Nuce Logo

وەرگێڕانی: ئیسماعیل تەها

ئەنتۆنيا ديمو لە گۆڤارى (مۆدێرن ديپلۆماسى) راپۆرتێكی بڵاوكردۆتەوە، لەو راپۆرتە تيشك دەخاتە سەر پێگەى بەهێزى وڵاتانى ئەو ناوچەيە، نووسەر لەسەرەتاى راپۆرتەكەی دەڵێت، "وڵاتانى ئەو ناوچەيە بۆ بەرەنگاربوونەوەى ئەو ئاڵنگەرييانەى تووشى بازاڕەكانى وزەى جيهانى دەبنەوە، كە خاوەنى پێگەيەكى بەهێزن، دەتوانن پێداويستى گاز بۆ كيشوەريى ئەوروپا دابين بكەن."

دەستپێشخەرييەكانى ميسر و يۆنان و ئيسرائيل لە بوارى وزە لە رۆژهەڵاتى ناوەند و ئاماژەكانى قاهيرە بۆ زيادكردنى رەوانەكردنى بەشێك لە گازى ئەو وڵاتانە بۆ ئەوروپا دۆخێكى باشە، بەڵام يەكێك لە بەربەستە سەرەكييەكان، ئەوەيە وڵاتانى ئەوروپا يا پێويستیان بە وێزگەى گازى شلە، ياخود وێزگەكانى ئێستایا توانايەكی سنوورداریان بۆ دابينكردنى هاوكارييەكان هەیە، جگە لەوەش پێويستە وڵاتانى ئەوروپا وێزگەكان نوێ بكەنەوە، ياخود بۆ فراوانكردنى تواناكانیان بۆ دابینكردنی گاز وێزگەی نوێ درووست بكەن. 

سەركەوتنى ميسر

لە ماوەی رابردوو میسر گازی نوێی دۆزییەوە، ئەوەش بۆی هەیە سەرچاوەیەكی نوێی بازرگانی بۆ میسر دەستبەر بكات، هەروەك قاهیرە تواناى ئەوەشى هەيە بيرى (نێرگز 1) كە كۆمپانياى چيفرۆكى ئەمەريكى و (ئينى) ئيتاڵى خاوەندارييەتى ناوچەى نێرگزى دەريایى دەكەن، نزيكەى (200) پێ گازى ميۆسين و ئەليگۆسين لەخۆى دەگرێت.

ئەوەى گرنگە كۆمپانياى (شال ديا)ى ئەڵمانى گازى نوێى لەناوچەى دەلتاى نيلى وشكانى دۆزيتەوە، تاقيكردنەوەكەى گەيشتۆتە لووتكە، بەرهەمەكەى رۆژانە دەگاتە (15) مليۆن پێى چوار گۆشە، لە هەمان كاتدا ميسر خاوەنى نزيكەى دوو ترليۆن و (21) مليار مەتر چوارگۆشەى يەدەگى گازە، لە ساڵى (2021) زياتر لە (95) مليار مەتر چوارگۆشە بەرهەم هاتووە، ساڵانە زياتر لە (12) مەتر مليار چوارگۆشە رەوانە دەكات.

لەگەڵ فۆكەس خستنە سەر هەماهەنگى ناوچەيى لە بوارى وزە، كە ئەوروپا لێى سوودمەند دەبێت، ميسر بايەخى سەرەكى بە دياريكردنى سنوورە ئاويەكان لەگەڵ وڵاتانى يۆنان و قوبرس دەدات، بە ئامانجى دەرهێنانى بڕێكى زياتر لە گازى ئەو ناوچەيە لە ميانەى كاری هاوبەش  بۆ دۆزینەوە و بەستنەوەى هێڵە نيشتيمانييەكان بە یەكەمەوە، ئەوەش لە كرۆكى رێككەوتنى دياريكردنى لاوەكى دەردەكەوێت كە لە مانگى ئابى (2020) لەنێوان ميسر و يۆنان واژۆكرا. 

پڕۆژەى بەستانەوەى كارەباى ئەوروپا بە ئەفريقيا لايەن يەكێتى ئەوروپا بە پڕۆژەى بەرژەوەندى هاوبەش ناودەبرێت، بەرەوپێشچوونەكانى ميسر و يۆنان پاڵپشتى ئەوە دەكەن بۆئەوەى باشوورى رۆژهەڵاتى ئەوروپا ببێت بە ناوەندى سەرەكى بۆ وزە.

ئامانج لەو پڕۆژە گواستنەوەى گارەباى نوێيە بە يارمەتى كێبلەكانى ژێر دەريا بۆ بەرهەمهێنانى كارەبا لە ميسر و وڵاتانى ترى ئەفريقيا لە رێگەى يۆنانەوە بگات بە ئەوروپا، بە كردەييش قاهيرهە پڕۆژەكانى بەستنەوەى لەگەڵ ليبيا و سوودان و سعووديە تەواوكردووە. 

