Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

ئاسان نييە لەو نزيكانە ئەوروپا بگات بە چارەسەرێكى خێرا و هەميشەيى بۆ ئەو قەيرانەى كە رووبەڕووى دەبێتەوە، لەوانەيە باشترين بژاردەى عەقڵانى بۆ دەربازكردنى خۆى لەو تەنگەژە و كێشانەى بەهێزكردنى هەماهەنگى بێت لەگەڵ توركيا لە بوارى وزە، كە لەگەڵ واقيعى ئابوورى و سياسى بۆ ئاسايشى وزەى يەكدەگەرێتەوە.

خواستى توركيا ئەوەيە ببێتە ناوەندى بازرگانى گازى سروشتى لەسەر نەخشەى وزە و ئەجێنداى وڵاتەكەى لەگەڵ پەرەپێدانى بازاڕى گازى سروشتى و پڕۆژەكانى هێڵە جياوازەكانى كە لە ناوەڕاستى حەفتاكان پێشنياركراون.

دواى ئەوەى لەسەرەتاى سەدەى (21) بازاڕى گازى سرووشتى توركيا بەخێرايى گەشەى كرد، دروستكردنی ژێرخانی توركیا و پڕۆژەی هێڵە نوێيەكانی گواستنەوە دەستیان پێكرد، دواتریش یەكێتی ئەوروپا دەستى بەگەڕان كرد بەدوای سەرچاوەی جێگرەوەى گازى رووسيا، ئەنقەرە خواستی ئەوەی هەیە ببێتە ناوەندێكی بازرگانی گازى سرووشتى، بۆ بەدیهێنانی ئەو خواستەی، ئامانجەكەی خستە چوارچێوەی سیاسەتی فەرمی وزە. 

لەگەڵ ئەوەی پێویستی گازی سرووشتی زياديكردووە، بازاڕی پێشەكەوتوو و ژێرخانی مادیی و توانای ئەو ژێرخانە و دامەزراندنی ناوەندی بەرێوەبەردنی بازاڕەكان بەرژەوەندييەكانى تر، بەڵام هەوڵەكانى توركیا بۆ بەدەستهێنانی ئامانجی بوون بە ناوەندێكی بازرگانی گاز دواكەوت، هۆكاری ئەو دواكەوتنەش ئەوە بوو سەرەتا دەبوو خاكەكانى لە مەترسيەكان رزگار بكات، چونكە ئەوە لەپێشتر بوو بۆ ئەوەی ببێتە ناوەندی دیاریكردنی نرخ، ئەوە جگە لەو گرێبەستە درێژخایەنانەی كە رێگەی بە هەناردەكردن بۆ وڵاتانی سێیەم نەدەدا. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا رووداوەكانى ئەم دواییە كاریگەری لەسەر بەدیهێنانی ئامانجی ئەوە هەبوو كە توركیا ببێتە ناوەندی بازرگانی گاز.

توركیا دەمێكە چاوەڕوانی ئەو دەرفەتە دەكات

بەهۆی بەدردەوامییەكانی جەنگی ئۆكراینا، ئەوروپا بەردەوامە لە گەڕان بەدوای گاز بۆ ئەوەی جێگەی گازی رووسی بگرێتەوە، كە كێشەكانى يەكێتى ئەوروپا و وڵاتانى جيهان لەگەڵ كرملین، دەیانەوێت كۆتایی بەپشتبەستن بە گازی رووسی بهێنن، ئەوەش لەكاتێدایە رووسیا دەوێت بەردەوامبێت لە رەوانەكردنی گاز بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا، لەپاڵ بەهێزكردنی پێگەی توركیا لە جوگرافیای سیاسی بۆ وزە، ئەو رووداوانەی ئەم دواییە دەرفەتێكی گەورەی بە توركیا بەخشی تاوەكوو ببێتە ناوەندێكی بازرگانی گازی سرووشتی.

