Nuce Logo

وەرگێڕانی: ئیسماعیل تەها

رۆژنامەی (هارتسی) ئیسرائیل لە راپۆرتێكدا ئاماژە بە كاریگەری چۆنیەتی مامەڵەكردنی رەجەب تەیب ئەدرۆغان سەرۆك كۆماری توركیا لەگەڵ ئەو بوومەلەرزەیە كاریگەری لەسەر چارەنووسی سەرۆك كۆماری ئێستای توركیا دەبێت. 

ژمارەی قووبانیانی بوومەلەرەزەكە بەردەوام بەرز دەبێتەوە، لەدوایین ئامار گەیشتە نۆ هەزار، ئەو ژمارەیە زۆر بە خێرایی گەیشتە (12) هەزار كەس، ئامارەكان رۆژ لەدوای رۆژ بەرزتر دەبێتەوە. 

 ئەردۆغان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی روونیكردەوە ئەو كارەساتە گەورەترین كارەساتە لە (1939) روویداوە، كە (33) هەزار كەس گیانی لەدەستدا و (100) هەزار كەس بریندار بوو، پێش ئەویش دوای ئەو ئەویش دەیان بوومەلەرزەی تر لە توركیا روویداوە، هەزاران كەس بریندار و هەزارانی تریش گیانیان لەدەستداوە. 

ئێستا توركیا بۆ چارەسەركردن و دەربازكردنی بریندارەكانی ژێر داروپەردووەكان لە (20) ساڵی رابردوو زۆرباشترە، كە بوومەلەرزەیەكی گەورە لە ئیزمیری دا، بەڵام هەوڵەكانی ئێستاش لە هەندێ ناوچە ناگات بەو هەوڵانەی لە شوێنەكانی وەك غازی عەنتاب و مەرەش  و دیاربەكر و دەیان شارۆچكە و گوندی تر لە ناوچەكانی باشوور و باشووری رۆژهەڵات نزیك لە ناوەندی بوومەلەرزەكە هەیە.

ئەو ناوچانەی، كە نزیكەی نیو ملیۆن پەنابەری سووری تێدایە ئەوانەن كە لەسەرەتای جەنگی سووریا بۆ توركیا هەڵاتبوون، ژمارەیەك نەخۆشخانە و تیمی پزیشكی لەو بەشەی توركیا كاردەكەن، بەراورد بە شارەكانی باكوور و ئەنقەرەی پایتەخت یاخود ئیستەنبۆڵ تا ئاستێك بچووكن، هیچ ئۆتۆمبێڵیكی ئەنبۆڵاس و ئامێرەكانی رزگاركردن لەو شارۆچكانە نییە، رێگەكان و هێڵەكانی پەیوەندی وەستاون، بە جۆرێك توانای داواكردنی خێرا و گەیشتن بەو شوێنە وێرانانە و هەوڵی رزگاركردنی بریندارەكان زۆر سنووردارە. 

رەوانەكردنی تیمەكانی رزگاركردن لە (20) وڵاتەوە دەستی پێكردووە، ئیسرائیل تیمێكی (150) كەسی رەوانەكرد، ئەو پەیامنێرە توركیانەی قسەیان بۆ رۆژنامەی (هارتس) كردووە باس لەوە دەكەن كێشەی سەرەكی لە دەستپێك دابینكردنی جێگە و دەرمان و خواردن بوو بۆ هەزاران كەس لەو كەسانەی رزگاریان بووە، ئەوەش لە كاتێكدایە مەترسی بوومەلەرزەی تریش لەدوای ئەو بوومەلەرزەیە هەیە.

ئاڵنگەری قوورستر لەبەردەم حكومەتی توركیا و فەرمانڕەوایانی ناوچەكان ئەوەیە، حكومەتی توركیا بە تەنیا ناتوانێت ئەو ئەركە قوورسە هەڵبگرێت، ئاماژە بەوەش دەكرێت لە رووداوەكانی وەك تەقینەوەی كانەكان كە چەند كەسێك كەوتنە ژێرەوە رزگاركردنیان چەند رۆژ و كاتژمێری زۆری پێویست بوو تا سەركەوتووبوون.

