Nuce Logo

هاتنى ئیمانوێل ماکرۆن بۆ هەرێمى کوردستان، دەنگدانەوەى گەورەى بەدواى خۆیدا و شارەزایانى پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان پێیانوایە، سەردانییکردنى سەرۆکى فەرەنسا بۆ هەولێر رووداوێکى ئاسایی نییە، بەڵکو هۆکار و پەیامى خۆى هەیە. 

لەسەر پەیوەندییە مێژووییەکانى کوردستان و فەرەنسا، هاوکات هاتنى ئیمانوێل ماکرۆن بۆ هەرێمى کوردستان و کۆبوونەوەى لەگەڵ بەرپرسانى باڵاى کورد لە هەولێر، د. ئیرشاد ڕەشیدى، مامۆستا زانکۆ و پسپۆڕى زانستە سیاسییەکان دەڵێت، هاتنى سەرۆکى وڵاتێکى بەهێز وەک فەرەنسا، کە خاوەنى هێزێکى گرنگى سەربازییە، نابێ وەک وڵاتێکى ئاسایی سەیرى فەرەنسا بکەین، چونکە وڵاتێکى گریێت پاوەرە و هێزێکى زەبەلاحى هەیە، سێیەم بەرهەمهێنەرى چەکە لە جیهاندا، فەرەنسا لە هەموو ئاستەکاندا پێگەیەکى بەهێزى هەیە، بۆیە هاتنى بۆ کوردستان و ئەو پێشوازییە و قبووڵکردنى ئەو پڕۆتۆکۆڵە لەلایەن فەرەنساوە، ئەوپەڕى گرنگیدانە بە کوردستان و مامەڵەکردنى وەک دەوڵەتێک بوو لەگەڵ کوردستان نەک هەرێمێک.

دەقى دیمانەى د. ئیرشاد ڕەشیدى، مامۆستا زانکۆ و پسپۆڕى زانستە سیاسییەکان:

ــ بۆچوون و تێڕوانینى ئێوە چییە لە سەردانیکردنى سەرۆکى فەرەنسا بۆ هەرێمى کوردستان؟

د. ئیرشاد ڕەشیدى: بابەتى هاتنى سەرۆکى فەرەنسا بۆ هەرێمى کوردستان بابەتێکى زۆر گرنگە، بە بۆچوونى من ڕۆژێکى سیمبۆلیکە لە مێژووى کورددا، چونکە فەرەنسا پێگەیەکى گرنگى هەیە لە ئاستى نێونەتەوەییدا، وەک گریێت پاوەرێت یان هێزێکى گەورە لە ئاستى جیهاندا سەیر دەکرێ. 

ڕۆژانێک کوردستان ئەوەندە پێگەى لاواز بوو، کە هێنرى کیسنجەر نیو سەدە پێش ئێستا گوتى: کوردەکان نە دۆستێکى ئەوەندە بەهێزن بۆ ئێمە، نە ئەو دوژمنەشن ببنە هەڕەشە بۆ سەر بەرژەوەندییەکانى ئێمە، بۆیە بە کاتى گورد یارى دەکەین، بەڵام دواى (50) ساڵ کورد کە خەباتى کوردستان ئەوەى سەلماند، کە کورد توانیویەتى پێگەیەکى بەهێز بۆ خۆى دروست بکات لەناوچەکەدا، کە زلهێزەکان ڕووى تێبکەن و باوەڕى پێبکەن.

بە بۆچوونى من هاتنى ماکرۆن بۆ کوردستان گرنگییەکى تایبەتى هەیە، بەوەى کە کوردستان لەڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستى نا سەقامگیردا توانیویەتى جەزیرەیەکى سەقامیگر دروست بکات بۆ ڕۆژئاواییەکان، وە ئەوەى کە بینیمان لە شەڕى دژ بە داعش هێزى پێشمەگەر توانى بەرپەرچى ئەو هێزە تیرۆریستە مەترسیدارە بداتەوە و ڕێگەى لێبگرێ، کە ڕۆژئاواییەکان زۆر لێى دەترسن، وە بە خوێن و خەباتى خۆیان ئەجینداکانى پەرەپێدانى ئاسایش و سەقامگیرى لە ناوچەکەدا بەدیبێنن.

