات بۆ ئەوەى لە پەیوەندییەکى ئیجابى ئەتۆ دابن کە هێز بەیەکتر ببەخشن.

بۆیە ئەگەر عێراق سەقامگیر بێت و ئابوورییەکەى ببوژێتەوە و کێشەکانى لە ڕێگەى گفتوگۆوە چارەسەر بکرێن، ئەگەر عێراق دەوڵەمەند بێ بە دیموکراسى، بەهێز بێ بە هەڵبژاردنێکى شەرعیانە و شەرعیەتى سیاسى نوێ بکرێتەوە، بە هەمان شێوەیە هەرێمى کوردستان بەهێز بێ و دیموکراسى گەشە بکات، بایەخ بە مافى مرۆڤ بدات، هەردوولا سیاسەت و بەرنامەیەکى هاوبەشیان هەبێ بۆ رووبەڕووبوونەوەى تیرۆر و توندڕەوى، سەرەنجام وا دەکات عێراق لە نێویشیدا هەرێمى کوردستان، نەک دەوڵەتى فاشل نەبن، بەڵکو دەوڵەتى بوژانەوە بن و لەم چوارچێوەیە بێنەدەرەوە، ئەمە حزمەتى ستراتیژیەتیى فەرەنسا و ناوچەکەش دەکات.

ــ وەک ئاماژەتان پێدا، لە (2020) کە ئیمانوێل ماکرۆن سەردانى بەغداى کرد، داواى دیالۆگى نیشتمانى لەلایەنە عێراقییەکان کرد، لە ماوەى ڕابردوو مستەفا کازمى هەمان داوایکرد، هەر زووش نێچیرڤان بارزانى سەرۆکى هەرێمى کوردستان پێشوازیى لەم دیالۆگە کرد، پێتانوایە ئەم سەردانە فەرەنسا چۆن دەتوانێ کاریگەرى هەبێ لەسەر دیالۆگى نیشتمانى لە نێوان لایەنە عێراقییەکان؟

د. عومەر نوورەدینى: وەک ئاماژەت پێ دا، فەرەنسا دەزانێ کێشەکانى عێراق لە چییدایە بەتایبەتى لەسەر ئاستى ناوخۆ، هەروەها کێشەکى تر کە عێراق هەیەتى، کە فەرەنسا و خودى ماکرۆن قسەیان لەسەر کردووە، کە کێشەى عێراق سەروەرییە، عێراق لەسەر ئاستى ناوخۆ بە شێوەیەکى تەواو سەربەخۆیى بە مانا ئیجابى و ئەوەى کە لە یاساى نێودەوڵەتیدا هەیە نەیتى، بەڵکو بریارى سیاسى عێراق ئێستا لەژێر کاریگەرى بەرژەوەندی وڵاتانى تر و دەستوەردانى دەرەکى دایە، فەرەنسا پێیوایە ئەگەر لە ڕێگەى گفتوگۆییەکى نیشتیمانییەوە، هەوڵبدرێت ڕێکەوتن بکرێ لەسەر دانانى بەرنامە و دیاریکردنى میکانیزم و دەستنیشانکردنى زەمەن بۆ رووبەڕووبوونەوەى کێشەکان و چارەسەرکردنیان، ئەمە لەسەر ئاستى ناوخۆ سەقامگیرییە سیاسییەکە بەهێز دەبێ هەروەها دەبێتە مایەى ئەوەى کە عێراق کێشەى سەروەریشى وردە وردە بتوانێ چارەسەر بکات و هێزى بۆ بگەڕێتەوە، ببێتەوە خاوەنى ئیرادەیەکى سیاسى ئەتۆ کە سەروەرییە ڕفێندراوەکەى بۆ بگەڕێنێتەوە، ئا ئەمە هاوکار دەبێ بۆ ڕۆژهەڵاتێکى ناوەڕاستێکى ئەتۆ، کە لەگەڵ بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانى ئەوروپا و فەرەنسا دێتەوە.

