Nuce Logo

د. محەمەد عەباس ناجى

ئەنجامى ئەم هەڵبژاردنەى پەرلەمانى عێراق بۆ ئێران دڵخۆشكەر نەبوو، چونكه‌ هێزەكانى بەرەى بەرانبەر ئێران سەركەوتن، بەمەش لە گۆڕەپانى سیاسى زیاتر ئامادەییان دەبێت، لەبەرانبەردا هێزە سیاسیەكانى نزیك له‌ تاران شكستیان هێناوە، ئۆباڵى شكستەكەشیان دەخەنە ئەستۆى ئیمارات و سعوودییە، هەرچەندە لە گۆڕەپانى سیاسى دوور نەكەتینەوە، بەڵام پاشەكشەیان كاریگەرى راستەوخۆى لەسەر رۆڵى ئێران دەبێت لە وڵاتەكەیان، هەلى دەستبەسەرداگرتنى هەر سێ دەسەڵاتەكەیان لە دەست دەچێت، ئەوەش تاران لە ناو عێراق رووبەڕووى گەورەترین ئاڵنگەرى دەكاتەوە، كە تا ئێستا پارێزگارى لێكردووە.

بایەخى هەڵبژاردنى پێشوەختە

بە رەچاوكردنى ئەم خاڵانەى خوارەوە، ئەو هەڵبژاردنە بۆ ئێران بایەخى تایبەتى هەیە:

1-  ئەو هەڵبژاردنە لە كاتێكدا بەرێوە چوو، ئاڵنگەرییە ناوخۆیەكانى ئەو وڵاتە روو لە زیادبوون بوو: ئه‌و دوو وڵاتە هاوپەیمانى یەكترین، به‌ڵام تا ئێستاش تاران رۆڵى سەرەكى لە گۆڕەپانى سیاسى بەغدا هەیە، لەبەرانبەریشى دا ئاڕاستەیەك هەیە دژ بەو هەژموونەى ئێران، لەدواى خۆپیشاندانەكانى مانگى تشرینى یەكەمى (2019) ئەو ئاڕاستەیە زیاتر بووە، ئێستا  گرووپەكانى نزیك لە عەلى سیستانى و ئێران بە روونى بەسەر دووبەرەى جیاواز دابەشبوونە.

2- ئەنجامدانى هەڵبژاردنەكانی عێراق و نزیكبوونەوەى  گەڕى حەوتەمى دانوستانەكانى ڤێیەنا: دانیشتنەكان لەنێوان كۆمەڵەى (4+1) و بە بەشدارى ناڕاستەخۆى ئەمریكا نزیكە دەست پێبكاتەوە، دۆسیەى فراوانخوازى ئێران لەو ناوچەیە یەكێكە لە تەوەرەكانى نێوان ئێران و ئه‌و هێزانە، بەتایبەت لەم دواییە ئەمریكا داوایكرد ئەو دۆسیەش بخرێتە چوارچێوەى دانوستانەكانى نێوانیان، بەڵام تاران ئەو داوایەى رەتكرده‌وە، لەوانەیە پاڵنەرى رەتكردنەوەكەى ئەوە بێت، هەوڵدەدات لە قۆناغى داهاتوو كۆنتڕۆڵى دەسەڵاتی وڵاتانی ناوچه‌كه‌ بكاتەوە، نەیارەكانشى لە پێگە بەهێزەكان لاواز بكات.

3- ئەنجامدانى ئەو هەڵبژاردنە لە كاتێكدا بوو، قەیرانەكانى ناوچەكە رووى لە زیاد بوون بوو: تا ئێستا پەیوەندى ئێران و ئازبیجان ئاڵۆزە، چونكە ئێران بەردەوام ئازبیجان تۆمەتبار دەكات، كە رێگە بە ئیسرائیل دەدات لە سنوورەكانى نزیك بێتەوە و پێكەوە مانۆڕى سەربازى لەسەر ئه‌و سنوورانه‌ ئەنجام دەدەن، لەلایەكى ترەوە ئێران نیگەرانە بەرانبەر گۆڕانكارى لە پەیوەندى نێوان رووسیا و توركیا، چ لە دۆسیەى سووریا، چ لە دۆسیەى هەرێمى كەرەباغ، لەسەر ئاستى ناوخۆش ناڕاستەوخۆ رووبەڕووى چالاكییەكانى ئیسرائیل دەبێتەوە، به‌هۆی وه‌شاندی چه‌ند زەبرێكى كوشندەى دژ به‌ تاران، لەوانە هێرشكردنە سەر كوورە ئەتۆمییەكان و كوشتنى موحسین فەرخریزادە. 

