ديپلۆماسيەتیى توركيا لە سايەى قەيرانەكان
نوچەنێت:
هه‌رچه‌ند توركیا لە سیاسەتى دەرەوە چه‌ندین كێشه‌ی هه‌یه، تائێستا وڵاتێكى گۆشه‌گیر نییه، لەگەڵ ئەوەى ناكۆكی لەگەڵ وڵاتانى ئەندامى ناتۆ هەیە، بەڵام بەردەوام گفتوگۆ له‌سه‌ر پرسه هه‌نووكه‌یه‌كان و ناكۆكییه‌كانی نێوانیان ده‌كه‌ن، له ساڵانی (2010 و2020) توركیا به چڕی پەیوەندى له‌گه‌ڵ وڵاتانی یه‌ك ئاڕاسته هه‌بوو، بەڵام ئێستا پێچەوانەى ئەوكاتە پەیوەندى فراوانى لەگەڵ زۆربەى وڵاتان هەیە.
له‌و كاته‌وه‌ی شه‌ڕی سارد كۆتاییهاتووه توركیا لایه‌نێكی كاراى بوارى دیپلۆماسییه، دروشمى توركیا به سه‌ركردایه‌تی ئاكپارتی بۆ سیاسه‌تی ده‌ره‌وه بریتیە لە (نه‌خێر بۆ هه‌بوونی كێشه له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێ) له (10) ساڵی یه‌كه‌م ئه‌و په‌یوه‌ندی لەگەڵ دراوسێكانى به‌هێزتر كرا، به‌ڵام له ماوه‌ی به‌هاری عه‌ره‌بی سیاسه‌تی توركیا گۆڕا، لەبرى دیپلۆماسى سیاسه‌تی فراوانخوازی سه‌ربازییان په‌یڕه‌وكرد، لەو كاتەوە تا ئێستا بۆ به‌دیهێنانی ئامانجه سیاسیه‌كانیان په‌نای بۆ ده‌به‌ن.
ئه‌گه‌ر سه‌یری داتاكانی كۆبوونه‌وه‌ی فه‌رمی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی توركیا له‌گه‌ڵ وڵاتانی بیانی بكەین، ده‌رده‌كه‌وێت له (10) ساڵی رابردووى ئه‌نقه‌ره به چ جۆرێك ئاڕاسته‌ی دیپلۆماسی چڕ كردۆته‌وه.
هاوبه‌شه دیپلۆماسییه‌كانی توركیا جێگرترن
هاوبەشە دیپلۆماسییەكانى توركیا لێك جیاوازن، هاوبه‌شی لەپێشینەى توركیا بۆ سیاسه‌تی ده‌ره‌وەى بریتیە لە وڵاتانی ئه‌ندامی ناتۆ و یه‌كێتی ئه‌وروپا، بوارى بازرگانی و پرسه ناوچه‌ییه‌كان و كێشه‌ی سنوور و نزیكی ئایدۆلۆژیا كاریگەرى لەسەر ئەو ئاڕاستەیە هەیە.
پێویستە ئاماژە بە ئاستە باڵاكانى پەیوەندى دیپلۆماسى بكەین، لەو چوارچێوەیە ئەمه‌ریكا لە بەرزترین ئاستە، بەڵام پەیوەندى ئەو دوو وڵاتە لەو چەند ساڵەى دوایى پاشەكشەى كردووە، ئەنتۆنى بلینكنی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا ناوى ناوە (ئەوەى پێى دەگوترێت هاوبەشى ستراتیژى) ئەوەش بەهۆى ئەو ناكۆكییەى لەسەر پەیوەندى ئەمریكا و هەسەدە و پرسى كڕینى سیستەمى بەرگرى ئێس (400) و چەند پرسێكى تر هەیە، هەروەها ناكۆكى قووڵ لەنێوان رووسیا و توركیا هەیە، كە هاوبەشێكى دیپلۆماسى نەگۆڕى توركیایە، لەسەر دۆسیەكانى سووریا و لیبیا و ئۆكرانیا و كەرەباغ.
