Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

دیڤید هێرست، رۆژنامەنووسی بەناوبانگی بەریتانیا لە راپۆرتێكدا تیشك دەخاتە سەر لێكەوتە سیاسییەكانی كەوتنی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا لەسەر توركیا و ناوچەكە و كاریگەرییەكانی كەمال كلیچدار ئۆغلۆ، كاندیدی شەش پارتەكە لەسەر سیاسەتی نوێی توركیا و گێرانەوەی توركیا بۆ بەرەی ئەمەریكا و ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا، بە بۆچوونی ئەو رۆژنامەنووسە هەندێك لە بەڵێنەكانی كەمال كلیچدار ئۆغلۆ جێبەجێكردنی كاتێكی زۆری دەوێت. 

لە كاتژمێرەكانی سەرەتای رۆژی (16)ی تەمووزی (2016) چارەنووسی سەرۆكی توركیا نادیار بوو، چەند گرووپێك لە هێزە چەكدارەكانی توركیا هەوڵی كوودەتایەكی توندیان دا، فڕۆكە جەنگییەكان باڵەخانەی پەرلەمانیان بۆردوومان كرد، لە دەرەوەی دەزگای هەواڵگری توركیا شەڕی چەداری دروست بوو، بەڵام چارەنووسی ئەردۆغان جارێكی تر كە لە پشوو دابوو تا ئەو كاتە روون نەبوو.

بێژەرانی كەناڵە ئاسمانییەكانی سعوودییە و ئیمارات و میسر بە درێژایی ئەم شەوە خولەك بە خولەك بە وردی قسەیان لەسەر رووداوەكان دەكرد، پێیان وابوو ئەو دوژمنەی كە لە پاڵ بەهاری عەرەبی وەستا بوو، یا كۆتایی دێت و لەناو دەچێت، یاخود بۆ دەرەوەی وڵات رادەكات.
هەمان سیناریۆی رووداوی كوودەتای سەربازی دژ بە محەمەد مورسی سەرۆكی هەڵبژێردراوی كە میسر روویدا لە توركیاش دووبارە روودەدات، هەر ئەم شەوە جۆن كێری، وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا رەتیكردەوە ئەو هەوڵانە بە كوودەتا ناوببات و هیوای خواست لەبری كوودەتا ئاشتی و سەقامگیری و لە توركیا بەردەوامی هەبێت، كۆدی جۆن كێری لەو پەیامە دەنگییەدا ئەوە بوو، كە ئەوەی بۆیان دەكرێت با بیكەن.

