Nuce Logo

وەرگێڕانی: ئیسماعیل تەها

سین ماسیۆز، رۆژنامەنووس لە ماڵپەڕی (میدل ئیست  ئای) بەریتانی راپۆرتێكی سەبارەت بە رێڕەوی نوێی نێوان هندستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بڵاوكردۆتەوە، لە راپۆرتەكەی ئاماژە بەوە دەكات، دوای ئەوەی چین پڕۆژەی پشتێنە و رێگەی ئاوریشمی خستە بەرنامە، ئەمریکا بۆ زاڵبوون بەسەر چین لە ڕێگەی ڕێڕەوی نوێیە بۆ پەرێنەوە بەناوی "ڕێڕەوی هیندستان ــ ژۆژهەڵاتی ناوەڕاست" دەستی بە هەوڵەكانی كرد، لەملاشەوە وڵاتە زلهێزەكانی ئەم ناوچەیە بە ململانێ پێناو هەژموو بەجێدەهێڵێت، بەڵام ئایا لە ڕاستیدا بەکاردەهێنرێت؟

يسرائيل كاتس، وەزيرى پێشووى گواستنەوەى ئيسرائيل كاتێك پلانى بەستانەوەى رۆژهەڵاتى دەرياى سپى بە رۆژهەڵاتى گەورە ئاشكرا كرد، پڕلە هيوابوو. 

ئەو وەزيرە ئيسرائيلييە لە (2017) بە رۆژنامەنووسانى راگەياند، دەمەوێت هێڵى ئاسنى حيجاز زيندوو بكەمەوە، بەڵگەشى بەو هێڵە هێناوە كە سەدەيەك زياتر پێش ئێستا ئيمپراتۆرى عوسمانى شارى حەيفاى كەنارى فەڵەستينى بە ديمەشق و عەمان و مەدينەى مونەوەرە بەستەوە، لە بەشێكى ديكەى قسەكانى كاتس جەختى لەسەر ئەوە كردەوە، ئەو پلانە خەون نييە.

ئیسرائیل هێڵێكی عوسمانییەكان زیندوو دەكاتەوە

دواى شەش ساڵ جارێكى ديكە ئەو پلانە خرايەوە روو، ئەگەرچى ئەوجارە لەسەر ئاستی بازنەيەكى فراوانترە، لە كۆبوونەوەی كۆمەڵەى (20) لە نيودلهى ئەمەريكا و يەكێتى ئەوروپا پاڵپشتى خۆيان دەبڕی بۆ بونيادنانى رێڕەوێكى ئابوورى كە هندستان بە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و ئەوروپا دەبەستێتەوە، ئامانجيش لێى هێڵى گواستنەوەيە، بەو هێڵەش دەگوترێت، هێڵى ئابوورى نێوان هندستان و رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و ئەوروپا، بونيادنانى هێڵى ئاسنى بۆ رەوانەكردنى كاڵایە لە رێگەى ئيمارات و سعووديە و ئوردن و ئيسرائيل، كە لەوێشەوە كاڵاكان رەوانەى ئەوروپا بكرێت.

ئۆسولا ڤۆن دێر لاين رايگەياند، ئەم پڕۆژەيە پڕۆژەيەكى نيچمە مێژووييە، هەروەها لە (40%) كات لەنێوان ئەوروپا و هندستان كەم دەكاتەوە، هەروەها تا ئێستا دەبێتە گەورەترين هێڵى راستەوخۆى نێوان هندستان و كەنداوى عەرەبى و ئەوروپا.

لەلايەكى ديكەوە خالد فالح وەزيرى وەبەرهێنانى سعوودیە رايگەياند، ئەو رێڕەوە تەنيا رێڕەوێكى ئاسايى نابێت، بەڵكوو هێڵى كارەبا و هێڵى هايدرۆجينى پاكيش دەگرێتەوە، كە هاوتاى هێڵى ئاواريشمى و رێگەى بەهارات دەبێت.

ئەوەش لە كاتێكدايە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست بە راگەياندنى ئەو پڕۆژە ژێرخانە گەورانە نامۆ نييە، بەڵام زۆربەیان كاتێك بەر واقيعى ئابوورى و جيۆسياسى دەكەوێت شكست دەهێنن. 

بۆيە كاتس كە ئێستا لە حكومەتەكەى بنيامين ناتەنياهۆ وەزيرى گەياندنە، لە قسەكانى جەخت لەسەر ئەوە دەكاتە كە هەندێك لەو پلانانە چەندين ساڵە هەيە، بەڵام جێبەجێ نەكراون.

ئەو پڕۆژەى پێشنيار كراوە، هەوڵدەدات بە درێژايى دوو هەزار و (117) كيلۆمەتر هێڵى ئاسنى لەنێوان وڵاتانى ئەندام لە ئەنجوومەنى هاريكارى كەنداو رابكێشێت، كە هەرگيز بە تەواوى جێبەجێ نەكراوە، بەڵام هەندێك دەڵێن، ئەو رێڕەوە جياواز دەبێت.

ئەوەش لە كاتێدايە ئەو رێڕەوە خەونێكى (10) ساڵ پێش ئێستايە، لووتكەى رێككەوتنەكانى ئەبرەهام لەپاڵ گۆڕينى دووبارە داڕاشتنەوەى سياسى و ئابوورى لە رۆژهەڵاتى ناوەراست بووە هۆى ئەوەى هێزى نوێى وەك چين و هندستان بۆ بەدەسنهێنانى خێرايى ئاستى تواناى نوێى جووڵە و گواستنەوە و هەژموون مەترسى گەورە لەسەركەوتنى ئەو پڕۆژەيە درووست بكات.

زۆربەی پڕۆژەكان كاتێك دەخرێنە بواری جێبەجێكردن شكست دەهێنن

گيس ماركس، ئەندامى پەيوەندييەكانى چين و رۆژهەڵاتى ناوەڕاست لە ناوەندى لێكۆڵينەوەى ستيمسۆن بۆ ڵێكۆڵينەوە رايگەياند، ئامانجى ئەمەريكا لەو رێڕەوە بە ئامانجگرتنى چينە، كە پەيوەندى قووڵى بەو ناوچەيە هەيە، جگە لەوەش كۆشكى سپى لەوە بە خەبەرى بۆتەوە كە چين بە تەواوى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست رەگی داكوتاوە، ئەوەش وەڵامى ئيدارەى جۆ بايدن بۆ ئەو هەوڵەى چين.