جگە لە ئەمه‌ریكا توركیا لەگەڵ چوار وڵاتى بەشدار لە ناتۆ ناكۆكە، كە ئەوانیش هاوبەشى نەگۆڕى دیپلۆماسى توركیان، هەرچەندە ئەو ناكۆكییانەیان هەیە، بەڵام نەبۆتە پچڕانى پەیوەندییەكانى نێوانیان.
زۆرى پەیوەندییەكان ئەو بۆچوونە رەت دەكەنەوە، كە تەنیا لەكاتى هێز گوێ له توركیا رادەگیرێت، چونكە دیپلۆماسیەتى سیاسى توركیا لە پێناو چارەسەركردنى ناكۆكییەكان دەرفەتى گفتوگۆى بۆ هەموو لایەنەكان رەخساندوە، بەڵام دەرفتەكە لەگەڵ ئەمه‌ریكا و ئەڵمانیا زیاترە، بەپێچەوانەى ئێران و رووسیا، دەرفەتیان كەمترە.
ئاڕاستەى دیپلۆماسیەتى توركیا لە ساڵانى (2010 و2020) لەنێوان توركیا و رووسیا زیادیكرد، هەر لەو ماوەیەدا توركیا فڕۆكەى (ئێس یوو 24)ى رووسیا لەسەر سنوورى توركیا سووریا خستە خوارەوە، بەڵام بەشێوەیەكى گشتى پەیوەندى دیپلۆماسى نێوان ئەو دوو وڵاتە بەهێز بوو.
دیپلۆماسیەتى ئەردۆغان
ئەحمەد نەجدەت سیزەر تەنیا (10)یەمین سەرۆكى توركیا بوو، بەردەوام سەردانى وڵاتانى دەكرد، لە ماوەى حەوت ساڵ سەرۆكایەتیى دا، سەردانى (49) وڵاتى كرد، كۆى گشتى ساڵانە حەوت سەردانى ئەنجام داوە.
لە (2007) عەبدوڵا گول بوو بەسەرۆك كۆمارى توركیا رۆڵى گەورەى لە دیپلۆماسیەتى توركیا گێڕا، بە درێژایى دواى ساڵانى (2010) سەرۆك گول و ئەردۆغان یەكێكیان لە كۆبوونەوە باڵاكانى هاوبەشە دیپلۆماسییەكانیان دەبوو، بەرپرسانى حكومەتى توركیا و ئەندامانى كۆنگرێس لە هەموویان زیاتر هاوبەشى نەگۆڕى سەرەكى توركیا بوون.
لە ماوەى رابردوو كۆبوونەوەى سەرۆكى وڵاتان لەگەڵ توركیا گۆڕانكارى بەرچاوى بەسەر داهات، تا واى لێهات دیدارەكانى گول و ئەردۆغان پاشەكشەى دەكرد، بەتایبەتیش دیدارى ئەردۆغان تەنیا لەگەڵ ڤلادیمێر پۆتین بوو، لە ئەوروپاش لە (10) وڵاتى بەهێز تەنیا لەگەڵ ئەڵمانیا بوو.