هەموو دەوڵەتێک دوو سیاسەتى هەیە، یەکەم: سیاسەتى ئیعلامى، کە بە قسە و زارەکییە، دووەم: سیاسەتى پراکتیکییە، زۆربەى وڵاتان سیاسەتى زارەکییان جیاوازە لەگەڵ سیاسەتى ئیعلامیان، واتە وەک ئیعلام و قسەکانیان وەک پروپاگەندە بۆ ستراتیژیەتى خۆیان بەکاریدەهێنن، بەڵام فەرەنسا ئەوەى جێگیرکردووە، کە هەم سیاسەتى زارەکى هەم سیاسەتى پراکتیکى لەگەڵ کورددا ڕاستە، وە پاڵپشتى تەواوى کوردستانى کردووە بەتایبەتى لەشەڕى دژى داعش و مافى ڕەواى گەلى کورد. فەرەنسا وڵاتێکە لە مێژوویى خۆیدا خاوەنى خەباتێکى زۆرە بۆ مافى مڕۆڤ و جاڕەنامەى مافى مرۆڤە لە (1789)دا، لەسەردەمى شۆڕشى فەرەنسادا، بە خاوەنى ئەو جاڕنامەیە و دۆزى گەلان دەزانێ، کە دەبێ هەموو نەتەوەیەک مافى چارەى خۆنووسین بەدەست بێنن.

بۆیە دەمەوێ ئەوە بڵێم، فەرەنسا هەم پاڵپشتى لە کوردستان دەکات بۆ ئەو مافانەى کە بەدەستى هێناوە، هەم دەیەوێ ئەو سەقامگیریەى کە هەیە لە ناوچەکەدا پارێزراو بێت، تا ڕادەیەکیش بتوانن پێش لە ئیسلامیى توندڕەوى وەک داعش و قاعیدە لە ناوچەکەدا بگرن.

ــ وەک دەزانن پەیوەندییەکى مێژوویی لە نێوان کورد و فەرەنسادا هەیە، بەتایبەتى ئەگەر باسى دواى قۆناغى گشتپرسى سەربەخۆیى کوردستان بکەین، لە (2017) کۆشکى ئیلیزێ ئیمانوێل ماکرۆن بەتایبەت پێشوازیى لە نێچیرڤان بارزانى کرد، ئەو گەمارۆیانەى لەسەر کوردستان هەبوو ئاسمانى و سیاسى و ئابوورى هەڵگیرا، لەو کاتەوە تاوەکو ئێستا پەیوەندیى هەرێمى کوردستان و فەرەنسا زیاتر بەرەوپێشوەدەچى، ئێستا ئێوە لەمەودوا پێشبینى چى دەکەن لەسەر پەیوەندییەکانى نێوان هەرێمى کوردستان و فەرەنسا، بەرەو چ قۆناغێک دەچێت؟

د. ئیرشاد ڕەشیدى: لە دواى شەڕى داعش لە ناوچەکەدا و دروستبوونى بەهارى عەرەبى، ئاسایشى نەتەوەیى لە تەواوى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست تێکچوو، تەنها کوردستان وەکو پێگەیەکى سەقامگیر مایەوە، وە لاوازبوونى لەناوچوونى ئەمن و ئاسایش لە ناوچەکەدا وایکرد ئاسایشى ئەوروپا بکەوێتە مەترسى، ئەمە وایکرد کە فەرەنسا و ڕۆژئاواییەکان بزانن کە پێگەى هەرێمى کوردستان چەندە گرنگە و دەکرێ بۆ شەڕى سەقامیگرى ناوچەکە ببێتە هاوپەیمانیان، ئەوکات بڕیاریاندا پاڵپشتى لە کوردستان بکەن و ببنە بە هاوپەیمانى، وە ڕۆژ لە دواى ڕۆژ ئەو هاوپەیمانە تۆکمەترە بوو بە پارمەتیدانى سیاسى و سەربازیى هەرێمى کوردستان.