سەبارەت بە تواناى مانەوەى كە بۆ بەرەنگاربوونەوەى پەكين ئامادەن، واشنتن هەوڵدەدات دڵنيايى بداتە هاوبەشە كلاسيكە عەرەبەكانى، لە لايەكى ديكەوە لايەنە كاراكانى ديكەى ئەو كۆمەڵە گەورە تمووح و مەترسى تايبەتيان لەو پڕۆژە هەيە.

وڵاتانى دەوڵەمەند بە وزە لە كەنداو كار لەسەر دووبارە داڕشتنەوەى ئابوورى پشتبەستووريان بە سووتەمەنى بەردى دەكەن. لە لايەكى ديكەوە هەژموونى چين لەگەشەكردن دايە، ئەوەش لەكاتێدايە هندستانيش بەو گەشەكردنە، كە يەكێكە لە نزيكترين هاوپەيمانەكانى ئيسرائيل، خۆى لەسەر گۆڕەپانى جيهانى دەسەپێنێت، بەو پێيەى هێزێكى ئابووريىە و ناوەندێكە بۆ باشوورى جيهان.

دەستپێشخەرى پشتێنە و رێگەى ئاوريشم2.0

هەندێك لە چاودێران باس لەوە دەكەن، ئەمەريكا لەبرى پشتێنە و رێگەى ئاوريشمى چينى پاڵپشتى ئەو رێڕەوە دەكات.

تا ئێستا (17) وڵات لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و (52) وڵات لە كيشوەرى ئەفريقيا واژۆايان لەسەر دەستپێشخەريى پشتێنە و رێگەى ئاوريشمى چینی كردووە، كە پڕۆژەيەكى گەورەى ژێرخانە، هەودەدات پەكین لە رێگەى زنجيرەيەك تۆڕى وشكانى و دەريايى و ئەليكترۆنى وڵاتەكەی بە هەموو جيهان ببەستێتەوە.

بۆيەكەم جار لە (2013) ئەو پڕۆژەيە ئاشكراكرا، ئەو دەستپێشخەريەى چين هاوكاربوو بۆ يارمەتى ژێرخانى ئەفريقيا بۆ بونيادنانى كارەباى ئاوى و فڕۆكەخانە و رێگەى وشكانى و ئاسنى، بەڵام ئەو دەستپێشخەرييەش رووبەڕووى رەخنە بۆوە بەهۆى رەخنەلێگرتن بەهۆى پشتبەستنى زۆر بە چين و بوونى بە هاوبەشى ئەو وڵاتانە، هەندێكيش دەڵێن، رێگە بە پەكين دراوە دەست بەسەر بنەما ستراتيژييەكانى وڵاتانى هەژار بگرێت.

چین لەگەڵ نزیكەی (70) وڵات رێككەوتنی واژۆكردووە

لە مانگى رابردوو سەرۆكى ئەمەريكا رەخنەى لە پڕۆژەى ژێرخانى سەركى چين گرت و بە تەڵەى سێدارە و قەرز ناوى برد.

دەستپێشخەرى پشتێنە و رێگەى ئاوريشمى رووبەڕووەى ئاڵنگەرى مەترسيدار دەبنەوە، بەهۆى پەتاى كۆڕۆرناوە وەبەرهێنانى دەرەكى دابەزى، كێشە ئابوورييە ناوخۆييەكانى بەربەستن، لەرووى خەرجكردنەوە دەستپێشخەرى پشتێنە و رێگەى ئاوريشمى لە (2017) گەيشتە لووتكە لەو كاتەوەش پاشەكشەى كردووە.

زۆرێك لە وڵاتانى ئەورپا خۆيان لەو دەستپێشخەرييە دوورخستنەوە، راپۆرتەكان ئاماژە بەوە دەكەن، ئيتاڵيا بەدواى دەرچەيەك دەگەڕێت، لە هەمان كاتيش لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست چاوەڕوانييەكانى ئەو دەستپێشخەريى پشتێنە و رێگەى ئاوريشمى توانى بەديهێنانى زيندووكردنەوەى ئاسۆ ئابوورييەكانى وڵاتانى وەك لوبنان و سووريا و ئوردنى نەبوو.

بەڵام جياوازييەك لە ئاستى وەڵامدانەوە و بونيادنان و وەبەرهێنان لەو دەستپێشخەرييە هەيە، لەم رەوەى دەستپێشخەرى پشتێنە و رێگەى ئاوريشمى بە ناوچەى باشوورى بيابانى گەورە لە ئەفريقيا دا تێدەپەڕیت، بەگوێرەى پەيمانگەى دەستپێشخەريى و رێگەى ئارويشمى لە زانكۆى فودان چين بەرەو دەستبەسەرداگرتنى كانزا ستراتيژييىەكان هەنگاو دەنێت، هەروەك وەبەهێنان و كارى بونيادنانى لە وڵاتانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاستى دەوڵەمەند بە وزە دوو بەرانبەر زيادكردووە. 

چین بە قەرز پێدان وڵاتان دەخاتە ژێر هەژمووونی خۆی

ماركس دەڵێت، ئەوە دەستپێشخەرى پشتێنە و رێگەى 2.0، باسيش لە نموونەى ديپلۆماسيەتى تەڵەى قەرزەكان دەكات، كە پێويستە هەموويان باسى بكەن، كە هيچ پەيوەندييەكى بە ناوچەى كەنداو نييە، جگە لەوەش گرێبەستەكانى لە وڵاتانى سعووديە و ئيمارات و عێراق چڕكردۆتەوە كە دەتوانێت سامانەكەى دەستكەوێتەوە.