تا ئێستا گازی رووسی بەهێڵی (تورك ستریم) و گازی سروشتی ئازەربیجانی لە رێگەی هێڵی گواستنەوەی گازی سروشتی (تاناپ) بۆ بازاڕەكانی توركیا دەگوازرێتەوە، لەوێشەوە دەچێت بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا. توركیا ساڵانە شەش ملیار مەتر گازی سرووشتی لە رێگەی ئەو هێڵەی بە ئەنادۆڵ تێدەپەڕێت هاوردەكات، كە توانای گشتی دەگاتە (16) ملیار مەتر چوارگۆشە، بەوەش دەتوانێت چوار ملیار مەتر لەو گازە بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا بگوازێتەوە، لەوێوێشەو لە رێگەی ئەو هێڵەی كە بە ئەدریاتیك (تاپ) تێدەپەڕێت رەوانەى بازاڕەكانى ئەوروپا بكرێت.

هێڵی (تورك ستریم) كە بە دەریای رەش تێدەپەڕێت و دەگاتە توركیا پێهاتووە لە دوو هێڵى جياواز، هەریەك لەو دوو هێڵە ساڵانە توانای گواستنەوەی (15) ملیار و (75) ملیۆن مەتر چوارگۆشەی هەیە، یەكێك بەو دوو هێڵە گاز بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا دەگوازێیتەوە ئەوەی لە رێگەی بولگاریا گاز بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا دەگوازێتەوە، بەڵام ئەو دوو هێڵە نەیانتوانیووە توركیا بكەن بە ناوەندێكی بازرگانی گازی سرووشتی، بەوەش ئامانجی توركیا نەهاتۆتەدی، بۆيە تەنیا كرێكی ترانزێت وەرگردەگرێت، جگە لەوەش ئەو گازەی بەو دوو هێڵە تێدەپەڕێت، بەگوێرەی رێككەوتنی كۆمپانیا و وڵاتانی كریار نرخەكەی دیاری دەكرێت، هەرچەندە بە توركیا تێدەپەڕێت، بەڵام ئاڵوگۆڕی لە ناوەندی بەرێوەبردنی بازاڕەكانی وزە (EPİAŞ) دەبێت، ناتواندرێت بۆ وڵاتانی سێیەم رەوانە بكرێت.

فراوانكردنی هێڵی گواستنەوەی گازی سرووشتی 

لە كۆبوونەوەی دووەمی كۆڕبەندی وزەی توركی و ئازەربیجانی، كە لە شەشی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو وەزیری وزەی توركی و ئازەربیجانی لەسەر زیادكردنی توانای وەرگرتنی هێڵی گازی سرووشتی ئەنادۆڵ (تاناپ) رێككەوتن.

ئەو هێڵە ئێستا ساڵانە (16) ملیار مەتر چوارگۆشە دەگوازێتەوە، (10) ملیار مەتر لەوێوە بۆ ئەوروپا دەگوازێتەوە، شەش ملیار مەتر بۆ توركیایە، بەگوێرەی ئەو رێككەوتنە ئەو بڕە گازە دەبێتە (32) ملیار مەتر، بەوەش گازی ئەوروپا دەبێتە دوو هێندە.

پلانی زیادكردنی توانای هێڵی گواستنەوەیی گازی سروشتی لە رێگەی ئەنادۆڵ لەسەرەتاوە بە دیزاینی نزیكەی (31) ملیار مەتر چوارگۆشە بووە، بەڵام ئەوەی بۆتە بەربەست لەبەردەم زیادكردنی ئەو گازە لەو هێڵە پەرەپێنەدانی گێڵگەكانی شەفەق ــ ئەسمیان ئەبشیرون و ئەمید باباكی بەرهەمێنانی گازی سرووشتی لە ئازەربیجانە، جگە لەوەش ئەو گازەی لە توركمانتستان و عێراق و ئیسرائیل دێت، ناتوانێت گازی ئەوروپا لە رێگەی هێڵەكانی ئەنادۆڵ دابین بكات.