ئەو ڤیدیۆ و وێنانەی كە باڵاوكراوەتەوە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی زیانەكان بە ملیارەها دۆلارە، زیانی گەورە بە شوێنە مێژووییەكانی وەك قەڵای غازی عەنتاب و مزگەوتی یەنی كەوتەوە، كە یەكێكە لە مزگەوتە دێرینەكانی ماڵتا، كە (120) ساڵ پێش ئێستا جارێكی تر بەر بوومەلەرزە كەوتووە.

سەبارەت بە ئەردۆغانیش، ئەو بوومەرزە ئاڵنگەرییەكی دوولایەنە و مەترسیەكی سیاسییە، هاوسۆزی ئێستای نێودەوڵەتی بۆ توركیا و دەرخستنی هاوسۆزی و دەربڕی هاوكاری لە لایەن سەركردەكانی جیهان و رەوانەكردنی هاوكاری، پێشبڕكێیە لەگەڵ خێراكردنی كارەكان بۆ رزگاركردن و قەرەبووكردنەوەی زیانلێكەوتووان، چونكە ئەو فاكتەرانە بڕیار لەسەر ئایندەی سیاسی رەجەب تەیب ئەردۆغان دەدەن، بۆی دەبێتە تاقیكردنەوەیەكی گەورە لە هەڵبژاردنەكانی (14)ی ئایاری ئەمساڵ.

ئەردۆغان بڕیاری دا هەڵبژاردنەكان لە مانگی حوزەیران بۆ ماوەیەكی كەم پێش بخات، كە دەكرێت ئۆپۆزسیۆن خۆی تێدا رێكبخات، ئێستاش فشارێكە لە رووی كاتەوە لەسەر خودی خۆی، كە دەرخستنی سەركردایەتی و كۆنترۆڵكردنی كارەساتەكەیە، نەك تەنیا لە رێگەی وتاری ئامادەكراو.

ئۆپۆزسیۆنێك لەبەرانبەر ئەردۆغانە، كە لەشەش پارت پێكهاتوونە، بەڵام بەبێ سەركردەیەك كە هاودەنگ بن لەسەری كێبڕكێ لەگەڵ ئەردۆغان بكات، ئەگەر هەیە ناوی ركابەرەكە لە (13)ی ئەم مانگە رابگەیێندرێت، تەنانەت تا ئێستا هیچ دڵنیاییەك نییە پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان لەو وادەیە بگەن بەو رێككەوتنە.

یەكێك لە بەهێزترین كاندیدەكان ئەگەر هەیە ئەكرەم ئیمامئۆغلۆ، سەرۆكی شارەوانی ئیستەنبۆڵ بێت، كە خاوەنی جەماوەرە و ئەندامی پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە)یە، كە پارتێكی ئۆپۆزسیۆنە، لەكۆتایی مانگی رابردوو سزای دوو ساڵ و حەوت مانگی بۆ دەرچووە و بە درێژایی ماوەی زیندانی بێبەش دەكرێت لە كاری سیاسی، هۆكاری ئەو حكومەش سوایەتییە بە فەرانبەران.

ئەوەش هەنگاوێكی پیلان بۆ دراڕێژراو بوو، بەشێوەیەكی زۆرباش بۆ دوورخستنەوەی كاندێكی خاوەن توانا بۆ كێبڕكێ لەگەڵ ئەردۆغان و سەركەوتنی، لەم سەروبەندەش شەش پارتەكە یاداشتێكی درێژیان بە وردەكارییەوە بڵاوكردەوە، كە (240) لاپەڕەیە، زیاتر لە دوو هەزار و (300) خاڵە، ئۆپۆزسیۆن تێێدا بەڵێنی گێڕانەوەی دیموكراسی پەرلەمانی بۆ توركیا داوە، كە بە قسەی خۆیان لەسەر ماوەی (20) ساڵە دەسەڵاتی تاكڕەوی ئەردۆغان بەردەوامە، ئەو یاداشتە بەڵێنی لەبواری مافەكانی مرۆڤ و بەهێزكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئەمەریكا و قووڵكردنەوەی سەربەخۆیی بانكی ناوەندیشی لەخۆی گرتووە، كە لە سایەی دەسەڵاتی ئەردۆغان بووە بە ئامرازی جێبەجێكردنی تیۆرە ئابوورییەكان، ئەوەش هەڵاوسانێكی دروستكردووە گەیشتۆتە كەشكەلانی فەلەك، كە لە مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردوو گەیشتە لە (85.6%) ئێستاش دابەزیووە بۆ لە (57%) هەروەها بەهای لیرە بە تەواوی دابەزی گەیشتە (18.8) بەرانبەر دۆلارێك.