هەرێمى کوردستان ئێستا لەڕووى وزەوە خاوەنى سەرچاوەى هێزى تایبەت بەخۆیەتى، لەڕووى سیاسى و دیپلۆماسییەوەش لەبەرەى هاوپەیمانیەتى نێودەوڵەتییدا بووە بۆ رووبەڕووبوونەوەى توندڕەوى و تیرۆر.

ئەمە خوێندنەوەیەکى دروستە، بۆیە دیالۆگى نیشتمانى بۆ عێراق زۆر زۆر گرنگە، هەم لەسەر ئاستى ناوخۆ ئەوەى کە پەیوەندى بە دامەزراوەى فیدراڵى هەیە، کە کێشەى هەیە بۆ نموونە ئێستا کێشەى شیعە و شیعە هەیە، لەسەر پڕۆژەیاساى بودجە و کۆمەڵێک بابەتى پەیوەندیدار بە بودجە، لەلایەکى تر کێشە هەیە لە نێوان بازنەى شیعە لەگەڵ بازنەى سوننە، کێشەى جددى هەیە لە نێوان حکوومەتى هەرێم و حکوومەتى فیدراڵى، لەوەى کە پەیوەندى بە سامان و خاک و دەسەڵاتەوە هەیە، فیدراڵیەت چییە؟ فیدراڵیەت بە ماناى یەکەم دابەشکردنى دەسەڵات و سامانە، ماناى چارەسەکردنى کێشەکان بەتایبەتى کێشەى خاک کە بایەخى ستراتیژى هەیە بۆ هەرێمى کوردستان، بۆیە دەبینین فەرەنسا لەسەر ئاستى سیاسەتى دەرەوە ئەوان دەستپێشخەرى و پێشنیارى وەک دیالۆگى نیشتیمانیان هەیە، لە ناو ئەنجوومەنى ئاسایش ئەو بڕیارانەى کە دەردەچن پەیوەندى بە عێراقەوە هەیە، دیسان هاوکار و پشتیوانن بۆ ئەوەى حیوارى ناوخۆ و حیواى نیشتمانى تەوزیف بکەن و پشتیوانى بکەن، بۆیە بە دواى ئەو کارەکتەرە دەگەرێن و دەشزانن کێ کاریگەرى هەیە لە سەر دیالۆگى نیشتمانى. 

هەرێمى کوردستان وەکو قەوارەیەکى سیاسى کاریگەرى خۆى هەیە، ئەوان لەوە تێگەیشتوون کە جەنابى سەرۆک بارزانى کاریگەرى هەیە، ئەوان لەوە تێگەیشتوون سەرۆکى هەرێم و سەرۆکى حکوومەت، پارتە سیاسییەکان کاریگەریان دەبێ لەسەر ئەم دیالۆگە نیشتمانییە، چونکە هاوکات لایەنێکى گرنگیشە، چونکە ئەگەر لە عێراق دا سەیرى کێشەکان بکەین و لەڕوانگەى ئەوەى لایەنەکان کێن، بۆمان دەردەکەوێت کە هەرێمى کوردستان لایەنێکى گرنگ و کاریگەرە، حکوومەتى فیدراڵى لایەنێکى گرنگ و کاریگەرە، بەتایبەتى نوخبەى سیاسى شیعە و سوننە لایەنێکى گرنگن، هەموو ئەمەیش پێویستى بەوەیە کە تۆ ئەجندایەکى نیشتمانیت هەبێ بۆ دیالۆگ.

بۆیە من پێموایە لەو دیدارە و گفتوگۆیە، بەشێک لە قسە و ئاڵوگۆڕیى بیروڕاکان لەسەر ئەوە دەبێ بۆ ئەوەى ئەم دیالۆگە نیشتمانییە لە نێوان لایەنەکان و کێشەکانى عێراق لە داهاتوو کارى لەسەر بکرێت، وە لە گوتارەوە ببێتە گوفتار و لەسەر زەمینەى واقیع بکەوێتە جووڵە، کە ئایا چى بکرێت باشە؟ چە میکانیزمێکى بۆ دابنرێت؟ من پێموایە ئەوە یەکێک بووە لەو خاڵانەى کە لە نێوان ماکرۆن و کاک نێچیرڤان بارزانى گفتوگۆى لەبارەوە کراوە.

