Nuce Logo

د. زوبێر ڕەسوول، مامۆستاى زانکۆ و پسپۆڕى زانستە سیاسییەکان، لە دیمانەیەکدا لەگەڵ رووداو لە (6)ى ئابى (2021) لەبارەى بەشداریکردنى بەشدارکردنى شاندى باڵاى هەرێمى کوردستان بە سەرۆکایەتیى نێچیرڤان بارزانى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان لەرێوڕەسمى سوێندخواردنى سەرۆک کۆمارى تازەى ئێران دەڵێت، ئەمە پێشهاتەکى نوێیە، لەوانەیە پەیامێکیش بێت بۆ کۆمەڵێک لایەن، چونکە پرسى سەنتەرى ئەو پەیوەندییانەیە کە لە نێوان هەرێمى کوردستان و ئێران دا هەیە، نابێ لەبیرمان بچێت، هەرێمى کوردستان ڕاستە کیانێکى بچووکى پێنج شەش ملیۆنییە، بەڵام نوێنەرى قەزیەکى نەتەوەیى دەکات لەڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست کە چل ملیۆنە. 

دەربارەى کاریگەرى ڕۆڵى نێچیرڤان بارزانى، لەسەر پەیوەندییەکانى ناوخۆ و پەیوەندیى نێوان هەرێمى کوردستان و وڵاتانى هەرێمى، د. زوبێر ڕەسووڵ دەڵێت، یەکێک لەو سەرکەوتنانەى هەرێمى کوردستان دەگەڕێتەوە بۆ کارەکتەرى سەرۆکى هەرێمى کوردستان، چ ئەوکاتەى سەرۆکى حکوومەت بووە چ لەماوەى سەرۆکلەتیى هەرێمیشدا، ئەو هاوسەنگییەى پاراستییە، هەتا لە ناوخۆش دەتوانم بڵێم پارتى و یەکێتى وەکو دوولایەن ئەگەر ئەوهاش تەماشا بکەین، وە بەتایبەتیش سەرۆکى هەرێمى کوردستان توانیوویەتى بەردەوام ئاڵۆزى دروست نەبێت لە نێوان لایەنەکان، لە بەرامبەردا ئێران پێگەى هەرێمى کوردستانى باش ناوسیووە و سەرۆکى هەرێمى کوردستانیش تێگەیشتنى باشى بۆ پرسە هەرێمییەکان هەیە. 

دەقى دیمانەى د. زوبێر ڕەسوول  مامۆستاى زانکۆ و پسپۆڕى زانستە سیاسییەکان:

ـــ دوێنێ بینیمان لە فڕۆکەخانەى مێهرئابادى تاران بەشێوەیەکى جیاواز لە جاران، بە هەڵکردنى ئاڵاى هاوشانى سەرۆک و ڕێبەرى وڵاتانى جیهان پێشوازیى بە سەرۆکى هەرێکى کوردستان کرا، ئێران ویستى بەمە چە پەیامێک بگەینێ؟  

د. زوبێر ڕەسوول: لە ڕاستیدا زۆر پێویستە ئێمە سەرەتا لە پەیوەندییەکانى خۆمان لەگەڵ ئێران بگەین، پەیوەندییەکانى هەرێمى کوردستان لەگەڵ ئێران باگڕاوەندێکى دوورودرێژ ترى هەیە هەتا دەتوانم بڵێم لە هى عێراقیش ئەگەر بە مێژوودا بچینەوە، بۆ نموونە ئێران پەیوەندییەکان زیاتر ڕوانگەیەکى ئاسایشى و سیاسی و لەڕوانگەى ئایدۆلۆژییان هەیە لەگەڵ عێراق لە مەسەلەى شیعەگەرایى، بەڵام لەگەڵ هەرێمى کوردستان پرسى ئاسایش و جیۆپۆلۆتیکى هەیە، بەڕاستى هەرێمى کوردستان ئەگەر دۆستى ئێران نەبێ لەوانەیە مەترسى بێت لەسەر ئێران.

ئەوەى ئێستا دەیبینین هیوادارم پێداچوونەوەیەک بێت بە سیاسەتى ئێران، یاخود گۆڕانکارییەک بێت لە سیاسەتى ئێران بەرامبەر بە هەرێمى کوردستان. شتێکى تریش هەیە نابێ لەبیرى بکەین، خەریکە تێگەیشتنێکى نێودەوڵەتى و هەرێمیش دروست دەبێت لەسەر مەسەلەى کورد و پرسى هەرێمى کوردستان. هەتا لە تورکیاش ئاڵا دادەنرێ و پێشوازییەکى باشى لێدەکرێ، لە ئەمەریکا، لە فەرەنسا، لە ئیمارات و سعوودیە پێشوازیى لە کورد دەکرێت  

ـــ بەڵام هاوشێوەى ئەمجارە نەبووە وەکو ئەوەى لە ئێران بینیمان.

د. زوبێر ڕەسوول: بێگومان ئەوە پێشهاتەکى نوێیە بەڕاستى، لەوانەیە پەیامێکیش بێت بۆ کۆمەڵێک لایەن، وەکو گووتمان پرسى کورد ڕاستى سەنتەرى ئەو پەیوەندییانەیە کە لە نێوان هەرێمى کوردستان و ئێران دا هەیە، نابێ لەبیرمان بیچێت، هەرێمى کوردستان ڕاستە کیانێکى بچووکى پێنج شەش ملیۆنییە، بەڵام نوێنەرى قەزیەکى نەتەوەیى دەکات لەڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست کە چل ملیۆنە. دوور نییە ئەوە پەیامێک بێت کوردەکانى خۆشى لە ئێران، کە چۆن بڵێی کرانەوەیەک بەسەر پرسى کورد بکەن، وەکو ئەوەى کاتى خۆى لە تورکیا بینیمان، دەکرێ ئەوە یەکێک بێ لە پەیامەکان، چونکە ئێرانییەکان ئەزموونێکیشیان هەیە لەوەى ئەگەر پشت لە هەرێمى کوردستان بکەى و هەموو دەرگاکانى لەسەر دابێخیت، ئیتر هەرێمی کوردستان شوێنى تر هەیە شوێنى بۆ درێژ بکات.