كەمال كلیچدار ئۆغڵۆ هەوڵدەدات توركیا بگێڕێتەوە بۆ بەرەی رۆژئاوا

هەر لەو كاتەدا رۆژنامەی گاردیان بابەتێكی وەك بیروڕا بڵاوكردەوە، بەڵام لە بەرگی دەمامكی شیكاری سیاسی، بریتی بوو لە كۆتایی پیاوێك كە بە ئیسلامیی دەسەڵاتخواز وەسفی كردبوو، جەختی لەسەر ئەوە كردبۆوە، كۆتاییهاتنی ئەردۆغان لە دەستی خۆیەتی، بابەتەكەی بەناوی رەجەب تەیب ئەردۆغان چۆن ئاڵۆزییەكانی توركیای گەرم كرد.ئەوەی لەو ناونیشانە دەخوێندرێتەوە ئەوەیە كاتێك ئەردۆغان بە پەلە دەركەوت و لە گۆڕ دەرچوو، بۆ ئەوەی لە فڕۆكەخانەی ئیستەنبۆڵ كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی ببەستێت، ئەوان پێیان وابوو ئەوە بەدەستی خۆی گۆڕی بۆ خۆی هەڵكەند، بە درێژایی ئەو شەوە ئاسمانی توركیا بوو بە شوێنی یاری مشك و پشیلە لەگەڵ فڕۆكە جەنگییەكان.
ئەمساڵیش لە (14) ئایار ئەگەری زیاتریش ئەوەیە دوو هەفتە دوای ئەو وادەیە گەڕی دووەمی دەنگدان دەست پێ بكاتەوە، كە لەوەیە ئەردۆغان دەسەڵات لەدەست بدات، بەڵام لەدەستدانی ئەمجارە بە میكانزمی دەستوورییە، كە یەكێكە لە تووندترین پێشبڕكێكانی ئەو هەڵبژاردنانەی كە ماوەی (22) ساڵە خودی ئەردۆغان تێیدا كاراكتەرێكی سەرەكییە، هەڵبژاردنەكانی توركیا پێچەوانەی هەندێك لە هەڵبژاردنە بێ ناوەڕۆكەكانی وڵاتانی تری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، ئەو هەڵبژاردنانە هەڵبژاردنی راستەقینەن.
زۆرشت لە توركیا گۆڕاوە، بەڵام ئەگەر ئەردۆغان شكست بهێنێت ئەوا بەهۆی هەڵاوسان و بەرزبوونەوەی تێچووی ژیانە، ئەوەش بەر جەستەی ئەو قسەیە كە كاریگەری لەسەر بیل كلینتۆن، سەرۆكی ئەمەریكا هەبوو، كە گوترا "نەفام ئەوە ئابوورییە."

كاتێك لە (2018) پرسیار لە توركەكان كرا ئەوان گۆڕانیان دەوێت یاخود سەقامگیری، زۆربەیان دەنگیان بۆ سەقامگیری دا، بەڵام ئێستا دەنگ لەبەرژەوەندی گۆڕانە.

رۆژئاوا تەنیا سەیركەرێكی بێلایەن نییە

رۆژئاوای ئەمڕۆ وەك (2016) تەنیا بێلایەنێك نییە،  بەڵكوو كەمترین شتێك سەبارەت بە لە مامەڵەكانی ئەردۆغان لەگەڵ بەرپرسانی رۆژئاوا بگوترێت، ئەوەیە كەمترین زیندوویەتی تێدایە.

ئەوەش لە كاتێدایە كە دۆناڵد ترەپ، سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا ئەردۆغانی بە یاریزانێكی جیهانی بواری شەتڕەنج ناو دەبرد، لە كاتێدا جۆ بایدن، سەرۆكی ئێستای ئەمەریكا پێش وەگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی گوتی، "پێویستە ئەردۆغان باجەكەی بدات، پێشم وایە ئێستا لەسەر ئێمە پێویستە ئاڕاستەیەكی نزیك لە جیاوازەكانی بەرانبەری بگرینە بەر، بە جۆرێك بە روونی پاڵپشتی لەسەركردایەتی ئۆپۆزسیۆن بكەین."

ئۆپۆزسیۆن دژ بەوەیە ئەنقەرە لە جەنگی ئۆكراینا بچێتە بەرەی ئەمەریكا

وۆڵڤگانگ كۆبیكی، جێگری سەرۆكی پەرلەمانی ئەڵمانیا سەبارەت بە ئەردۆغان گوتی، "مشكێكە لە مشكەكانی ناو زێراب." بەهۆی مامەڵەی فەرەنسا لەگەڵ مسوڵمانان ئەردۆغانیش سەبارەت بە ئیمانوێل ماكرۆن، سەرۆكی فەرەنسا گوتی، "پێویستی بە جۆرێك لە چارەسەری دەروونی هەیە."

