Nuce Logo

ئەگەر هێزەكانى ئەمریكا بە تەواوى لە رۆژهەڵات بكشێنەوە، ئەوكات سووریا لە دەستى"سێینەى ئەستانه" دەمێنێتەوە، بۆیە بۆئەوەى ئەسەد هیچ بژاردەیەكى لەدەست نییە.

بەفه‌رمى لاى كەمە لە ماوەى دوو ساڵى رابردوو گۆڕانكارى لە سنوورەكانى سووریا نزیك بوو، تا ئێستا ئەجێنداى رۆژئاواى هەر چارەسەرێكى نێودەوڵەتى بە دوور دەزانێت، هاوشێوەى ئەو چارەسەرەى لە" رێكەوتنتى دایتۆن" لە وڵاتانى یەگۆسلافیاى پێشوو پێى گەیشتن، رووسیا و هاوبەشەكانى لە "پرۆسەى ئەستانه‌" و توركیا ئێران نەیارى هەر هەوڵێكى فه‌رمى بوون بۆ دابەشكردنى سووریا، یاخود قووڵكردنەوەى بوونى كیانێكى كوردى لە باكوورى سوریا، سەرەڕاى ئەوەش كێشەكانى لە دابەشكردنى سوودان سەرى هەڵدا بووە هۆى دروستبوونى گومانى جددى لە لاى بڕیاربەدەستانى سیاسەتى رۆژئاوا، كە سوودى ئەو چارەسەرەى سووریا چییە؟ لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ئەگەرە نێودەوڵەتیانەى هێزە دەرەكیەكان بۆ دابەشكردنى سووریا بەشێوەى ناڕەسمى خاوەن فرەهه‌ژموون و باڵا دەستن بەسەر زۆربەى سنوورەكان لەبار دەبەن، ئەوە جگە لە بێبەشبوونى دەسەڵاتى ئەسەد وەك ئامرازێكى سەرەكى بۆ سەروەرى خاكى سووریا.

سنوورەكان حەقیقەتى چیرۆكى سەرەوەرى دەگێرنەوە

ستراتیژیەتى دەسەڵاتى سووریا بۆ نەهێشتنى هەڵگەڕانەوە لە ناوخۆى وڵات بەرهەمى هەبووە، ئێستا هێزەكانى بەشار ئەسەد دەسەڵاتیان بەسەر سێیەكى خاكى سووریا هەیە، لەوانە  هەر شەش شارە سەرەكیەكە( دیمەشق، حەلەب، حیمس، حەما، لازقیە، تەڕتوس، دەرعا، دێڕزور)، ئەوە جگە لەوەى لە كۆى ١٢ ملیۆن دانیشتووى سەرەكى كە بە حەڤدە ملیۆن دەخەمڵێدرێت، تا ئێستا ٧ ملیۆن هاوڵاتى سوورى لە دەرەوە وەك پەنابەر دەژین، ئەوە گۆڕانكارییەكى تەواو بوو لە دۆخى خراپى دەسەڵات لە بەهارى ٢٠١٣ روویدا، كاتێك هێزەكانى بەشار ئەسەد تەنیا رووبەرى پێنج شاریان لەبەردەست بوو.

لەگەڵئەوەى سنوورەكان رەمەزى سەرەوەرین، تا ئێستا تۆمارى ئەداى دەسەڵات خاڵیە لەو بەرەو پێشچوونە، سوپاى سووریا لاى كەمى دەسەڵاتى بەسەر١٥% سنوورى وشكانى نێودەوڵەتى وڵات هەیە، لەكاتێك لایەنە دەره‌كیە كاراترن سنوورەكانى تریان لەبەر دەستە.

10 ساڵه‌ شه‌ڕ له‌ سووریا به‌رده‌وامه‌ و ئاسۆى چاره‌سه‌ریى دیار نییه‌

رۆژئاوا و باشوور: باڵادەستى وەهمى دەسەڵات

ئێستا حیزبوڵا و میلیشیا شیعەكانى باڵادەسترن كە لایەن ئێرانەوە پاڵپشتى دەكرێن، نزیكەى ٢٠ سنوورى ئەو وڵاتەیان لەبن دەستە، لەگەڵئەوەى دەسەڵاتى گومركەكان سوورییە تێیدا رەسمى لە بەرێوبردنى رێڕەوى (ئه‌لبوكه‌مال) لەگەڵ عێراق، نه‌سیب لەگەڵ ئوردەن، هەروەها لبنا عەریزیە و جەدیدە یابووس و جوسیە دەبووسیە، لەژێر دەستى سووریان، بەڵام دەسەڵاتى راستەقینە لە شوێنەكانى تر لە بن دەستى حیزبوڵایە لە سنوورەكانى لبنانى، هەروەها حیزبوڵا بنكیەكى لە (زەبدانى و قەسیر) دروستكردووە، كە باڵادەستە بەسەر سنوورە چیایەكانى قەلەموون، بەهەمان شێوە، میلیشیا شیعەكانى عێراق هەردوولاى ئه‌لبوكەمال و تا تەنف بەرێوە دەبەن، هێزەكانى سەربە ئێران زۆربەى فرۆكه‌خانە سەربازییەكانى سووریا بەرێوەدەبەن، كە زۆربەیان بۆ گواستنەوەى چەكى ئێرانیە بۆ حیزبوڵاى هێڵى رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئیسرائیل لە بەرزایەكى جۆلان، ئەمەش تێكەڵبوونى تەواوى سووریا لەگەڵ بەرەى ئێرانى ئاشكرا دەكات. 
 