کاتێ خۆى لە (2003 تا 2008) تورکیا هەرێمى کوردستانى قبووڵ نەبوو وەکو ئەوەى کە هەیە، هەموو کات گوتارى ئاگرینى هەبوو، تورکیا لەشکرى دەهێنا سەر کوردستان، لە کۆتاییدا ناچاربوو قبووڵى بکات، لەبەر ئەوەى کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى و دۆخەکەش قبووڵى کردییە، بۆیە پەیوەندی خراپ لەگەڵ ئێران وا لە هەرێم دەکات دەست بۆ شوێنى تر درێژ بکات، ئەو شوێنانەهیچیان لەبەرژەوەندى ئێران نین، هیوادارم ئەوە پێداچوونەوەیەک بێت بە سیاسەتى ئێران بەرامبەر بە هەرێمى کوردستان، بەڵام هێشتا زووە تا لێکەوت و ڕەنگدانەوەکانى نەبینین، چونکە ئێرانییەکان زۆرزانن لەو پرسانە، وەکو گووتم لەوانەیە ئەوە پەیامێک بێت کە ئاراستەى عێراقییەکانى بکەن، پەیامێک بێت بۆ ئەمەریکییەکان، کە ئێمە دەتوانین زیاتر لە ئێوە لە هەرێمى کوردستان نزیک ببینەوە، لەوانەیە پەیامێک بێت بۆ ئیمارات و سعوودیە، ئەگەر ئێوە بەو شێوەیە پێشوازییان لێدەکەن ئێمە جوانتر پێشوازییان لێدەکەین، کۆمەڵێک پەیامى هەیە و دڵنیام لە خۆوە نییە ئەوەى ئێستا دەکرێ.

ـــ بۆ لایەنە عێراقییەکان ئەمە هەڵگرى چە پەیامێکە؟

د. زوبێر ڕەسوول: ئەگەر سەرنجت دابێت لە خۆپیشاندانەکانى  تشرین، ئێستا هەستێکى ناسیونالیزمى لە عێراق پەیدابووە، ئەو هەستە ناسیونالیزمە جەخت لەسەر عروبەیەتى عێراق و نزیکبوونەوە لە جیهانى عەرەبى دەکرێ، دەتوانین بڵێین کە مستەفا کامى هاتە بۆ پەیامە بوو، تا عێراق لە جیهانى عەرەبى نزیک بکاتەوە، ئێمە نابێ ئەوە لەبیر بکەین کە لە بەسڕا، کەربلا، نەجەف، باڵیۆزخانەکانى ئێران سوتێندران، واتە لەڕووى جەماوەرییەوە ئاستى جەماوەریى پیشتگیرى نیزامى ئێران لە پارێزگاکانى باشوور و ناوەڕاستى عێراق، بەڕاستى لەوپەڕى دابەزینە، هەتا نوخبە سیاسییە کۆنەکەش، ئەو نوخبە سیاسییە ئایینیە هەیە، حیزبە سیاسییە ئایینیەکان، ئەوانەى دۆستى ئێرانن جەماوەریان لەوپەڕى دابەزیندایە.

بۆیە وەکو گوتووم لەوانەیە ئێران بەوێ لەوڕووەوە پێویستى بەوە بێت کە لە هەرێمى کوردستان نزیک بێتەوە، بێگومان ئێمە لە ئاستى دووردا سەیر دەکەین، نابێ لە بیرمان بچێت ڕۆژێک هەر دادێت عێراقییەکان نزیک دەبنەوە لە جیهانى عەرەبى، ئەوکات دیسان ئێران کێی هەیە؟ بێگومان هەرێمى کوردستانى هەیە، ئێمە نابێ ئەو سنوورە درێژە لەبیر بکەین، کە پرسى کوردە، بوونى ئۆپۆزیسیۆنى ئێرانە لە هەرێمى کوردستان، بەڕاستى هەرێمى گوردستان هەرچەندە قەوارەکەى بچووکە، بەڵام قووڵاییەکى ستراتیژیى و ئاسایشییە بۆ ئێران، لەو ڕوانگەوە سەیر دەکات، بەر لەوەى لە ڕوانگەى ئابووریى و پرسى پرۆتۆکۆڵى سەیرى بکەین، دوورتر دەبێ لەو پەیوەندییانە بڕوانێ.

ـــ باسى کۆبوونەوەکەى ئەمڕۆى نێچیرڤان بارزانى لەگەڵ سەرۆک کۆمارى ئێران ئیبراهیم ڕەئیسى، کە کۆبوونەوەیەکى دوو قۆڵییان دەبێ پێکەوە، دواتر لەگەڵ محەمەد باقر قالیباف سەرۆکى پەرلەمانى ئێران کۆبوونەوەى دەبێ؟ پێتانوایە گرنگترین ئەو مژارانەى ئەمڕۆ گفتوگۆى لەسەر دەکرێت، وە پێویستە گفتوگۆى لەسەر بکرێ چى دەبێت؟

د. زوبێر ڕەسوول: پێموایە سەرۆکى ئێستا ئێران دەستکراوەتر دەبێ لە سەرۆکى پێشووى ئێران، بەهۆى نزیکایەتى لە ڕابەرى ئێران و باڵەکانى تریش وەکو سوپاى پاسداران، چونکە هەندێجار دامەزراوەى سەرۆکایەتیى ئەوەندە هێزەى نەبووە، پێشتر بینیمان قاسم سولەیمانى ڕۆڵى لە سەرۆک کۆمارى ئێران زیاتر بوو، مژارى زۆر هەیە، کە دەکرێ پێداچوونەوەیەک بێت بە ستراتیژیەتێکى ئێران، ئێمە لەبیرمان نەچێ ئێران جۆرێک لە گۆڕانکارى لە ستراتیژیەتى خۆى کردووە لە مامەڵەکردن لەگەڵ میلیشیاکانى عێراق، مامەڵە لەگەڵ میلیشیاى بچووک بچووک دەکات، مامەڵە لەگەڵ میلیشیای بێ خاوەن دەکات کە کەس نایاناسێ، تەقینەوە دەکەن و دژایەتى لایەنەکان دەکەن، لەو لایەنەوە پێداچوونەوەیەک هەبووە.

