Nuce Logo

گۆڤاری (National Interest )ى ئەمەریكی لە راپۆرتێكيدا باس لەوە دەكات رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا قەیرانەكان دەكات بە دەرفەت، قەیرانی ئۆكراینا نوێترین نموونەیە سەرۆك كۆمارى توركيا كردوويەتى بە دەرفەت بۆ بەدەستهێنانى دەستكەوتى تازە بۆ وڵاتەكەى.

دوای شۆكی سەرەتایی جەنگی رووسیا، توركیا كەوتە دۆخێكی ناخۆش، بەڵام ئێستا ئەردۆغان واقیعی جیۆسیاسی نوێ زۆر بە باشی بەكاردەهێنێت، وڵاتانى رۆژئاوا و رووسیاى خستۆتە ئەو شوێنەی كە دەیەوێت تێیدا بن، ئەوەی یەكەم قەرزاریەتی ئەوەی دووەمیش لاوازترە لەوە بتوانێت دژایەتی بكات.

لەسەر و بەندی جەنگی ئۆكراینا رۆڵی سەرەكی توركیا بەهێزكردنی ئاسایشی دەریای رەش و راگرتنی هاوسەنگی بوو لە مۆسكۆ و كیێڤ، بەجۆرێك پێگەی ئەنقەرەی لە رۆژئاوا بەهێزتركرد، ئەوەش دوای چەندین ساڵ ناكۆكی لەسەر كۆمەڵێك دۆسیە، لەوانەش داگیركردنی رۆژئاواى كوردستان و كڕینی سیستەمی مووشەكی بەرگری (ئێس400)ی رووسی، كە بووە هۆی ئەوەی وڵاتانی رۆژئاوا سزای بەسەردا بسەپێنن.

بەهێزبوونەوەى پەيوەندى نێوان توركيا و وڵاتانى رۆژئاوا

ئەوەشی لەم دواییە جارێكی تر پێگەی توركیای بەهێزكردەوە، هاوكاریكردن بوو بۆ لادانی مینی دەریایی لە كەنارەكانی بەندەری ئۆدیسای ئۆكریانا و هاوكاريكردنى كەشتییەكانی گوازنەوەى گەنم، كە بۆ ئەوەى  جيهان تووشى قەيرانى خۆراك نەبێت.

ئەردۆغان دڵنیاییە رۆژئاوا لە رۆڵی توركیا تێگەیشتوووە كە ئاسایشی وڵاتەكانیان پێویستی بە رۆڵی توركیایە، ئەوەش متمانەی لای ئەردۆغان زیاتر كردووە، بووە هۆی بەكارهێنانی ڤیتۆ بەرانبەر سوید و فینلەندا بۆ رێگريان لە بوون بە ئەندامى هاوپەیمانی ناتۆ، كە هەنگاوێكە ئەگەری هەیە دۆخی ئاسایش لە ئەوروپا بگۆڕێت.

بایەخی گەورەی ستراتیژی توركیا لەوە دايە، كە وڵاتانى رۆژئاوا لەدواى جەنگی ئۆكراینا، دەستيان بە بەرەنگاربوونەوەى رووسيا كردووە ئەوەش دەرفەتێكی زێڕینە بۆ سازشكردنی رۆژئاوا بەرانبەر توركيا.

كڕینی پێداویستی سەربازی

بەهۆی هێرشی توركیا بۆ سەر باكووری رۆژئاوای كوردستان لە (2019) فینلەندا و سوید و بەشێك لە وڵاتانی ئەوروپا فرۆشتنی چەكیان بە توركیا راگرت.

بەڵام پاشەكشەی ڕاستەقینە پێشتر روویدا بوو، كە توركیا بڕیاری كڕينی سیستەمی بەرگرى مووشەكى ئێس (400)ی رووسی دا، ئەمەریكا لە پڕۆگرامى فڕۆكەی (ئێف 35) پاشگەزبۆوە.

لەو كاتەوە توركیا داوای كڕینی (40) فڕۆكەی نوێی جۆری (ئێف 16) و نوێكردنەوەی (80) فڕۆكەی تر دەكات، بەڵام ئەندامانی كۆنگرێس فشارەكانیان لەسەر ئیدارەی بایدن چڕكردۆتەوە رێگە نادەن ئەو فڕۆكانەی پێ بفرۆشێت.

سزاكانی وڵاتانی رۆژئاوا زیانیان بە پلانەكانی نویكردنەوەی توركیا گەیاند و زەبرێكی كوشندەیان لە پیشەسازی بەرگری توركیا دا.

ئێستا توركیا توانای بەرهەمهێنانی مەكینەی تایبەتی نییە، ئەوەش بۆتە بەربەست لەبەردەم پیشەسازی گەشەسەندووی ئەو وڵاتە، دواتر ئەنقەرە بیری لە كڕینی فڕۆكەی جەنگی لە ڕووسیا كرد، یاخود هاوئاهەنگی لەگەڵ وڵاتانی وەك رووسیا بكات، كە توانیویەتی پارێزگاری لە میراتی قۆناغی یەكێتی سۆڤیەت بكات لە دیزاین و دروستكردنی مەكینە بۆ كارپێكردنی جۆرەها فڕۆكە.

لەگەڵ ئەوەش جەنگی ئۆكراینا ئەو پلانەی تێكدا، كە بووە لاوازی ئۆكراینا، هەروەها بووە پەڵەیەكی رەشیش بەسەر بازرگانی رووسیا، كۆتايشی بە بژاردەی كڕینی فڕۆكەی رووسی لە لایەن توركیاوە هێنا.

هەروەك دۆخی نادڵنیایی لەو جەنگە پلانی توركیا بۆ هاوئاهەنگی لەگەڵ ئۆكراینا بۆ دابینكردنی پێداویستی بەرگری قبووڵ كرد، ئەوەش ئەنقەرەی ناچار كرد بۆ كڕينى چەك و پێداويستى سەربازى بگەڕێتەوە بازاڕەكانی رۆژئاوا.

ئەردۆغان هیواخوازە توركیا وەك هاوپەیمانێكی سەرەكی لە ناتۆ دابندرێت، بەكارهێنانی ڤیتۆ بەرانبەر وەرگرتنی سوید و فینلەندا بۆ ناچاركردنی وڵاتانی رۆژئاوایە تاوەكو سزاكانیان لەسەر فرۆشتنی چەك بە توركیا رابگڕن.

هەروەها ئەردۆغان دەیەوێت سوود لە لاوازی هەڵوێستی رووسیا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی وەربگرێت، كە ماوەیەكی زۆرە دەیەوێت ئۆپراسیۆنێكی سەربازی لە باكووری رۆژئاوای كوردستان بۆ دروستكردنی ناوچەیەكی ئارام ئەنجام بدات و سێ ملیۆن و (600) هەزار ئاوەرەی سووری تێدا جێ بكاتەوە، بەڵام ناڕەزاییەكانی رووسیا و ئەمەریكا پلانەكەی توركياى خستە بەردەم تاقیكردنەوە، كە ئەردۆغان پێی وابوو بۆ ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێكی نوێ كاتەكەی گونجاوە، چونكە وڵاتانی جیهان سەرقاڵى رووسيان، لەسەر ئاستی ناوەخۆش كاردانەوەكان بەرانبەر پەنابەرانی سووریا زیادی كردووە.

ئەردۆغان پێیوایە بەكارهێنانی ڤیتۆ بەرانبەر سوید و فینلەندا سوودی بۆ زامنكردنی رەزامەندی رۆژئاوا دەبێت.

دەستكەوتە چاوەڕوانكراوەكان

ئەگەر  سوید و فینلەندا گەمارۆی فرۆشتنی چەك لەسەر توركیا لابدەن، چاوەڕوان دەكرێت دووبارە چەك بە توركیا بفرۆشن، بۆ ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی سەربازی لە رۆژئاوای كوردستان، رووسیاش گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵدەكات.

بەڵام هەوڵەكانی ئەردۆغان بۆ هاندانی واشنتن ئەنجامەكانی پێچەوانەیە، چونكە ئۆپراسیۆنی توركیا لە سووریا بەرەی دژە ئەردۆغانی لە ئەوروپا بەهێز دەكات.

ئیدارەی بایدن ئامادەیە فڕۆكەی (ئێف 16) بە توركیا بفرۆشێت، وزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا لە نامەیەك بە كۆنگرێسی وڵاتەكەى راگەیاندووە، "فرۆشتنی ئەو فڕۆكانە بە توركیا لە خزمەت بەرژەوەندی ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەكەمان و یەكخستنی هاوپەیمانی ناتۆیە."

هەڵوێستی ئەردۆغان بەرانبەر جەنگی رووسیا هەندێك ئەندامی رەخنەگری كۆنگرێسی ئەمەریكای رازی كردووە فڕۆكەكان بە توركیا بفرۆشن، بەڵام وادیارە رێگرییەكانی ئەم دواییە لەو دوو وڵاتە هەڵوێستی پێشووی كۆنگرێسی گۆڕییەوە، زۆربەی ئەندامەكانی هەردوو پارت دووبارە مەترسیان بەرانبەر ئەردۆغان بۆ دروست بۆوە، لە لایەكی تریشەوە ئاڵۆزییەكانی نێوان توركیا و یۆنان لە دەرەوە پاڵپشتی هەڵوێستەكانی ئەردۆغان ناكات.