بەڵێ فەرەنسا نیشانیداوە چ لەسەردەمى فرانسۆ هۆلاند کە یەکەمجار هاتە هەولێر لە (2014) لەشەڕى داعش و لەگەل سەرۆک مەسعود بارزانى چووە بەرەکانى شەڕ، لەوێدا نیشانى دا کە بە تەواوى پاڵپشتى پێشمەرگە و کوردستان دەکات، بە دواى ئەوەشدا ئەو سەردانانەى کە بە فەرمى سەرۆکى پێشووى حکوومەتى هەرێمى کوردستان و سەرۆکى ئێستاى هەرێمى کوردستان جەنابى کاک نێچیرڤان بارزانى کردوویەتى بۆ فەرەنسا، ئەوپەڕى گرنگى کوردستان نیشان دەدات لە کۆشکى ئیلیزێ، وەک باسمکرد ئەوەش لەبەر ئەوەیە کە فەرەنسا باوەڕى وایە کە کورد کاریگەرى هەیە لەسەر سەقامگیرى لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست، واتە جیۆپۆلەتیکى کوردستان گرنگە لە نێوان چەند دیسکۆرسى دژ بە یەک، وەک دیسکۆرسى عوسمانى و دیسکۆرسى شیعى سەفەوى، وە دیسکۆرسى فاشیزمى عەرەبى، کورد لە جەنگى هەموو ئەوانەدا وەکو ناوچەیەک مەبەستم باشوورى کوردستان، تا ئێستا توانیویەتى سەقامیگرى خۆى بپارێزێت، لەگەڵ هەموو ئەو هەڕەشە و سزایانەى بەسەر کوردا سەپێندراوە، وە فەرەنسا لە سەخترین ساتەکاندا پاڵپشتى بووە، چونکە دەزانێ کورد دەتوانێ ئەو هاوسەنگییە لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا بپارێزێت، کوردیش پێگەى خۆى دەزانێ، تێگەیشتووە چ گرنگییەکى هەیە بۆ ڕۆژئاواییەکان.

بۆیە ئەوەى ئێمە دەیبنین لێکنزیکبوونەوەیەکى تەواو لە نێوان کوردستان و فەرەنسادا هەیە، وە سەرۆک ماکرۆن دەیکات بە تەواوەتى ڕەچەشکێنییەکە بۆ ئەوەى سەرۆکەکانى دیکەى ئەوروپا و سەرۆکى ئەمەریکا سەردانى کوردستان بکەن. 

ــ یانى تۆ پێتوایە ئەو دیمەنانەى ئێستا ئێمە دەیبینین کە نێچیرڤان بارزانى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان پێشوازییەکى گەرم لە سەرۆک ماکرۆن دەکات، هەروەها هەردوو سەرۆک بە ئۆتۆمبێل لە ناو هەولێر پیاسەیان کرد، دەبێتە هاندەرێک کە سەرۆکى وڵاتانى تریش سەردانى هەرێمى کوردستان بکەن، یان لەسەر ئاستى جیهان ئەم سەردانییەى ماکرۆن چ گرنگییەکى هەیە؟ 

د. ئیرشاد ڕەشیدى: بەڵێ هاتنى سەرۆکى وڵاتێکى بەهێز، کە خاوەنى هێزێکى گرنگى سەربازییە، چونکە نابێ وەک وڵاتێکى ئاسایی سەیرى فەرەنسا بکەین، چونکە وڵاتێکى گریێت پاوەرە و هێزێکى زەبەلاحى هەیە، سێیەم بەرهەمهێنەرى چەکە لە جیهاندا، خۆى دەتوانێ فڕۆکە و کەشتى هەڵگرى فڕۆکەى شەڕکەر و تانک خۆى بەرهەمی دەهێنى، هەروەها لە ئاستى ئابووریشدا بە پلەى حەوتەم دێت، لە بوارى کولتوورى و فەرهەنگیشدا فەرەنسا وڵاتێکە بە هۆى رۆمانووس و بیرمەندەکانى لەسەر ئاستى جیهاندا زمانى فەرەنسى ناسراوە، لە هەموو ئاستەکاندا پێگەیەکى بەهێزى هەیە، بۆیە هاتنى بۆ کوردستان و ئەو بەرنامانەى کە دایانڕشتووە کوردستان بە پێى پرۆتۆکۆڵ بەشێکە لە عێراق، بەڵام ئەو پێشوازییە و قبووڵکردنى ئەو پڕۆتۆکۆڵە لەلایەن فەرەنساوە، ئەوپەڕى گرنگیدانە بە کوردستان و مامەڵەکردنى وەک دەوڵەتێک بوو لەگەڵ کوردستان.