ئەوەى تایبەت بێت بە هەرێمى کوردستان، بەڕاستى کۆمەڵێک پرسى هەیە، یەکەم پرس ئەوەیە، دەتوانم بڵێم ئێران دەیەوێ دڵنیا ببێتەوە لەوەى کە هەرێمى کوردستان نەبێتە سەرچاوەى هەڕەشە بۆ ئێران، یاخود نەبێتە سەرچاوەى مەترسى جا چ لە ڕووى سیاسى و ئەمنییەوە بێ یان لەڕووى ئابوورى، پەیوەندییەکانى ئێمە لەگەڵ وڵاتانى هەرێمى بەتایبەتى لەگەڵ تورکیا و ئێران تایبەتمەندییەکییان هەیە، هەر چەندە باش بن بەڵام سنوودارە و سنوورێک هەیە، بۆ نموونە لە پرسى مانەوەى ئەمەریکا ئەوەى ئەرکەکانیان دەگۆڕدرێ، لەوانەیە ئێران پێیباش بێت هەرێمى کوردستان هاوکارى زیاتر لەگەڵ شیعەکان بکات، نەبێتە تەرەف لەو بوارەدا، واتە لە بوارى تاکییدکردنەوە لەسەر مانەوەى ئەمەریکییەکان، چونکە هەندێک دەنگۆ لە عێراق هەیە، پێانوایە دەبێ ئەمەریکییەکان بمێننەوە، هەرێمى کوردستان پێیوایە هێشتا سوپاى عێراقیش پێیوستى بە ئەمەریکییەکانە.

ـــ لەم نێوانەدەدا هەرێمى کوردستان چۆن دەتوانێ ئەم هاوسەنگییە ڕابگرێت، بۆ نموونە لە بابەتى پشتگیریکردن لە مانەوەى هێزەکانى ئەمەریکا لە ناوچەکەدا؟

د. زوبێر ڕەسوول: یەکێک لەو سەرکەوتنانەى هەرێمى کوردستان بەتایبەتیش ئەگەر بگەڕێنەوە بۆ کارەکتەرى سەرۆکى هەرێمى کوردستان لەو ماوەیەدا، چ ئەوکاتەى سەرۆکى حکوومەت بووە چ لە سەرۆکى هەرێمیش، ئەو هاوسەنگییەى پاراستییە، هەتا دەتوانم بڵێم پارتى و یەکێتى وەکو دوولایەن ئەگەر ئەوهاش تەماشا بکەین، وە بەتایبەتیش سەرۆکى هەرێمى کوردستان توانیوویەتى بەردەوام ئاڵۆزى دروست نەبێت لە نێوان لایەنەکان، چونکە پێگەى هەرێمى کوردستانى باش ناوسیووە و تێگەیشتنى باشیشى بۆ ئەو پرسە هەرێمیانە هەیە.

لە راستیدا دەبێ ئێمە ئەوە بکەینە پرسێکى عێراقى، ئایا لە عێراق چۆن مامەڵە لەگەڵ هێزە ئەمەریکییەکان دەکرێت، هەتا مستەفا کازمیش تاکیید لەوە کردۆتەوە ئەرکیان دەگۆڕدرێ، یانى ئێمە زۆر خیتابى مانەوەى هێزەکانى ئەمەریکا زۆر زەق نەکەینەوە، یان ئەوەى دەیکەین لە ڕێگەى پەرلەمان و حکوومەتى عێراقەوە بێت، دەکرێ ئەو هاوسەنگییە هەبێ، بەڕاستى ئێرانییەکانیش لە دۆخى هەرێمى کوردستان تێدەگەن، تێدەگەن ئەکەر میلیشیاکان بەردەوام هەولێر بۆردوومان بکەن ە هەڕەشە لە ناوچە دابڕاوەکان بکەن، هەرێمى کوردستانیش بە دواى ئاسایشدا دەگەڕێ، ئەو ئاسایشە هەرێمى کوردستان دەزانێ لە ئێران و تورکیا دەستدەکەوێ، لەو شوێنانەى کە دراوسێى تۆن، بەڵام ئەگەر تۆ ئاسایشیان بۆ دابین نەکەى، بێگومان ئەمەریکا و هێزى تر هەن ئاسایشت بۆ دابین بکەن. بۆیە ئێرانییەکانیش پێویستە گەرەنتییەک بدەنە هەرێمى کوردستان، ئەوەى کە هەیە دووبارە نابێتەوە و ئەوانیش هاوکارى هەرێمى کوردستان بکەن

ـــ لێرەدا بەو پێیەى کە هەم سەرۆک کۆمار هەم سەرۆکى پەرلەمانى ئێران سەرۆکێکى نەریتخوازن، بە هەمان شێوە سەرۆکى دەزگاى دادگاى ئێران، ئەمانە چەنێک دەتوانێ کاریگەرى هەبێ لەسەر گرووپە چەکدارەکان بەتایبەت لایەنەکانى پەیوەندار بە حەشدى شەعبى؟ 

د. زوبێر ڕەسوول: کاریگەرى زۆر هەیە، دەزانى بۆ کاریگەرى هەیە؟ ئەگەر تەماشاى ئەو کاتەى قاسم سولەیمانى لە عێراق بوو، ئەمەریکییەکان قاسم سولەیمانیان کوشت پێیانوابوو ئەو دژایەتیەى دژى ئەمەریکییەکان هەیە بەو چڕیە نابێت، بەڵام کە قاسم سولەیمانى کوژرا، بەڕاستى ئێستا زۆر بە چڕتر بۆردوومانى ئەمەریکییەکان دەکرێن هەتا ئێمەش، چونکە قاسم سولەیمانى توانى بوو هاوسەنگییەک لە نێوان ئەمەریکییەکان و ئێران و سەرکردە عێراقییەکان و هەرێمى کوردستان دروست بکات، لێکتێگەیشتن هەبوو، لەسەردەمى ئەو کوا بە درۆن هێرش دەکرایە سەر هەولێر، بۆیە هەماهەنگییەک هەبوو بۆچى؟ چونکە دەستى واڵابوو.

من پێموایە هەم سەرۆکى ئێران هەم ئەو کارەکتارانەى باستکرد، لەبەر ئەوەى دەستیان واڵاترە دەتوانن کۆنترۆڵین زیاتر هەبێ بەسەر میلیشیاکان، ئێستا بەڕاستى لە عێراق کۆنترۆڵ خەریکە لەدەستى ئێرانییەکانیش دەچێتەدەرەوە، یانى گرووپى جیاجیا و بچووک هەن، هەندێکیان سەرکردەکانیان هەر نەماوە، وەکو مەهدى مهەندس و ئەوانەى وەلائییان بۆ ئێران هەیە لە کۆنتڕۆڵ دەرچوونە، هەتا کۆمەڵێک لە ڕاپۆرتەکان پێشبینى ئەوە دەکەن کە لەوانەیە شەڕێکى ناوخۆ لە نێوان میلیشیا شیعەکان دروست ببێت، لەبەر ئەوەى کۆنتڕۆڵ لەدەستدراوە.

بۆیە من پێموایە سەرۆکى نوێى ئێران یان ئەو کارەکتەرانەى کە لەپێگە بەهێزەکانن دەتوانن کۆنتڕۆڵى باشتریان هەبێ بەسەر میلیشیاکاندا، وە ئاراستەیان هەبێ کە بەو شێوەیە هەڕەشە لە هەرێمى کوردستان نەکرێت، چونکە بەڕاستى هەرێمى کوردستان ئەوکات ناچارە بە دواى شوێنى تردا بگەڕێت بۆ گەرەنتیکردنى ئەو ئاسایشە، چونکە نابێ ئەوەمان لەبیر بچێت، کە ئێمە لە هەرێمێکى زۆر سەخت سیاسەت دەکەین، شوێنێک کە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستە، لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستیش شوێنکە کەوتۆتە نێوان عێراق و سووریا و ئێران، بەڕاستى مامەڵەکردن لەو شوێنە زۆر سەختە، ئەوە بەتایبەت پێگەى هەرێمى کوردستان شوێنێکى قوفلکراوە لەڕووى وشکانییەوە. 

نێچیرڤان بارزانى،  دەتوانێ نوێنەرى سیاسەتیى کوردى بێت لە هەرێمى کوردستان، هەتا لە بەشەکانى ترى کوردستانیش.

ـــ ئەم شێوازى پێشوازیکردنە لە سەرۆکى هەرێمى کوردستان، ئەم کۆبوونەوەیەى کە هەیەتى ئەمڕۆ لەگەڵ سەرۆک کۆمار و سەرۆکى پەرلەمانى ئێران، تا چەند توانێ کاریگەرى هەبێ لەسەر پەیوەندییەکانى هەرێمى کوردستان و سووریا، بەوپێیەى ئێران کاریگەرییەکى ئێجگار زۆرى لە سووریادا هەیە؟

د. زوبێر ڕەسوول: ڕاستى پەیوەندییەکانى نێوان هەرێم و ئێران، نەک هەر سووریا دەتوانم بڵێم لەسەر هەموو ئەو کارەکتەرانەى کە نزیکن لە ئێران کاریگەرى هەیە، جا چ لە عێراق و میلیشیاکان بێ، هەتا ئەو گرووپانەى کە هەمیشە لە پەرلەمانى عێراق، هەڕەشە لە هەرێمى کوردستان دەکەن، بۆ نموونە ئەگەر پارەى مووچەى هەرێمى کوردستان بۆ هەرێم دێت دەنگیان لێدەستێت، من پێموایە کاریگەرى لەسەر ئەوانیش دەبێ ئەو پێشوازییە گەرمەى کە ئێستا لە سەرۆکى هەرێمى کوردستان دەکرێت، بەڕاستى ئێمە بە هەڵەدا دەچین ئەگەر وەک هەرێمى بچووکى پێنج شەش ملیۆنى سەیرى هەرێمى کوردستان بکەین، بەتایبەت لە ڕوانگەى تورکیا و ئێرانەوە، نەخێر لە ڕوانگەى پرسى کورد تەماشاى هەرێمى کوردستان دەکرێت، بەتایبەتى ئەگەر هەرێمى کوردستان بتوانێ کاریگەرى زۆرى هەبێ لەسەر پارتە ئۆپۆزیسیۆنانەى چ لە سووریا و تورکیان چ لە ئێرانن، واتە ڕاستە ئێمە پەیوەندییەکانمان وەکو پێوست نییە لەگەڵ کوردانى سووریا، بە حکوومى ئەو کێشەیەى لە نێوان پەکەکە و حکوومەتى هەرێم دا هەیە، بەڵام تێگەیشتنێکى باشتر هەیە لەگەڵ هێزەکانى سووریاى دیموکرات، بەتایبەتى سەرۆکى هەرێمى کوردستان چەندینجار ئەوانیشى بینیووە.

کەواتە پێموایە ئەم دیدارانە کاریگەرى دەبێ، لەوانەیە ئێرانییەکان ئەگەر بیانەوێ چۆن بڵێى پەیوەندییەکى تر دروست بکەن لە نێوان هێزەکانى سووریاى دیموکرات یان کورد، چونکە لەبیرمان نەچێت کورد لە سووریا تەنها هێزەکانى سووریاى دیموکرات نییە، ئەنەکەس و کۆمەڵێک گرووپى تریش هەن، کە هەرێمى کوردستان زۆر لێیان نزیکە، بەتایبەتى هەرێمى کوردستان دەتوانێ هاوکارى ئێرانییەکان بێت بۆ ڕێککەوتن لەسەر ئایندەى سووریا.

