Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

پیوتەر زالویسكی رۆژنامەنووس لە گۆڤاری ئیكۆنۆمیستی بەریتانی تیشكی خستۆتە سەر نزیكبوونەوەی سەد ساڵەی توركیا و هەڵبژاردنێكی گرنگ، كە چارەنووسی توركیا وەك وڵاتێكی دیموكراسی دیاری دەكات، لە بەشێكی راپۆرتەكە تیشك خراوەتە سەر جێپەنجەی ئەردۆغان ئەگەر پۆستەكەشی بەجێبهێڵێت، بەهۆی گۆڕانی لە سیستەمی حكومڕانی كاریگەری دەمێنێت.

توركەكان لەكۆتایی ئەمساڵ ئاهەنگی (100) ساڵەی یەكەمی دروستبوونی وڵاتە نوێیەكەیان لەسەر دەستی مستەفا كەمال ئەتاتورك دەكەن، كە دژ بە یۆنان و بەریتانیا و فەڕەنسا و ئێران بەرگری لە وڵاتەكەی كرد، بەوەش بووە یەكەمین سەرۆك كۆماری توركیا، ئەمڕۆش پرسیار لەسەر ئەوە دەكرێت چی لە بیری ئەتاتورك بووە لە دروستكردنی ئەو دەوڵەتە، وەڵامەكەی قورسە.

بە دڵنیاییەوە كاتێك ئەتاتورك دەبنێت وێنەی لە هەموو نووسینگە و دامەزراوەیەكی حكومی توركیا هەڵواسراوە هەست بە هاوسۆزی دەكات، هەست بە سەرسامی دەكات كاتێك دەبینێت لە مانگی تشرینی یەكەم لەدوای (85) ساڵ بەسەر كۆچی دوایی لە هەموو توركیا یادی دەكرێتەوە، 

ئەو نووسەرە دەڵیت، كاتێكیش دەبینێت وڵات بۆتە وڵاتێكی كشتوكاڵی لەلایەكی ترەوە لە یەكێكە لە وڵاتە زلهێزەكان لەر ووی دانیشتوانەوە ژمارەی گەیشتۆتە زیاتر لە (85) ملیۆن كەس، كە ئێستا لە ئەڵمانیا زیاترە.

بە درێژایی (20) ساڵ ئەردۆغان كە لە مانگی ئاداری (2003) بووە سەرۆك وەزیران و لە (2014) بوو بە سەرۆك كەسایەتی سیاسی هەژموونی بەسەر توركیا دروستكرد، لەسەرەتای دەسەڵاتی خواستی بەلای ئیسلامییەوە بوو، ئەمرۆ سەرۆكایەتی توركیا دەسەڵاتی جێبەجێكردنە، ئەردۆغان ئەو پۆستەی قۆستیتەوە بۆ ئەوەی رۆڵی سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و سەرۆكی پارتی فەرمانڕەوا و بەرێوەبردنی بانكی ناوەندی پێكەوە كۆبكاتەوە. 

راپۆرتەكەی مۆنیتۆر ئاماژە بەوەش دەكات، سوپای توركیا حیسابی كاریگەری لە سیاسەت بۆ نەدەكرا، بەڵام لای ئەردۆغان سیاسەتی دەرەوە سەربەخۆیە و شوێنكەوتەی رۆژئاوا نییە.

لە مانگی ئایاری ساڵی رابردوو توركیا بۆتە ناوێكی نوێ لە ناوەندە نێودەوڵەتییەكان، ئەردۆغان بە فەرمانێك ناوی توركیای گۆڕی بۆ تیركی، بە پیتی لاتینی دەنووسرێت.

بە درێژایی (20) ساڵی رابردوو زۆربەی دامەزراوە نێودەوڵەتییەكانی توركیا كەسانی نزیك سەرۆك و دەوروبەرەكەی بەڕێوەی دەبەن، ناوی ئەردۆغان لە هەموو رووەكانی سیاسییەوە قسەی كۆتایی لای ئەردۆغانە.

وەك سەرۆك وەزیران بانكی سەربەخۆیی بانكی ناوەندی كرد بە دامەزراوەیەكی سەر بە حكومەت، وەزارەتی دەرەوە كە رووبەری دامەزراوەیەكی عەلمانی بوو، ئێستا بووە بە سكرتاریەت لە سیاسەتی دەرەوە.

ئەو هەڵاوسانەی لە توركیا دروست بوو، كاریگەری سەركەوتنی ئەردۆغان لە هەڵبژاردنەكانی ئەمساڵ دەبێت، چەند راپرسیەك باس لەوە دەكەن سەركەوتنەكان لە بەرژەوەندی كاندیدی ئۆپۆزسیۆنە، ئەردۆغان پاشەكشەی كردووە، ئەو شكستە بۆ مەهەپەش دەبێت لە پەرلەمان. 

بەگوێرەی پیویتەر لە (29)ی تشرینی یەكەمی ئەسماڵ ئەگەر ئەهەیە ئەردۆغان لە دەرەوەی سەرۆكایەتی بێت،كە ئێستا گرەو لەسەر بەدەستهێنانی دەكات و سەركێشی مەترسیدار دەكات، هەرچەندە ئەردۆغان لە (10) هەڵبژاردنی پەرلەمانی و سەرۆكایەتی و دوو گەڕی سەرۆكایەتی و سێ راپرسی سەركەوتووە، بەڵام ئەو سەركەوتنەی لە رێگەی داپڵۆسین و چاودێری و پراگماتی و هەستی سیاسی بەهێزی كاریزمای شەخسی بەدەستهێناوە.

بە گوێرەی قسەكانی ئەم نووسەرە ئەمرۆ لە توركیا كەسایەتییەكی سیاسی نییە وەك ئەردۆغان توانای كۆكردنەوەی جەماوەری هەبێت، هیچ كەس ئەو توانایەی نییە هەڵمەتی هەڵبژاردن وەك ئەو بەڕێوە ببات، ئەو نموونەیەی ئەردۆغان قووڵی كردۆتەوە بریتیە لە توانای لەسەر بەكارهێنانی سوپا و دادگا و دەسەڵاتی جێبەجێكردن لە بەرژەوەندی خۆی كە هەڕەشەر لە دیموكراسی توركیا دەكات.

لە بەشێكی تری راپۆرتەكە هاتووە دیموكراسی تا ئێستا لە توركیا هەیە، بەڵام پێنج ساڵی تری حكومڕانی ئەردۆغان دەبێتە قووڵكردنەوەی ستەمكاری، توركەكان ترسیان لەوە هەیە ئەردۆغان لە داهاتووا بۆ پارێزگاری لە دەسەڵاتەكەی پەنا بۆ ستەمكاری ببات، هەروەها پێشیان قوورسە داهاتووێك بە بێ ئەردۆغان وێنا بكەن.

ئەوەی لە توركیاش روودەدات بۆ جیهان بەگەشتی و بەتایبەت بۆ ئەوروپا گرنگە، جەنگی ئۆكراینا سەرەڕای پەیوەندی رووسیا و توركیا، بەڵام بایەخی ئەنقەرەی لە دەریای رەش دەرخست.

سەرچاوە: خەلیج جەدید