خراپتر لەوانە ئەوەیە ئەردۆغان لە دیدی سەركردەكانی رۆژئاوا رێگرە لە وەرگرتنی سوید لە هاوپەیمانی ناتۆ، ئەوەش لە كاتێدایە رێگەی دا فینلەندا ببێتە ئەندام، لە دیدی سەركردەكانی رۆژئاوا ئەردۆغان تاوانێكی كردووە شایستەی لێ خۆشبوون نییە، ئەویش هێشتنەوەی پەیوەندییە باشەكانیەتی لەگەڵ رووسیا و ئۆكراینا، ئەوە جگە لەوەی هێزە چەكدارەكانی توركیا دەستیان لە هەموو وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقیادا هەیە، كە لە سووریاوە دەست پێ دەكات بۆ لیبیا و عێراق و قەتەر تا دەگاتە سۆماڵ.
دوا خاڵی بەریەكەوتن لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا بەتایبەتیش ئەمەریكا لە سلێمانی عێراق بوو، كە بەرپرسانی رۆژئاوا پەنجەی تۆمەت بۆ توركیا رادەكێشن، كە بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان هێرشی كردۆتە سەر كاروانێك كە ژەنەڕاڵ مەزلووڵ عەبدی، فەرماندەی هێزەكانی سووریای دیموكراتی تێدا بوو، كە ئەنقەرە بە باڵێكی پارتی كرێكارانی كوردستانی ناو دەبات، بەڵام توركیا رەتی دەكاتەوە هێرشی كردبێتە سەر ئەو كاروانەی فڕۆكەخانەی سلێمانی، كە سێ پاسەوانی شەخسی مەزڵووم عەبدی هەڵگری رەگەزنامەی ئەمەریكین تێدابوو.
گومان لەوەدا نییە لادانی ئەردۆغان لە پۆستەكەی لە بەرانبەردا لە بەرلینەوە بۆ واشنتن  پێشوازی گەرمی لێ دەكرێت، ئەوەش زۆر روونە، بەڵام ئایا نەمانی ئەردۆغان لە گۆڕەپانەكە دەبێتە خێر بۆ توركیا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.؟
بۆ ئەم پرسیارە لە چەندین بەپرسم لە حكومەتی توركیا و ئۆپۆزسیۆن بینیووە، كە هەندێك لەو بەرپرسانە باڵیۆزانی پێشوو بوون.
لە پێناو بەدەستهێنانی بۆچوونی رای گشتی و بۆ ئەوەی ببێتە ناونیشانی سەرەكی، كەمال كلیچدار ئۆغلۆ زنجیرەیەك بەڵێنی راگەیاندووە، لەوانە لەگەڵ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی بەڵێنی گرەنتی داوە لە ماوەی سێ مانگی سەرۆكایەتی هاووڵاتیانی توركیا بەبێ ڤیزا گەشت دەتولنن بۆ ئەوروپا بكەن، هەروەك هەڕەشەی دەستوەردانی چەكداریشی لە یۆنان كرد، سووریشە لەسەر سەردانی ئەمەریكا و بەریتانیا و ئەڵمانیا.

دیدگای گەشتكردن روونە و نادیاری تێدا نییە

ئەگەر سەركەوت ئەو بەڵێنەی داویەتی بۆخۆی دوور نییە بێتەدی، بەڵام كاتێك فشارم لەسەر یەكێك لە بەرپرسانی ئۆپۆزسیۆن كرد، دانی بەوەدانا كە بەڵێنی سەردانی هاووڵاتیانی توركیا بە ڤیزای شنگن لە ماوەی سێ مانگ "لە هیوابوون نقووم بووە."تەنانەت ئەگەر حكومەتی توركیا هەموو مەرجەكانی یەكێتی ئەوروپا جێبەجێ بكات، ئەوا كێشەی قوبڕس دەمێنێتەوە.

ئەگەرچی گومان لەسەر وردەكارییەكان هەیە، چونكە دیدی گەش روونە و هیچ ئاڵۆزییەكی تێدا نییە، ئۆناڵ جیڤكۆز، باڵیۆزی خانەنشین كە بە راوێژكاری یەكەمی كلیچدار ئۆغلۆ بۆ كاروباری دەرەوە دادەندرێت دەڵێت، "حكومەتی نوێ سوورە لەسەر ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا و ناتۆ و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی."