ـــ ئەم سەردانییەى سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ تاران، وە کۆبوونەوەى ئەمڕۆى لەگەڵ سەرۆک کۆمار و سەرۆکى پەرلەمانى ئێران، کە ئەویش نوێیە و بەمدواییانە دەستبەکاربووە، دەتوانێ چ کاریگەرییەکى هەبێ لەسەر ئارامى بۆ هەرێمى کوردستان و لابردنى ئەو هێرشە مووشەکییانەى کە پێشتر ئەنجام دەدرا، چ بە مووشەک بێت چ فڕۆکەى بێفڕۆکەوان بێ، کە دەکرایە سەر هەولێر؟

د. زوبێر ڕەسوول: ڕەنگە لە ئێستادا کاریگەرى هەبێ ئەگەر قسە لەسەر مەترسیانە بکرێ، بەڕاستى هەم ئێرانییەکان پێیانوایە لە هەرێمى کوردستان هەندێک هەڕەشە هەیە، هەم ئێمەش پێمانوایە هەڕەشە لە ئێران و عێراق لەسەرمان هەیە، یانى دەروازەیەک دەکاتەوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر ئەو پرسانە و بۆ هێنانەکایەى جۆرێک لە لێکتێگەیشتن لە نێوان هەرێمى کوردستان و ئێرانییەکان، بەتایبەتى ئێرانییەکان دڵنیا بکرێنەوە کە هەریمى کوردستان نابێتە هەڕەشە بۆ ئێران، بەڵام لەبەرامبەردا هەرێمى کوردستانیش ئەوەى دەوێت.

لەڕاستیدا هێشتاوە زوو، چونکە ئێرانییەکان زۆر زۆرزانن، یانى ئەوەى کە دەیبینین لەوانە پاش مانگێکى تر دیسان هێرشى تر ببینینەوە بۆ سەر هەولێر، واتە دەبێ چاوەڕێی بکەین بەڕاستى لەسەر لێکەوتەکانى، وە کۆمەڵێک پرسى تریش هەن، ئامادەیى ئەمەریکییەکانە، هەتا هێوربوونەوە هەبێ لە نێوان ئەمەریکییکان و ئێرانییەکان و ڕێککەوتن لەسەر پرسى ئەتۆمى، بەڕاستى کاریگەرى لەسەر پەیوەندییەکانى هەرێمیش دەبێ، بەڵام ئەگەر گرژى هەبێ و پەیوەندییەکانى نێوان ئێران و ئەمەریکا تێکبچێت دیسان ئێران پەنادەباتەوە بەر بەکارهێنانى ئەو کارتانە، کارتەکان کێین؟ میلیشیا شیعەکان لەلایەک، لەلایەک هەڕەشەکردن لەو شوێنانەى کە بەرژەوەندییەکانى ئەمەریکاى لێیە، یەکێک لە شوێنە هەرە سەرەکییەکان هەرێمى کوردستانە، بۆیە هەتا ئێمە ئەو دۆخانە نەبینین بەڕاستى هێشتا زووە بۆ باسکردنى هەندێ پرس. 

ـــ پێتوایە ئەم سەردانەى سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ تاران و ئەو کۆبوونەوەیەى کە ئەمڕۆ دەیبێت، ئەمە واناکات هێڵى گفتوگۆکان گەرم بکاتەوە کە ماوەیەک ساردى پێوە دیار بوو؟

د. زوبێر ڕەسوول: بێگومان جۆرێک لە ساردى هەبوو لە نێوان هەردوولا، هەرچەندە ئەوەى من ئاگام لێى هەبێ لینکى پەیوەندییەکان نەبڕوان لەسەر ئاستى خوارەوە، واتە پەیوەندی هەرهەبووە، بەڵام جۆرێک لەسەر ساردى هەبووە، من پێموایە سەرۆک کۆمارى نوێى ئێران، ئێستا ئەو ڕوانگەیەى بۆ عێراقى و هەرێمى کوردستان و ناوچەکەش هەیەتى، دەتوانین بڵێین سەرەتاییەکە بۆ ڕوانگەیەکى نوێی ئێرانییەکان بۆ تێگەیشتن لەو دۆخەى کە هەیە لەناوچەکە، پێموایە بە هەموو پێوەرەکان سەرەتایەکى باشە، دەرگاى گفتوگۆکردنى باشتر دەکاتەوە، بەتایبەت نابێت لەبیرمان بێچت هەم سەرۆکى ئێران دەستى واڵایە لە داڕشتنى سیاسەتى دەرەوە و سیاسەتی هەرێمى و گرووپەکانى تر، هەم سەرۆکى هەرێمى کوردستانیش بەڕاستى ئەو پێگەیەى هەیە هەم لە ڕووى هەرێمیەوە هەم لەڕووى نێودەوڵەتییەوە، کە کارەکتەرێکى سیاسى بەهێزە لە هەرێمى کوردستان، بەتایبەت دواى ئەو گۆڕانکارییانەى لە نێوان حیزبەکان ڕوویدا، بۆ نموونە دواى نەمانى مام جەلال و نەوشیروان مستەفا و بەڕێز سەرۆک مەسعود بارزانى کە پێشتر سەرۆکى هەرێمى کوردستان بوو، ئێستا ئەوانەى ممارەسەى سیاسەت دەکەن لە هەرێمى کوردستان دەتوانم بڵێم نێچیرڤان بارزانى، یەکێک لەو کارەکتەرە بەهێزیانەى کە ئێستا سیاسەتى کوردى ئاراستە دەکات، یان دەتوانێ نوێنەرى سیاسەتى کوردى بێت لە هەرێمى کوردستان، هەتا لە ناوچەکەکانى تریش.