سەرۆكی رووسیا هەوڵدەدات توركیا ناوەندێكی فرۆشتنی گاز دروست بكات

لەگەڵ زیندووكردنەوەی وەبەرهێنانی نوێ لە وێستگەكانی رەوانەكردنی گاز، چاوەڕوان دەكرێت تواناكەی ساڵانە بۆ (32) ملیار مەتر چوارگۆشە زیاد بكرێت، كە ئەوەش بەرزترین تونای ئەم هێڵە، هەڵسەنگاندنەكان ئاماژە بەوە دەكەن دەكرێت  لە (2027) توانای ئەو هێڵە بگاتە (32) ملیار مەتر چوارگۆشە، لەگەڵ ئەوەشدا روون نییە ئەو بڕە چەندە بۆ توركیا و ئەوروپا دەگوازرێتەوە، بەڵام ئەو بڕیارە یەكێكە لە گرنگترین هەنگاوەكان بۆ ئەوەی توركیا بكاتە ناوەندێكی گاز، بەتایبەت ئەگەر دیاریكردنی نرخ لە ناوەندی بەڕیوەبردنی بازاڕەكانی وزە و دووبارە رەوانەكردنەوەی.

سەبارەت بە گواستنەوەی ئەو بڕە گازە بەكارنەهاتووەی هێلەكانی نۆرد ستریم 1 و نۆرد ستریم 2 لە رێگەی تورك ستریم بۆ دەریای رەش بگوازرێتەوە، دوای شەش رۆژ لەو كۆبوونەوە، ڤلادیمێر پۆتین، سەرۆكی رووسیا لە هەفتەی وەزەی رووسی لە مۆسكۆ لە (12) تشرینی رایگەیاند، "دەكرێت ئەو بڕەی هێڵی نۆرد ستریم لە دەریای بەلتیق بۆ دەریای رەش لە رێگەی سەرەكی دابینكردنی سەرچاوەكانی گازی سرووشتی بۆ ئەوروپا بە رێگەی توركیا رەوانە بكرێت، بەوەش دەكرێت توركیا ببێتە ناوەندێكی گازی سرووشتی."

ساڵانە (15) ملیار و (75) ملیۆن مەتر چوار گۆشە بۆ ئەوروپا رەوانە دەكرێت، بە دیاریكراوی (سربیا و بۆسنە و هەرسك و مەجەڕ) لە رێگەی هێڵی (تورك ستریم) بەڵام لەدوای كارە تێكدەرەكانی سەر هێڵەكانی (ستریم 1 و 2) لە مانگی ئەیلوولی رابردوو، تا ئێستا ئایندەی ئەو هێڵانە نادیارە، روون نییە كەی و چۆن چاك دەكرێتەوە. 

لەگەڵ ئەوەش پۆتین لە قسەكانى خواستى خۆى لەبارەی ناوەندی گاز لە توركیا دەربڕی كە رووسیا لە رەوانەكردنی گاز بۆ ئەوروپا بەردەوام دەبێت، بەڵام ئەو كارە بەهۆی ئەو دۆخەی ئێستا ئاسان نییە.

پێویستە پڕۆژەكانی وزە، بە بوودجەی وەبەرهێنانی درێژمەودا و تێچووی زۆر جێبەجێ بكرێت، چونكە ئەوە بەرژەوەندی سیاسی و هونەری و ئابووری تێدایە، دیاریكردنی نرخ لەلایەن توركیا بۆ هەندێك گاز یاخود هەموو ئەو گازەی لە رێگەی تورك ستریم رەوانە دەكرێت بە تەنیا بەس نییە بۆ دروستكردنی ناوەندێكی نوێ بۆ ئەو گازەی پۆتین باسی رەوانەكردنى دەكات، بەڵكو پێویستی بە بونیادنانی هێڵی سێیەم و چوارەمی سەر بەهێڵی تورك ستریم، بەڵام ئەو پڕۆژەیە سێ ئاڵنگەری رووبەڕوو دەبێتەوە.