گەڕانەوەى دەسەڵاتى سووریا بەسەر باشوور لە مانگى حوزەیرانى ٢٠١٨ سنوورەكانى ئەردەن  دووبارە گەڕاندەوە ژێردەستى لە ئاهەنگێكى گەورەدا رێڕەوى "نەسیب" كرایەوە، بەڵام دۆخى هاتووچۆ تا ئێستا زۆر سنووردارە، بوونى سوپا لە پارێزگەى دەرعا  بۆ كپكردنەوەى بەرەنگارى لەو ناوچەیە بەخێرایى دەسەڵات ناچاربوو بە نێوەنگیرى رووسیا رێكەوتنى ئاشتەوایى ئیمزا بكات، واز لە گروپە هەڵگەڕاوەكان بهێنێت بە سەربەخۆى كاتى ناوچەكە بەرێوە ببەن، پارێزگارى لە چەكە سووكەكانیان بكەن، هەڵگەڕاوەكانى پێشوو پارێزگارییان لەسەر پێوەندى بەهێز كرد لە رێگەى سنوورەكانى ئەردەن، ئەوەش ئەگەرى بوونى بە سەرچاوەیەك هەبوو بۆ پاڵپشتى لۆجستى لە حاڵەتى سەرهەڵدانى ململانێى نوێ( لە سایەى ئەوە داهاتى زۆریان هەبوو لە رێگەى پرۆسەكانى تاڵان كردن)

باكوور: بریكارى توركەكان و هێزەكانى رووسیا

لە ٢٠١٣ توركیا دەستى بە دروستكردنى دیوارێكى سنوورى كرد لە ناوچەى قامشلۆ كە شوێنى كوردەكانى سووریا، لەو كاتەوە ئەو بەربەستە بە درێژایى ناوچە سنوورییەكانى باكوور فراوان دەكات، یەكێك لە ئامانجەكانى رێگرى بوو لە زنجیرەیى: یەكەم پارتى كرێكارانى كوردستان، كە ئەو كۆمەڵ توركیا بە دوژمنى سەرەكى ناوخۆیى و رێكخراوى دایك دەزانێت بۆ گروپە كوردیەكانى كە دواتر دەستیان بەسەر بەشێكى گەورەى باكوورى سووریا داگرت، كە پێشتر لەبن دەستى دەوڵەتى ئیسلامى بوو، دواى ئەو هێرشە تیرۆرستیە جیهادییانەى كە لە ٢٠١٥ توركیاى هەژاند.

ئامانجێكى ترى رێگرى بوو زیادبوونى پەنابەرى سووریا بۆ توركیا، كە بە كردەیى توركیا سێ  ملیۆن و شەش سەد پەنابەرى سوورى میواندارى كردبوو، كە تا ئێستا پەڕینەوەى تاك لە رێگە سەر دیوار و تونێلەكان بوونى هەیە، بەڵام پۆلیسى توركى زۆربەى ئەوانەى راگرتووە بە زۆر رەوانەى سووریان دەكاتەوە.

لە واقیعدا تاكە بەشى سنوورى باكوور كە لەبن دەستى ئەسەد بێت بریتیە لە رێڕەوى"كەسب" لە باكورى لازیقیە، ئەو رێڕەوەش تا ئەمڕۆ لە ٢٠١٢ لە لایەن توركیاوە داخراوە، لە "كەسب"ەوە تا دوورترین سنوورەكانى رۆژهەڵات لەبن دەستى لایەنى سووریایە، كە بەو جۆریە:
ئەو ناوچانە تا خەربە جوز لە لایەن شۆڕشگێرانى توركمانى سەربە توركیان.
ناوچەكانى نێوان جسر شغور و باب لهەوا لەلایەن گروپە جیهادیە عەرەبیە سوونیەكان دەستى بەسەر داگیراوە، كە دەستەى تەحریرى شامن.