ــ کە سەیرى مێژوو دەیکەیت، بەردەوام فەرەنسا و حکوومەتە یەک لە دواى یەکەکانى فەرەنسا پەیوەندییەکى باشیان لەگەڵ کورد هەبووە، نەک تەنها  لە هەرێمى کوردستان بگرە لە بەشەکانى دیکەى کوردستان، بەهێزبوونى پەیوەندی لەگەڵ کوردستان پێتانوایە بە شێوەیەک دەریدەخات کە فەرەنسا پاڵپشتە بۆ کورد لە بەشەکانى دیکەى کوردستانیش؟ 

د. عومەر نوورەدینى: لەسەردەمى ئێستادا و لە سیاسەتى دەرەوەى سەرۆک ماکرۆن دا، ئەوەى کە پەیوەندى بە هەرێمى کوردستانەوە هەیە، پەیامى ئەوان روونە و دەبێ ئێمەش خوێندنەوەى واقیعیانەى بۆ بکەین، مانەوەى هەرێمێکى کوردستانى بەهێز و دەستوورى لە چوارچێوەى دەوڵەتى عێراقى فیدراڵ دا، وەکو باسمکرد هەردوو قەوارەى سیاسى دەبێ پەیوەندییان لەگەڵ یەکتر باش بێ و بەیەکەوە بن، واتە پێکەوە و لە ناو یەکتر و بۆ یەکترى بن، نەک بە پێچەوانەوە.

ئێمە باسى جانبى ئابوورییمان کرد، باسى هەوڵەکانى فەرەنسمان کرد بۆ وەرگرتنى کۆمەڵێک گرێبەستى گەورە، واتە بەرژەوەندیى ئابوورى لەم پەیوەندییەدا بوونى هەیە، بەڵام تا ئەم ساتەش ئەوەى لەسیاسەتى دەرەوەى فەرەنسا بەرامبەر بە دۆزى کورد و هەرێمى کوردستان هەیە، بە پلەى یەکەم دەچێتە چوارچێوەى خوێندنەوەى دیدگایەکى ئایدیالیستانەى ئەخلاقیانە، کە پشت بە کۆمەڵێک پرەنسیپى ئەخلاقى دەبەستێ، وەکو ئەوەى کە قەوارەیەکى سیاسى دەستوورى هەیە لە هەرێمى کوردستان، ئەمە نوێنەرایەتى گەلێکى ستەم دیدەى خاک دابەشکراو دەکات، واتە پەیوەندى بە چارەنووسى گەل و نەتەوەیەک هەیە، ئەو کیانە سیاسییە نوێنەرایەتى گەلێکى دابەشکراو و  ستەم دیدە دەکات، بۆیە دەبێ بمێنێتەوە، ئەمە هەڵگرى مانا و دەلالەتێکى معنەوى ئەتۆیە، کە بۆ پارچەکانى تریش جێگەى بایەخ و لە سەر وەستانە.