چالاكييەكانى يۆنان

يۆنان بەشێكە لە رەوانەكردنى گازى ئەو ناوچەيە بۆ ئەوروپا، بەڵام ئەگەر هەيە هێڵەكانى رۆژهەڵاتى دەرياى ناوەند دەبێتە ئاڵنگەرييەكى تەكنيكى و كەمترين گريمانە.

ئەسينا دەستى بە خێراكردنى هەوڵەكانى كردوو بۆ جێبەجێكردنى پڕۆژە گرنگە ناوچەيى و ئەوروپييەكانى وەك، "يۆرۆئاسيا  ئينتەركوننتەر" كە پڕۆژەى ژێرخانى سەرەكى بەستنەوەى تۆڕەكانى ئيسرائيل و قوبرس و يۆنان و تۆڕى وزەى ئەوروپايە، كە نزيكەى دوو هەزار ميگاوات وزە دابين دەكات، جگە لەوەش ئاسايشى وزەى ئەوروپا بەهێز دەكات. 

كۆمپانياى نەكسانس، كە كۆمپانيەكى جيهانييە لە بوارى گوازستنەوەى وزە، بەم دواييە گرێبەستێكى بە بڕى يەك مليار و (600) مليۆن دۆلار بەدەستهێنا بۆ بەشێك لە هێڵى يۆرۆئاسيا، كە لە رێگەى هێڵى ژێردەريايى بە قووڵايى زياتر لە سێ هەزار كارەباى قوبرس بە يۆنان دەبەستێتەوە.

یۆنان بایەخی گەورە بە پڕۆژەی ژێرخانەكانی تر دەكات، لەوانەش راكێشانی هێڵی گازی بە رێگەی وشكانی بە رێژایی (28) كیلۆمەتر كە گازی نیشتیمانی بە یەكەی ئەلكساندرۆپۆلیس بۆ هەڵگرتن و دووبارە روانەكردنەوەی گازەكە بۆ باكووری یۆنان دەستبەستێتەوە، كە ساڵانە پێنج ملیار و (500) ملیۆن مەتر چوارگۆشە گاز رەوانەی بەڵقان و باشووری رۆژهەڵاتی ئەوروپا دەكات، لە مانگی ئایاری ئەمساڵ (28) كیلۆمەتر لەو هێڵە رادەستكرا.

دەستەی بەڕێوەبردنی سەرچاوەكانی هەیدرۆكاربۆنی یۆنانی زیاتر لە (20) شوێن دەریایی وەك بڕی خەمڵێندراو لەبەر بەرانبەر دەرهێنانی دوو ترلیۆن و (55) ملیار مەتر چوارگۆشە، كە بڕێكی زۆر لەو گازە تەنیا بە دەرهێنانی لە دەریای یۆنان رەوانەی ئەوروپا دەكرێت.

سەربەخۆیی وزەی ئیسرائیلی دەرفەت دروست دەكات

لە (20) ساڵی داهاتوو دەتوانێت بڕی (500) ملیار مەتر چوارگۆشە رەوانەی ئەوروپا بكات، لە چەند ساڵی رابردوو ئیسرائیل لە بواری وزە سەربەخۆیی بەدەستهێناوە، قەڵغانێكی دژ بە قەیرانی وزە دروستكردووە، كە بەهۆی جەنگی ئۆكراینا درووست بووە، بۆ دیاریكردنی گازی نوێ لە (20) شوێن ئیسرائیل هەوڵەكانی خێراكردووە، لە ماوەی رابردووش وەزیری وزەی ئیسرائیل رایگەیاند، چوار گرووپی كۆمپانیان گرێبەستیان بۆ دۆزینی گاز لە ئاوەكانی ئیسرائیل پێشكەش كردووە. 