ــ بەشێک لە هاووڵاتییانى کوردستان بۆچوونى خۆیان خستەڕوو لەسەر هاتنى ناماکرۆن، ئێوەش گوێتان لێبوو، تەنها داخوازى ئەوان ئەوەبوو کە فەرەنسا ڕۆڵى زیاتر ببینێ لە چارەسەرکردنى کێشەى نێوان هەولێر و بەغدا، لەمڕووەوە ئێوە ڕۆڵى فەرەنسا چۆن دەبینین، هەم لەسەر چارەسەرکردنى کێشەکانى لەگەڵ بەغدا، هەم پاراستنى قەوارەى هەرێمى کوردستان؟

د. ئیرشاد ڕەشیدى: ئەم داواکارییەى هاووڵاتییان بە تەواو داخوازییەکى ڕەوایە، بەڕاستى فەرەنسا وەکو زلهێزێک بەرپرسیاریێتى ئەخلاقى هەیە سەبارەت بە گەلان، لەلایەکى تر جێگە و پێگەى خۆى هەیە و دەتوانێ سیاسەتى پاڵپشتیکردن لە کەمینەکان بەڕێوەببات، پایتەختەکانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست حیساب بۆ فەرەنسا دەکەن، وەک بەغدا، تاران، ئەنقەرە، قاهیرە، ڕیاز، هەموویان حیسابى بۆ دەکەن، چونکە وڵاتێکى بەهێزە لەسەر ئاستى جیهاندا،.

خاڵێکى تر هەیە، ئەوەى کە جەنابى کاک نێچیرڤان بارزانى وەک ڕابیتەیەک دروستیکردووە وەکو هاوڕێیەتییەک لەگەڵ ماکرۆن دا، بەڕاستى ئەوە شتێکى زۆر بە بەها و بە نرخە، ئێمە دەبێ ئەو توانا دیپلۆماتیکى ڕێبەرایەتی کوردییە لەبەرچاو بگرین، کە کورد بەو هەموو گوشار و قەیرانانەى لەسەریەتى، توانیویەتى پەیوەندییەکى هاوڕێیەتى لەگەڵ سەرکردەى وڵاتە زلهێزەکان دروست بکات، ئەوەتان لەبیرکرد کە لەگەڵ خەڵک قسەتان دەکرد، دەبوایە باسى ئەو ڕۆڵە بکەن، چونکە ئەوە زۆر گرنگە.

هەروەها وەک باسمکرد فەرەنسا بە هۆى بەهێزییەکەى دەتوانێ گوشار لەسەر پایتەختەکانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست دروست بکات، بۆ ئەوەى دژایەتى مافەکانى کورد نەکەن یان کێشەى بۆ دورست نەکەن، وە مستەفا کازمی-یش بە باشى لەوە تیگەیشتووە کە بەڕاستى کورد بێ پاڵپشت نییە، ناتوانن هەروا بە ئاسانى سیاسەتێکى ڕەها بەرامبەرى بگرنەبەر، بە کەیفى خۆیان مامەڵە لەگەڵ کورددا بکەن، بەڵکو دەبێ ڕەچاوى بارودۆخى نەتەوەیى کورد و سیاسەتى زلهێزەکان بکەن، وە بێگومان فەرەنسا دەتوانێ ڕۆڵەکى ئیجابى ببینێ لە پەیوەندییەکانى نێوان کوردستان و بەغدا، هەتا لە پەیوەندیی نێوان هەرێمى کوردستان لەگەڵ ئێران و تورکیاشدا.  