 ئەگەر سەیرى مێژووەش بکەین، دەبینین لەسەردەمى جەنگى ساردیشدا و دوای جەنگى ساردیش، جگە لە قەوارەى سیاسى باشوورى کوردستان، فەرەنسا پەیوەندى لەگەڵ بزاڤى ئازادیخوازى کورد لە پارچەکانى تری کوردستانیش هەبووە و کۆمەکى کردوون و لەگەڵییان بووە و هاوکاریکردوون، ئەمە ڕەنگە ئەسڵەن لەڕووى بەرژەوەندیى ئابوورى و ماددییەوە سەرئێشەى بۆ دەوڵەتى فەرەنسا دروست کردبێ، بەڵام فەرەنسا وەکو باسمکرد ئەو ئیعتبارە معنەویە مێژوویە گەورەیەى کە لە سیاسەتى نێودەوڵەتى و لە وەرچەرخانى شۆڕشگێڕى و دیموکراسى لەسەر ئاستى دونیا هەیبووە دەیهەوێت بمێنێتەوە، ئەو شکۆیە بپارێزێت، بەشێکیشى پەیوەستە بەو پەیوەندییەى کە هەیبووە کە لەماوەى (50) ساڵى رابردوودا لەگەڵ بزووتنەوەى ئازادیخوازى گەلانى ژێر دەستە، ئەمە پێگەى نێودەوڵەتى فەرەنساى بەهێزکردووە.

ــ لە بارەى ئەم تویتەکەى نێچیرڤان بارزانى چە هەڵسەنگاندنێک دەکەى، لەبارەى ئەنجامى کۆبوونەوەکەى لەگەڵ سەرۆکى فەرەنسا، کە دەڵێت: خۆشحاڵ بووم بە دیدارى هاوڕێم سەرۆک ئیمانوێل ماکرۆن، کە ئەمڕۆ لە پاریس یەکەمان بینى؟

د. عومەر نوورەدینى: خوێندنەوەى ئەوە، پەیوەندی بە دەروونناسى سیاسییەوە هەیە، لەم تویتەدا سەرۆکى هەرێم یەکەمجار دەڵێ هاوڕێم، دوایى دەڵێ سەرۆکى فەرەنسا، کەواتە پەیوەندیى نێوان هەردوو سەرۆک پەیوەندییەکى تایبەتییەکى ئەوتۆیە وەکو ئاماژەم پێیدا، حاڵەتێکى ئەوتۆ دروستبووە کە متمانەى تەواویان بە یەکترى هەیە، لەڕووى بیرکردنەوە لەڕووى مامەڵەکردن لەگەڵ کێشەکان و خوێندنەوەیان بۆ رووداوەکان، لە ڕووى ئەوەى کە چۆن بە یەکەوە کاربکەن و هاوکاری یەکترى بکەن، بۆ ئەوەى بە قازانجى هەرێمى کوردستان و عێراق و دەوڵەتى فەرەنساش بشکێتەوە، ئەم هاوڕێیەتییە لە سیاسەتى نێودەوڵەتى و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا لە نێوان سەرۆکەکاندا وا بە ئاسانى دروست نابێ، کۆمەڵیک فاکتەر هەن کە وا دەکات بگاتە ئەو ڕادەیەى یەکترى بە هاوڕێ ناوزەند بکەن، دواى ئەوە وەکو سەرۆک دێتە چوارچێوەى فەرمى و دامەزراوەیى وەکو ئەوەى هەر لایەنێکیان بەرجەستەى ئیرادەیەکى سیاسى دەوڵەتى فەرەنسا و ئەویش قەوارەى سیاسى هەرێمى کوردستان دەکات، وەک ئاماژەشى بەوەداوە پشتیوانییەکانى فەرەنسا بۆ کورد جێگەى سوپاسە، پێزانین بەوەى کە لەڕابردوودا فەرەنسا پشتیوانمان بووە و بەرهەمى هەبووە، بۆ هەردوولا بۆتە مایەى هێنانەدى بەرژەوەندى هاوبەش، ئەمە نیشانەى ئەوەیە کە ئەم پەیوەندییانە دەمێننەوە، وە بەردەوام دەبن.

