Nuce Logo

نووسینی: دیڤۆرا مارگۆلین

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

لەگەڵ زیادبوونی فاكتەرەكا بۆ ئاساییكردنەوەی بەردەوامی پەیوەندییەكانی سووریا لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە كە بەشار ئەسەد سەرۆكی سووریا سەرۆكایەتی دەكات، لە ئەگەری دادگاییكردنی ئەندامانی داعش كە لە ژێر دەستی هێزەكانی سووریا دیموكرات (هەسەدە)ن، پێویست دەكات رێكاری زیاتر بەرانبەر دەستگیراوانی ئەو رێكخراوە بگیرێتەبەر.

بەهۆی سستی بەدەمەوەهاتنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ گێڕانەوەی هەزاران ئەندامی سەر بە رێكخراوی تیرۆرستی داعش بۆ وڵاتەكانیان، بەم دواییە ئیدارەی خۆسەری لە باكوور و رۆژهەڵاتی سووریا رایگەیاند، بەگوێرەی یاسا نێودەوڵەتی و ناوخۆییەكانی پەیوەست بە تیرۆر دەست بە دادگاییكردنێكی دادپەروەرانەی ئەندامانی دەستگیركراوی داعش دەكەین.

ئەو راگەیاندنە لەدوای ئەوە بوو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە هەشتی ئەم مانگە لە سعوودیە كۆبوونەوە، نوێنەری زیاتر لە (80) وڵات ئامادەبوون، ئەنتۆنی بلینكن، وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا گوتی، "ئێمە دەزانین گێڕانەوەی ئەو كەسانە بۆ وڵاتەكانیان تاكە چارەسەری هەمیشەییە." ئەو لێدانەوەی بلینكین لەو چوارچێوەیە دەریخست دەستگیراوانی داعش كە سەر بە زۆربەی وڵاتانی ناو ئەو هاوپەیمانییەن تا ئێستا چارەنووسیان لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریان.

لە كاتێدا دوو ئیدارەی لەدوای یەكی ئەمەریكا داوای گەڕانەوەی ئەو كەسانەیان كردووە بۆ وڵاتی خۆیان، بەڵام  زۆربەی ئەو وڵاتانە دوودڵن، یاخود لەسەرەخۆن بۆ گرتنەری رێكاری لەو جۆرە، تا نووسینی ئەو بابەتەش نزیكەی پێنج هەزار و (500) عێراقی و دوو هەزار و (700) هاووڵاتی وڵاتانی سێیەم كە سووری یاخود عێراقی نین گەرێندراینەوە وڵاتانی خۆیان، بەراورد بە ساڵانی رابردوو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زیاتر كاری لەسەر گێرانەوەی ئەو كەسانەكردووە.

لەگەڵ ئەو هەنگاوانەش بە رێگەی درووست، هێشتا زیاتر لە (10) هەزار هاووڵاتی وڵاتانی سێیەم كە خەڵكی نزیكەی (60) وڵاتی تێدایە لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا زیندانین، كە دوو هەزار  پیاو و منداڵ و هەشت هەزار ئافرەت و بێ سەرپەرشتن، ئەو ژمارەیە جیاوازە لەگەڵ ئەو (18) هەزار سووریی و (25) هەزار عێراقییەی دەستگیركراون و چارەنووسیان نادیارە.

هەسەدە مەترسی لەسەر پەیوەندی ئەمەریكا و كورد لە باكووری سووریا دروست دەكات

زیادبوونی ئەو ناكۆكییە نێودەوڵەتییان لەسەر گێرانەوەی دەستگیركراوانی داعش بۆتە مانشێتی رۆژنامەكان، بەشێكی زۆر لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەهۆی ئاڵنگەرییەكانی جەنگی رووبەڕووبوونەوەی داعش  بەسەری دا سەپاندن هیلاك بوون، ئەگەر واشنتن و هاوبەشەكانی هاوئاهەنگی نەكەن، ئەو راگەیاندنەی ئیدارەی خۆسەری لە باكوور و رۆژهەڵاتی سووریا و بەرەوپێشچوونەكانی تر ئەو ئاڵنگەریانە زیاتر دەكات.

فاكتەرەكان لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا كە دەبێتە هۆی تێكدانی سەقامگیری ئەو دۆخە پڕ مەترسیە كاریگەری لەسەر ئەندامانی دەستگیركراوی داعش دەبێت، بە جۆرێك لەو چەند مانگەی دوایی دڵەڕاوكێان زیاتر بووە، ئەو فاكتەرانەش لە پێنج پرسی سەرەكی كورتكراوەتەوە، كە هەندێكیان لە هەندێكیان كاریگەری زیاترە.

راگەیاندنی ئیدارەی خۆسەری لە باكوور و رۆژهەڵاتی سووریا سەبارەت بە دادگاییكردنی ئەو كەسانە، تەنیا چەند كەسانێكی كەم ئاگاداری وادەی دەستپێكردنی ئەو دادگاییانە و دادگایی دەكرێن. 