ئامانجی ئیسرائیل لە زیادكردنی قەبارەی گاز بۆ بازاڕەكانی سێیەمە، بەگوێرەی تێڕوانینی ئیسرائیل، جەنگی ئۆكراینا دەرفەتێكی زێرینی بۆ ئەو وڵاتانەی لەگەڵ ئیسلامیی رادیكاڵ هاوپەیمان نین رەخساندووە بۆ ئەوەی گاز بەرهەم بهێنن و بە هاوبەشی رەوانەی ئیسرائیلی بكەن، تەلئەبیب دەتوانێت بۆ گەیشتن بە یەك و داڕشتنەوەی رێككەوتنە درێژمەوداكان لەبواری وزە هاوكاری وڵاتانی ئەو ناوچەیە بكات، بەوەش هەموو لایەنە دیاریكراوەكان لێی سوودمەند دەبن، سەبارەت بە رۆڵی توركیاش ئیسرائیل ناتوانێت ئەنقەرە پشتگوێ بخات، چونكە درووستكردنی هێڵێ گواستنەوەی گازی ئیسرائیل بۆ توركیا دەبێتە هاوكاری بۆ تەلئەبیب بۆ ئەوەی سەرچاوەكانی وزە زیاتر و فرەڕەنگ بكات، بەتایبەت لە چەند ساڵی داهاتوو  وادەی گرێبەستەكانی ئێران و رووسیا لەگەڵ توركیا كۆتاییان دێت، سەرەڕای ئەوەی هێڵی توركیا لە رووی تەكنیكی و داراییەوە دەكرێت بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەڵام رەوچاوكردنی دۆخی سیاسیی نێوانیان تا ئێستا بۆتە بەربەست لەبەردەم ئەو هێڵە، ئێستاش توركیا هەوڵدەدات گازی رۆژهەڵاتی ناوەند راكێشێت بۆ ئەوەی لەبری رەوانەكردنی بۆ ئەوروپا پێداویستییە ناوخۆییەكانی پێ جێەجێ بكات.

ئاڵنگەری و پێشنیارەكان

بەشێوەیەكی گشتی لەسەر ئاستی باڵا چەندین چارەسەر بۆ رەوانەكردنی گازی رۆژهەڵاتی ناوەند بۆ ئەوروپا خراوەتەڕوو، لەم دواییەش ئاسایشی وزە بەهێزكراوە، لەگەڵ ئەوەشدا لە ناوەند سیاسیەكانی ئەوروپا گومان لەوە هەیە لەوانەیە لیبیا بژاردەیەكی كراوەبێت بۆ هاوكاری وزە بۆ ئەوروپا، لەپاڵ ئەوەش تێچووی دەرهێنانی گاز و نەوتی لیبی بەراورد بە وڵاتی رۆژهەڵاتی دەیای ناوەن كەمترە. 

ئەو دۆخە ناجێگرەی لیبیا فاكتەرێكی سەرەكی بەردەم ئەوروپییەكانە بۆ مامەڵەكردن لەبواری وزە و بەكارهێنانی وزەی لیبی.

وڵاتانی رۆژهەڵاتی دەریای ناوەند پێویستە لە ستراتیژیی فراوانتری ئەوروپا لە دۆخێك كورتبكرێتەوە سوودی بۆ هەردوولا هەبێت، لە میانیەی هاوئاهەنگی سوودەكان لەبەرژەوەندی هەردوولا بێت، بۆ ئەو ئامانجە پێویستە میسر توانای چارەسەری رەوانەكردنی گازی شل بۆ ئەوروپا فراوانتر بكات، نەك تەنیا بۆ قەرەبووكردنەوەی دئەو دابەزینەی گازی رووسی، بەڵكوو بۆ زیادكردنی بوودجەی حكومەتی میسریش.

میسر دەشتوانێت هایدرۆجین و سەرچاوەی وزەی پاك بەدەست بهێنێت، ئەوەش یارییەكان لە (20) ساڵی داهاتوو بۆ ئەوروپا دەگۆڕێت، هەر لەم چوارچێوەیە پێویستە لەسەر یۆنان هەنگاوبنێت بۆ بەهێزكردنی هاوبەشی لە بواری وزە لەگەڵ سعوودیە بۆ ئەوەی بتوانێت بڕێكی زۆر هایدرۆجین لە ناوچەی نیومی سعوودیە بۆ ئەوروپا رەوانە بكات.

هەروەك پێویستە لەسەر ئیسرائیل دۆزینەوەی گازی سرووشتی لە ئاوەكانی زیاتر بكات، چونكە ئەو بژاردەیە دەكرێت ببێتە كۆتاییهێنان بە ئاڵۆزییە دەریاییەكان بەهۆی رێككەوتنی دیاریكردنی سنوورە ئاوییەكانی نێوان ئیسرائیل و لوبنان.

ئاشكرایە وڵاتانی رۆژهەڵاتی دەریای سپی، بەتایبەت میسر و یۆنان و ئیسرائیل رووی سەرەتایی دەبین بۆ دانانی سنوورێك بۆ پشتبەستنی وڵاتانی ئەوروپا بە وزەی رووسی، هەروەك دەكرێت لە میانەی هەوڵەكانی هەماهەنگی ببن بە سەرچاوەی بڕواپێكراو بۆ ئەوروپا، بۆیەش دروستكردنی هاوبەشیەكی بەهێزی وزە بۆی هەیە سوودەكەی بۆ هەموو وڵاتی رۆژهەڵاتی ناوەند بێت.

سەرچاوە: خەلیج جەدید