ئەگەر هەیە دەنگی یەكلاكەرەوە لەو هەڵبژاردنە دەنگی كورد بێت، كە (هەدەپە) لە هەڵبژاردنی ساڵی (2018) رێژەی لە (11.7%) دەنگەكانی بەدەست هێنا، بەوەش لە رووی قەبارەوە بووە دووەم پارتی ئۆپۆزسیۆن، ئێستاش ئەم پارتە بەتۆمەتی هەبوونی پەیوەندیی لەگەڵ پەكەكە لەلایەن دادگای دەستوورییەوە لەبەردەم مەترسی داخستنە.  

پارتە ئۆپۆزسیۆنەكانیش هەڵگری هەمان ئاڵای نەتەوەیی و نیشتیمانین، بڕیاریان داوە ئەو پارتە كوردییە لە چوارچێوەی شەش پارتەكە جێگە نەكەنەوە، ئەگەر ئۆپۆزسیۆن سەریشكەوت هیچ پۆستێكی باڵایان پێ نەدەن، ئەگەریش داخرا ئەو كورد دەتوانێت بچێتە پاڵ پارتەكانی تر، یاخود وەك سەربەخۆ بچنە ناو ململانێكانی هەڵبژاردن.

ئێستا پرسی كوردەكان بەهۆی ئەو بوومەلەرزە كاریگەری جیاوازی هەیە، ملیۆنان هاووڵاتی كورد لەو ناوچانە دەژین، لەوانەش دیاربەكری پایتەختی كوردان، سەبارەت ئەردۆغانیش دەكرێت ئەوە بكاتە دەرفەتێك بۆ بەرێوەبردنی سیاسەتی كارەساتەكان ئاشتەوایی لەگەڵ كورد بكات، كە چەند ساڵێكە لەرووی سەربازیی و سیاسییەوە لە ململانێدان، ئەویش بەرەوانكردنی پێدتویستی زیاتر و ئاوەدانكردنەوەی زیاتری ناوچە كوردییەكان و تەنانەت دانوستاندنیش لەگەڵ لەگەڵ سەركردە كوردەكان دەبێت، بە تایبەتیش هەوڵدان بۆ دوورخستنەوەی پاڵپشتی چاوەڕوانكراوی كورد بۆ ئۆپۆزسیۆن.

ئاشكرایە ئۆپۆزسیۆن لە بۆسە دەبێت كارەكانی ئەردۆغان، چاودێری هەموو هەنگاوێك دەكەن كە حكومەت بۆ هاوكاری هاونیشتیمانیان و دووبارە ئاوەدانكردنەوەی ئەو ناوچەیە.

لە ئێستا بەدواوە هەوڵە گەورەكان پەرە پێبدرێت، نەك تەنیا بۆ دەرهێنانی تەرم و دەربازكردنی بریندارەكان، بەڵكو دەبێت بۆ بونیادنانی گێڕانەوەی پێچەوانەوە بێت لە لایەن ئۆپۆزسیۆنەوە، ئەردۆغان توانیویەتی دەزگاكانی راگەیاندن كۆنتڕۆڵ بكات، بەڵام تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان گۆڕەپانێكی سەرەكی ئۆپۆزسیۆنە، ئەو بوومەلەرزە بەوە دەبێتە ئامرازێكی سیاسی، بەڵام چاوەڕاون ناكرێت دەستپێوەگرتنی هەڵگری ئەگەری گۆڕانكاری شاراوە بێت لە بونیادنانی حكوم، یاخود ببێتە عەسای دەسەڵات لە دەستی ئەردۆغان و پارتەكەی زیاتر دەكات.

سەرچاوە: مركز الناطور