ـــ بەپێى لێکۆڵینەوە و ئەو بەدواداچوونانەى کە کردووتن، ئەمەریکا چۆن دەڕوانێتە سەردانەکەى نێچیرڤان بارزانى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ ئێران، وە پەیوەندى نێوان هەولێر و تاران؟

د. زوبێر ڕەسوول: بەڕاستى ئەمەریکییەکان باش تێگەیشتوون، دەزانن کە پێگەى هەرێمى کوردستان ئەوەیە کە پەیوەندییەکى باشى لەگەڵ ئێرانییەکان هەبێ، چونکە لەو ماوەیەدا ڕاستە ئەمەریکییەکان زۆر هاوکارى ئێمەیان کردووە لەڕووى ئاسایشەوە بەراوردناکرێ بە هەموو هێزە نێودەوڵەتییەکانى تر، بەڵام هەندێجار ئەمەریکییەکان ناتوانن هەموو شتێکت بۆ بکەن، ناتوانن ئاسایش و ئارامیت بۆ بپارێزن، ئێران دەتوانێ ئاسایش و ئارامیت لە هەندێک ڕووەوە بۆ بپارێزێت، چونکە بەڕاستى کێشەى ئێمە بەزۆرى لەگەڵ ئێران و ئەو میلیشیایانەى کە ناڕاستەوخۆ سەر بە ئێرانییەکانن.

ئەمەریکا باش لە پێگەى هەرێمى کوردستان تێدەگات، پێموا نییە هیچ لارییەکیان هەبێ لەسەر ئەو پەیوەندییە دیپلۆماسیانە، دواتر پەیوەندییەکان هاوکارى سەربازی و دژایەتیکردنى ئەمەریکا نییە، بەڵکو پەیوەندییەکان بۆ هێنانەدى جۆرێک لە سەقامگیرییە، کە ئەمەریکییەکانیش پێویستیانە بەر لەوەى هەرێمى کوردستان پێوستى پێى هەبێ جۆرێک لە هاوسەنگییە لە عێراق. دەزانى چۆنە، هەندێجار بەرژەوەندى هاوبەش هەیە لە عێراق لە نێوان ئەمەریکییەکان و ئێرانییەکان، ئێمە بینیمان لەشەڕى داعش بەرژەوەندى هاوبەش دروست بوو، هەتا لە سەقامیگریش، زۆرجار باس لەوە دەکرێ لەوانەیە کشانەوەى ئەمەریکا لەعێراق بەتەواوى لەبەرژەوەندى ئێران بێ، مەرج نییە کشانەوەى ئەمەریکا لەبەرژەوەندى ئێران بێت، کشانەوەى ئەمەریکا کە لە ئەفغانستان لەوانەیە لەبەرژەوەندى رووسیا و صین و لایەنەکانى تر بێت، بەڕاستى وا نییە، عێراق تەنها بە ئێرانییەکان کۆنتڕۆڵ ناکرێ، نابێ لەبیرمان بچێت ئەو نزیکایەتییە ئایدۆلۆژیە شیعیەى کە نزیکەى سەد ساڵیش دەبێ لە نێوان ئێران و عێراق هەیە، بەڵام دۆخى عێراق کۆنتڕۆڵکراوە؟ نەخێر، بە تەنها بە ئێرانییەکان کۆنتڕۆڵ ناکرێ، بەڵکو کۆمەڵێک پرسى تر هەن، بەڵام تەنها وەکو کارتى گوشار بەکاردەهێندرێن، یانى مەرج نییە ئەگەر ئەمەریکییەکان کشانەوە ئیتر عێراق دەبێتە شام و شەریف و نزیک دەبێتەوە لە ئێرانییەکان، بە پێچەوانەوە کۆمەڵێک ڕەوتى تر هەن، ڕەنگە ئەوکات دژایەتییەکان زیاتریش بن، هەروەک ئەوەى ئێستا لە ئەفغانستان دەکرێ، هەم رووسەکان و چینییەکانیش خەریکە داوا لە ئەمەریکییەکان دەکەن بەمشێوەیە نەکشێنەوە، هەر دواى کشانەوەیان لە ئەفغانستان، سەرۆکى رووسیا پێشنیارى کردووە ئەگەر نەکێشنەوە دەتوانن هەندێ بنکەى رووسیا بەرکاربهێنن، لەبەر ئەوەى ئەو شوێنە دواجار نزیکایەتى لە ئێران هەیە، بۆ نموونە ئەفغانستان هەیە نزیکایەتى لەگەڵ روسیا و چین هەیە، خۆ ئەمەریکا دوورە، بەڵام مەترسى ئاسایشى هەیە.

ـــ هەر لەسەر پرسى ئاسایش، دوێنێ کە سەرۆک کۆمارى نوێى ئێران چەندین کۆبوونەوەى لەگەڵ سەرۆک و ڕێبەرى وڵاتان هەبووە، هەروەها لە وتارەکەى خۆشیدا، ئەوەى کە جەختى لێکردەوە ئاسایشى ناوچەکەیە، پێگەى هەرێمى کوردستان لە ستراتیژیەتیى سیاسەتى دەرەوەى ئێران دا چى دەبێت لە داهاتوودا، واتە چۆن دەتوانن پێکەوە ڕۆڵ ببینن لە ئاسایشى ناوچەکەدا؟

د. زوبێر ڕەسوول: وەک باسمکرد هەرێمى کوردستان لەڕوانگەى پرسێکى گەورەتر تەماشا دەکرێ، وە هەرێمى کوردستان لە کۆمەڵێک ڕووەوە دەتوانێ ئاسایشى ئێران بپارێزێت، یانى ئەگەر ئێرانییەکان ئاسایشى کوردستان دابین بکەن، هەرێمى کوردستان پێویست ناکات دەستدرێژ بکات بۆ ئێران یان بەوەى تۆمەتبار دەکرێ کە پەیوەندیى لەگەڵ ئیسرائیل هەیە، بەڕاستى ئەگەر ئێران ئەوە بکات هەرێمى کوردستان بەوانە نییە و دەشتوانێ ئەو ئاسایشە دابین بکات. دواتر  لەڕووى ئەو هێزە ئۆپۆزیسیۆنانەى کە هەنە لە هەرێمى کوردستان، لەوانەیە هەرێمى کوردستان بتوانێ گفتوگۆیەک ڕێکبخات لە نێوان ئێرانییەکان و پرسى کورد، تەنانەت لە ناو ئێرانیش.