ئەو ناوچانە تا رووباڕى فوڕات لە لایەن شۆڕگێرانى سەربە توركیان كە بە سوپاى نیشتیمانى سووریا ناسراون. ناوچەكانى دەوربەرى كۆبانێ لەبن دەستى سوپاى رووسیا و سووریاى دیموكراتە، كە كوردەكان سەركردایەتى دەكەن.

ناوچەكانى نێوان گرێسپى  و سەرێ كانى لە لایەن سوپاى نیشتیمانى سووریان.

ناوچەكانى لە سەرێ كانى تا رووبارى دیجلە لە بن دەستى هێزەكانى رووسیا و سوریاى دیموكراتن.

لە مانگى ئۆكتۆبەرى ٢٠١٩ توركیا هێرشى كردە سەرسنوورەكانى باكوور، ئەوە بووە هۆى كشانەوەى هێزەكانى ئەمریكا لە زۆربەى خاكەكانى "ئیدارەى خۆسەرى لە باكوور و رۆژهەڵاتى سووریا" كە لەبن دەستى كوردەكان دابوو، دواى ئەوە رووسیا دەستى بەسەر ناوچەكانى په‌یوەندى نێوان هێزەكانى سووریاى دیموكرات و توركیا و لایەنگرەكانى لە سوپاى نیشتیمانى سووریادا گرت، بەگوێرەى رێككەوتنى ئاگربەست لە سوچى ئەوەش لە هەمان مانگ بوو.

كاروانەكانى رووسیا ــ توركیا جێگەى كاروانەكانى ئەمریكا توركیا گرتەوە، لەسەر هێڵەكانى بەرگرى ئەوەش بۆ دەستەبەركردنى كشانەوەى هێزەكانى سووریاى دیموكرات بوو لە ناوچەكانى سنوورى توركیا. لەگەڵ ئەوەش داوا لە هێزەكانى ئەسەد كرا چەند سەد سەربازێك بە درێژایى ئەو سنوورانە بڵاو بكەنەوە، بەڵام بوونى ئەو هێزانە رەمزى بوون، لەو كاتەوە كاروانەكانى رووسیا بە ئاڕاستەى رۆژهەڵات دەستى پێكرد، لە هەوڵێك دا بوو جێگیربوونیان لە ناوچەى دێریك دەستبەسەر رێڕەوى سیملیكا فیشخابوور دابگرن، كە تاكە رێگەى هاوكارى وشكانى بەردەستبوو بۆ هێزەكانى ئەمریكا لە باكوورى رۆژهەڵاتى سووریا.

توركیا و ئێران و رووسیا و ئه‌مریكا 
بڕیار له‌سه‌ر 85% سنوورییه‌كانى سووریا ده‌ده‌ن

یەك رێڕەوى سنوورى

تا ئێستا هەموو رێڕەوكانى باكوور بۆ توركیا داخراون، هەروەك دیوارەكانى سنوورى رێگرە لە چالاكى هەڵاتن، ئەوە وایكردووە رێڕەوى فیشخابوور تاكە رێگەى نێودەوڵەتى بێت لەبەردەم "بەڕێوه‌بردنى خۆسەرى باكوور و رۆژهەڵاتى سووریا" لەگەڵ لایەنى عێراقى كە دەكاتە رۆژهەڵات بۆ سووریا، لە پایزى ٢٠١٧ كە حكومەتى هەرێمى كوردستان دەسەڵاتى خۆى لەسەر ناوچە جێناكۆكەكانى نێوان كەركووك و شنگال لەدەست دەستدا، ملیشیا شیعەكان باڵا دەستن، بەڵام گرنگتر لەوە ئەو خاكانەى لە دەستدرابوون فیشخابوورى نەگرتەوە، هێزەكانى سووریاى دیموكرات بە پاڵپشتى هێزەكانى ئەمریكا زاڵبوون بەسەر سنوورى سووریا، بەڵام لایەنگرەكانى ئێران رێگریان لەوانەبوو لایەنە كاراكانى تر كرد، كە هەر رێڕەوێكى تر بەكار بهێنێنن، ئەوەش بەشێوەیەك بەشێكى مایەوە بە هاوكارى دیپلۆماسیەتى رووسیا.

بۆ نموونە لەو مانگى كانوونى یەكەمى ٢٠١٩ رووسیا مافى ڤیتۆى لەدژى نوێكردنەوەى  رێڕەوى یەعربیەى سنوورى لەبەردەم هاوكارییە مرۆییەكانى سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان بەكارهێنا، هەروەها لە لێكەوتەكانى ترى ئەو بڕیارە ئەوە بوو پێویستى كرد هەموو هاوكارییەكانى بۆ"بەڕێوبەرایەنى خۆسەرى باكوور و رۆژهەڵاتى سووریا" بچێتە دیمەشق ئینجا بگوازرێتەوە رۆژهەڵاتى سووریا.