یەكەم، وەك ئێستا لەگەڵ داهاتووی (نۆرد ستریم 1 و 2) زۆر ئەستەمە كۆمپانیا ئەوروپییەكان بەهۆی سزاكانی سەر مۆسكۆ لە بونیادنانی هێڵە نوێكان لەگەڵ رووسیا بەشداربن.

دووەم، دروستكردنی ئەو هێڵانە ئەگەر كارەكان بەو شێوەیە بڕۆن و هیچ كێشەیەكیان نەبێت، دوو ساڵ و نیو بۆ ساڵ كاركردن و ئامادەكردنی دەوێت.

ئەگەر ئەو هێلانە تەواوكرا، دابینكردنی كڕیار لە ئەوروپا زەحمەت دەبێت، جەختكردنەوەی یەكێتی ئەوروپا لەسەر كەمكردنەوەی پشتبەستن بە گازی رووسی ساڵانی داهاتوو سزا دەخاتە سەر گازی رووسی لە ئەوروپا، بۆ ئەمەش دۆزينەوەى كڕیار بۆ گازی رووسی زەحمەت دەبێت، بەردەوامی ئەو هێڵەی لە بولگاریاوە دەستپێدەكات، هاوكاری هێلە نوێكان دەكات كە رۆژانە توانای گواستنەوەی (90 بۆ 100) ملیۆن مەتر چوارگۆشە گازی هەبێت.

هەرێمی كوردستان بەشێكە لە نەخشەی وزەی جیهانی

ئاڵنگەری سێیەم، بریتیە لە چۆنییەتی هاوكاری كردنی ئەو وەبەرهێنانە، كێ تێچووەكەی دابین دەكات، پاڵپشتی دارایی رووسیا بۆ ئەو وەبەرهێنانە بەهاكەی دەگاتە یەك ملیار دۆلار لە ئابووری سەردەمى جەنگ، تەنانەت ئەگەر دۆخى ئابووری بگەڕێتەوە بۆ ساڵانی رابردوو چەندین پرسیار دروست دەكات، ئەوكاتە ئەو پڕۆژەیە جێبەجێكردنی ئاسان نییە، ئەو پڕۆژەی رووسیا لەو دۆخەی ئێستا پێشنیاری كردووە، كە ئەستەمە بەهۆی تێكچوونی ئەو دۆخە و زیادبوونی ئاڵۆزییەكان، پێشبینی داهاتووی جەنگی ئۆكراینا و پەیوەندییەكانی رووسیا وەڵاتانی رۆژئاوا بكرێت، بۆيە ئاڕاستەی جەنگ و پەیوەندییەكان لەگەڵ رۆژئاوا كاریگەری گەورەی لەسەر داهاتووی ئەو پڕۆژە و پڕۆژەكانی تر دەبێت.

باشترین بژدارەی واقیعی بۆ داهاتووی گازی رووسی كە لە رێگەی هێڵی تورك ستریم و گواستنەوەی گازی سروشتی بۆ ئەوروپا لە رێگەی هەردوو هێڵی (3 و  4) كە بۆچوونی بەهێز ئەوەیە لەسەر خشتەی كارەكان بێت، لەبارەی دیاریكردنی نرخ لە ناوەندی بازاڕەكانی وزە لە رێگەی توركیا لە چوارچێوەی ئەو دەستەبەركردن و مافی دووبارە رەوانەكردنەوە دەبێت، جگە لەوە بەهیچ جۆرێك لەو دۆخەی ئێستا خەونی پۆتین نایەتەدی.

زیادبوونی گازی سرووشتی تایبەتمەندییەكی گرنگە

لە كۆتایی ساڵی رابردوو بەرهەمی گازی سروشتی توركیا گەیشتە (133) ملیۆن مەتر چوارگۆشە، دوو وێستگەی گازی سرووشتی شل و كۆگای هەڵگرتی گازی شل و گۆڕینی هەیە، وێستگەی مەڕمەڕە ئیرگلی بۆ گازی سرووشتی شل، كە سەر بە كۆمپانیا پۆتاش و پڕۆژەی ساروسە بۆ هەڵگرتنی گازی سروشتی و گۆڕینی، كە بڕیارە لە كۆتایی ئەم مانگە تەواو ئامادە بكرێت، گازی ئیستەنبۆڵ و ناوچەی مەڕمەڕە دابین بكات، كە رێژەی بەكاربردن تێيدا زۆرە، لەپاڵ رۆڵی لە هاوردەكردنی گازی بولگاریا و رۆمانیا و وڵاتی تر لە باشووری رۆژهەڵاتی ئەوروپا لە رێگەی ویلایەتی تەراقیایە.

بەگوێرەی ئەو هەواڵانەی لە دەزگاكانی راگەیاندن باس دەكرێت، لە مانگی حوزەیرانی ساڵی رابردوو كاروانێكی گازی سروشتی لە بولگاریاوە گەیشتۆتە توركیا.

بەردەوامی ئەو بازرگانییە لە قۆناغەكانی داهاتوو كاریگەری لەسەر دابیكردنی هاوكاری بۆ وڵاتانی ئەو ناوچەیە دەبێت، سوودی زۆریشی بۆ توركیا دەبێت، لەپاڵ ئەوەدا داهاتی بەكارهێنان و گواستنەوەی دەست دەكەوێت، دیاریكردنی نرخی گازی سروشتی شل كە دەبێتە راكێشانی كۆمپانیای بۆتاش و كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت لە رێگەی وێستگەكانی گازی سرووشتی و شلی ئێستا یەكەی هەڵگرتنی گازی سروشتی شل و گۆڕینی لە توركیا بە نرخی سەرەكی كە ناوەندەكانی بەڕیوەبردنی بازاڕەكانی وزە هاوكاری توركیا دەكەن بۆ گۆڕێنی بەناوەندێكی بازرگانی وزەی جیهانی.

گازی دەریاری رەش بەشداری گەورەی دەبێت

لەگەڵ دۆزینەوەی بیری تۆنا – 1 لە كێڵگەی گازی سەركاریا لە دەریای رەش لە (2020) یەدەگی نوێی گاز لە بیرەكانی ئەماسرا – 1 و چای جۆما – 1 دۆزرایەوە، بەوەش یەدەگی گازی توركی بەرانبەری بۆ بەرهەمێنان بۆ (710) ملیار مەتر چوارگۆشە تا كانوونی ساڵی رابردوو بەرزبۆوە.

بڕیارە لە كۆتایی مانگی ئاداری ئەمساڵ بەرهەمهێنان لەو كێڵگەیە دەست پێكات كە ئێستا سەرقاڵی پەرەپێدانینە، لەگەڵ بەگەڕخستنی ئەو كێڵگەیە لە قۆناغی یەكەم رۆژانە توانای بەرهەمێنانی (10) ملیۆن مەتر چوارگۆشە گازی سروشتی هەیە، بەهۆی ئەو قەیرانەی ئێستای وزە دەرفەتێكی گەورە بۆ توركیا دەڕەخسێت.

چاوەڕوان دەكرێت زیادكردنی بەرهەمی رۆژانەی گاز بگاتە (40) ملیۆن مەتر چوارگۆشە، لە (2026) بەرهەمهێنانی ساڵانە بگات (14 ــ 15) ملیار مەتر چوارگۆشە. هەڵسەنگاندنەكان ئاماژە بەوە دەكەن توانای بەرهەمێنان لەو كێڵگەیە دەگاتە (710) ملیار مەتر، ئەوەش بە پشتبەستن بە قەبارەی یەدەگی دۆزراوەیە، لە ساڵی (2030) توانای بەرهەمهێنان ساڵانە دەگاتە (20-25) ملیار مەتر. 