كلیچدار ئۆغلۆ دەستبەرداری سیاسەتی دەستوەردان لە وڵاتان دەبێت

ئەو راوێژكارەی كلیچدار ئاماژە بەوەش دەكات، سیاسەتی نوێی دەرەوە لەسەر بنەمای دەستوەرنەدان لە كاروباری ناوخۆیی وڵاتانی دراوسێ دەبێت، لە گۆڕەپانی دەرەكی بە تەواوی بێلایەن دەبێت پابەندی رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان دەبێت.هەروەك رەخنەشی لە ئەردۆغان گرت كە هێزی لە لیبیا هەیە، بەڵێنیشی دا توركیا لە لیبیا لە رێگەی گفتوگۆ لەگەڵ سەرجەم لایەنەكان نێوەندگیرێكی بێلایەن دەبێت، بەڵام ئەوە قسەیە قسەش لە كردار ئاسانترە.
سەبارەت بە سووریا ئۆپۆزسیۆن بەڵێنی داوە كە سێ كار بكات، یەكەم سێ ملیۆن و (700) هەزار ئاوارە بگەڕێنێتەوە، مامەڵە لەگەڵ بەشار ئەسەد بكات، سیاسەتی لایەنگری و وەستان لە پاڵ لایەنێك بەبێ لایەنێكی تر لە جەنگی ناوەخۆ.

سەبارەت بەو لایەنانەی كە دژ بە بەشار ئەسەدن و توركیا لە ئیدلیب هاوكاریانە پرسیارم لە بەرپرسێكی ئۆپۆزسیۆن كرد، بە زەردەخەنەیەكەوە وەڵامی دامەوە.

ئەو بەرپرسە دانی بەوەدانا كە حكومەت پێویستی بە كاتێكی زۆرە بۆ ئەوەی متمانەی دیمەشق و تەنانەت دەربازبوون لە ئیدلیبیش بەدەست بهێنێت، لەسەر ئەوە گوتی، "پێویستە لەگەڵ خەڵك بەردەوام بین لە لێكتێگەیشتن سەبارەت بە ئیدلیب و دووبارە گەڕانەوە بۆ ناو كۆمەڵگە، بەڵام ئەوە كارێكە، ئێمە بە تەنیا ناتوانین بیكەین." 

سەبارەت بە ئۆكراینا كاتێك كەمال كلیچدار ئۆغلۆ گوتی، "پێویستە توركیا لە جەنگی ئۆكراینا بچێتە بەرەی ئۆكراینا، لەناوەخۆی حزبەكەی دژی بوون." ئۆزگۆر ئۆزاڵ، جێگری فراكسیۆنی پارتی گەلی كۆماری جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، ئەو سیاسەتەی ئێستای توركیا سیاسەتێكی درووستە، چونكە توركیا ناتوانێت نە بۆ ئۆكراینا و نەبۆ رووسیا قووربانی بدات.
دوو بەرپرس لەناو ئۆپۆزسیۆن جەختیان لەسەر ئەوە كردەوە، بەڵكو هەردوویان هاوڕاشبوون كە پێویستە ئەنقەرە بە هاوسەنگییەكی لێكنزیك هەنگاو بنێت، ئەوەش لە رێگەی هەوڵی نێوەندگیری لەنێوان هەردوو وڵات، هەروەك گوتیشیان، "پێویستە ئەنقەرە نەچێتە پاڵ ئەو سزایانەی كە یەكێتی ئەوروپا بەسەر رووسیای سەپاندووە."

پاشەكشە لەو ناوچەیە

تەنانەت ئەگەر گریمانەی ئەوە بكەین كە پارتە سیاسییەكانی هاوپەیمانییەكیان پێكهێناوە بەناوی مێزە شەش كەسییەكە، كە ئەوانیش چەند پارتێكن جیاوازی و ململانێیان لەنێواندا هەیە، ئایا لەدوای گەیشتن بە دەسەڵات بە یەكگرتوویی دەمێننەوە، ئەوەش گریمانەیەكە گومانی زۆری لەسەرە، تەنیا سیاسەتێك پێكەوە كۆیان بكاتەوە، ئەویش پاشەكشەی گشتییە لەو ناوچەیە و هەوڵدانە بۆ بەردەوامی و بەهێزكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئەمەریكا و ئەوروپا و ناتۆ.

سەبارەت بە هەوڵدانیس بۆ گەیشتن بەو بەردەوامییە دەڵێم، ئەو میكانزملنەی ئۆپۆزسیۆن پەنای بۆ دەبات روون نییە، توركیا پێویستی بە زانیارییەكانی هەیە، بەتایبەت ئەوەی پەیوەستە بە گۆڕینی پڕۆژەی تازە بۆ پڕۆژەی بازرگانی چەسپاو و توانای هەبێت لەسەر مانەوە، ئەو پڕۆژە تازانەی توركیا بەربەستی زۆریان لە پێشە بۆ ئەوەی ببن بە پڕۆژەی بازرگانی، چونكە لە توركیا هەموو ئەركەكانی وەك باج و گومرگ و دابینكردنی پارەی لە ئەستۆیە. بەوەش واتا دەرچوانی زانكۆكان بەربەستیان لەبەردەمە بۆ ئەوەی بیرۆكەكانیان لە پڕۆژە بازرگانییە سەركەوتووەكان جێبەجێ بكەن، كەم وەبەرهێنەر هەیە ئامادەیی ئەوەی تێدا هەبێت هاوكارییان بكات، بەڵكوو زۆربەی وەبەرهێنەكان بەرەو كەرتەكانی دروستكردنن، بە جۆرێك سەرچاوەكانی خێرا و دابینكراو بێت، ئەوەش لە رێگەی بەرتیلی سیاسییەكان ئاسان دەبێت.

نزیكەی نیوەی هەنادرەی توركیا بۆ یەكێتی ئەوروپایە، بۆیە كەمترین گرژی لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا هەیە، بەهەموو شێوەیەكیش پاساو بۆ جەختكردنەوەی دەهێندرێتەوە، بەڵام ئەندامبوونی توركیا لە یەكێتی ئەوروپا تا ئێستا هیوایەكی دوورە، لە ماوەی ئەو (20) ساڵەی توركیا داواكاری بۆ ئەندامبوون لە یەكێتی ئەوروپا پێشكەش كردووە تا ئێستا حەوتی وڵاتی تر داواكارییان پێشكەش كردووە بۆ ئەوەی ببن بە ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، گومانم لەوە هەیە كلیچدار ئۆغلۆ هەنگاوێك بنێت بۆ تێپەڕاندنی هەنگاوەكانی ئەردۆغان لە ماوەی پێش ئەوەی دەستبەرداری ناسنامەی لیبڕاڵیزمی ئەوروپا ببێت.

هەموو ئەوانە پێكەوە دانێ، بە روونی دەبینی ئارەزوێكی بەهێز بۆ بەدەستهێنانی ئەمەریكا و ئەوروپا و ناتۆ هەیە، بەڵام ئەو میكانزمانەی پەنای بۆ دەبدرێت ناڕوونی تێدا زۆرترە، لەگەڵ ئەوەش تەنیا رێگە بۆ ئەوە قووربانیدانە بەرژەوەندییە باڵاكانی توركیایە.

