Nuce Logo

وەرگێرانی ئیسماعیل تەها

ئامال بوبەكر، لێكۆڵەر لە زانكۆی پیێر میندس، كە لە ماڵپەڕی میدل ئیست ئای"لەسەر دۆخی ئیخوان موسلمین لە فەرەنسا بڵاوكراوەتەوە، سەربارە بە هەوڵەكانی رێگری دەڵێت، ئەو راپۆرتە نوێیەی كە برۆنۆ ریتایۆ، وەزیری ناوخۆی فەرەنسا پێشكەشی كردووە، بە زیندووكردنەوەی تارمایی ئیخوان موسلمین وەك هەڕەشەیەكی ئیسلامیی نهێنی دادەندرێت كە خۆی بۆ كۆنتڕۆڵكردنی دامەزراوە نیشتیمانییەكانی فەرەنسا ئامادە دەكات.

بەڵام لەپشت ئەو وەسفەش ئەوەی مایەی ترسە شاردنەوەی ستراتیژێكی سیاسی قووڵترە: ئەویش لێسەندنەوەی شەرعیەتە لە بەشداری سیاسی ئیسلامیی لە پێش هەڵبژاردنەكانی (2026 و 2027) و بەهێزبوونی چەپی توندڕەو، كە زیاتر وەك پاسەوانی كۆماری دادەدرێت دژ بە دوژمنی دەستكرد.

لە (21)ی ئەم مانگە دوو فەرمانبەری حكومەتی فەرەنسا راپۆرتێكی نهێنیان ئامادەكرد، پێش ئەوەی بگاتە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوەیی فەرەنسی كە لە ریزبەندی "زۆر بەنهێنی" داندرابوو دزەی كرد و گەیشتە دەست رۆژنامەی لۆفیگارۆی فەرەنسی، ئەو راپۆرتە هۆشداری داوە لە دەزكردنی چەند لایەنێكی نزیك لە ئیخوان بۆ ناو دامەزراوە سیاسییە گشتییەكان و گۆڕانكاری پلەییان ئەو لایەنانە هەیە، لەوانە دزەیان كرۆدتە ناو قوتابخانەكان و هۆڵی شارەوانییەكان و كۆمەڵەی وەزرشوانان.

ئەوەش لە كاتێدایە ئەو راپۆرتە هیچ ناو و داتایەكی دیاری كراوە نەخستۆتەڕوو، بەڵام زۆر بەخێرایی لە لایەن بەرپرسانی حكومی و راگەیاندنكارە دیارەكان گەورە كرا، ریتایۆ جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، كە ئەوە بەڵگەیە لەسەر قووڵبوونەوەی ئیسلامیی، ئەوەش لە كاتێدایە گابریێل ئاتال داوای یاسایەكی نوێی سەبارەت بە جیاكاری كرد، لەوانە قەدەغەكردنی حیجاب لەو كەسانەی تەمەنیان لە خوار (17) ساڵییە.

كات و گێڕانەوەكە ئاشنایە

لەگەڵ زیادبوونی هەژموونی چەپی تودڕەو و سەرەتاكانی دەركەوتنی بوژانەوەی چەپ لە بازنەكانی هەڵبژاردن حكومەتی ئیمانوێل ماكرۆن سەبارەت بە زەنگە ئەمنییەكان لە راستەڕەوی كلاسیكی نزیك دەبێتەوە، ئەو رۆڵە دوولایەنەی ریتایۆ لە یەكخستنی دەیبینێت، حكومەتی ماكرۆن بەرجەستەی دەكات.

ئامانج لەوە بەرەنگاربوونەوەی هەژموونی ئیسلامی نییە، بەڵكوو كۆنترۆڵكردنی هەڵبژاردنەكانەكانە، ئەوەش دوای ئەوەی حزبی كۆمەڵەی نیشتیمانی لە مانگی تەمووزی ساڵی رابردوو بینی، بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پێشوازییە گەورەی لە بازنەكانی هەڵبژاردن لە ئاراستەی چەپ، چینی كرێكار زۆرینە موسڵمانە، ترسی لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن هەیە ئەوەی روویداوە دووبارەی بكاتەوە.

ترسێكی ستراتیژی

ئەوە ترسێكی ئایدۆلۆژی نییە، بەڵكوو ترسێكی ستراتیژییە، جەنگی غەزە تووڕەیەكی گەورەی لەناو موسڵمانانی فەرەنسا درووستكردووە، بەتایبەت گەنجان، زۆرینەیان پێیان وایە وڵاتەكەیان تەنیا ئەوە نییە گوێ بەو دۆسیە نادات، بەڵكوو هاوكاریشە.