لە ئەنجامی گەڕان لە دەریای رەش و دەریای ناوەند، لە ساڵانی داهاتوو گەڕانی نوێ بۆ دۆزینەوەی وزە دەستپێدەكات، ئەوەش وادەكات لەدوای ساڵی (2030) بەرهەمهێنانی گازی سروشتی لە توركیا بەرزتر بێتەوە.

دەكرێت دیاریكردنی نرخی گازی سرووشتی لە ناوەندی بەڕیوەبردنی بازاڕەكانی وزە لەبری رێككەوتنی درێژمەودا دیاری بكات، ئەوەش دەبێتە زیادبوونی قووڵایی بازرگانی و بڕی گازی ئاڵوگۆڕكراو، بەوەش دەتوانێت بەشداری زۆر گرنگی  تێروانین بۆ ناوەندی بازرگانی گازی بۆ توركیا لە رێگەی گازی ناوەخۆیی ئەو وڵاتە هەبێت.

وزە یەكێك لە گرنگترین تەوەرەكانی نەخشەی كاری لووتكەی سەرۆكی وڵاتانی توركیا و ئازەربیجان و توركمانستان بوو كە لە (16)ی كانوونی یەكەمی ساڵی رابردوو لە توركمانستان بەسترا.

چاوەڕوان دەكرێت چڕكردنەوەی هەوڵەكانی هاوئاهەنگی لەپێناو پەلەكردن لەكاركردن لەسەر گەیاندنی گازی توركمانستان بۆ توركیا و ئەوروپا بێت، كە لە رێگەی ئازەربیجانەوە دەبێت.

گواستنەوەی گازی سروشتی توركمانستان بۆ ئەوروپا ئەستەم نییە، بەڵام ئاسانیش نییە، هەرچەندە تا ئێستا هیچ چارەسەرێك بۆ دۆخی دەریای قەزوین نییە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئێران و رووسیا زۆر بە زەحمەت رێگە دەدەن بە رێگەی دەریای قەزوین یاخود هێڵەكانی تری ئێران گازی توركمانستان بۆ ئەوروپا بگوازنەوە، بەڵام پێویست ناكات لەبەرەوپێشچوونی هەنگاوەكان بكرێت. 

ئەگەر سەیری ئەو بەشداریانەی رووسیا لە چوارچێوەی ناوەندی كۆكردنەوەی گاز بكەین كە لە توركیا دروست دەكرێت ئەو ئاڕاستە بونیادنەرانەی رووسیا بۆ گواستنەوەی گازی توركمانستان بۆ ئازەربیجان لە رێگەی دەریای قەزوین، نابێتە جێگرەوەیەكی جددی بۆ قەرەبووكردنەوەی پشكی گازی رووسیا لە بازاڕەكانی ئەوروپا، ئەوەش دەبێتە تاقیكردنەوەیەك بۆ ئاستی دڵسۆزی ئەو وڵاتە و هەنگاوی یەكلاكەرەوە بۆ داهاتووی ئاسۆ بازرگانییەكانی.

گەیاندنی گازی ئیسرائیل و رۆژهەڵاتی ناوەند بۆ توركیا، پشت بە چارەسەركردنی پرسە سیاسیەكانی ئەو ناوچە و متمانەی دوولایەنە دەبەستێت، نەك بە تەنیا هۆكارە بازرگانییەكان.

كارێكی لەناكاو نییە نەخشەی كاری هاوئاهەنگی كاریگەری لەسەر لەبواری وزە و رێڕەوی ئەرێنی بۆ پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیسرائیل و پەلەكردن لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ تەلئەبیب و دۆخی ناوچەیی و جیهانی هەبێت.

ئەو قەیرانەی وزە كە تووشی ئەوروپا بووە كاریگەرییەكانی لەسەر قووڵكردنەوەی چارەسەركردنی كێشەكانی تر هەبوو، كە پێویست بوو هێڵەكانی گاز و هەژموونی ناوچە دەیارییایەكان و پرسی قوبڕسی بەدواوە بێت.

یەكێك لە حەقیقەتە بەناوبانگەكان لە بواری وزە، پڕۆژەی گواستنەوەی گازی توركمانستان و باكووری عێراق (هەرێمی كوردستان = وەرگێر) دەریای سپی بۆ توركیا،  پاشان دیاریكردنی نرخ و گەیاندنی بە وڵاتانی ئەوروپا، تەنانەت ئەگەر كارەكان بەو شێوەیە بڕوات و هیچ كێشەیەك روونەدات، لای كەمی پێویستی بە چوار ساڵە تاوەكوو بخرێتە بواری جێبەجێكردن.

لایەنی پاڵپشتی دارایی ئەو وەبەرهێنانانە پرسیاری گرنگی وروژاندووە، ئەگەر جەنگی ئۆكراینا بەردەوام بێت ئاڵۆزییەكانی نێوان رووسیا و رۆژئاوا كەم نابێتەوە، ئاشكرایە سێ ساڵ یاخود چوار ساڵی داهاتوو سەبارەت بە ئاسایشی وزەی ئەوروپا زۆر سەخت دەبێت.

ئەگەر گازی زیادكراوی ئازەربیجانی بەردەستبوو، هەروەها فراوانكردنی هێڵیەكانی گاز بۆ ئەوەی (16) ملیار مەتر چوارگۆشە گاز ئەنادۆڵ بگوازنەوە، هەروەها رەوانەكردنی گازی زیادەی رووسی بە رێگەی تورك ستریم لەپاڵ سەرەچاوەكانی تری گازی سرووشتی كە ئەگەر هەیە لە توركمانستان و باكووری عێراق (هەرێمی كوردستان = وەرگێر) و رۆژهەڵاتی دەریای ناوەند دێن، ئەوكاتە كارەكان بەو جۆرەی دیاریكراوە بەڕێووەدەچن، كارپێكردنی ئەو پڕۆژەیە پێویستی بە چوار ساڵە. 

لە هەنگاوی یەكەم پێویستە نرخی (16) ملیار مەتر چوارگۆشەی زیادكراو لە هێڵی گازی سرووشتی كە بە ئەنادۆڵ تێدەپەڕیت و (15) ملیار و (750) ملیۆن مەتر لە هەردوو هێڵی تورك ستریم لە حاڵەتی دروستكردنی هێڵەكانی سێ و چوار و گازی رووسی و هەموو سەرچاوە جێگرەوەكانی تری گاز كە لە وڵاتانی ترەوە دێن لەگەڵ گازی توركی لە ناوەندی بەڕێوەبردنی بازاڕەكانمانی وزە بەو جۆرە، ئەو ناوچەیە پاڵپشتیكراو دەبێت بە سەچاوەی جۆراو و خاڵەكانی چوونی جۆراوجۆری گەورەتی ناوەندی بازاڕی گاز، ئەوەش واتە فرەكردنی رێگەكانی هاوكاری گاز، كە ئەوروپا بە نرخێكی جێگیركراو و كێبڕكێیە بە پۆشین پلەو وڵاتەی ئەو گازەی لێوەدێت.

لەكۆتایی ساڵی رابردوو توركیا گازێكی زۆری دۆزییەوە

لەوانەيە باشترين بژاردەى عەقڵانى بۆ دەربازكردنى خۆى لەو تەنگەژەيە و كێشانەى لەخۆى گرتووە، بەهێزكردنى هەماهەنگى لەگەڵ توركيا لە بوارى وزە، كە لەگەڵ واقيعى ئابوورى و سياسى بۆ ئاسايشى وزەى تايبەت بەخۆى، بەوەش عەقڵانیترین بژاردە بۆ رووسیا دیاریكردن و رەوانەكردنی گازی سرووشتییە لە توركیا بۆ دەستەبەركردنی گازی سرووشتی زیادەیە بۆ ئەوروپا لە هێلەكانی ئێستای تورك ستریم و هێڵە نوێكان دەچێتە چوارچێوەی ئەجێندای هێڵە نوێكان.