ئاساییكردنەوەی پەیوەندی سووریا و وڵاتانی ناوچەكە پێگەی ئەمەریكا لە سووریا لاواز دەكات

ئاشكرایە ئەمەریكا پاڵپشتی هێزەكانی سووریای دیموكرات دەكات، كە لایەنێكی كارای سەرەكییە لە ئیدارەی خۆسەریی و بەشێكی زیندووە لە بەرەنگاربوونەوەی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامیی، ژەنەڕاڵ ماسیۆ ماكڤارلین، فەرماندەی هێزە هاوبەشەكانی دژ بە داعش ئاماژە بەوە دەكات، هێزەكانی سووریای دیموكرات لە قۆناغە جیاوازەكانی شەڕی داعش لە سووریا هاوبەشی سەرەكی ئەمەریكا بوو، بەڵام بڕیاری دادگاییكردنی ئەو كەسانە لایەن ئیدارەی خۆسەریی ئەگەر هەیە زیان بەو پەیوەندییە بگەیێنێت.

بۆ نموونە توركیا ئەندامە لە هاوپەیمانی ناتۆ، هێزەكانی هەسەدە وەك بە پاساوی هەبوونی پەیوەندییان بە پەكەكە وەك كیانێكی نەیار سەیر دەكات.

زیادبوونی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ دەسەڵاتی بەشار ئەسەد: دەركەوتنی ئەو فاكتەرە ئەگەر هەیە زیان بەو سەقامگیرە بگەینێت، كە لەو داواییە كۆمكاری وڵاتانی عەرەبی بڕیاری گەڕانەوەی سووریایان بۆ ریزەكانی دا، لە لایەكی تریشەوە گفتوگۆ چوارقۆڵییەكانی نێوان سووریا و رووسیا و ئێران كاریگەری دەبێت، لەگەڵ ئەو دوو هەنگاوە دۆخەكە لەسەر ئەرزی واقیع لە ماوەی شەو و رۆژێك ناگۆڕێت، بەڵام ناكرێت چاوپۆشی لەنێوان ناكۆكییەكانی ئەو دوو لایەنە لەسەر باكووری سووریا و هەزاران دەستگیركراوی وڵاتانی سێیەم بكەین، بۆ نموونە ئەگەر ئاسایییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ بەشار ئەسەد توانی دەست بەسەر ئەو ناوچەیە دابگرێتەوە، ئەوا ژمارەیەك هەنگاو سەبارەت بەو دەستگیركراوانە دەهاوژێرێت، كە كە لەنێوان ئازادكردن و رێگریی گەڕانیانە بە ئازادیی، یاخود زیندانیكردن، یا لە سێدارەدان، یاخود دەستگیركردنیان لەبەرانبەر پێدانی پارە وەك میكانزمی گفتوگۆ لەگەڵ وڵاتەكانی خۆیان.

 هەڕەشەڕە بەردەوامەكانی هەڕەشەكانی رێكخراوی تیرۆرستی داعش: بەگوێرەی دواین راپۆرتی هێزە هاوبەشەكانی داعش توانایەكی لاوازی ماوە، ئەوەش بەهۆی ئەو فشارانەی هاوپەیمانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر خستۆتییە سەرییان، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تا ئێستا هەڕەشەن.

ئەو هەڕەشانە یاخیبوونی ئەو رێكخراوە دەگرێتەوە كە مانەوەی درێژەیی كێشە، كە مەترسیەكان كەم بووە، بەڵام تا ئێستاش هەر هەیە، كە گرووپەكانی باكووری سوویا و عێراق و هەڕەشە دەرەكیی و ناوخۆییەكان لەسەر گرووتخانەكان هەیە، چونكە راشكاوانەش رایگەیاندووە، دەستگیركراوەكانی بۆ سەركەوتنی لە داهاتوو سەرەكین.

ئەگەری دەستوەردانی توركیا: پێشتر سوپای توركیا چەند ئۆپراسیۆنێكی بۆ سەر باكووری رۆژهەڵاتی سووریا كردووە، هەسەدە هۆشداری لە هەر دەستوەردانێی تر داوە، كە دەبێتە هۆی گەڕانەوەی داعش و مەترسی لەسەر پارێزگاری لە ئاسایشی زیندانەكان و شوێنەكانی تری دەستگیركردنی چەكدارانی داعش درووست دەكات، هەروەك ململانێی نێوان نوركیا و هێزەكانی سووریای دیموكرات ئەمەریكا دەخاتە هەڵوێستێكی ناخۆشەوە، دەكەوێتە ململانێی نێوان هاوبەشێك و هاوپەیمانێكی لە ناتۆ.

گۆڕانی كەشوهەوا و كارەساتی سروشتی: قەیرانی مرۆیی لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا تەنیا تایبەت نییە بە دۆخی سەربازگەكان، بەڵام فاكتەری فراوانتری نیشتمانی هەیە، وەك قەیرانی سیاسی لە سوور كە بۆتە هۆی نەمانی ئاسایشی خۆراك لە وڵاتێك، كە لە بنەڕەتەوە گیرۆدەی وشكەساڵی درێژەمەودا بووە.سەرەڕای ئەوەش بوومەلەرزەكانی توركیا و سووریا لە مانگی شوباتی ئەمساڵ لاوازییەكانی ئەو دوو وڵاتەی زیاتر دەرخست، هەروەها رووداوێكی تری لەو جۆرە لە باكووری رۆژهەڵاتی سوور روویدا، كە ناوچەیە وڵات بە فەرمی دەسەڵاتی تێدا نییە، ئەوەش بۆتە هۆی رووبەڕووبوونەوەی گەورەتر لە دابینكردنی هاوكاری پێویست بۆ زیان لێكەوتوان.

لێكەوتە سیاسییەكان

لە كاتێدا هەندێك لەو فاتەرە نادیارە ناسراوانەی لە سەرەوە باسمان كرد، ماوەیەكی كەم نییە دەبوو هەڵوێستی پێویست سەبارەت بە دادگاییكردنی ئیدارەی خۆسەری، ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ بەشار ئەسەد هۆكارێكی ترە هاوپەیمانی سەبارەت بە داهاتووی رۆژهەڵاتی سووریا و   دەستگیركراوانی سەر بە داعشی تووشی دڵەڕاوكێ كردووە.

هەوڵەكان لەو دواییە چڕكراوە، كە ئەمەریكا سەركردایەتی ئەو دۆخە لاوازەی حكومەتەكان دەكات، كە زۆربەیان پێیان وایە ئەو دۆخە لاوازە، بەربەستی گەورە رووبەڕووی دادگایی ئەو كەسانە دەبێتەوە لە كاتی گەڕانەوەیان، بەتایبەتیش ئافرەتەكانیان، بەڵام سەركەوتنی دادگاییكردنی ئەو ئافرەتانەی ریزەكانی داعش لە ئەمەریكا و هۆڵندا دەردەكەوێت، وەك دیارە باشترین بەرەنگاربوونەوە بەرانبەر ئەو ئاڵنگەرییە لەبەردەستدا هەیە، پێویستە بایەخی پێ بدرێت.

هەسەدە لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێ هیوابووە

راگەیاندنی ئیدارەی خۆسەری ئاماژەیە بە فۆڕمێكی تایبەت لە بێ هیوایی ناوخۆیی بەرانبەر درەنگ بەدەمەوە هاتنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرانبەر ئەو دۆسیە كە گەیشتۆتە لووتكە، وڵاتانی سێیەم بە پشگتوێخستنی هاووڵاتیە دەستگیركراوەكانیان دەبنە تێكدانی سەقامگیری ئەو ناوچەیە، ئەوەش تەنیا لە بەكارهێنانی داهاتی ئاوەدان كردنەوە نییە، بەڵاكوو لە رێگەی پەرتەوازەكردنی هەوڵەكانی بەرەنگاربوونەوەی شانەكانی داعش كە تا ئێستا لەو ناوچانە كاردەكەن، ئەگەر داعش كۆنتڕۆڵی شوێنی نوێ بكات، نابێتە هاتنی ژمارەیەكی زۆری لایەنگرانیان لە وڵاتانی دراوسێ جگە لە فراوانكردنی بنكەكەیان نەبێت. 

وەك پێشتر باسمان كرد دەكرێت ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ سووریا كۆمەڵێك سیناریۆ و هەڕەشەی تێكدانی سەقامگیری لێ بكەوێتەوە كە ئەو گیراوانەش لە هەموو رۆژهەڵاتی ناوەراست دەگرێتەوە، هەروەك ئەگەر هەیە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ سووریا ببێتە هۆی كشانەوەی هێزەكانی سووریا لە ناوچەكانی ئەو وڵاتە.

ئاشكرایە گێرانەوەی ئەو كەسانە بۆ وڵاتی خۆیان بێ مەترسی نییە، بەڵام ئەندامانی هاوپەیمانی نێدوەوڵەتی دڵنیایان داوە كە رێگەی كارا بۆ كەمكردنەوەی ئەو مەترسیانە هەیە، وەك لێپرسینەوە لە لایەنی بەرپرس و چۆنییەتی هەڵسەنگدانی مەترسییەكان لەگەڵ پێویستییەكانی تاك و دەوڵەت و پشتبەستن بە ستراتیژی روون بۆ گەیشتن بە دوولایەنەی نێوان كۆمەڵگەی مەدەنی و ئەوانەی گەڕاینەوە وڵاتی خۆیان و چاودێرێكردنی شۆكبوونی ئەو كەسانە.

پێویستە هەموو وڵاتێك ئەو كارانە بە شێوەی جیا ئەو كارانە جێ بەجێ بكات، ئەوەش بە پشتبەستن بە توانای تاییبەت و سیستەمیی یاسایی خۆی، لە كۆتایی ئەو گێڕانەوە بۆ وڵاتی خۆیان ئەگەر كاراش بێت نابێتە چارسەركردنی سەرجەم كێشەكانی ئەو ناوچەیە، بەڵام مانەوەشیان لە سووریا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تووشی مەترسی گەورەتر دەكات.

سەرچاوە: پەیمانگەی واشنتن