بۆیە رێڕەوى سیملیكا/ فیشخابوور كارێكى زیندووە بۆ مانەوەى سیاسى و ئابوورى بۆ ئەو ناوچەیە، كە خۆڕێبه‌رى سوودى لێدەبینێت، لەو رووەوەى كە تاكە خاڵى چوونە ژوورەوەى رێكخراوە ناحكومیە جۆراوجۆرەكان، كە كاردەكەن بۆ دەستبەركردنى پاڵپشتى سەرەكى دانیشتووانى ئەو ناوچەیە، لەگەڵ ئەوەشدا حكومەتى سووریا تا ئێستا هاتنەوە ژوورەوە لەو رێڕەوە بە تاوان دەزانێت، سزاكەى زیندانى دەگاتە پێنج ساڵ، بۆیە پێویستە رێكخراوە ناحكومیەكان لە ناوچەى عێراقەوە بچن بۆ"بەرێوه‌بەرایەتى خۆسەر لە باكوور و رۆژهەڵاتى سووریا، چونكە ناتوانن لە هیچ ناوچەیەكى بن دەسەڵاتى ئەسەد هیچ چالاكییەك ئەنجام بدەن، هەر رێكخراوێكى ناحكومى داواكارى هەبێت دەبێت لە رێگەى"مانگى سوورى عەرەبى" بێت لە پێناو كاركردن لە ناوچەكانى دەسەڵاتى ئەسەد، دەبێ پەیمانیش بدات هیچ كارێكى ناپەڕێتەوە بۆ "بەڕێوه‌بەرایەتى خۆسەر لە باكوور و رۆژهەڵاتى سووریا" لە لایەن دەوڵەتى دراوسێوە.

ئەگەرى ئەوەى هەیە هەوڵەكانى دەسەڵاتى ئەسەد سەبارەت كە كارە مرۆیەكان ئەو رێگەیە بێت بۆ هەوڵدانى بۆ جەختكردنەوەى لەسەر گەڕانەوەى دەسەڵاتى لاى كەمى بەسەر سەروەرى سنوورەكانى، لەو دۆخەش دا تا ئێستا گەڕانى كاروانەكانى رووسیا بەردەوامە بۆ گەیشتن بە سیمالكا و تاقیكردنەوەى بەرەنگاربوونەوەى هێزەكانى سووریاى دیموكرات، چەندین جاریش میلیشیا عێراقیەكان هەڕەشەى دەستبەسەرداگرتنى فیشخابووریان كردووە.

داهاتووى سەرەوەرى سنووردار

دەسەڵاتى ئەسەد شكستى هێناوە دووبارە دەستبەرسەر داگرتنەوەى ئاسمانى سووریا و ئاوە ناوچەیەكانى، ئەوە جگە لە سازشكردنى لە زۆربەى سنوورە وشكانیەكانى بۆ رووسیا و توركیا و ئێران و ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا، ناوچە دەریایەكى لەژێر چاودێرى بنكەى هێزەكانى رووسیایە لە تەرتووس، بەوەش حوكمى زۆربەى بوارى ئاسمانى سووریا لە لایەن بنكەى رووسى دەكرێت لە حمه‌میم، ئێران پشت بە بنكەى ئاسمانى سووریا دەبەستێت بۆ هێرشەكانى سووریا، ئەوەش لە باشترین حاڵەت دەستبەكردنێكى سنووردارە، چونكە رووسیا پارێزگارى لەو كردە جاڕسكه‌ره‌كانى تاران ناكات، وەك گواستنەوەى مووشەك بۆ حیزبوڵا، یاخود بەهێزكردنى پێگەكانى لە ناوچەكانى جۆلان، لە لایەن خۆیەوە ئەمریكا پارێزگارى لە رێڕەوى ئاسمانى نێوان رووبارى خاپوور و سنوورەكانى عێراق دەكات، كە هێزە وشكانیەكانى لەو ناوچەیەن.

لەگەڵ بوونى لێدوانى ئاشكرا كە دیمەشق ماوە ماوە دەربارەى گێرانەوەى دەسەڵات بۆ سەر كۆى خاكى سووریا دەیدات، بەڵام وەك دەردەكەوێت رازیە لە ملكەچكردنى ئەو گەمەیەى هێزە دەرەكیەكان و دەستبەسەرداگرتنى سەروەرى سنووردا لەسەر زەویيەكانى بۆ ماوەیەكى درێژ، تەنانەت ئەگەر هێزەكانى ئەمریكا بە تەواویش بكشێنەوە سوریا لە دەستى"سێینەى ئەستانه‌" دەمێنێتەوە، بۆیە ئەسەد هیچ بژاردەیەكى بۆ ئەوە نییە.