چونكە لە داهاتوو رووسیا لە درووستكردنی كوورە ئەتۆمییەكانی ئۆكویۆ لە توركیا بەردەوام دەبێت، بەردەر لەو حكومەتەكەی دێتە سەر دەسەڵات، لە لایەكی ترەوە هەروەك بەڵێنی داوە قەتەرە لە كارگەی دروستكردنی تانك كە لە (49%) تێچووی دروستكردنی لە ئەستۆ گرتووە دووربخاتەوە، ئەوەش  ترسی لەلای وەبەرهێنانی بیانی درووستكردووە كە توركیا پێویستی زۆری پێیانە. 
بۆیە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە هەموو شوێنەكانی تر زیاتر هەست بە شوێنەواری گۆڕینی سیستەمی حكومڕانی لە ئەنقەرە دەكات، لێرەش من تەنیا باس لە دوورخراوەكانی میسر و سووریا و فەڵەستین ناكەم كە توركیا میوانداری كردوون، بەڵكوو ئاماژە بەو پەیوەندییە دەكەم كە سەركردەی ئەو وڵاتانە كە چەند ساڵێك پێش ئێستا هەوڵیان دەدا ئەردۆغان لەسەر گۆڕەپانی نێودەوڵەتی دووربخەنەوە.
بۆ ئەوەش یەكێك لە بەرپرسانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەو جۆرە باسی كرد، "لە زانستە سییاسییەكان ئەوە فێر دەكرێت، كە سیاسەتی دەرەوە لە لایەن چەندین یەكەی گەورە ــ لۆبی سەبازی و پیشەشازی و پێكهاتەكانی تر ـــ دروست دەبێت، پاشان لەلایەن یەكە بچووكەكانی تری وەك ناوەندی لێكۆڵینەوە و بەدواداچوون و وەزارەتەكان دادەڕێژێتەوە، پاشان لەلایەن راوێژكارەكانەوە باس دەكرێت و لەلایەن سەرۆكەكان جێبەجێ دەكرێت.
لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەو هەڕەمە پێچەوانەیە سەراوژێرە، سیاسەتی دەرەوە لەلای كەسێك دەست پێ دەكات و كۆتایی دێت، ئەویش ئەو كەسەیە لەسەرووی دەسەڵاتە، ئەگەر پەیوەندی كەسی بەهێز بێت، تەنانەت ئەگەر بچنە ناو جەنگێكی قووڵیشەوە ئەوا درێژە ناكێشێت و دەست بەو پەیوەندییە دەكرێتەوە.

بژاردە پراگماتییەكان
ئەوانە چەند وشەیەكی حەكیمانەن، ئێستا لە توركیا ملیارەها دۆلاری سعوودیە و ئیمارات وەبەرهێنانی پێ دەكرێت، كە ئەو دوو وڵاتەی ئەگەر بە شێوەیەكی لاوەكیش بێت هاوكاری هەوڵی كوودەتا شكستخواردووەكەیان كردووە.

ئەوەش ئەو بۆچوونە بەهێز دەكات ئەگەر بەشێوەیەكی لاوەكیش بێت، محەمەد بن زاید دركی بەوە كرد، ئەو پارەی لە باكووری ئەفریقیا لە پاڵپشتی خۆسەپێنەرەكان خەرجی دەكات، هیچ سوودێكی نابێت، بۆیە بڕیاری دا ئاڕاستەكەی بگۆڕێت، بەڵام ئەوەش بۆ توركیا ئەو بژاردە پراگماتیانە بەهێز دەكات، كە هەندێك كات لەسەر حیسابی ئەو پرسانەیە كە خودی ئەردۆغان لەسەرووی پرسەكانی دانابوو، وەك سووربوون لەسەر رادەستكردنی بكوژانی جەمال خاشقچی بۆ بەردەم دادگا.