لەو ژینگەیە ئەگەر هەیە لێكەوتەی هەڵبژاردن لای دەنگدەری موسڵمان زیندووبێتەوە، كە هەڕەشەیە لەسەر یەكگرتوویی نیشتیمانی، ئەوەش بەهۆی ماهیەتی موسڵمان نییە وەك بەشێك لە بێزارییەكی فراوان لە سیستەمی شكستخواردی هەڵبژاردن نییە كە لە سەرەوە یاری پێدەكرێت، بەڵكوو بەهۆی پەكخستنی ئامرازیی سیاسەتی قووڵە كە لە ناوەخۆ راستڕەو و چەپڕەوی توندڕەو بۆ كۆنتڕۆڵككردنی گوتاری هەڵبژاردن پێشبڕكێیانە، كۆكردنەوەی دەنگدەری موحافیزكار و قۆرغكردنی گۆڕەپانی سیاسی بەو پێیەی تەنیا ئەو دەتوانن سیستەمی كۆماری بپارێزن، بەڵام ئایا ئەوە چییە ئێمە بە كردەیی لە بوونی راستەقینەی ئیخوان موسلمین لە ژیانی سیاسی فەرەنسا دەیزانین؟

بە پشبەستن بە لێكۆڵینەوەكان كە ماوەی (20) ساڵە كار لەسەر چالاكی ئیسلامی لە فەرەنسا دەكەم، راپۆرتی ئەم دوایەشم لەبارەی دەنگدانی موسڵمانان و نوێنەرایەتی سیاسییان هیچ تمووحێكی رێكخراوی پەیوەست بە ئیخوان موسلمین نابینم.

بە پێچەوانەی ئەوە لێكۆڵینەوە مەیدانییەكانم دەری دەخەن، كە گوتاری پڕۆژەی ئیسلامیی سیاسی كاریگەری زیاترە لە هەوڵی لایەنە سیاسییە كاراكان، بەتایبەت راستڕەو و چەپی توندڕەو، كە دەزگا راگەیاندنەكانی بۆ لێسەندنەوەی شەرعیەت لەو كاندیدانە بەكاریدەهێنن كە ئەگەری پێشبڕكێیان هەیە.

ئەوەشی كە بوونی هەیە هەوڵی پەرش و بڵاون، هەوڵەكان ناوخۆین و لە بنەڕەتەوەش تەركیز لەسەر بەشداری مەدەنی دەكەن، هیچ ئایدۆلۆژیەكی ئاینی پێوە دیار نییە، بە ئەندازەی ئەوەی ستەم و لە ریشەكێشانی سیاسی درووستی كردووە، ئەگەرچی ئاین رۆڵی لە بڕیارەكانی هەڵبژاردن هەیە، لەگەڵ دۆخی چینایەتی و متمانە بە دامەزراوە ناوخۆییەكان و شرۆڤە جیاوازەكانی بەشداری دیموكراسیانە یەكتربڕی هەیە.

بەگوێرەی دیدارە مەیدانییەكان جووڵێنەری سەرەكی بۆ دەنگدەرانی موسڵمان بریتییە لە پرسە رۆژناكەكانیت، ئارامی گەڕەكەكان و قوتابخانە حكومییەكان بەدەسهێنانی یەكەی گونجاوی نیشتەجێبوون.

زۆربەی ئەوەی ئەو بەشدارییە مەدەنییە فۆڕمێكی بەشداری بەرگرییە، هەوڵێكە بۆ پارێزگاری لە كەرامەتی تاك لە سیستەمێك تا ئێستا موسڵمانی چالاك لە سیاسەت مایەی ترسە.

لێكۆڵینەوەكەم دەری دەخات كە سادەرترین فۆڕمی دەربڕینی مەدەنی وەك دەنگدان بە پاساوی بەرەنگداربوونەوە جیاكارییە لەسەر ئاستی ناوچەكان، نەك برەودان بە ئەجێندای ئاینی، رێژەیەكی زۆری موسڵمانی موحافیزكاری كۆمەڵایەتی دەنگد نادات، بەهۆی نەبوونی متمانە بە كاندیدانەی كە بە درێژایی ساڵ لەبواری كۆمەڵایەتی دژیان بوونە، بەڵام هەوڵ دەدەن لە كاتی هەڵبژاردن دەنگیان دژ بە راستڕەوی توندڕەو بەدەستبهێنن. 

ئەفسانەی دەنگدانی موسڵمانان وەك یەك بەش پشت بە واقیعی كۆمەڵایەتی نابەستێت ئەوەندەی پشت بە خەیاڵدانی سیاسی دەبەستێت، كە زۆربەی كات گوتاری راستڕەوی دژە موسڵمانی لەسەر بونیاد دەندرێت.

ئەو ئەنجامانەی پێیگەیشتووم دەردی دەخەن كە ئەوانە سەپاندنی دەستگرتنە بە هەڵبژادرن جۆرێك لە شاردنەوەی بۆچوونی سیاسییە نێوان موسڵمانانە، كە لەنێوان بەشداری نەكردن و دەنگدان بە پارتە گەورە یان مامناوەندە چەپەكانە، تەنانەت بەگوێرەی دۆخ بە پارتە موحافیزكارەكانیشە.

كاتێك كاندیدانی پاشخان ئیسلامی هەڵدەبژێردرێن، زۆر بەكەمی خۆیان لەسەر بنەمای تائیفی پلەبەند دەكەن، بەڵكوو خۆیان لەگەڵ سرووشتی پێكهاتەی فەریی لە فەرەنسا بەرجەستە دەكەن، بۆیەش زۆر بە دەگمەن سەرۆكی شارەوانی و ئەندام پەرلەمانەكان لە موسڵمانان دەبن.

كاتێكیش زانا ئاینییەكان رێنمایی بۆ دەنگدان دەكەن، ئەوان زۆربەی كات ئەو كارانە بە پشبەستن بە داواكاری ئەو كاندانەیە كە راپرسیان لە هەموو بازنەكانی هەڵبژاردن پێش هەڵبژاردن كردووە، نەك لە خۆیانەوە كردبێتیان، ئەوە بۆ پەرستگای جوو و كەنیسەكانیش هەر بەو جۆرەیە.

بەرژەوەندی سیاسی

سەرەڕای هەڵوەشاندنەوەی پەیوەستبوون بە سەركردایەتی ئەو جووڵانەوە و پەیوەندی نێوان نەوە گەنجەكان و هەر میراتێكی لەو جۆرە، بەڵام تاوەكوو ئێستا ئەو ناوە بوونی هەیە، نەك لەبەر ئەوەی رەنگدانەوەی پڕۆژەیەكی سیاسی یەكگرتوو بێت، بەڵام لەبەر ئەوەی نوێنەرایەتی قۆچی قوربانیەكی نموونەیی دەكات.

لە راستیدا پرسی بەشداری موسڵمانان لە فەرەنسا زۆر پاش وڵاتانی دیكەی ئەوروپایە، بە جۆرێك بەرپرسانی هەڵبژێردراوی موسڵمان چوونەتە ناو پەیكەری ژیانی دیموكراسی.

ستراتیژی حكومەتی فەرەنسی پشت بە ناڕوونی دەبەستێت، ناڕوونی ئەو راپۆڕتە هەڕەمەكی نییە، بەڵكوو كارێكی مەبەستدارە، لە میانەی ئامادەكردنی دوژمنێكی شارەیە، دەوڵەت رەواجدانی سیاسەتی گەورەكردن بەدەست دەهێنێت، كە ئەویش توندكردنی چاودێری داپڵۆسینی ئۆپۆزسیۆن و دەرخستنی توندییە لەبەردەم رایگشتی موحافیزكار.

سەرەڕای ئەوەش پێكهاتەی سیاسی خاوەن ئاراستەی راشكاوی ئیسلامیانەی وەك یەكێتی دیموكراتی موسڵمانان لە فەرەنسا، یان پارتی دادپەروەریی و یەكسانی، بەربەستیان هەیە لە بەدەستهێنانی دانپێدانان، ئەوەش دەریدەخات كە "دەنگی موسڵمان" هێزێكی رێكخراو نییە، بە قەدەر ئەوەی بەرجەستەكردنی مەترسییەكی سیاسیە.

لە (2017) ئەو ئەجێندا ئەمنییە بە پاساوی بەرەنگاربوونەوەی بیری جیاكاری قووبۆتەوە، فەرەنسا مزگەوتەكانی داخست، رێكخراوە نا حكومییەكانی هەڵوەشاندەوە، ئازادی رادەڕبڕینی كۆت و بەندكرد، ئەو جوڵانەش رێگە لە توندوتیژی ناگرن، بەڵكوو دیدگای ئەمنی دەسەپێنن، موسڵمان وا وێنا دەكەن كە ئەوان پارێزەری دیموكراسین، تەنیا لە دەنگدان دژی راستڕەوی توندڕەو سوودی دەبێت، بەڵام هەرگیز ئەو دەنگدانەش نوێنەرایەتیان ناكات.