سعووديە و ئيمارات پلەى يەكەم و سێيەمان لەرووى قەبارەى بونيادنانى پڕۆژەكانى رێگەى ئاريشمى و پشتێنە لە نيوەى يەكەمى ئەمساڵ سێ مليار و (800) مليۆن دۆلارى بەدەستهێناوە، هەروەها يەك مليار و (200) مليۆن دۆلارى لەو دووڵاتە بەدەستهێناوە، لە تەنزانيا بە نزيكەى دوو مليار و (800) مليۆن دۆلار وەبەرهێنان كردووە.

وەڵامى ستراتيژى

بە درێژايى (10) ساڵى رابردوو چين وەك گەورەترين كڕيارى نەوتى وڵاتانى كەنداو دەركەوتووە، بازرگانى وزەى گەشەكردووى گۆڕا بۆ پەيوەندييەكى ئابوورى پێگەيشتووتر.

سعووديە خاوەنى گەورەترين ئابوورييە لەو ناوچەيە، لە پێشەنگى ئەو گۆڕانەدایە لە مانگى حوزەيرانى رابردوو كۆمپانياى (باوشان بۆ ئاسن و مادە رەقەكان) كە كۆمپانيەكى چينييە رێككەوتنێكى بە بڕى چوار مليار دۆلار بۆ درووستكردنى كارگەيەكى مادەى رەق لە سعووديە واژۆ كرد، ئەوە بەشێكى كەمە لەو گرێبەستانەى كە بڕەكەى (50) مليار دۆلارە، كە لە مانگى كانوونى يەكەمى ساڵى (2022) لە سەردانى شى جين بينگ بۆ رياز لەگەڵ سعووديە واژۆيان كردووە. 

بزنسمانە چينييەكان روويان لەو وڵاتە دەوڵەمەندە بە نەوت كردووە، مەترسى مافەكانى مرۆڤ و گومانەكانى رۆژئاوايان لەسەر قازانجى پڕۆژە گەورەكانى وەك پڕۆژەى نيوم پشتگوێخستووە.

كۆشكی سپی تازە لە قووڵبوونەوەی چین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ئاگادێت

لە هەندێك بوارى هاوئاهەنگى پێشنياركراو هەندێك پڕۆژە لە ژێر جێبەجێكردنن، وەك ديارە ئەو پڕۆژانە پلانى ئەو رێڕەوەن، لە ميانەى ئەو هەفتەيە وێزگەى دابەزينى ئيمارات لە كابول ئەليافى تيشكى راگەيێندرا، وەك پێشنيارێك كە ئامانجيەتى لەكۆتايى هندستان بە ئەوروپا ببەستێتەوە كە لە داهاتوو بە سعووديە و ئيسرائيل تێدەپەڕێت. 

سندوقى گەورەى وەبەرهێنانى ئيسرائيل پاڵپشتى ئەو پڕۆژەيە، كە رێكخراوەكانى بەشدار لە كۆمپانياكانى پەيوەندى لە سعووديە و ئيمارات و دەستەى بەستانەوەى كارەباى وڵاتانى ئەنجوومەنى هاريكارى كەنداويش دەگەڕێتەوە، كە كۆمپانيەكى تايبەتە هەر شەش وڵاتەكەى ئەنجوومەنى هاريكارى كەنداو بە هاوبەشى خاوەنداريەتى دەكەن.

لەگەڵ گەشەكردنى پەيوەندييە ئابوورييەكان چين رێگەكەى لە چەند بوارێكى هەستيارتر دابەش دەكات، ئەوەش بووە هۆى لێدانى جەنگ لە واشنتن.

فەرمانڕەوا خۆسەپێنەكان لە هەموو كەنداو زيادەڕەوى زۆريان لە بەكارهێنانى تەكنەلۆژياى چينى لە نەوەى پێنجەمى هواوى كردووە، پەكين ئاماژە بەوە دەكات كە دەيەوێت نەوت و گازى كەنداو بە يوان بكڕێت، ئەوەش هەنگاوێكە پاشەكشە بە دۆلارى ئەمەريكى لە بازرگانى جيهانى دەكات.

چین لە كەنداو پاشەكشە بە دۆلاری ئەمەریكی دەكات

لە هەمان كات هەندێك راپۆرت باس لەوە دەكەن، كە رياز سەرقاڵى لێكۆڵينەوەيە لە پێشنیارێكی چین بۆ بونیادنانی وێزگەی ئەتۆمی، ئەمەریكا پێی وایە چین بنكەیەكی سەربازی لە سعوودیە دادەنێت لەنزیك سنووری ئەبوو زەبی لە ئیمارات.

گەورەترین دەستكەوتی دیپلۆماسی چین لە مانگی ئاداری رابردوو نێوەندگیری بوو بۆ رێككەوتنی ئێران و سعوودیە بۆ ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوانیان، بیل بیرنز بەڕێوبەری هەواڵگری ناوەندی بە محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنیشنی سعوودیەی گوتووە، ئەمەریكا بەو نزیكبوونەوە تووشی شۆك بووە. 

بۆیە لەكاتێكدایە ئەو ڕێوەی هندستان بە وڵامی دەستپێشخەری پشتێنە و رێگەی ئاوریشمی لێك دەدرێتەوە، دەیڤید ساترفیلد بەڕێوەبەری پەیمانگەی بیكر بۆ سیاسەتی گشتی لە زانكۆی رایس كە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كار دەكات، پێی وایە ئەو رێڕەوە هەوڵدەدات تەنیا جێگرەوەیەكی ئابووری چین نەبێت. 

لە بەشێكی دیكەی قسەكانی ئەو لێكۆڵەرە دەڵێت، "ئامانجی ستراتیژی چین لە كرۆكی سیستەمی جیهانییە كە پشتی بە ئەمەریكا بەستووە، ئیدارەی بایدنیش هەوڵدەدات وەڵامێكی ستراتیژی ئەو بەرەنگارییە بداتەوە، چارەسەریش ئەوەیە هندستان بهێندرێتە ناو یارییەكە.

پەیوەندیەكان لەگەڵ هندستان لەپشت نەوتەوەیە

واشنتن هەوڵدەدات هاوبەشە كلاسیكییە عەرەبەكانی لەسەر بەرەنگاربوونەوەی تواناكانی پەكین دڵنیا بكاتەوە، كیانەكانی تر كە سعوودیە و ئیسرائیل و ئیمارات و هندستان دەگرێتەوە ئامانجە تایبەتەكانییان راكێشێت بۆ ئەو ڕێڕەوەی خۆی، بەرپرسانی كەنداو رێڕەوێكی دوور لە ئەمەریكایان لەسیاسەتی دەرەوە و ئابووری كێشاوە. 