بەگوێرەى ئامارەكان پێنج دیدار لەسەر ئاستى باڵا لە نێوان سەرۆكى رووسیا و توركیا هەبووە، بەڵام رێژەى دیدارەكانی ئه‌مه‌ریكا له كۆی (20(دیدار یه‌ك دیدار له‌گه‌ڵ توركیا بوو، ئه‌وه وایكرد توركیا هه‌ست به په‌راوێزخستن بكات لایه‌ن ئه‌مریكاوه، لە (2014) پەیوەندى نێوان سەرۆكى ئەمه‌ریكا و توركیا بە تەواوى پچڕا، تەنانەت ئەردۆغان نیگەرانى دەربڕى كە ماوەى (15) مانگە نەیتوانیوە دیدارێكى دوو قۆڵى لەگەڵ باراك ئۆباما ئەنجام بدات، ئەردۆغان لەسەردەمى دۆناڵد ترامپ توانى پەیوەندیەكى بەهێز دروست بكاتەوە، بە بەردەوامى پەیوەندى تەلەفۆنییان هەبوو، ئەوەش كەناڵێكى ئاساییە، بەڵام پەیوەندى دروست لە رێگەى وەزارەتەكان و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانە، چونكه ئەوە كاریگەرى بەهێزترى لەسه‌ر پەیوەندى توركیا و وڵاتان دەبێت، پەیوەندى شەخسى ئەردۆغان لەگەڵ وڵاتانى دەرەوەى وڵاتانی رۆژئاوا كاریگەرى زیاتر دەبێت، بەڵام په‌یوه‌ندی وڵاتانى رۆژئاوا پێویسته پەیوەندییەكە به‌ڕێگه‌ی فەرمى بێت.
پاڵپشتى رێكخراوى كۆمه‌ڵه‌ی وڵاتان و نێودەوڵەتییەكان بۆ توركیا
ژمارەى بەشدارى توركیا لە كۆبوونەوەكانى وڵاتانى (ڕێكخراوى هاریكارى ئیسلامى) له (10) ساڵى یەكەمى سەدەى (21) بەرزترین رێژەى هەبوو، تەنیا (2012 و 2014) نەبێت تۆزێك پاشه‌كشه‌ی كرد بوو، هەرچەندە ئەو رێكخراوە بەراورد بە رێكخراوەكانى ژمارەى ئەندامانى زیاترە، بەڵام زیادبوونى پەیوەندى دیپلۆماسى لە (2016 و 2019) مایەى تێبینى بوو.
لەدواى هەوڵى كودەتاى (2016) ئاكپارتى دژایەتى زۆرى فەتحوڵا گولەنى كرد، بەرپرسیارێتى كودەتا شكستخواردووه‌كه‌ی خستە ئەستۆى، دوای ئه‌و كوده‌تایه گوتارى ئیسلامى نەتەوەیى توركى زیادى كرد، ئەوەش كاریگەرى لەسەر توركیا هەبوو، وایكرد توركیا پاڵپشتى زیاتری (رێكخراوى هاریكارى ئیسلامى) و (ئەنجومەنى توركى) بەدەستبهێنێت.
لەماوەى رابردوو دیموكراسى و سەروەرى یاسا و مافى مرۆڤ لە ناوخۆى توركیا پاشەكشەى كردووە، بەڵام كاریگەرى گەورەى لەسەر پەیوەندى ئەنقەرە و هاوپەیمانى ناتۆ و وڵاتانى ئەندام لە یەكێتى ئەوروپا نەبووه، ئەوەش پەیوەندى بە واقیعى جیۆسیاسى و پەیوەندى ئابووریی توركیا هەبوو، هەرچەندە هەندێ ململانێیان هەبوو، بەڵام پارێزگارییان لە كەناڵەكانى پەیوەندى نێوانییان دەكرد.
لە هەمانكات كۆبوونەوەى دیپلۆماسى توركیا لەگەڵ وڵاتانى نادیموكراسى هاوشێوەى رێكخراوى شەنگەهاى و ئەنجومەنى توركیا شتێكى بەرچاو بوو، لە كۆتایش توركیا هەوڵى دا هەندێك دەستكەوت لە رێگەى رووسیا بەدەست بێنێت بۆ بەهێزیكردنى هەژموونى خۆى لە وڵاتانى ئاسایاى ناوەڕاست و قەوقاز، ئەنجومەنى توركى رێگەى دا زمان و رۆشنبیرى و ناسنامەى توركیا ببێتە هاوبەشى نێوان ئەو وڵاتانە.