بەوەش تاكە بژاردە كە واقیعیتر  بێت بۆ دیاریكردنی نرخ و بەبازاڕكردنی گازی رووسی لەگەڵ سەرچاوەكانی تر لە ناوەندی بەڕێوەبردنی بازاڕەكانی وزە و رادەستكردنی بە كڕیارەكانی ئەوروپا لە رێگەی ئەو وێستگانەی كە لە تەراقیا دروست دەكرێن.

دوای لێدوانەكەی پۆتین لەسەر ئەگەری دروستكردنی ناوەندی گازی سروشتی لە توركیا ، رەخنەی توند لەو لێدوانانە گیرا، كە توركیا پێ دەگات، لەگەڵ ئەوەشدا زۆربەی نەوتی رووسیا تا ئێستا لە رێگەی كەشتییەكانی یۆنان دەفرۆشێت، تا ئێستاش ئەوروپا بە بێدەنگی گازی رووسی دەكڕن، رەخنەگرەكانی ئەوروپا لە هەماهەنگی توركیا لە بواری وزە، رەنگدانەوەی دێدێكی لایەنگری و دووفاقییە.

ژێرخانی پێشكەوتوو و تایبەتمەندی بازاڕ.

هەروەك دۆخی رێككەوتنی دانەوێڵەی نێوان رووسیا و ئۆكراینا كە لە چەند مانگی رابردوو توركیا نێوەندگیری كرد، دەكرێت ئەجارەش ئەنقەرە رۆڵی نێوەنگیری لە قەیرانی وزەی نێوان ئەوروپا و رووسیا ببینێت و گازی سروشتی لە چەندین سەرچاوەی جۆراوجۆر لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئەوروپا لە رێگەی هێڵەكان لە ناوەندی تەراقیا لە ساڵانی داهاتوو كۆی بكاتەوە باشان لە رێگەی ناوەندی بەڕێوەبردنی بازاڕەكانی وزە رەوانەی بكات، بەوەش زۆر وڵات دەتوانان بەبێ كێشە و نرخێكی گونجاو گاز بكڕن.

بۆ ئەوروپا زستانی ساڵی داهاتوو لە بواری وزە قورستر دەبێت، ئەوەش بەهۆی ئەو زیانانە و ئاڵۆزی كۆمەڵایەتی كە لە قەیرانی وزە لە ئابووری ئەوروپا دروست دەبێت، پێویستە ئەوروپا ئەو دەستكەوانەی لە دروستكردنی ناوەندێكی بازرگانی گازی سرووشتی لە توركیا دەستی دەكەوێت پشتگوێی نەخات، كە هاوكاری گازی لە چەندین سەرچاوەی جۆراوجۆر لەژێر سەرپەرشتی توركیا دەبێت، دەبێتە یەكێك لە چوار بازاڕە گەورەكەی گازی سروشتی لە ئەوروپا، ئەو وڵاتە خاوەنی گەورەترین فراوانییە بۆ رەوانەكردنی گازی سرووشتی شل و هێڵەكان و گواستنەوە و دابەشكردن و هەڵگرتنی گازی سرووشتی لەم ناوچەیە، خاوەنی ئابوورییەكی، لە ئاستی یاسا و رێسكان خاوەنی ئابوورییەكی پێشكەوتووە، هەروەها خاوەنی ناوەندێكی گەورەی بەڕێوەبردنی بازاڕی وزەیە، توركیا تاوەكوو ببێتە خاوەنی بەهێزترین ناوەندی بازرگانی گازی سرووشتی لە رۆژهەڵاتی ئەوروپا و رۆژهەڵاتی دەریای ناوەند، بەهۆی ئەو توانایەی هەیەتی لە ماوەیەكی كورت هەنگاوی گرنگ دەنێت.

سەرچاوە: نون پۆست