لە دەربڕینێکى دیکەدا، باسى کێشە هەنووکەییەکانى عێراق دەکات، واتە گفتوگۆیان لەسەر کێشە هەنووکەییەکانى عێراق کرد، کێشە هەنووکەییەکانى عێراق لەلایەک پەیوەندی بە دەستوەردانى هەرێمییەوە هەیە، عێراق تا ئێستاش بۆتە تێگیرانى دەوڵەتانى هەرێمى و زلهێزەکانى جیهان، ئەمە وایکردووە عێراق باجى گەورە بدات، فەرەنسا پێیوایە ئەمە باش نییە بۆ عێراق لە ڕاستیشدا وایە، لەڕابردووش سەرۆک ماکرۆن کارى لەسەر ئەوە کردووە چۆن هەوڵبدرێت عێراق چیتر نەبێتە گۆڕەپانى ململانێى ئێران و ئەمەریکا، چى بکرێت بۆ ئەوەى ئەمە دووربخرێتەوە. لە لایەکى ترەوە کێشە هەنووکەیییەکان ئەوەى کە پەیوەندی بە نێوان هەرێمى کوردستان و حکوومەتى فیدراڵییەوە هەیە، بەتایبەتى لە مەسەلەى پرسى بودجە، هەمیشە هەندێ شت هاتۆتە پێشەوە، لەڕووى حکوومڕانیێتى و دامەزراوەییەوە کە لە ڕاستیدا کێشەى جددین، حکوومەتى فیدراڵى وەکو حکوومەت لەگەڵ حکوومەتى هەرێمى کوردستان ساڵێکە گفتوگۆ دەکەن، بەڵام دەبینى چەند کوتلەیەکى پەرلەمانى و پەرلەمان بەربەست دروست دەکەن، لە هەموو دونیادا ئەگەر ڕێککەوتنێک لە بەرژەوەندى گشتى وڵات دابێت، هەمیشە پەرلەمان پشتیوانى دەکات، شەرعیەتى پەرلەمانى پێدەبەخشێ نەک بەربەستى بۆ دروست بکات، کەواتە ئەزمەى ممارەسەکردنى دەسەڵاتیش لە عێراق دا هەیە، کە ئەوە بۆ خۆى بۆتە کێشەیەک لە عێراق و بەربەستێک لەبەردەم هەرێمى کوردستان.

کێشەیەکى تر، کێشەى نێوان هەرێمى کوردستان و بەغدا تەنها پەیوەندى بە بودجەوە نییە، بەڵکو پەیوەندى بە خاک و سامانەوە هەیە، کە ئەمە بایەخى ستراتیژى گەورەى هەیە بۆ هەرێمى کوردستان، هەروەها ئەوەى کە تائێستاش دەبینین لە واقیعى ئێستاى عێراق دا لە بوونى قەیرانى دارایى لەژێر کاریگەرى لێکەوتەکانى کۆڤید 19 لە بوارە جیاجیاکانەوە، دەبینین گرووپەکانى تیرۆر خەریکە بەهێز دەبنەوە، چالاکییەکانیان زیاد دەبێتەوە و بوونتە مایەى هەڕەشە بۆ سەقامگیرى، ئەوەى تریش کە باسمانکرد بۆ کێشە هەنووکەییەکانى عێراق دەبێ چى بکرێت، ڕەنگە لە داهاتوودا زانیاریى زیاترمان لەم بارەیەوە دەستکەوێ.

کەسایەتى نێچیرڤان بارزانى خاوەن چەندین سەرچاوەى ئەتۆیە کە لە مامەڵەکردن لەگەڵ هەڵوێستەکان و رووبەڕووبوونەوەى کێشەکان و کارکردن بۆ هێنانەدى ئامانجەکان هێز و کاریگەرى هەیە، ئەم کاریگەریى نواندنە حیساب بۆکراوە.