ــ کاریگەرى و گرنگى سەردانى لەمشێوەیە لەسەر کوردى بەشەکانى ترى کوردستان چییە و بۆچوونى ئێوە چییە بەتایبەتى وەک کوردێکى ڕۆژهەڵاتى کوردستان؟

د. ئیرشاد ڕەشیدى: پێشتر باسمکرد، کە هاتنى ئیمانوێل ماکرۆن ئەگەر واقیعێکى سیاسى سەیرى بکەن لە رەهەندێکى مەعنویشدا مەعنویاتێکى گەورە بە بەشەکانى ترى کوردستان دەدات، چ باکوورى و ڕۆژهەڵاتى کوردستان بێت چ ڕۆژئاواى کوردستان، نیشاندەرى ئەوەیە کە بەڕاستى کوردستان لەبیر نەکراوە، کە کوردستان جێگەى بایەخە بۆ زلهێزەکان و وڵاتانى ڕۆژئاوا، وە ئێمەى کورد دەتوانین هیواى ئەوەمان هەبێ کە لەڕۆژانى سەختدا وڵاتانێک هەن کە پشتگیرى لە مافى کورد بکەن، وڵاتانێک هەن حەز دەکەن پرس و دۆزى کورد بە ڕێگەیەکى دروست چارەسەرێکى بۆ بدۆزرێتەوە، ڕەنگە ئێمە بڵێین فەرەنسا بتوانێ یارمەتى باشوورى کوردستان بدات بۆ ئەوەى ببێت بە دەوڵەت، بەڵام ڕەنگە فەرەنسا هێزى ئەوەى نەبێ، بەڕاستى نیەتیشى، چونکە سوپەر پاوەر نییە، بەڵام فەرەنسا هێزى ئەوەى لەڕووى ڕاگەیاندووە دەتوانێ پشتگیرى لە ماف و دۆزى کورد بکات لە ناوچەکەدا، وە بەڕاستى وەک باسمکرد هاتنى ماکرۆنیش ڕۆژێکى سیمبۆلیکە وە بۆ هەموو کوردێک جێگەى شانازییە هاتنى سەرۆکێکى وڵاتێکى گەورە بۆ کوردستان، بۆیە ئەوەى لە هەولێر ڕوودەدات بەڕاستى شتێکى ئاسایی نییە، یانى وڵاتێکى وەک تورکیا بەو بەهێزییەوە پێخۆشە سەرۆکى فەرەنسا سەردانى بکات، یان تاران پێیخۆشە سەرکردەیەکى ئەوروپى نەک لە ئاستى فەرەنسا لە ئاستى وڵاتێکى بچووکتردا سەردانى بکات، بەڵام ئەوەى بۆ ناڕەخسێ، بەڵام کورد ئەوەى بۆ ڕەخساوە ئەوە جێگەى دڵخۆشیە بۆ هەموومان. 

ــ کورد چۆن دەتوانێ سوود لەو سەردانیەى ماکرۆن وەربگرى، وەک باستانکرد لەکاتێکدا هەندێ وڵاتى دراوسێى کوردستان هیوادەخوازن بەمشێوەیە سەردانى ئەوان بکە؟

د. ئیرشاد ڕەشیدى: ئەمە دەستکەوتێکە بۆ کورد، کە دراوسێیەکان دەزانن کورد پاڵپشتى هەیە لەلایەن زلهێزەکانەوە، کورد گرنگییەکى پەیداکردووە لە ئاستى نێودەوڵەتییدا بەتایبەتى باشوورى کوردستان، ڕەنگە لە ڕۆژهەڵاتى کوردستان یان لە باکوورى کوردستان ئەو ڕۆڵە گرنگە نەبینێ لە نەخشەى سیاسى نەتەوەیى دا، بەڵام باشوورى کوردستان پێگەیەکى بۆ خۆى پەیداکردووە، هەرەوەک بەهەمان ڕۆژئاواى کوردستانیش بە هۆى ئەو بەرخودانەى لە ڕۆژئاوا ڕوویدا، توانیویەتى پێگەیەک بۆ ئەوان دروست بێت و دەنگدانەوەى هەبێ لەسەر ئاستى جیهاندا.