داوا لە سعوودیە و ئیماراتی عەرەبی كراوە بچنە پاڵ برێكس، كە كۆڕبەندێكی تازەیە چین و رووسیای  نەیاری ئەمەریكای تێدایە، بەڵكوو داوا لە هندستانیش كراوە بچێتە ئەو كۆڕبەندە.

لە كاتێدا وڵاتانی كەنداو لە پەكین نزیك دەبنەوە، ئەویش كار لەسەر بونیادنانی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ركابەرە ئاسیاییەكانی دەكات، چین وەك گەورەترین كڕیاڕی نەوت لە پلەی دووەمە، لەڕووی دانیشتوانەوە بۆتە گەورەترین وڵات لە جیهان.

بەگوێرەی چاودێرانی سیاسی، ئیمارات بەهێزترین پاڵنەرە بۆ هێنانی هندستان بۆ ناو ئەو رێڕەوە.

جۆ بایدن لەمیانەی راگەیاندنی ئەو رێڕەوە رووی لە محەمەد بن زاید ئال نیهان كرد، دەمەوێت بڵێم، سوپاس سوپاس سوپاس، پێم وانیە ئێمە بەبێ تۆ لێرەبین.

لە ساڵی رابردوو هندستان و ئیمارات رێككەوتنی ئازادیان بۆ بازرگانی دوو لایەنە بە روپیەی هندی واژۆكرد، كە لە مانگی ئادار بڕكەی گەیشتە (84) ملیار دۆلار.

ساچین شاتورفیدی، بەڕێوەبەری گشتی رێكخستنی لێكۆڵینەوە و زانیاری بۆ وڵاتانی تازەگەشەسندوو رایگەیاند، ئەو رێڕەوە لە داهاتوو ئاسانكاری بۆ رێگەی نوێ بۆ بازرگانی و بەرهێنان دەكات، بەتایبەت لە وڵاتانی ئیمارات و سعوودیە و ئوردن و ئیسرائیل، بە بەرژەوەندی بازرگانی بە هندستانیان دەبەستێتەوە زیاد دەبێت.

شاتورفیدی ئاماژە بەوەش دەكات، لەو قۆناغە بارزگانی ئیمارات دەگاتە (84) ملیار دۆلار، وەبەرهێنان دەگاتە (15) ملیار دۆلار، هاوردە و هەناردەی هندستان لەگەڵ سعوودیە دەگاتە (42) ملیار دۆلار، لەگەڵ ئوردن دەگاتە (11) ملیار دۆلار، بارزگانی هندستان دەگاتە سێ ملیار دۆلار.

جۆ بایدن بۆ محەمەد بن زاید: سوپاس سوپاس سوپاس

دامەزراوەی ئەبوو زەبی بۆ وەبەرهێنان بەهاكەی گەیشتۆتە (850) ملیار دۆلار، ویلایەتی گۆجاراتی هندی دەبێتە شوێنی دووەمی نووسینگەی دەرەوە، ئێستا وەزارەتی وەبەرهێنانی سعوودیەش دەیەوێت نووسینگەیەك لە هندستان بكاتەوە.

ساتریفیلد دەڵێت، ئەو رێڕەوە بەرئەنجامی لێكنزیكبوونەوەی بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا و وڵاتانی كەنداوە لەسەر هندستان.

ماڵپەڕی میدل ئیست ئای جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە نیودلهی بایەخێكی نائاسایی لەلایەن واشنتنەوە هەیە، ئەوەش بەهۆی ئاڵۆزییەكانە لەگەڵ چین، یەكێك لە سیاسەتە لە پێشینەكانی چین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست فراوانكردنی پەیوەندییەكانە لەنێوان واشنتن و هاوبەشە كلاسییەكان لەنێوان كەنداو و هندستان بۆ دەرەوەی بازنەی پەیوەندی نەوت.

تەواوكاری زیاتر لەگەڵ هندستان

ئیمارات و هندستان بەشێكن لە دەستپێشخەری كۆمەڵەی (2 يو 2) بۆ هاوئاهەنگی لەبواری وزەی پاك و ئاسایشی خۆراك، كە ئەمەریكا پاڵپشتیان دەكات و ئیسرائیلیش دەگرێتەوە.

لە (2017) هەندستان و ئیسرائیل بوون بە دوو هاوبەشی ستراتیژی لەبواری تەكنەلۆژیا و پڕۆگرامی سەربازی و كشتوكاڵی هاوكاری یەكترین.

لە ساڵی رابردوو كۆمەڵەی (ئەدانی گرووپ)ی هندی دەستی بەسەر لە (70%)ی بەندەری حەیفاوە گرت، ئەو گرێبەستە كە واژۆكرا بۆ راكێشانی هندستان بوو بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا و هاوكاری ئیسرائیل بۆ قووڵبوونەوەی لەناو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی دوور.

ئەگەڕ رێڕەوی هندستان خرایە بواری جێبەجێكردن ئەوكاتە بۆی هەیە حەیفا وەك ناوەندێكی بازرگانی لە رۆژهەڵاتی دەریای سپی، كە ناوچەیەكی ستراتیژییە، لەم رۆەوە نیودلهی دەستپێشخەری كردووە. 

ناریندرا مۆدی، سەرۆك وەزیرانی هندستان پێش لوتكەی كۆمەڵەی (20) سەردانی یۆنانی كرد، لەدوای گەشتەكەی هندستان بانگهێشتی چوونە پاڵ یۆنان و قوبرس و ئیسرائیل لە هاوبەشی لە درووستكردنی پەیوەندییەكی بەتینتر لە بواری وزە. 

هەموو ئەوانە مایەی دڵخۆشین بۆ ئەمەریكا تاوەكوو پەیوەندییەكانی هندستان و رۆژئاوا زیاتر ببێت و لەگەڵ چینیش ئاڵۆزییەكانی زیاتر ببێت. 