سەبارەت بە هەرێمى کوردستان، بێگومان لە پەیامى نەورۆزى سەرۆکى هەرێمى کوردستان، ئەوەى تێدا بوو دواى جەژنى نەورۆز دەبێ کۆببینەوە و گفتوگۆیەکى نیشتمانى لەسەر ئاستى هەرێمى کوردستان ئەنجام بدەین، ئەمە زۆر زۆر گرنگە، چونکە لەڕابردووشدا هەندێ جووڵەى ئەوتۆکرا، کە هەرێمى کوردستان وەکو ئەوەى رووبەڕووى هەڕەشەى ناوخۆیى ببێتەوە، هەندێ جووڵەکرا بە ئاراستەى ئەوەى سلێمانى بکرێتە هەرێمێک و کەرکووک بکرێتە هەرێمێک بەناوى لامەرکەزیەتەوە، جۆرێک لە گرژى سیاسى دروست بوو، ئێمە ناڵێین ململانێیەکە بە ڕادەیەکە بۆتە هەڕەشەیەکى جددى لەسەر سەقامگیرى، بەڵام گرژییەکى سیاسى ئەوتۆ هەیە بەتایبەتى لەنێوان پارتە سیاسییە بەشدارەکان لە حکوومەت و دەسەڵات دا، نابێ گرژى سیاسى لە نێوانیانیدا هەبێ، ئەگەر جۆرێک لە ململانێش هەبێ لە نێوان ئەو پارتانەدا، کە لە دەسەڵاتن لەگەڵ ئەو پارتانەى ئۆپۆزیسیۆنن، ئەویش لە چوارچێوەى بنەماکانى ئۆپۆزیسیۆنى پەرلەمانییدا هەوڵبدرێت گەمەکە بکرێت، بۆیە پێویستمان بەو گفتوگۆ نیشتمانییە هەیە، بۆ ئەوەى هەوڵبدەین لە ناوخۆماندا بە شێوەیەک سازندە بین، ململانێ دەکەین لەسەر دەسەڵات و گەیشتن بە دەسەڵات بە ڕێگەى هەڵبژاردنەوە.

 بەڵام لە بەغدا دەبێ بەلایەنى کەمەوە هەڵوێستى هاوبەشمان هەبێ لەسەر ئەوەى پەیوەندى بە دابەشکردنى سامانى کوردستان هەیە و وەریبگرین، لە بەغدا خاوەنى هەڵوێستى هاوبەش بین، بەوەى کە چۆن چارەنووسى خاکى خۆمان یەکلایى دەکەینەوە، دەبێ هەڵوێستەکانمان هاوبەش بن، بۆ ئەوەى پێگەى ئێمە لە ناو دامەزراوەى فیدراڵى و دەسەڵاتى سیاسى نابێ لاواز ببێ، کاتێ رووبەڕووى هەڕەشەى ئەمنى و تیرۆر دەبینەوە دەبێ هاوهەڵوێست بین، بۆیە ئەم گفتوگۆ نیشتمانییە کە لە پەیامەکەى نەورۆزدا هەبوو زۆر گرنگە بۆ هەرێمى کوردستان، پێویستمان پێیەتى وە هێزمان پێدەبەخشێ، وە ئەو ئیعتبارە نێودەوڵەتییەى کە هەشمانە بەهێزى دەکات، چونکە کۆمەڵگاى نێودەوڵەتى چاویان لەوەیە ئێمە لە ناوخۆماندا یەکگرتوویى سیاسى و کۆمەڵایەتیمان هەبێ، لەسەرووى هەموویانەوە فەرەنسا لەڕابردوودا لەچەندین پەیامى ئاشکرادا گووتویانە، لە دیدارى لوتکەدا گووتوویانە، پێمان باشە لە بەرژەوەندیتانە کە ئێوە ململانێى سیاسى واریدە، بەڵام ناکۆکى و گرژى بگاتە ئەو ڕادەیەى ببێتە مایەى هەڕەشە بۆ سەر بەرژوەندییەکانى ناوخۆتان ئەمە خراپە، کەواتە لە ڕاستیدا ئەم دیدگایە لەلاى دۆستەکانیشمان هەیە، ئەوانەى بەرژەوەندى ئێمەیان دەیانەوێ لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى، بۆیە دەبێ کارى لەسەر بکەین.   

سەرچاوە: رووداو