ـــ سەرۆکى هەرێمى کوردستان بەڕێز نێچیرڤان بارزانى، بە هەوێنى ئاشتەوایى ناسراوە، پێتانوایە دەتوانێ لەو نێوەندەدا ڕۆڵ ببینێت لە نێوان ئۆپۆزیسیۆنى ئێران لەگەڵ حکوومەتى نوێى ئێران بە سەرۆکایەیتى ئیبراهیم ڕەئیسى؟

د. زوبێر ڕەسوول: پێموایە ئەگەر ئێرانییەکان دەرگایەکى تر بەسەر پرسى کورد بکەنەوە، وە گرەنتى ئاسایش و ئارامى هەرێمى کوردستان بکەن، بەڵى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان ئەو کارەکتەرە بەهێزەیە کە نەک لە ئێران لەوانەیە بتوانێ لە سووریاش لەسەر پرسى کورد لەگەڵ سوورییەکان گفتوگۆ بکات، هەروەک چۆن لە تورکیاش توانى ئەوە بکات.

بەڕاستى هەرێمى کوردستان خاڵێکى بەهێزى هەیە، هەم هەندێجار دەبێتە لاوازى و هەڕەشە هەمیش بەهێزى، ئەویش پرسى کوردە، پرسى کورد بەڕاستى خاڵى بەهێزى پێگەى هەرێمى کوردستانە لەناوچەکە، وەکو گووتم تەماشاى نەخشەکە بکە دیارە، ڕاستە ئەوانە بەشێکن لە ئێران و سووریا، بەڵام دانیشتوانیان کوردن، دواتر کوردەکانى هەموو پارچەکانى تر چاویان لەسەر هەرێمى کوردستانە، یانى مانەوەى هەرێمى کوردستان لە ناوچەکە هیواى ئەو نەتەوە چل ملیۆنیەیە کە لە ناوچەکەدا هەیە، یانى پاراستن و مانەوەى لەوانەیە وا بکات بەشەکانى ترى کوردستانیش ئەوەندە نەپڕژێنەسەر هەڕەشەکردن لە سیستەمەکانى تر، بەس لو دژایەتیکردنى هەرێمى کوردستان لە کاتى رێفراندۆم، بێنەبەرچاوى خۆمان لە ئێران و تورکیا چى کرا.

بۆیە وەکو گوتم ئەگەر ئەو پرسەى کورد بگریە خۆت، پێداچوونەوەیەک بکەیى و تێگەیشتن هەبێ و ئەو پێشوازییەى کە هەیە لێیان بکرێ، ئەمە کاریگەرى هەیە لەسەر ئۆپۆزیسیۆنى کوردى لەبەشەکانى ترى کوردستانیش، هەتا خەڵکى کوردستان لەگەشت بەشەکان دڵخۆش دەبن، پێیانوایە تێگەیشتنێک دروست بووە، ئەوە بەڕاستى لەدوور مەودوا هەماهەنگە بۆ ئێران ئەگەر بیەوێ پرسى کورد چارەسەر بکات.

ـــ باسى گشتپرسیت کرد، لەو کاتەدا ئێران ئابلۆقەى سیاسى و ئابوورى لەسەر هەرێمى کوردستان دانا، دواتر ئابلۆقەکان هەڵگیرا، تاوەکو ئێستا کاریگەرى ئابلۆقە سیاسییەکان لەسەر هەرێمى کوردستان ماوە؟

د. زوبێر ڕەسوول: لە ڕاستیدا کاریگەرى هەبوو لەکاتى رێفراندۆم دا لەسەر پەیوەندییەکانى هەرێمى کوردستان و ئێران، دەتوانم بڵێم دواى رێفراندۆم جۆرە ساردییەک هەبوو، دواتریش کوژرانى سولەیمانى بەدواداهات کە هەمیشە لینکێک بوو لە نێوان سەرکردە عێراقى و کوردەکان، کە ئەو لینکە نەما دیسان ئاڵۆزى زیاتر دروست بوو، بەڵێ ساردییەک هەبوو لە پەیوەندییەکان، بەڵام پێموایە ئەو ئیدارەییەى ئێستا لەوانەیە پێداچوونەوەیەک بکات، ئاڵۆزی دروستکردن و ساردى وال ە هەرێمى کوردستان دەکات بە دواى پەیوەندیى تر بگەڕێت، ئەوە خاڵێکى گرنگە کە ئێرانییەکان دەبێ ڕەچاوى بکەن، یانى ئەگەر هەموو دەرگاکان لەسەر هەرێمى کوردستان دابخرێت، هەرێم ناچارە بەدواى دەرگاى تر دا بگەڕێت، وە هەست دەکەم ئێرانییەکان تێگەیشتنێکیان هەیە، چونکە ئەوان ئەزموونێکى تریان لە پێشە، وەکو گووتم تورکیا لە (2003 تا 2008) هەرێمى کوردستانى قبووڵ نەبوو وەکو کیانێکى سیاسى، ئیتر دواجار مەجبوور بوو دەرگاى کردەوە و قبووڵى کرد، لەوانەیە ئێرانییەکان زۆر زۆرزانتربن، ئەوان لەسەرەتاکانى دروستبوونى حکوومەتى هەرێم لە (1991) کە ئەو قەوارەیە دروست بوو ئەوەى پێیدەگوترێت قەوارەى هەرێمى کوردستان بەفەرمى، ئێرانییەکان یەکەم وڵات بوون نوێنەرایەتیان لە هەرێمى کوردستان کردەوە، یانى بەڕاستى ئەوان تێگەیشتنى باشیان هەیە لەسەر پرسى کورد ئەگەر بیانەوێ.