فۆكەس خستە سەر وڵاتانى ناوچەكە
وڵاتانى رۆژهەڵاتانى ناوەڕاست و بەلقان و قەوقاز نزیكترین وڵاتانى دراوسێى توركیان، بۆیەش ئەنقەرە بایەخى زۆریان پێ دەدات.
لەدواى بەهارى عەرەبى، چالاكى دیپلۆماسى توركیا لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست بەشێوەیەكى بەرچاو پاشەكشەى كرد، لە (2015) ئیبراهیم كاڵن راوێژكارى ئەردۆغان ناوى نا، "گۆشەگیرى بەهادار".
ساڵى (2016) لەسەر چەند ئاستێك بۆ توركیا خاڵى گۆڕانكارى گرنگ بوو، لەوانەش ئاڕاستەى سیاسى بەرەو رۆژهەڵاتى ناوەڕاست گۆڕا، لە مانگى ئایلوول رووسیا بەرەو رێگه‌ی له به‌ره‌وپێشچوونه‌كانی توركیا لە سووریا گرت.
بەهۆى سیاسەتەكانى لەبەرانبەر بەهارى عەرەبى ئەردۆغان ئەحمەد داود ئۆغلۆى سەرۆك وەزیرانى دوور خستەوە، كە زیاتر سیاسەتێكى پراگماتى بەرانبەر ئەو ناوچەیە په‌یڕه‌و ده‌كرد، لە (2016) پەیوەندییەكانى لەگەڵ رووسیا و ئیمارات و ئیسرائیل ئاساییى كردەوە، ئەوەش یەكێك بوو لەو هەنگاوانەى كە دیپلۆماسیەتى توركى لەگەڵ ئەو ناوچەیە زیندوكردەوە، قەیرانى قەتەڕ (2017) و لێكنزیكبوونەوەى نێوان ئەنقەرە و دەوحە دوو فاكتەری گرنگ بۆ به‌هێزكردنه‌وه‌ی پەیوەندى توركیا لەگەڵ رۆژهەڵاتى ناوەڕاست.
بە هەمان شێوە ئەنجامى ئاماری كرانەوەى دیپلۆماسى توركیا بە ڕووى ئەفریقیا و ئەمریكا دەریدەخات، وڵاتانی كیشوه‌ری ئەفریقیا تاكە ناوچەیە دیپلۆماسیەتى توركیا لەو كاته‌وه‌ی توركیا په‌یوه‌ندی لەگەڵ وڵاتانى ئەو ناوچەیە دروستكردووه، به‌رده‌وامه.
لەنێوان (2011 و 2018) پەیوەندى دیپلۆماسى توركیا لەگەڵ ئەمریكاى لاتین زیادى كرد، لەنێوان (2016 و 2019) توركیا په‌یوه‌ندی بازرگانى زێڕی له‌گه‌ڵ ڤێنزوێلا به‌هێزكرد، دواتر هەر ئەوەش بووە فاكتەرى بەهێزبوونى ئەو پەیوەندییە، لەسەر ئاستى باڵا نێوان ساڵانى (2010 و 2015) ئەنقەرە سێ كۆبوونەوەیان ئەنجام دا، به‌ڵام لە (2018) ئەنقەرە و كراكاس (17) جار كۆبوونەوە.
میكانزمى سێ لایەنە
بۆ گفتوگۆكردن لەسەر پرسە ناوچەییەكان، ئه‌و جۆره میكانزمه گرنگترین شێوازى كاركردنی توركیایه، چونكه ئەو كۆبوونەوانە نەرمى نواندنى تێدا كەمترە پابەندى تێدا زیاترە، دەكرێت وەك كەناڵێكى بەهێزى دیپلۆماسى لەگەڵ لایەنە ناوچەییەكان بەكاری بهنێت، هەروەها بۆ تیشكخستنە سەر رۆڵى ئەنقەرە وەك نێوەندگیرێك و خاوەن بڕیار سوودى زۆری هەیە، بەتایبەت كۆبوونەوەكانى نێوان توركیا و سڕبیا و بۆسنە و هەرسك و ئازربیجان و جۆرجیا باشترین بەڵگەن بۆ چۆنییەتى بۆ دڕاشتنەوەى دیپلۆماسیەتى توركیا لەگەڵ ئەو ناوچەیە.
لە بەرانبەردا كۆبونەوەكانى نێوان توركیا و ئێران و رووسیا، كە بە دانوستانى ئاستانە ناسرابوو، رووسیا و ئێران ئەو میكانزمەیان بۆ هێشتنەوەى توركیا لە دۆسیەى سووریا بەكارهێنا.
فاكتەرى ناوخۆى
رووداوەكانى ناوخۆى توركیا كاریگەرییان لەسەر پەیوەندى دیپلۆماسى ئەو وڵاتە هەبوو، ئەو ئالنگەرییە سیاسیانەى لەسەر ئاستى ناوخۆ رووبەڕووى ئەردۆغان بوونەوە رۆڵیان لە سستكردنى چالاكى دیپلۆماسى ئەو وڵاتە هەبوو، بووە هۆى پاشەكشەى دیلپۆماسى لە نێوان (2013 و 2015)، بەتایبەت خۆپیشاندانەكانى (2013) و شكستى ئەردۆغان لە هەڵبژاردنى (2015) ئاڵنگەرى گەورە بوون، كە كاریگەرى لەسەر بایەخدان بە سیاسەتى دەرەوە هەبوو.
ئەستەمە بێ تۆماركردنى ئەو ژمارانە ئاستى كاریگەرى ئاڵۆزییه ناوخۆییه‌كان لەسەر دیپلۆماسیەتى توركیا بزانین، بۆیە ناكرێت كاریگەرى رووداوەكانى ناوخۆییەكان لەسەر پەیوەست بوون بە پاشەكشەى دیپلۆماسى توركیا بەلاوە بنێین.
ئەنجامەكان
هەرچەندە لەسەر ئاستى سیاسى دەرەوە توركیا په‌یوه‌ندییه‌كانی ئاڵۆز بوو، بەڵام لەلایەنى دیپلۆماسى ماوەیەكى كەم نەبێت توركیا وڵاتێكى گۆشەگیر نەبووە، ئەوەش لە پەیوەندییەكانى وڵاتانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست شتێكى باوە.
بە درێژایى (10) ساڵى رابردوو پەیوەندییەكانى ئەنقەرە لەگەڵ چەند وڵاتێكى ناتۆ ئاڵۆز بوو، بەڵام تا ئێستاش وڵاتانى رۆژئاوا بەهێزترین هاوبەشى دیپلۆماسى توركیان، هەر ئەو ئاڵۆزییەكانەش رێگرن لە تێكچوونى تەواوى پەیوەندییەكانیان.
ئەوروپا بەردەوام رەخنە پاشەكشەى دیموكراسى و سەروەرى یاسا توركیا دەگرێت، سه‌ره‌ڕای ئه‌و ره‌خنانه هێشتا نەبۆتە كەمبوونەوەى كۆبوونەوەى دیپلۆماسى نێوانیان، ئه‌وه وایكردووه پێویسته توركیا دۆسیەكانى سووریا و سیستەمى بەرگرى رووسى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و لیبیا و پەنابەران بایەخ پێ بدات، هانى گفتوگۆى بەردەوامى لایەنەكان بدات، سەرەڕاى ئەو ناكۆكیانەش لە ماوەى ساڵانى (2010 و 2020) پەیوەندییە دیپلۆماسیەكانى نێوان توركیا رووسیا زیادى كردووە، كە یەكێكە لە ئاراستە دیارەكانى دیپلۆماسیەتى توركیا زۆر به‌ره‌وپێشچووه.
*كارمەندى پێشووى وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه و سه‌رۆكایه‌تیی وه‌زیرانى تورکیا، ئێستا قوتابی ماسته‌ره له زانكۆی لایدن، له بواری رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌نووسێت.
.jpg)
.jpg)
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment