Nuce Logo

وەرگێرانی ئیسماعیل تەها

توركیا و رووسیا و ئیمارات هەوڵەكانیان بۆ دووبارە گەڕانەوەی دەسەڵاتی، بەشار ئەسەد سەرۆكی سووریا چڕكردەوە. 

چەند سەرچاوەیەكی ئاگادار لە هەڵوێستی توركیا بە ماڵپەڕی (بلۆمبێرگ)یان راگەیاندووە، "توركیا (2011) پاڵپشتی یاخبووەكانی دژ بە بەشار ئەسەد دەكات، بەڵام ئێستا ئامادەیە بە ئاشكرا دان بە دەسەڵاتی بەشار ئەسەد بەسەر سووریادا بنێت و كار بۆ دووبار بونیادنانەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسی و ئەمنی و بازرگانییەكان بكات."

لەبەرانبەردا رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆكی توركیا دەیەوێت، وەك بەشێك لە هەر رێككەوتنێكی ئاشتی لە داهاتوو، بەشار ئەسەد رێگەی بدات هێرش بكاتە سەر ناوچەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل، كە هێزێكی كوردییە و ئەمەریكا پاڵپشتیان دەكات.

ئەردۆغان لەدوای دیدارە باڵاكانی بەرپرسانی سووریا و توركیا، هەفتەی رابردوو بیرۆكەی كۆبوونەوەی لەگەڵ ئەسەد رایگەیاند، "بەگوێرەی بەرەوپێشچوونانە، وەك سەرۆك لەداهاتووێكی نزیك كۆدەبینەوە."

لە مانگی رابردوو دوای زیاتر لە (10) ساڵ بە میوانداری مۆسكۆ وەزیرانی بەرگری توركیا و سووریا كۆبوونەوە، وەزیری بەرگری توركیا رایگەیاند، "كەشێكی بونیادنەرتنەبوو." وەزارەتی دەرەوەی سووریاش كۆبوونەوەكەی بە سوود بەخش و ئەرێنی ناوبرد.

زۆربەی ناوەڕۆكی ئەو دیدارە ئاشكرا نەكراوە، لەگەڵ ئەوەشدا بەگوێرەی ئاماژەكان جگە لە قەیرانی سووریا و كێشەی پەنابەران و بەرەنگاربوونەوەی گرووپەكانی سووریا باس لە چەندین دۆسیەی تر كراوە.

بلۆمبێرگ باس لەوە دەكات، رووسیا كە پاڵپشتێكی سەرەكی بەشار ئەسەدە، پاڵپشتی ئەو گۆڕانكاریە دەكات، ئیمارات هەوڵدەدات پێگەی ئەسەد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جوان بكاتەوە، بۆئەوەی یارمەتی دەربێت بۆ هاوسەنگی هەژموونی ئێران لە سووریا، كە تا ئێستا سزاكانی ئەوروپا لەسەری بەردەوامە و كۆمكاری عەرەبیش ئەندامێتی هەڵواسیووە.

ئیلینا سۆپۆنینا، پسپۆڕ لە كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڵێت، " ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و سووریا سەركەوتنە بۆ رووسیا." 

لەداهاتووش هاوبەشی نوێی ئەنقەرە لەگەڵ دیمەشق رۆڵی كرملین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەهێز دەكات، فشار لەسەر واشنتن دروست دەكات بۆ ئەوەی ئەوەندە پێگەی  لە سووریا هەیەتی پاشكەشەی بكات. 

باڵیۆزانی توركیا و رووسیا و ئیمارات لە واشنتن ئامادەنەبوون هیچ لێدوانێك لەسەر ئەو پرسە بدەن.

سۆپۆنینا پێی وایە، ئەمەریكا دەبێت تێبگات بوونی لە سووریا پێویست نییە، ئەوەش لەكاتێدایە وڵاتانی ئەو ناوچایە چەند ساڵێك پێش ئێستا ئەو نزیكبوونەوەیان بە كارێكی نەرێنی دەزانی، بەڵام ئەمڕۆ ئەو پاڵپشتی و گۆڕانكارییە گرنگە.

ساڵی رابردوو ڤلادیمێر پۆتین لە كۆبوونەوەی سۆچی لەگەڵ ئەردۆغان پێشنیاری ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و سووریای كرد.

سەرچاوەكان بە بلۆمبێرگیان رایگەیاندووە، "سەرۆكی توركیا لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی هاوینی ئەمساڵ ئامادەی ئەو رێككەوتنەیە، هەوڵدەدات سیاسەتی دەرەوە بۆ بەهێزكردنی جەماوەری ناوخۆیی بەكاربهێنێت، سەبارەت بە رووسیاش ئەو رێككەوتنە هاوكاری دەبێت بۆ دەرخستنی تواناكانی لەسەر رووبەڕووبوونەوەی هەژموونی ئەمەریكا لە سووریا."

نێد پرایس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا لەبارەی ئەگەری كۆبوونەوەی بەشار ئەسەد و ئەردۆغان رایگەیاند، "ئێمە پەیوەندی لەگەڵ بەشار ئەسەد ئاسایی ناكەینەوە، پاڵپشتی وڵاتانی تریش ناكەین، كە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ دەسەڵاتی ئەسەد ئاسایی بكەنەوە."

لە بەشێكی تری قسەكانی گوتی، "ئێمە راپۆرتەكانی سەبارەت بە ئەگەری كۆبوونەكانمان دیووە، كۆبوونە دوو قۆڵییەكان، یاخود ئەوانەی سێ قۆڵین ئەگەر رووسیاش بەشدار بێت."

سەرچاوەكان باس لەوەش دەكەن ئەردۆغان داوای لە رووسیا كردووە زەمانەتی پەنابەرانی سووریا بكات، كە دەگەڕێنەوە وڵاتی خۆیان، سەرۆكی توركیا دەیەوێت تێچووی سیاسی ئابووری بۆ گەورەترین ژمارەی پەنابەران لە جیهان كەم بكاتەوە، بەگوێرەی نەتەوە یەكگرتووەكان نزیكەی سێ ملیۆن (500) هەزار كەسن.

راپەڕینەكانی سووریا زۆر بەخێرایی ململانێی بووە ململانێی نێودەوڵەتی، رووسیا و ئێران و توركیا و ئەمەریكای راكێشا، لە ئەوەش لە هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا دەنگی دایەوە.

تا ئێستاش سزاكانی ئەوروپا و ئەمەریكا لەسەر بەشار ئەسەد بەردەوامە، كە بەهۆی ئەو جەنگە زیاتر لە (350) هەزار هاووڵاتی سیڤیل گیانیان لەدەستداوە، ئێران و سووریا ئەو ململانێیەیان بۆ تاقیكردنەوەی ئەو چەكانە بەكار هێنا كە ئێستا لە ئۆكراینا بەكاری دەهێنن.

سەرۆكی توركیا چەندین جار هۆشداری لە چوونی وڵاتەكەی لە باكووری سووریادا، ئەوەش بۆ ئەوەبوو رێگری لە یەكینەكانی پاراستنی گەل، بەڵام ئەمەریكا ئەو هۆشدارییەی توركیای بە هاندانی چەكدارانی داعش و گرووپە توندەڕەوەكانی تر دەزانی، كە تا ئێستا لەو ناوچەن.

سەبارەت بە رێككەوتنی سیاسیش بەگوێرەی ماڵپەڕی بلۆمبێرگ، هەر رێككەوتنێكی سیاسی لەگەڵ بەشار ئەسەد هاوكاری ئەردۆغان دەكات بۆ سەركەوتن بەسەر یەكینەكانی پاراستنی گەل، بەبێ مەترسی ئۆپراسیۆنی سەربازی و تووڕەبوونی گەورەتری ئەمەریكا، چاوەڕوان دەكرێت هێزەكانی سووریا و توركیا گەڕانە هاوبەشەكانیان لە درێژترین ناوچە سنوورییەكانی توركیا لەگەڵ باكووری سووریا لەو نزیكانە دەستپێ بكەن، دەكرێت سووریا بە هەماهەنگی لە داهاتووێكی نزیك گەڕانەكانی دەست پێ بكات.

لەچوارچێوەی شەپۆلێكی چالاكی دیپلۆماسی لە هەموو سووریا، عەبدوڵا بن زاید ئال نیهان، وەزیری دەرەوەی ئیمارات هەفتەی رابردوو لەگەڵ بەشار ئەسەد كۆبۆوە و پاڵپشتی لە چارەسەركردنی سیاسی ئەو ململانێیە كرد.

ئەبوو زەبی لە ئەسەد نزیك بۆتەوە، ساڵی رابردووش ئەسەد یەكەم سەردانی بۆ ئیمارات بوو، كە لە سەرەتای جەنگەوە هیچ سەردانێكی نەكردبوو، ئەوەش یەكێكە لە ئاماژە بەهێزەكان كە سەرۆكی وڵاتانی كەنداو پێشتر پاڵپشتی یاخییەكانی دژ بە بەشار ئەسەدیان دەكرد، بەڵام ئێستا جارێكی تر پێشوازی لە دیمەشق دەكەنەوە. 

سەرچاوە: حوڕە