پرسیاری راستەقینە

ئەوە واتای ئەوە نییە كە هەموو ترسەكانی سەبارەت بە بیری جیاكاری لەنێوان گەنجانی موسڵمان پشتگوێ بخرێت، بەڵكوو هەموو ئاڵنگەرییە رەواكان دەگرێتەوە، لە چارەسەكردنی ناڕەزاییەوە بۆ بەهێزكردنی، دەتواندرێت لە میانەی ئاراستەی گشتگیری دیموكراسی و سیاسەتی نوێنەرایەتی لەبری چاودێری لە ریشەهەڵكێشان باشترە چارەسەر بكرێت.

كاتێك هاونیشتیمانیان هەست دەكەن لە رێگەی سندوقەكانی دەنگدان و كەناڵە دامەزراوەیەكان دەنگیان دەبیسترێت، لەدەرەوەی بازنەی دیموكراسی بەدوای جێگرەوەی دیكە ناگەڕێن.

زۆرێك لەو واقیعە بێهیوان، هەستكردن بە بێهیوایش زیاد دەكات، هاوكێشەی دەنگمان پێبدەن بۆ درووستكردنی بەربەست لەبەردەم بەرەی ماری لۆبان، سوودمەند دەبن، لەدوای غەزە دۆخەكە تەنیا هەستكردن بە ناپاكی نییە، بەڵكوو بە هەستكردنە لە بێبەش بوونیش.

ئەوەش لە لایەنگری سیاسی فەرەنسا بۆ ئیسرائیل لە میانەی جەنگ سەرچاوەی جەنگ و داننان بە دۆزەخی نەهامەتی هاووڵاتیان لە غەزە و داپڵۆسینی ئازادی رادەربڕین بۆ پاڵپشتی فەڵەستینیەكان لە ناوخۆ و لە میانەی رێگری لە خۆپیشاندان و بێدەنگكردنیان.

زۆربەی گەنجانی موسڵمان پێیان وایە ئەوە كاری سیاسەتی دەرەوەیە، بەڵكوو جەختیش لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە نیگەرانی و دەنگیان  مەترسییە سیاسییەكانیان لە پێكەهاتەی گشتی ناڕەوایە.

زۆرێک لە گەنجانی موسڵمان ئەوە وەك سیاسەتێکی دەرەكی نابینن، بەڵکوو وەك پشتڕاستكردنەوەیەكی ناڕەزایی و دەنگ نیگەرانییە سیاسییەكانیان  لە رووی پێکهاتەوە لە کایەی گشتیدا ناشەرعین دەبینین.

ئەوەی قەوارەی سیاسی نیگەران كرددووە، توندڕەوی نییە، بەڵكوو سندووقەكانی دەنگدانە، پێویست بە كێشەی ئیخوان موسلمین ناكات، چونكە ئەوان هەڕەشەی راستەقینەیان بۆ فەرەنسا درووست نەكردووە، چونكە ئەوان شتێكی گونجاویان لەبەردەست نییە بۆ شێواندنی كیانی سیاسی لە دەرەەی دەقی: جەماوەری دەنگدەر لدوای داگیركردكاری وەك چاوەڕوان دەكرێت لێیان دەنگ نادەن.

مادام ئەو سیناریۆیە نەگۆڕاوە، فەرەنسا نەوەیەكی تەواو دوور لە دامەزراوەكانی دەخاتە مەترسییەوە، ئەو رێگرەیە لە دەنگدان یاخود هەڵاتن لە پارت و هاوپەیمانی لاواز ناتوانێت كۆنتڕۆڵی ئەو هەموو داپڵۆسینە بكات.

پرسیاری راستەقینە ئەوە نییە كە ئیخوان بۆ خواستی سیاسی دەنگی ئیسلامییەكان ناقۆزێتەوە، بەڵكوو ئەوەیە بۆچی تاوەكوو ئێستا فەرەنسا ئەو چوارچێوەی كۆنتڕۆڵكردنە لە هەڵسوكەوتی هەڵبژاردن بۆ موسڵمانانی فەرەنسا بەكار دەهێنێت؟  هەر ئەوەشە تێگەیشتنی قووڵی خراپی بۆ چییەتی ئاوێتەبوونی نەوە گەنجەكانی موسڵمانانی لەگەڵ سیاسەتی ئەمڕۆ و فرەیی فراوانیان ئاشكرا كردووە.

سەرچاوە: ماڵپەڕی نون پۆست