ساترڤیلد دەڵێت، ئەو رێڕەوە بەشێكە لە دیدی فراوانتر لە واشنتن بۆ لادانی مەترسییەكانی پیشەشازیی و بازرگانی دوور لە پەكین.

كۆشكی سپی لە قووڵبوونەوەی چین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ئاگادێتەوە

ماڵپەڕی میل ئیست دەڵێت، دیزاینی رێڕەوی هندستان تەواوكراوە بۆ ئەوەی ببێتە خاڵێك بۆ درێژبوونەوەی ئەركی رۆژئاوا و رەنگدانەوەی لەسەر چین، لەم رەووە چین خاوەنی ئەو پێكهێنەرە پێویستیانەیە بۆ بەدیهێنانی ڕێڕەوی ئاوریشمی، لەم روەوەی خاوەنی ژمارەیەكی زۆری دانیشتوانە، تێچووی كرێكار و تەكنەلۆژیای هەرزانە.

شاتورڤیدی ئاماژە بەوەش دەكات، ئەو پڕۆژەیە بۆ هندستان زۆر گرنگە، چونكە رێگەی گەیاندن بۆ هەموو وڵاتانی هاوبەشی بەشدار لەو رێڕەوە كارا دەكات.

لە بەشێكی دیكەی قسەكانیشی دەڵێت، تا ئێستا وردەكارییەكانی بەشە داراییەكەی بۆ رایگشتی ئاشكرا نەكراوە، بەڵام من پێم وایە لێهاتوویی و ئەندازیی و دەرچە تایبەتەكانی بە دڵنیاوە بەشێكیەتی هەروەها هندستان سەرچاوە داراییەكانیشی زیاتر كردووە، هەروەك لە نێوان (2020 و 2024) سەرچاوەی سەرمایەكەیی زیاتر بووە. 

ئایا میسر یەكێك لە زیانلێكەووەكان دەبێت؟

لە دەرەوەی بازنەی واشنتن، كەسانێكی تر هەن سەبارەت بە ئاسۆكانی ئەم رێڕەوە هەستیارترن، پبتر فرانكوبان، پسپۆڕی رێگەی بارزگانی جیهانی لە زانكۆی ئۆكسفۆر رایگەیاند، ئەو رێڕەوە تێكەڵەیەكە لە بەڵێن و ئایدیالی و لێكۆڵنەوەیە بەدوای گێڕانەوەیەك.

لە بەشێكی دیكەی قسەكانی دەڵێت، "رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەمیشە بە ئەوروپا پەیوەست بووە، ئەو پەیوەندییەش بە هەمیشەیی دەمێنێتەوە، بەڵام بیرۆكەوەی بەستنەوەی هندستان بە دەریای ناوەن بە چەند رێگەیەك زیاتر بە دیپلۆماسیەتی پاوەرپۆینت دەچێت، نەك شتێكی نوێی و جەوهەری.

كەناڵی سوێس زیانی گەورەی بەردەكەوێت

خێراترین رێگەی دەریای ئەمڕۆ بۆ گەیاندنی كاڵاكان لەنێوان ئاسیا و ئەوروپا كەناڵی سوێسە، نزیكەی لە (12%)ی بازرگانی جیهان، یاخود سێیەكی جووڵەی كۆنتێرەكانی جیهان لە رێگەی ئەو رێڕەوە ئاویەیە كە درێژیەكەی (118) میلە.

ئەوەش لە كاتێدایە ئەو كەناڵە لە (2021) داخرایە، شارەزایان دەڵێن، ئەو رێڕەوە ئاویە ماوەی (150) ساڵە مرۆڤ درووستیكردووە بە درێژایی ئەو ماوەیە بە بەهێزی ماوەتەوە.  

هەندێكیش دەڵێن، ئەگەر ئەو ڕێڕەوە خرایە بواری جێبەجێكردن كاریگەری لەسەر جووڵەی گواستنەوەی كاڵا لە كەناڵی سوێس دەبێت، حكومەتی میسری كە ئێستا تووشی قەیرانی دارایی بووە سەرچاوەیەكی سەرەكی داهاتی بیانی لەدەست دەچێت.

عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆكی میسر بەشێوەیەكی گەورە گرەو لەسەر پڕۆژەكانی ژێرخان دەكات، فراوانكردنی كەناڵی سوێس لە (2015) تەوەریەكی سەرەكی بەرنامە ئابوورییەكەی بوو، كە ژمارەی كەشتی و بارهەڵگرەكان زیاتر بوو، لە (2019) ژمارەی كەشتیەكانی بەو كەناڵە تێپەڕیوون (18) هەزار و (483) كەشتی بوو، لەكۆتایی ساڵی دارایی ئەو ژمارەیە گەیشتە (25) هەزار و (887) كەشتی.

لە هەمان كات گیرۆدەی بەرزبوونەوەی رێژەی هەڵاوسان و كەمی دراوی بیانی بۆوە، بۆ چارەسەری ئەو قەیرانە میسر باجی بەسەر كەشتییەكانی بەو كەناڵە تێپدەڕین زیادكرد، بەوەش داهاتی لە (35%) بەرزبۆوە، كە گەیشتە نۆ ملیار و (400) ملیۆن دۆلار، ئەوەش خاڵێكی گەش بوو لە ئابووری میسر.

ماركس لە ناوەندی سیتیمسۆن ئاماژە بەوە دەكات، ئەگەر ئەو رێڕەوە بخرێتە بواری جێبەجێكردن، ئەوا دەبێتە رێگەیەكی جێگرەوە، میسر زیانمەند دەبێت لە گۆڕێنی لە رێڕەوێكی بازرگانیووە، چونكەی نزیكەی نیوەی بارەكان بە كەناڵی سوێس تێدەپەڕن، لە (30) كەشتی سووتەمەنی گواستنەوە و و نەوتی خام و كەشتی بارهەڵگری گازی سرووشتی شل بەو رێڕەوە تێدەپەڕن.

ئەو رێڕەوەیە وەك بژاردەیەكی دیكە

شارەزایان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، ئەو رێڕەوە بۆ گواستنەوەی نەوتی خام و سووتەمەنی نییە، كە ئەوانە دوو هاوردەی سەرەكین لە كەنداو. 