مەخزاى هەڵبژاردنەكان

ئەنجامى هەڵبژاردن و رێژەى بەشدارى چەند شتێك دەسەپێنن كە لاى ئێران بایەخى تایبەتى هەیە:

1- دابەزینى ئاستى بەشدارى بەشداریكردنى  جەماوەر لە رۆژى دەنگدان: بەگوێرەى ئامارەكانى لیژنەى باڵاى هەڵبژاردنەكان ئاستى بەشدارى جەماوەر بۆ لە (41%) دابەزیوە، ئەو رێژەیەش زۆر كەمە، دەزگا حكومییەكان بۆ دەرخستنى ئەو پڕۆسەیە بەسەركەوتووى كاریان لەسەر بەرزكردنەوەى ئاستى رێژەى بەشدارى جەماوەرى لەو دەنگدانە.

بەشێك لە شرۆڤەكانى هۆكارى دابەزینى بەشدارى خەڵك لەو هەڵبژاردنە بۆ ئەم خاڵانە دەگێڕنەوەە:

یەكەم، زۆبەى دەنگەدەران ترسیان هه‌بوو رێكخراوى تیرۆرستى داعش ئه‌و رۆژه‌ وێستگه‌كانی ده‌نگدان بكاته‌ ئامانج، چونكە داعش پێشتر هەڕەشەى هێرشكردنى كرد بوو.

دووەم، مەترسى تووشبوون بە ڤایرۆسى كۆڕۆنا، بەهۆى دروستبوونى قەرەباڵغى

سێیەم، بێهیوایى شەقامى عێراقى بەرانبەر دۆخى سیاسى ئەو وڵاتە، چونكە زۆربەى داواكارییەكانى خۆپیشادەرانى مانگى تشرینى یەكەمى (2019) جێبەجێ نەكرا، دۆخى سیاسى وەك خۆى مایەوە، واتە هەڵبژاردنەكانی ئه‌مجاره‌ش هەمان ئەنجامى هاوكێشەى پێشووى دەبێت، كە ئەوە یەكێكە لە ئەگەرە بەهێزەكان.

ئەوانەش بۆ ئێران پێویستى بەدواداچوون و هەڵسەنگاندن هه‌یه‌، چونكە بەشێكى پەیامەكە بریتیە لەوەى شیعەی عێراق پشتى لە ئێران كردووە، كە پێشتر شەقامى شیعە لایەنگرێكى بەهێزى تاران بوون، ئەگەرى  ئەوەش هەیە لە قۆناغى داهاتوو هەمان شت بەرێژەى زیاتر دووبار دەبێتەوە، بەتایبەت  پێشبینى دەكرێت هێزە سەركەوتووەكان لە داهاتوو كاریگەرى زیاتریان هەبێت، جووڵانەوەى تشرینیش كە لایەنگرى خۆپیشاندەرانن (20) كورسیان هەیە ئەوەش پەیامێكە دژ بە تاران.

2- زیادبوونى كورسییەكانى رەوتى سەدر: سەركەوتنى رەوتى سەدر لەو هەڵبژاردنە لە كۆى (329) كورسى (73) كورسى بەدەستهێناوە، پێگەى ئەم ڕەوتە لە هاوكێشەى سیاسى ئەو وڵاتە بەهێزتر دەكات، ئەوەش لەگەڵ لە قۆناغى داهاتوو دژ بە بەرژەوەندییەكانى ئێرانە.

هەرچەندە سەدر نەیارێكى سەرسەختى سیاسى ئێران نییە لە وڵاتەكەى، پارێزگاریش لە پەیوەندییەكانى لەگەڵ هێزە سیاسیەكانى نزیك لە ئێران دەكات، لە هەمان كاتیش بانگەشەى ئەوە دەكات، "عێراق دەبێت بۆ عێراقییەكان بێت" ئەو قسەیەش دژى هەژموونى تارانە و كرانەوەیە بەڕووى وڵاتانى وەك ئیمارات و سعوودییە، تاران دژى ئەو ئاراستەیە.

3- مانەوەى مستەفا كازمى:

بەگوێرەى ئەنجامى ئەو هەڵبژاردنە، ئەگەرى ئەوە هەیە مستەفا كازمى دووبارە پۆستى سەرۆك وەزیران وەربگرێتەوە، چونكە پێشتریش هیچ قه‌وارەیه‌كی هەڵبژێردراوی له‌ په‌رله‌مانی عێراق نه‌بوو، بەڵام بەهۆى رێككەوتنی سیاسی كرا بەسەرۆك وەزیران، ئه‌مجاره‌ش ئەگەر هەیە رەوتى سەدر رۆڵیان ببێت بۆ ئەوەى لە  پۆستى سەرۆكوەزیران بمێنێتەوە، ئه‌و مانه‌وه‌ش دژی خواستی تارانه‌ چونكە دەیەوێت كەسێكى نزیك لە خۆى ئەو پۆستە وەربگرێت، بەتایبەت هاوپەیمانى فەتح له‌ رابردوو پۆستى سەرۆكى حكومەتى هەبوو، لەهەمان كاتیش كازمى پێشتر داواى كردووه‌ پێویستە كۆتایی بە بەو ململانێى نێودەوڵەتیانەى ناو  گۆڕه‌پانی عێراق بهێندرێت، هەوڵیشى دەدا چەك لە دەستى گرووپەكانى نزیك لە ئێران داماڵێت، بازنەى پەیوەندییەكانى لەگەڵ ئیمارات و سعوودییە و میسڕ و ئوردەن فراوان كرد، هه‌موو ئه‌وانه‌ دژ به‌خواسته‌كانی ئێرانه‌.

4- پاشەكشەى رۆڵی فەیلەقى قودس: ئەنجامى هەڵبژاردنەكان بەم جۆرەى ئێستا ئاماژه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ فەیلەقى قودس لە بەرێوەبردنى كارەكانى دەرەوە و هەماهەنگى نێوان هێزە سیاسیەكان و گرووپە چەكدارەكانى نزیك لە وڵاتەكەى سەركەوتوو نەبووە، هەروەها شكستى هێناوە لە بەهێزكردنى پەیوەندى نێوان لایەنگرانى ئێران بۆ قووڵكردنەوەى هەژموونیان لە گۆڕەپانى سیاسى عێراق، ئەوەش وادەكات پێگەى ئیسماعیل قائانى لاواز دەركەوێت، كە پێشتر چەند جارێك بۆ كۆتاییهێنان بە ناكۆكى نێوان لایەنە نزیكەكانى سه‌ردانى عێراقی كردبوو، هه‌وڵه‌كانی بۆ ئه‌وه‌ بووه‌ دەرفەت برەخسێنێت بۆ ئەوەى لایەنەكانى نزیك لە وڵاتەكەى زۆرترین رێژەى به‌ده‌ست بهێنن.

لێرەوە دەردەكەوێت بەهۆى شكستى لایەنگرانى تاران لەناو عێراق، فەیله‌قى قودس سەرلەنوێ حیساباتى خۆى لەناو عێراق رێكدەخاتەوە، چونكە هاوپەیمانى فەتح (14) كورسى هێناوىە، دەوڵەتى یاسا بەسەرۆكایەتى نوورى مالیكى (37) كورسى هێناوە، ئەو كورسیانەش زۆر كەمە بۆ دروستكردنى هەژموونى ئێران. 

5- مانەوەى حەلبووسى و بارزانى لە گۆڕەپانى سیاسى عێراق: لەوانەیە گرنگترین ئەنجامى ئەو هەڵبژاردنە پێكهێنانى هاوپەیمانییەكى نوێ بێت لەنێوان رەوتى سەدر و هاوپەیمانى (تەقەدوم) و پارتى دیموكراتى كوردستان. 

بۆ پێكهێنانى حكومەتى داهاتوو لە ئەنجومەنى نوێنەران لێكنزیكبوونەوەیەك لە هەڵوێستى ئەو سێ رەوتە جیاوازە هەیە، چونكە كورسییەكانیان رێژه‌ی یاسایى پێك دەهێنێت، كە دەكاتە (165) كورسى پەرلەمان، ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ش هه‌یه‌ هاوپەیمانى لەگەڵ ئەو هێزانەى تر دروستبكه‌ن، كە لەسەر ئاستى سیاسى لێك دوورن.

ئه‌و هه‌ڵبژاردنه‌ دەرفەتێكیشی لەبەردەم حەلبووسى رەخساندوە پارێزگارى لە پۆستەكەى خۆى بكات، به‌هه‌مان شێوه‌ ده‌رفه‌تیشه‌ مەسعوود بارزانى كاندیدى سەرۆك كۆمار دیارى بكات، بەمەش بەربەست لەبەردەم تواناكانى ئێران بۆ داڕشتنەوەى پلانى سیاسى داهاتووى دروست دەبێت.

كۆتایى

ئێران دەرهاوێشتەكانى ئەو ئەنجامە بە ئاسانى قبوڵ ناكات، لە داهاتوو پەنا دەباتە بەر پەیامى راستەوخۆ، چونكه‌ زیانگەیاندن بە هەژموونى لە ناو عێراق هێڵى سوورە، بۆ ئەمەش لە رێگەى مەرجەعەوە فشار لەسەر موقتەدا سەدر دروست دەكات، تا لە هێڵە گشتییەكانى سیاسەتی تاران ده‌رنه‌چێت، بەگوێرەى ئەو هاوكێشەیە بێت پشكى هەڵبژاردن لە سەربنەماى سیاسى ئاسان نابێت، چونكه‌ هێزەكانى نزیك لە ئێران ئەركه‌كانیان لەبەردەم هاوپەیمانى چاوەڕوانكراوى سەدر و حەلبووسى و بارزانى قووڕس دەبێت.