لە ڕاستیدا ئێستا باشوورى کوردستان وەکو هێزى بڕبڕەى پشتى کوردایەتییە، وە دەتوانێ وە پارێزەرى سیاسى مافى فەرهەنگى و کولتوورى کورد لە ناوچەکەدا ڕۆڵى خۆى بگێڕێ، لەبەر جیۆپۆلۆتیکەى کە هەرێمى کوردستان هەیەتى لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا، کە ئەمەیش گرنگییەکى تایبەت ترى هەیە، هەروەها سەبارەت بە کونسۆلگەرییەکانى وڵاتە بەهێزەکان لە هەولێر زۆر گرنگە، کە هەموو زلهێزەکان لە هەولێر کونسۆلگەرییان هەیە، هەموو ئەو وڵاتانەى بەشدارن لە جى 7، وەکو ژاپۆن و ئەڵمانیا و فەرەنسا و بەریتانیا و ئەمەریکا چین و رووسیا، کە ئەوانە خاوەنى ئابوورییە بەهێزەکانى جیهان لە هەولێر کونسۆلگەرییان هەیە، ئەمەیش نیشانەى ئەوەیە کە باشوورى کوردستان پێگەى بەهێزى هەیە، لە نەخشەى ئاسایش و سیاسەتى داهاتووى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست گرەوى لەسەر دەکەن.

کەواتە دەتوانین بڵێین، وەک ئەوەى دوو هەفتە لەمەوبەر سەرۆک مەسعود بارزانى، بەیاننامەیەکى بڵاوکردەوە لەسەر ئەوەى کە کوردستان ئەفغانستان نییە، ئەمە ڕاستییەکى تێدا بوو، کە بەڕاستى کوردستان ئەفغانستان نییە، وە هێشتا پێگەیەکى گرنگى هەیە لە چاوى زلهێزەکان و سەردانى دەکەن، لە داهاتووشدا ئەو گرنگییەى دەبێ، لەبەرچى کوردستان ئەفغانستان نییە، یان هەر وڵاتێک نییە کە زلهێزەکان هەروا چاوى لێ بپۆشن و جێیبهێڵن، یان هێزەکانى بکشێننەوە و پاڵپشتى نەکەن، لەبەرچى؟ لەبەر ئەوەى کوردستان ئەرکێکى نییە بۆ ئەوان، باشوورێکى کوردستان زەحمەتێکى نییە بۆ زلهێزەکان و وڵاتە گەورەکان، ئەوەى کردوویەتى بەختکردنى گیانى ڕۆڵەکانى خۆیەتى لە پێناو دژایەتیکردنى تیرۆر، وە ئەوان ئەو ئایدۆلۆژیایەى کە تەواوى ئەوروپا و جیهانى مۆدێرنى خستۆتە مەترسى، کورد بە خوێن و خەباتى چەکدارى هێزەکانى خۆى ئەجینداى ئەوان جێبەجێ دەکات، ئەمە لە کاتێکدایە کە ئەوروپا تەنها بە چەک و تەمەنى پاڵپشتى هەرێمى کوردستانى دەکرد، کە ئەمەیش بەهایەکى ئەوتۆى نییە بەرامبەر بە خوێنى کورد.

خاڵێکى تر کە ئێمە هەمانە، هێزى ئابوورى کوردستانە، ئێستا هەرێمى کوردستان خەریکە پێگەیەکى ئابوورى بەهێز بۆ خۆى دروست دەکات، کە دەتوانێ ڕۆژانە (425) هەزار بەرمیل نەوت هەناردەى دەرەوە بکات، ئەمەیش پێگەى کوردستانى لەسەر نەخشەى وزەى جیهانیدا نیشان دەدات، هەروەها کوردستان دەتوانێ لە داهاتووشدا غاز هەناردەى ئەوروپا بکات، دیسانەوە غازیش پێگەى هەرێمى کوردستان بەهێز دەکات، چونکە ئەوروپییەکان پێویستیان بە نەوت و غاز هەیە، لەبەر ئەوەى غازیان نییە، ئەوروپاش دەیەوێت زۆر وابەستە نەبن بە رووسیا و نەوتى وڵاتانى دیکە، بەڵکو دەیانەوێ لە بەشەکانى دیکەى جیهان غاز و نەوت بۆ خۆیان دابین بکەن، کە نەبێت بە چەکێکى سیاسى لە سەریاندا، کوردستان یەکێکە لەو ناوچە گرنگانەیە کە بەرهەمهێنەرى نەوت و غازن، کە لە داهاتوودا دەتوانێ ببێتە بەرهەمهێنەرى وزە بۆ ئەوروپییەکان. 

س: رووداو