هوارد شاتز، پستپۆڕێكی باڵای ئابوورییە لە ناوەندی راند بۆ لێكۆڵینەوە دەڵێت، "میسر بەردەوام دەبێت لە بەدەست هێنانی ئەو جووڵەیە، بەرای من چین هەرگیز خواستی ئەوەی نییە ئەو رێڕەوە ئاسنییەی ئەمەریكا پاڵپشتی دەكات بەكار بهێنێت، ئەوەش لە كاتێدایە داهاتی میسر كاریگەری لەسەر هاتنەدی ئەو رێڕەوە دەبێت، بەدەوور دەزاندرێت ئەو رێڕەوە راگەیاندنی مردنی كەناڵی سوێس بێت، كە وەك بژادرەیەكی متمانە پێكراو بێت بۆ كاڵا قوورسەكان ئەگەر ئەو رێڕەوەی هندستان زۆر بەخێراییش تەواوبێت. 

مەترسی دەكەوێتە سەر ئابووری میسر

ئەو لێكۆڵەرە ئاماژە بەوەش دەكات، لە دیدگای لۆجستییەوە بەهای ئەو ڕێڕەوە درووستكردنی بەردەوامی زیاترە بۆ هاوردەی جیهانی، بەدڵنیاییەوە ئەو رێگە نوێیەش كارێكی باشە.

بازرگانی نێوان هندستان و یەكێتی ئەوروپا لەگەشەكردن دایە، لە (2021) یەكێتی ئەوروپا گەورەترین هەناردەی بۆ هندستان بوو، بەڵام بەرهەمە سەركییەكانی هندستان گازوایل، سووتەمەنی، جلوبەرگ و مۆبایلی زیرەك بوو.

محەمەد بن سەلمان بە گرێبەستێكی گەورەی دەزانێت

هەفتەیەك دوای راگەیاندنی ئەو رێڕەوە، محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنیشینی سعوودیە ستایشی ئەو رێڕەوەی كرد، لە دیدارێكی لەگەڵ تۆڕی فوكس نیوز رایگەیاند، ئەو پڕۆژەیە ماوەی گواستنەوەی كەلوپەل لە هندستان بۆ ئەوروپا لە سێ رۆژ بۆ شەش رۆژ كەم دەكاتەوە، هەروەها كاتیش كەم دەكاتەوە، قازانجیشی دەبێت، زۆر باشتر و ئەمینترە.

لە بەشێكی دیكەی قسەكانی گوتی، "ئەوەش تەنیا پەیوەست نییە بە گواستنەوەی كاڵا و بونیادنانی هێڵی ئاسنی و بەندەرەكان، بەڵكوو پەیوەستە بۆ تۆڕەكان و تۆڕی وزە و چەندین شتی تر، كە ئەوروپا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هندستان پێویستیان پێیانە، ئەوەش بۆ ئضمە و هندستان و ئەوروپا كارێكی گەورەیە."

بەهۆی ئەو بەڵێنەی بایدن دژ بە محەمەد بن سەلمان سەبارەت بە مافەكانی مرۆڤ پەیوەندییەكانی ئەمەریكا و سعوودیە ئاڵۆزبوو، هەردوولا لەسەر سیاسەتی وزە ناكۆك بوون، ریاز رەتیكردەوە بۆ رێگری لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بڕی زیاتر بخاتە بازاڕ.

بەڵام لە ئاهەنگی دەسپێكی ئەو رێڕەوە لە كۆمەڵەی (20) بایدن ئەمجارە لەگەڵ محەمەد بە رێزەوە تەوقەی لەگەڵ كرد، ئەوەش پێچەوانەی سەردانی ساڵی رابردوو بوو بۆ سعوودیە.

بایدن لە هەڕەشەكانی دژ بە بن سەلمان پاشگەزبۆوە

ئێستاش بەرپرسانی باڵا لە كۆشكی سپی دەستیان بە سەردانی چڕ لەنێوان ریاز و واشنتن كردووە بۆ رازیكردنی سعوودیە تاوەكوو پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بكەنەوە.

یوئێل گوزانسكی، پسپۆڕی كاروباری كەنداو لە پەیمانگەی لێكۆڵینەوەی ئاسایشی نەتەوەیی لە تەلئەبیب و ئەندامی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل رایگەیاند، ئەو رێرەوە بۆ ئەوروپا لە ئیسرائیلەوە تێدەپەڕێت.

لەبەشێكی دیكەی قسەكانی گوتی، ئەو رێڕەوە هەنگاوهەنگاو لەگەڵ ئاساییبوونەوەیە، تەنانەت ئەگەر ئەوەش نەبێت، ئەوا ئیسرائیل و سعوودیە تا ئێستا پەیوەستن بە رێگەی ئاسنی، وەبەرهێنانی ئیسرائیلی زۆر داواكراو نییە، سەبارەت بە ئیسرائیل ئەو ڕێڕەوە هەموو شتێكە لە ئاراستەی بەرەوپێشچوون..

لەگەڵ ئەوەشدا یەك شت هەیە جەختی لێكراوەتەوە، ئەویش هاوكاری كەنداوە كە لەسەركەوتنی ئەو رێڕەوە یەكلاكەرەوە دەبێت.

فرانكوبان نووسەری كتێبی (رێگەی ئاوریشم) دەڵێت، "ئەگەر ئەمەریكا هاوكاری ئەو پڕۆژەیە بكات مایەی سەرسوڕمانی منە، هەروەك لەو ساڵانەی رابردوو بینیمان درووشمی واشنتن ئەوەبوو، یەكەم ئەمەریكا، یانی گێڕانەوەی ئەركەكان بۆ ئەمەریكا، نەك هاوكاری بەشەكانی دیكە لە جیهان."

هیچ لایەك یاداشتی لێكتێگەیشتنیان بۆ هیچ پابەندییەكی دارایی پێشكەش نەكردووە، تەنیا ئەوەندە هەیە هەردوولا رێككەوتن لە ماوەی دوومان بۆ گەیشیتن بە خشتەیەكی زەمەنی بۆ ئەو پڕۆژە كۆبنەوە، بەڵام كۆشكی سپی ئاماژە بەوە دەكات، سعوودیە بەڵێنی داوە (20) ملیار دۆلار بۆ پاڵپشتی پلانی ژێرخانی نوێ تەرخان بكات.

وڵاتانی كەنداو بەهۆی سامانی نەوتی لە پڕۆژەكانی ژێرخان هەوڵی كەمكردنەوەی پشتبەستنی ئابووریان بە سوتەمەنی بەردی دەدەن، ریاز و ئەبوو زەبی پێیان وایە لە داهاتوو دەبنە ناوەندێكی لۆجستی جیهانی، لە جیهانی فرەجەمسەر سەربەخۆ دەبن.

عەبدوڵا بن تەوق، وەزیری ئابووری ئیمارات رایگەیاند، جیهان دەگۆڕێت، ئێمە كار لەسەر ئەندازرییەكی نوێ و دووبارە دیزاینكردنەوەی رێڕەوەكانی هاوردە دەكەینەوە.

كێكەكەی محەمەد بن سەلمان

لە ساڵی رابردوو بەرپرسان لە سعوودیە بەڵێنیان دا چوار هەزار و (971) میل لە هێڵی نوێی ئاسنی راكێشن، چاودێرانیش دەڵێن، لەوانەیە واشنتن گرەو لەسەر ئەوە بكات رێگری لە رێڕەوێكی زیاد ناكات.

رۆبەرت موجیلینیكی، كە لێكۆڵەرێكە لە پەیمانگەی وڵاتانی كەنداو رایگەیاند، هەبوونی ئێمە لە ناوەندی هێڵی ئاسنی كە دەگاتە هندستان و ئەوروپا، بۆ ئیمارات و سعوودیە چەندین ئامانج بە جارێك دەپێكن.

ئیمارات چاوەڕوانی گۆرانی گەورە لە جیهان دەكات

زۆربەی پێكهاتەكانی ئەو پلانەی كە ئەمەریكا پاڵپشتی دەكات لە رووی ئەوەی بەندەری جەبەلی ئیماراتی چەندین ساڵە بۆتە ناوەندێك بۆ دابەشكردنی سووتەمەنی، سعوودیە و ئیمارات بەو هێڵە دەبەسترێنەوە، هێڵی باكووری باشوور لە سعوودیەوە بۆ ئوردن درێژ دەبێتەوە.

بریم كۆمار، راوێژشكاری پێشووی باراك ئۆباما كە ئێستا سەركردایەتی چالاكییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ كۆمپانیای راوێژكاری بەناوی گرووپی ئۆڵبرایت ستونبرێدگ رایگەیاند، هێڵی ئاسنی لە سفرەوە پەرەی پێنادرێت.

بەڵام فراوانكردنی ئەو هێڵە لە سعوودیەوە لەوانەیە كارێكی گرنگ بێت، چونكە پێویستە ئەو رێرەوە بە بیابانەكاندابڕوات كە رووبەڕووی گەردەلوول و گەرمای سووتێنەر دەبێتەوە.

محەمەد بن سەلمان ئامادەیی خۆی بۆ خەرجكردنی بڕێكی زۆری سامانە نەوتیەكەی لە پڕۆژە گەورەكان دەبڕیووە، كە داهاتە ئابووریەكەی گرەنتیكراو نییە، بن سەلمان شارێكی گەورە لەسەر كەناری دەریای سوور و ناوەندێكی نوێ بۆ مەدینە بەبڕی (500) ملیار دۆلار درووست دەكات.

بن سەلمان جەختیشی لەسەر ئەوە كردەوە، لە (27%) بارزگانی جیهان بە سعوودیەدا تێدەپەڕێت.

كۆمار ئاماژە بەوەش دەكات، لەو قۆناغەی ئێستا سعوودیە سوود لەوە وەرناگرێت، ئەوەش دەرفەتێك بۆ سعوودیەكان كە بەشێك لەو كێكە بەدەستبهێنن.

سعوودیە زیاتر لە (10) ساڵە هەوڵی فراوانكردنی هێڵی ئاسنی تایبەت بەخۆی دەدات، چاودێرانی سیاسیش دەڵێن، "زیادبوونی رێڕەوەكان یەكلاكەرەوە دەووێت، ئەگەر سعوودیە سووربێت لە پەرەپێدانی سامانی ژێرزەوی وڵاتەكەی، حكومەتی سعوودیە ئاماژە بەوە دەكات بە بڕی یە تریلیۆن و (300) ملیار دۆلار سامانی ژێر زەویمان هەیە."

رەمیح ئەلرەمیح، جێگری وەزیری گواستنەوەی سعوودیە لە (2014) ئەوكاتەی سەرۆكی دەستەی گواستنەوەی سعوودیە بوو رایگەیاند، سامانی ژێر زەوی لەدوای نەوت و پتڕۆكیمیاوی سەرچاوەی سێیەمی ئابوورییە،  بەبێ هێڵی شەمەندەفەر هیچ رێگەیەك نییە بۆ پیشەسازی ژێر زەوی. 

ئوردن و ئیسرائیل

بەكردەیی كۆمەڵەی ئەدانی هیندی خاوەنی بەندەری حەیفایە، بەرپرسانی ئیسرائیلیش دەڵێن، ئەوان پێویستیان بە (200) كیلۆمەتری ترە لەو رێڕەوە بۆ گواستنەوەی شەمەندەفەرێك سعوودیە جێبهڵێت بگات بە وێزگەی كۆتایی لە ئیسرائیلەوە بە رێگەی ئوردن.نە ئوردن و نە ئیسرائیلیش هیچ یاداشتێكی لێكتێگەیشتنی تایبەت بەو رێڕەوەیان واژۆ نەكردووە.

ئوردن چەندین ساڵە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی كردۆتەوە، بەڵام زۆربەی جار رێككەوتنەكانی لەگەڵ ئیسرائیل كاردانەوەی جەماوەری لێ دەكەوێتەوە، لە (2016) لەدوای گرێبەستی هاوردەی گاز لە ئیسرائیل كاردانەوەی شەقامی لێكەوتەوە، بەڵام لە كۆتایشدا گرێبەستەكە جێبەجێ كرا.