ئەردۆغان سوودی لە ئاشتەوایی سعوودیە و ئیمارات دیووە

توركیا وەك هاوپەیمانێكی تاكتیكی لەگەڵ مۆسكۆ و كەنداو مامەڵە دەكات، هۆكارەكەشی ئەوەیە توركیا لە سووریا دژ بە هێزەكانی رووسیایە، لە لیبیا فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی دژ بە هێزەكانی فاگنەر بەكارهێنا، رێگەی لە شۆڕشی پێچەوانەی لیبیا گرت، كە ریاز و ئەبوو زەبی پاڵپشتیان دەكرد.
هیچ كاراكتەرێك نییە بە گۆڕینی بیروباوەڕ نەپەڕیبێت، بەپرسێكی تر پێیگوتم، "محەمەد بن سەلمان، سەرۆك وەزیرانی سعوودیە ئەگەر توانای بووایە بەبێ دوودڵی خاشقچیەكی تر دەكووشت بۆ ئەوەی لە لێپرسینەوە دەربازی ببێت، بەڵام ئێستا ئەوەی گرنگە توركیا وەك كەسێكی ناوچەكە مامەڵەی لەگەڵ دەكات، كە توانای هەیە بەهێزی پێویست پارێزگاری لە هاوپەیمانەكانی بكات.
ئەو دڵەڕاوكێیە تەنیا لەو ئاڕاستەیە نییە كە ئەگەر ئۆپۆزسیۆن بگاتە دەسەڵات هەیە، بەڵكوو لە خودی كاتەكەیە، زۆربەی دەڵێن، رووسیا لە خراپترین كات لە هەناوی یەكێتی سۆڤیەت دەرچوو، ئەوەش ئەو كاتەبوو تیۆرەكانی لیبراڵی نوێ سەبارەت بە سوودی بازاڕ و دابەزین و كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی دەوڵەت لە لووتكەبوون.

رووسیا لەو كاتەدا لە دەرگای رۆژئاوای دا، كە ئەمەریكا پێی وابوو سوود لە وێرانكردنی وڵاتان دوو بارە بونیادنانەوەیانە بەو فۆڕمی داگیركردنی كۆڵۆنیالی رۆژئاوایی، ئەگەر یەكێتی سۆڤیەت پێش دوو دەیە رووخابێت، ئەوا لە كاتێكدا بوو دیموكراسی لیبڕاڵی لەسەر شێوەی ئەسكەندەنافی بوو، كە تا ئێستاش لەو بەرگەدایە، بەڵام لەوانەیە ئەنجامەكە جیاواز بێت، یاخود خودی تیۆرەكە وادەڵێت.

سعوودیە و ئیمارات رێچكەی توركیا دەگرنەبەر

رێگەكە هەمان رێگەیە لەوانەش توركیا نزیك بێت سازش لەسەر لایەنەكانی سەربەخۆیی بكات، كە لەهەمان كاتیش خۆی بۆ ئەمەریكا و ناتۆ ئامادە بكات بۆ ئەوەی رووبەڕووی سەربازی چین ببنەوە، ئەوەش مەترسیەكی ئاشكرایە لای هاوپەیمانەكانی ئەمەریكا  لە كەنداو، كە ئێستا هەوڵی فرەكردنی بازرگانی و كەمكردنەوەی پشتبەستن بە دۆلار دەدەن، كار لەسەر پێشبڕكێ لەسەر پەرەپێدانی پەیوەندییەكان لەگەڵ چین دەكەن.

خودی چین بابەخ بە پەیوەندییەكانی لەگەڵ سعوودیە و ئێران دەدات، ئێستاش پێشنیاری نێوەندگیری بۆ فەڵەستین و ئیسرائیل كردووە.

بەتایبەت ئەو ژینگەیە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بایەخێكی گەورەی هەیە، چەند وڵاتێكی بەهێز ئامادەیی ئەوەیان هەیە پەیڕەوی لە سەربەخۆیی خۆیان بكەن، سەرەڕای هەموو هەڵە و كەموڕكییەكان كە گومانی تێدا نییە ئەوە دەستكەوتی ئەردۆغانە، كە ئێستا نەرمی بۆ لە دەستدانی ئەو دەستكەوتە هەیە، بۆیە لێكەوتەكانی لادانی ئەردۆغان نەك تەنیا لەسەر توركیا بەڵكو لەسەر هەموو رۆژهەڵاتی ناوەراست دەبێت.

سەرچاوە: عەرەبی 21