سیناریۆكانی بەرەنگابوونەوەی ئیسرائیل ــ توركیا لە سووریا
نوچە نێت
مایكل والش، لێكۆڵەر لە زانكۆی كالیفۆڕنیا
وەگێڕانی: ئیسماعیل تەها
ئیسرائیل و توركیا بە شێوەیەكی مەترسیدار بەرەو بەریەكەوتنی راستەخۆی مەترسیدار لە سووریا دەچن، هەردوولا زۆر بە جدی لە كێبڕكێدان بۆ قۆستنەوەی ئەو دۆخەی روخاندنی رژێمی بەشار ئەسەد درووستی كردووە.
ئەگەر ئەو بەریەكەوتنە رووبدات، ئەمەریكا و هاوپەیمانی ناتۆ دەخاتە بەردەم هەڵوێستی ناجۆر، ئەگەر بنیامین ناتەنیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل دەیەوێت سوود لەو دۆخە وەربگرێت لە پێناو ئامانجە سیاسی و ئەمنی ستراتیژییەكانی لە سووریا و ناوچەكە بەگەشتی، ئەو سێ مانگەی داهاتوو دەرفەتێكە لەبەردەمی كە ئەگەر هەیە قەرەبوو نەكرێتەوە.
پرسیاری سەرەكی كە دەبێت لەخۆی بكات، ئەوەیە پێویستە لەسەر حكومەتەكەی بەو دۆخەكەی كە ئەمڕۆ لە سووریا باڵادەستە رازی بێت، یاخود پێویستە بەرەنگاری فراواخوازی توركیای دراوسێی لەو وڵاتە ببێتەوە، تەنانەت ئەگەر پێویستی بە چوونە ناو مەترسی گەورەش بێت.
تاوەكوو ئێستا نادڵنیایەك هەیە لە لای هەموو گرووپ و لایەنە بیانیە چالاكەكان لەسەر خاكی هەریەك لە عێراق و سووریا، ئەو پرسیارە ئەو هێزە چەكدارانەی توركیاش دەگرێتەوە كە لەدوای روخاندنی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد، هەوڵی یاریكردن لە دەرەوەی سنووری ئەو وڵاتە دەدەن.
ئەو پرسیارە زۆر گرنگە كە پێویستە بكرێت و وڵامی هەبێت. ئەوەیە لیژنەی "ناگل"ی ئیسرائیلی لە كە لە (7/10/2023) پێكهات، لەم دواییە گەیشتنە بڕوایەی كە مەترسی بەریەكەوتنی راستەوخۆ لەنێوان ئیسرائیل و توركیا و ئەگەری روودانی راستەوخۆش هەیە، ئەوەش بووە هۆی ئەوەی بەرپرسە دیارەكانی ئیسرائیل داوا لە حكومەتەكەیان بكەن خۆیان بۆ جەنگێكی چاوەڕوانكراو لەگەڵ توركیا ئامادە بكەن.
روخاندنی رژێمی بەشار ئەسەد دەرفەتێكی لەبەردەم رەجەب تەیب ئەردۆغان درووست كردووە، گورزەكانی لە هێزە كوردییەكان بدات كە ئەمەریكا پاڵپشتیان دەكات، ئەو هێزانە باكووری رۆژهەڵاتی سووریایان كردۆتە شوێنی خۆیان، كە ناوچەكانی حكومی خۆسەری بەڕێوەدەبەن، ئەوەش بۆتە ئەمری واقیع لەو ناوچەیە، هەروەها پێشی دەڵێن، "رۆژئاوا"
لەو كاتەوەی بەشار ئەسەد كەوتووە، شەرڤانانی كورد بوونەتە ئامانجی هێرشی چەكداری توركیا و گرووپەكانی نزیك لەو وڵاتە، ئێستاش توركیا هەڕەشەی ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی فراوانی سەربازی دژ بەو هێزانەی هاوپەیمانی ئەمەریكا دەكات، لە پێش هەموویانەوە هێزەكانی سووریای دیموكرات (هەسەدە) مادام پاشگەزنەبۆتەوە و مەرجەكانی توركیا بۆ داهاتووی سووریا دایناوە قبووڵی نەكردووە، هێرشەكان هەر بەردەوامن.
ئەو دۆخەش هیچ بژاردەیەكی بۆ هێزەكانی "هەسەدە" بەجێنەهێشتووە جگە لە پەنابردنە بەر ئیسرائیل نەبێت. بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ناتەنیاهۆ چۆن وەڵامی ئەو داوایە دەداتەوە؟
بژاردە قورسەكان
زێدەڕەوی نییە ئەگەر بڵێین فراوانخوازی توركیا لە دۆخەی ئێستا هەڕەشەیەكی وجودییە لە هاوپەیمانی ناتۆ. لە چەند ساڵی رابردوو هێزەكانی ئەمەریكا و توركیا راستەوخۆ لە سووریا تووشی ململانێی مەترسیدار بوونەوە، زیاد لە جارێك نزیك بوو پێكدادان رووبدات.