زۆربەی هەناردەكارانی ئوردن بەنهێنی باسیان لەوە كردەوە كە ئەوان هێڵی ئاسنی بۆ حەیفا بەكار دەهێنن، بەرهەمەكانیان رێگەی رێگەی درێژتر لە شاری عەقەبەی كەناری باشوور بۆ هەناردەی دەرەوە بەكار دەهێنن.

ئوردن ناچارە لەگەڵ بن سەلمان پەیوەندییەكانی ئاسایی بكاتەوە

بەڵام بەگوێرەی قسەكانی كۆمار لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوەیی لە كۆشكی سپی بەڕێوبەری كاروباری ئیسرائیل و فەڵەستین و میسر بووە، شا عەبدوڵای دووەم دەسەڵاتی نیمچە ڕەهای هەبووە، بەوەش توانای لەسەر بردنەپێشی ئەو هێڵە ئاسنییە و زاڵبوون بەسەر هەر بەربەستێكی هاوشێوەی كاردانەوەی شەقامی هەیە، جگە لەوەش پاڵنەری پێویستە لە سعوودیە هەیە بۆ ئەوەی ئەو پڕۆژەیە لە بەرژەوەندی ئوردن بێت.

حكومەتی ئوردن لەدوای ئەو ئاشكرابوونی پیلانەكەی دژ بە شا عەبدوڵا كە هەندێك بن سەلمانی سعوودی تۆمەتبار دەكەن، هەوڵدەدات لە رێگەی بەهێزكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ریاز  بەسەر قەیرانی ئابووری زاڵ بێت.

ئەو گرێبەستەش بۆی هەیە پێگەی عەممان لەلای ئەمەریكا بەهێز بكات، كە یاریمەتیدەری سەرەكی هاوكارییە دەرەكییەكانە بۆ ئوردن.

بەڵام بەهۆی گومانی شارەزایانی ئابووری و پسپۆڕانی ئابووری زۆر باس لە چۆنیەتی كاریگەریەكانی ئەو رووداوانە لەسەر هەوڵەكانی فەڵەستین بۆ مافی چارەنووس ناكرێت.

لە كاتێكدا رێككەوتنەكانی ئیبراهیمی ژینگەیەكی بۆ پاڵنانی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی بەشێكی زۆری وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ ئیسرائیل درووستكردووە، كوتلەی "ئی تو یو تو" و پڕۆژەی رێڕەوی هیندستان باسی لە دۆزی سەربەخۆیی فەڵەستین نەكردووە.

شاری بلۆنسكی لە زانكۆی كوین ماری كرێنی بەندەری حەیفای بە گواستنەوەی ئیسرائیل بۆ دەرەوە شوبهاندووە، فەڵستیینەكان بەپاساوی پارزگانی و هاوردە نامێنن.

جێگرەوەی ئەو پڕۆژەیە لای ئەردۆغان

لەكاتێدا ئەو  پڕۆژە هێشتا دەستی پێ نەكردووە، بۆتە هۆی تووڕەبوونی هێزە ناوچەییەكانی تر، كە خۆی پێ پردێكی سرووشتی نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوایە.

رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا رایگەیاند، هیچ ڕێكەوێك بەبێ توركیا نابێت

لە مانگی ئایاری ئەمساڵ ئەردۆغان لە كۆبوونەوەی لەگەڵ محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق سەبارەت بە پلانی هەردوو وڵات بۆ درووستكردنی رێڕەوێكی وشكانی و ئاسانی لە پارێزگای بەسڕا بۆ سنووری توركیایە، كە كاڵا بۆ ئەوروپا دەگوازێتەوە.

ئەردۆغان هەر لەسەرتاوە لەو پڕۆژەیە نیگەران بوو

بیلگای دۆمان رێكخەری لێكۆڵینەوەی عێراق لە ناوەندی لێكۆڵینەوەی ئۆرسام رایگەیاند، توركیا پاڵپشتی پڕۆژەی ریگەی گەشە لە عێراق دەكات، وەك هەوڵێكیش یۆ باشكردنی پەیوەندییە بازرگانییەكان لەگەڵ كەنداو.

ئەو جەنگەی سووریا شادەماری سەرەكی توركیای بۆ كەنداو پەكخست، بۆیە هەناردەی توركیا لە رێگەی باشوور لە بەندەری حەیفا و ئوردن رەوانە دەكرێت.

دەومان دەڵێت، عێراق دەروازەی توركیایە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، عێراقیش پێی وایە ئاسانترین رێگە بۆ گەیشتن بە ئەوروپا توركیایە.

توركیا پێی وایە ئیمارات و قەتەر پاڵپشتی ئەو پێشنیارە دەكەن، بەڵام روون نییە، كە ئایا وەبەرهێنەران پاڵپشتی شەمەندەفەری خێرا بە بڕی (17) ملیار دۆلار لە عێراق دەكەن، لەبەر نەبوونی سەقامگیری سیاسی و ئەمنی، چاودێرانی سیاسیش دەڵین، بەهۆی دۆخی دارایی بەدوور دەزاندرێت حكومەتی عێراق پاڵپشتی ئەو پڕۆژەیە بكات.

سەركردەكان لە واشنتنەوە بۆ ریاز و ئەنقەرە دەتوانن كۆپی خۆیان لە هێڵی ئاسانی حیجازی لە دەسەدەی (21) بخەنەڕوو، فرانكۆبان دەڵێت، تاقیكردنەوەی راستەقینەی رێگەی بازرگانی هاوبەش لە بازاڕەوە دێت.

فرانكۆبان جەخت لەسەر ئەوەش دەكاتەوە، بازارگانی لە سەرەوە بۆ خوارەوە بە شێوەیەكی باش كارناكات، حكومەتەكان بە هەموو جۆرەكانیان لە بڕیاردانی بازرگانی درێژمەودا لاوازن، ئەوانەی كاڵا درووست دەكەن و دەكڕن و دەفرۆشن، خواستیان بەلای ئەوەیە باشترە زۆربەی خاڵەكان پەیوەست بە یەكەوە بكەن.

سەرچاوە: نون پۆست