بەڵام وەک باسمکرد هەمیشە سنوورداریەتییەک هەیە لە پەیوەندییەکانى نێوان ئێمە و ئێران، سنوورداریەتییەکەش لەبەر  ئەوەیە، هەم پرسى کورد هەیە لەوێ هەم ئێمە نزیکایەتى جیۆپۆلۆتیکى جوگرافیمان هەیە لەگەڵ ئێران، یانى مەترسییەکان زیاتر دەگوازرێنەوە لە  جیۆپۆلۆتیکى نزیک هەتا لە جیۆپۆلۆتیکى دوور، واتە ئێمە دەتوانین ببینە هەڕەشە، دەشتوانین ببینە لایەنى ئاشتى و ئارامى، بەتایبەتى ئێران نایەوێ هەرێمى کوردستان ببێتە سەرچاوەى هەڕەشە بۆ ئێرانییەکان، پرسێکى تریش هەیە ئەویش لە دواى (2003) ئێستا حکوومەتێکى زۆرینە شیعە لە عێراق دروست بووە، بە پاڵپشتى ئێران، ئێرانییەکان نایانەوێ ئەو حکوومەتەى هەرێمى کوردستان کە هەیە لێرە ببێتە هۆى پێگەى حکوومەتى زۆرینە شیعە لە عێراق دا، لە رێفراندۆمى (20017) ئەوکاتەى هەرێمى کوردستان بووە هۆى لاوازبوونى پێگەى ئەو حکوومەتە زۆرینە شیعەیە، لەبەر ئەوە ئێرانییەکان قبووڵیان نەکرد، ئەوە ئەو سنوورداریەتییە کە دەبێ ئێمە ڕەچاوى بکەین، بەڕاستى هەرێم نابێ ببێتە هەڕەشە بۆ سەر ئێران.

ـــ ئێستا ئێران هەمان دەسەڵاتى پێشترى هەیە لە عێراق؟

د. زوبێر ڕەسوول: ئێران لە ڕێگەى میلیشیا و سەرکردە شیعەکانەوە ئەو دەسەڵاتەى هەیە، وەکو گووتم دەسەڵاتەکە ئاڵۆتریش بووە، بەڵام لەڕووى پێگەى جەماوەرییەوە ئێران پێگەى جەماوەرى ڕۆژ بەڕۆژ لە دابەزیندایە، من لە خۆمەوە ئەو ناڵێم بەڵکو بەپێى ڕاپرسییەک لە (2021) پێگەى ئێران بەرەولاوازى دەچێت، خەریکە خەڵکى عێراق و شیعەکانیش دەگەنەە ئەوباوڕەى ئێران سەرچاوەى سەقامگیرى نییە بۆ عێراق، وە ناتوانێ ئەو هاوکاریانەش دابین بکات کە بۆ وڵاتێک، وەک ئەوەى وڵاتێکى کەندا یان ئەمەریکا دابینى دەکات، بۆیە خەڵکى عێراق بەرەبەرە تێدەگات، بەڵام ئێران لەڕووى میلیشیاکانەوە بەهێزە، ئەوەش پسپۆڕى ئێرانە، کە یەکێک لە میکانیزمەکانى بەهێزى سیاسەتى دەرەوەى ئێران ئەوەیە ئەزموونى زۆریان هەیە لە بەکارهێنانى میلیشیاکان، لە سووریا، فەلەستین، لوبنان، یەمەن و عێراق، ئەوە وایکردووە چەکى بەهێزى ئێران بێت لە ناوچەکە، هەر کاتێ بیانەوێ کارتى گوشار دروست بکەن.

ئێمە وەکو هەرێمى کوردستان مەرج نییە هەمیشە بیەوێ هەرێمى کوردستان بەکاربێنێ، بەکاریدێنێ ئەگەر پێى بکرێ، بەڵام هەندێجاریش وەکو هاوسەنگییەکە، بۆ نموونە دەتوانێ هاوسەنگى بە هەرێمى کوردستان دروست بکات، مەرج نییە ئەو کارتانەى هەموو جارێ بەکاریدێنێ مەسەلە هەڕەشە بێت. 

ـــ ئەم کارتانە تەنها ئێران هەیەتى یان هەرێمى کوردستانیش هەیەتى؟

د. زوبێر ڕەسوول: هەرێمى کوردستان پێگەیەکى تایبەتى هەیە، بەڵێ هەرێمى کوردستانیش هەیەتى، ئەویش پرسى کوردە، پرسى کورد هەرچەند تا ئێستا هەرێمى کوردستان دەستى بۆ نەبردووە، بەڵام بەڕاستى ئەگەر هەرێمى کوردستان بیەوێ دەتوانی کارتى پرسى کورد لە ئێران و تورکیا و شوێنى تریش بەکاربهێنێت، پێش (2007) هەرێمى کوردستان لە دژى تورکیا بەکاریهێنان، ئەوکات بەڕێز مەسعود بارزانى سەرۆکى پێشووى هەرێمى کوردستان، چەندجارێک ئاماژەى بەوەدا کە هەرێمى کوردستان کاریگەرى هەیە لەسەر کوردانى باکوورى کوردستان، ئەگەر ئێوە بتوانن هەڕەشەمان لێ بکەن، بەڵێ ئێمەش دەتوانین.

بەڵێ هەرێمى کوردستان دەتوانێ ئەو کارە بکات، بەڵام تا ئێستا دەستى بۆ ئەو پرسە نەبردووە، چونکە پێگەى هەرێمى کوردستان لەو هەرێمە ڕۆڵى دەبێ لە هاوسەنگى دروستکردن و پاراستنى سەقامگیرى نەک ڕووبەڕووبوونەوەى بەردەوام لەگەڵ ئەو هێزانە.

س: رووداو