بۆ نموونە لەسەردەمی ئیدارەی جۆ بایدن، سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا، سوپای ئەمەریكا فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی جەنگی سەر بە بەرگری ئاسمانی توركیا بە دووری تەنیا "500" مەتر لە ناوەندی هێزەكانی ئەمەریكا لە سووریا خستە خوارەوە، ئەوەش رووداوێكی تەنیا و بێ پێشینە بوو.
لەدوای ئەو رووداوە گفتوگۆ لە ناوەندەكانی لێكۆڵینەوە و بەدواداچوونی ستراتیژی و سەربازیی ئەمەریكا لەسەر ئەوە درووست بوو، كە ئایا ئێستا كاتی ئەوەیە كۆشكی سپی فشار بكات بۆ ئەوەی ئەندابوونی توركیا لە هاوپەیمانی ناتۆ هەڵپەسێرێت، سەرەڕای ئەوەی ئەو هەنگاوە نەنرا، بەڵام خۆگونجاندن لەگەڵ فراوانی خوزای لەناو ناوەندەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا دەستی پێكرد.
لەسەر ئەو بنەمایە حكومەتی ناتەنیاهۆ تووشی دۆخێكی شۆكهێنەر بوو، دەسەڵاتی نوێی ئیسلامی لە دیمەشق راگەیاندووە، ئاشتیان لەگەڵ ئیسرائیل دەوێت، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ئاشتییە تێچووێكی زۆری لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی و بەرژەوەندییە سیاسییەكانی دەرەوەی ئیسرائیل دەبێت. چونكە ئەم كارە تەنیا مەترسی نییە لەسەر رووخانی گرووپەكانی نزیك لە رۆژئاوا كە لە ناوچە جیاوازەكانی سووریا هەیە، بەڵكوو دەبێتە هۆی درووستكردنی ناوچەی هەژموونی عوسمانییە نوێكان بە درێژایی سنوورەكانی باكووری ئیسرائیل، بەوەش هێزەكانی هەسەدە و ئیدارەی ترەمپ تووشی بژاردەی قورس دەبنەوە.
بەبێ پاڵپشتی تەواوی ئەمەریكا هێزەكانی هەسەدە توانای دەربازبوونیان لە هێرشی فراوانی توركیا و گرووپە چەكدارەكانی هاوپەیمانی لەگەڵ توركیا نییە، لە هەمان كاتدا لەسەر ئیدارەی ترەمپ پێویستە لێكۆڵینەوە لە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ مێژووی كردەوەی هێزە چەكدارەكانی توركیا و هەواڵگری توركیا بكات، كە پێشت هێزە سەربازییەكانی ئەمەریكا و گرووپە هاوپەیمانی لەگەڵ عێراق و سووریا بە ئامانج گرتووە.
هێزەكانی هەسەدە بە چاویلكەی پێشوو حیساب بۆ ئیدارەی ترەمپ دەكات، كە جارێكی دیكە سوپای ئەمەریكا گەورە دەكاتەوە، ئەگەر دۆخەكە بەو جۆرە بێت قورسە بتوانین بیر لەوە بكەینەوە ئیدارەی ترەمپ چۆن فراوانخوازی چەكداری لەدوای ئەوەی بە كردەیی رووی چەكەكانیان لە سەربازانی ئەمەریكا كردووە لەخۆ دەگرێت.
ئەو دۆخەی رووبەڕووی هێزەكانی سووریا بۆتەوە پێویستی بە چەند مانگێكە پێش ئەوەی ئیدارەی ترەمپ ئاراستەیەكی یەكگرتوو بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ سووریای نوێ دابنێت. لەبەر ئەوە لەوانەی هێزە چەكدارەكانی توركیا هەوڵی هێرشی فراوان دەدەن بۆ سەر ناوچەكانی دەسەڵاتی خۆسەری لە باكوور و رۆژهەڵاتی سووریا، ئەوەش هیچ بژاردەیەك بۆ هێزەكانی "هەسەدە" جێناهێڵێت جگە لە پەنابردنە بەر ئیسرائیلیەكان، پرسیارەكان ئەوەیە ناتەنیاهۆ چۆن وەڵام دەداتەوە؟
یەكێك لە بژاردەكان پاڵپشتی پێویستی سیاسی و سەربازیی و هەواڵگرییە بۆ ئەوەی تواناكانی لەسەر ئەو ناوچە جوگرافیەی "دەسەڵاتی خۆسەری" بە جۆرێك بەهێز بێت تاوەكوو بگاتە ناوچە كەناراوەكانی دەریای سپی ناوەڕاست.
هەنگاوێكی لەو جۆرە لەلایەن هەسەدەوە پێشوازی لێ دەكرێت، چونكە دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان "خواستی كوردەكان"ە، لەوانەشە بەبێ گرەنتی دەرچەیەكی دەریایی نەتوانێت بمێنێتەوە، هیچ یەكێك لە دراوسێكانی كورد ئامادەی ئەو جۆرە هاوكارییە نین.
ئەو هەنگاوەش دەبێتە هۆی ئەوەی ناوچەیەكی دابڕاوی فراوان لەنێوان توركیا و دەسەڵاتی نوێی سووریا لە دیمەشق درووست بكەن، ئەوەش هەژموونێكی فراوانتر بۆ ئیسرائیل درووست دەكات، تاوەكوو بتوانێت بڕیار لە داهاتووی سووریا بدات.
دوو سیناریۆ و سێ كێشە
كێشەی سەرەكی بریتییە لە بڕیارێكی جددی بۆ پاڵپشتی هەسەدە و فراوانكردنی سنوورەكانی ناوچەی خۆسەری، كە ببێتە هۆی بەرەنگاربوونەوەی راستەوخۆی هێزەكانی بەرگری ئیسرائیلی و مۆساد لە لایەك و هێزە چەكدارەكانی توركیا و هەواڵگری توركیا لە لایەكی دیكەوە، ئەو سیناریۆیە وەك ئەمڕۆ دەبێتە هەڕەشەیەكی وجوودی لەسەر هاوپەیمانی ناتۆ.
با بیر لە هەندێك سیناریۆی چاوەڕوان بكەین:
لە سیناریۆی یەكەم، ئسرائیل هێرشێكی راستەوخۆ دەكاتە سەر هێزە چەكدارەكانی توركیا، لەو حاڵەتدا توركیا پەنا دەباتە بەر حكومەكانی ماددەی پێنج لە پەیماننامەی هاوپەیمانی ناتۆ، كە تێیدا هاتووە، ئەگەر وڵاتێكی ئەندامی ناتۆ تووشی جەنگ بوو، پێویستە لەسەر ئەندامانی دیكەی هاوپەیمانی ناتۆ بەرگری لێ بكەین لە هەر زیانگەیاندنێك پارێزگاری لێ بكەن، بەمەش بەرگری لە پرەنسیپی مافی بەرگری لەخۆكردن دەكەن، هەموو وڵاتانی ئەندامی ناتۆ خۆی بەناچار دەزانێت بەرگری لە توركیا بكات، هەروەك ئەوەیە بەرگری لەخۆی دەكات.
لە سیناریۆی دووەم، توركیا هێرشی راستەوخۆ دەكاتە سەر سوپای ئیسرائیل، لەو حاڵەتەدا ئیسرائیل فشار دەخاتە سەر ئەمەریكا بۆ ئەوەی لە هاوپەیمانی ناتۆ دەری بكات، ئەوەش لە سۆنگەی ئەوەی كە تەلئەبیب لەو ناوچەیە هاوپەیمانی سەرەكی و بەهێزی وانشنتنە
ئەو دوو سیناریۆیە سێ كێشە بۆ توركیا درووست دەكەن:
یەكەم: ئەگەری بەهێز ئەوەیە زۆرینەی وڵاتانی ئەندام لە "ناتۆ" نایانەوێت بەشداری لە هێرشی سەربازیی بكەن دژ بە "هاوپەیمانێكی سەرەكی" لە دەرەوەی هاوپەیمانی ناتۆ كە "ئیسرائیل"ە، تاكە پاساو ئەو وڵاتانە ناچاری بەشداری بكات ئەو دۆخە نا ئاساییە، كە توركیا رووبەڕووی هێرشی بێ پاساو بۆتەوە، كە ئەگەری بەهێز ئەوەیە ئەو مەرجانە لە سیناریۆی یەكەم نەیەتەدی.
دووەم: پاڵپشتێكی بەهێز دەبێت بۆ بڕیاری هەڵپەساردنی ئەندامێتی توركیا لە "ناتۆ" لە حاڵەتێكدا ئەگەر پێشنیارێكی لەو جۆرە خرایە بەرباس بۆ ئەوەی لەنێوان ئەندامانی دیكەی ناتۆ گفتوگۆی لەسەر بكرێت، ئەوەش بۆی هەیە كێشەی ناچاری بۆ وەڵام لە پرسیاری سیناریۆی یەكەم رەت بكاتەوە، چونكە پێویستە ئەندامانی ناتۆ لە ئەگەری تووشبوونی وڵاتێكی ئەندام بە هێرش ناچاربن بەرگری لێ بكەن.
سێیەم: پاڵپشتێكی بەهێز لە واشنتنەوە بۆ بەرگری لە ئیسرائیل هەیە لە سیناریۆی دووەم (بەرگری لە ئیسرائیل وەك بەرگرییە لەخۆت) لە كاتێكدا وەزارەتی بەرگری و هەواڵگری لەگەڵ ئەوە نین راستەوخۆ لەگەڵ توركەكان بكەونە جەنگ، بەڵام ئەوانیش كراوە دەبن بەڕووی بیرۆكەی پاڵپشتی هەوڵەكانی ئیسرائیل بۆ سەپاندنی لێكەوتەكان لە حاڵەتی هێرشی راستەوخۆ، بۆیە لەسەر ئەردۆغان پێویستە لە نزیكترین كاتدا هەوڵی هێوركردنەوەی دۆخە ئاڵۆزەكان لەگەڵ ئیسرائیل بدات، مادام ئەو پابەند نییە بە هەوڵدان بۆ داهاتووێك لە دەرەوەی هاوپەیمانی ناتۆ.
ماڵپەڕی: 180 پۆست
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment