Nuce Logo

وەرگێرانى: ئیسماعیل تەها
ماڵپەڕی ئینساید ئەفرۆ راپۆرتێكى بڵاوكردۆتەوە، تێیدا تیشك دەخاتە سەر رۆڵی كاریگەری توركیا لە سۆماڵ، بەو پێیەی كە بۆتە دەروازەیەكی سەرەكی بۆ ستراتیژی توركیا لە نیمچە دوورگەى ئەفریقیا، هەروەها ئاماژەش بە رۆڵی مرۆیی ئەنقەرە لەدوای سەردانی رەجەب تەیب ئەردۆغان دەكات بۆ مەقدیشۆ لە (2011) كە لەدوایی ئەو سەردانە مرۆییە گۆڕا بۆ كاریگەری ئابووریی و سەربازیی لەو وڵاتە.
لە ستراتیژیەتی تورکیا بۆ ئەفریقیا سۆماڵ پێگەیەكی سەرەكی هەیە، بەهۆی پێگەی لەو كیشوەرە رێگە درێژەکانى لە بواری بازرگانی و خاوەنی سەرچاوەی دەوڵەمەندیی دەریایی کاران، لەو چەند ساڵەی رابردوو سۆماڵ بایەخێكی گرنگی بۆ ئەنقەرە هەبووە.
پەیوەندی نوێی توركیا و سۆماڵ دەگەڕێتەوە بۆ چركەساتێكی سیمبولی كە لە (2011) رەجەب تەیب ئەردۆغان، کە ئەو كاتە سەرۆك وەزیرانی توركیا بوو لە لووتكەی برسێتی ئەو وڵاتە سەردانی مەقدیشۆی كرد، یەكەم سەرۆكی دەرەوەی ئەفریقیا بوو لەدوای چەندین دەیە لە ململانێ سەردانى سۆماڵى کرد، لەگەڵ خۆی كۆمەڵێك هاوكاری مرۆیی برد و لەبەردەم كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تیشكی خستە سەر نەهامەتییەكانی ئەو وڵاتە، هەرچەندە ئەو سەردانەی ئەو كات سەردانێكی مرۆیی بوو، بەڵام بە تێپەڕینی كات بووە بنەمای هاوبەش بۆ ئەوەی ستراتیژیتر بێت.

تورکیا لە رێگەى هاوکاریى مرۆیى پێگەى خۆى لە سۆماڵ بەهێز کرد

لە ساڵی (2005)وە توركیا "ساڵی ئەفریقیا"ی راگەیاندووە، تا ئەمڕۆش ئەنقەرە هەوڵی بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ زۆرینەی وڵاتانی ئەفریقیا دەدات، بەڵام سۆماڵ وەك حاڵەتێكی نموونەیی ئەو ستراتیژییە دەركەوتووە، لە ماوەی كەمتر لە (15) ساڵ توركیا لە دۆستێكی هاوكارەوە  گۆڕا بۆ لایەنێكی باڵادەست لە سۆماڵ.
ئەمرۆ مەقدیشۆ بە ناوەندی سەرەكی بوونی توركیا لە رۆژهەڵاتی ئەفریقیا دادەندرێت، كە بۆتە نموونەی كۆكردنەوەی هەماهەنگی و بەرژەوەندی نیشتیمانی ئەنقەرە.
توركیا چۆن توانی هاوكاریی مرۆیی و وەبەرهێنان و هێزی سەربازیی و دیپلۆماسی بۆ فراوانكردنی هەژموونی لە سۆماڵ و ئەفریقیا یەك بخات؟
قووڵكردنەوەی ئابووری: لە هەماهەنگییەوە بۆ وەبەرهێنان
لەدوای سەردانی راستەوخۆی رەجەب تەیب ئەردۆغان لە (2011) بۆ مەقدیشۆ، توركیا خۆی وەك هاوبەشێكی دەستكراوە لە پڕۆسەی دووبارە ئاوەدانكردنەوەی سۆماڵ ناساند، لە رێگەی ئاژانسی هەماهەنگی تیكا و رێكخراوە مرۆییەكانی دیكە هاوكاری ئەو پڕۆژە گرنگانەى کرد: 
 - دووبارە شیاندنەوەی فڕۆكەخانەی ئادەم عەدی نێودەوڵەتی لە مەقدیشۆ.
 -نوێكردنەوەی بەندەری پایتەخت بۆ ئەوەی مۆدێرنتر و لێهاتووتر بێت.
 -بونیادنانی ژێرخانی پێشكەوتووی تەندروستی لەوانە نەخۆشخانەیەكی گەورە بە ناوی رەجەب تەیب ئەردۆغان.
لە ماوەی چەند ساڵێكی كەم بەهۆی پێدانی ملیۆنان دۆلار لە شێوەی هاوكاری و وەبەرهێنان، توركیا لە بەدەستهێنانی متمانەی گەل و حكومەتی سۆماڵ سەركەوتووبوو، خۆشی وەك هاوپەیمانێكی لایەندار ناساند كە هەوڵی بەدەستهێنانی خۆشگوزەرانی بۆ ئەو وڵاتە نیشان دا.
لەپشت رووكاری ئەو هەماهەنگییە ئەنقەرە هەنگاوهەنگاو بەسەر كەرتە ستراتیژیە ئابوورییەكانی سۆماڵ باڵادەست بوو، كۆمپانیا توركییەكانی نزیك لە حكومەتی ئەردۆغان گرێبەستی درێژمەودایان بێ كێبڕكێ بۆ بەڕێوەبردنی ژێرخانی پڕۆژە سەرەكیەکان بەدەست هێنا.
بۆ نموونە گرووپی بەیرەق بەڕێوەبەردنی بەندەری مەقدیشۆیان بۆ چەندین ساڵ بەدەستهێنا، كۆمپانیای فافوری ئێڵ ئێل سی توركیا بەگەڕخستنی فڕۆكەخانەی ئادەم عەدی نێودەوڵەتیان بەدەستهێنا.
ئەو ئیمتیازاتانە پێگەیەكی تایبەتی لەسەر گرنگترین رێڕەوە بازرگانییەكان دا بە ئیستەنبۆڵ، لە پاڵ قازانجەكانی بەگەڕخستنی بەندەر و فڕۆكەخانەكان، ئەو باڵادەستیانە هەژموونێكی سیاسی گەورەى ئابووری دەرەخسێنن، لەو رووەوەی كە ئەو ژێرخانە خاوەنی كاریگەری فراوانە لەسەر حكومەتی مەقدیشۆ. 

زەمالەى خوێندن بەشێکە لە قووڵکردنەوەى پێگەى تورکیا لە سۆماڵ

هاوكات لەگەڵ ئەوەدا توركیا كەرتی پەروەردە و فێركردنی وەك ئامرازی قووڵبوونەوەی كلتووری و ئابووری درێژمەودا بەكارهێنا، لە ماوەی ئەو چەند ساڵەی دوایی ژمارەیەكی زۆر لە گەنجانی سۆماڵ زەمالەی خوێندنیان لە زانكۆكانی توركیا وەرگرت، ئەنقەرە لەناو سۆماڵیش هاوكاری قوتابخانە و پڕۆگرامی خوێندنی سۆماڵی كردووە.
لەدوای (2016) پەیوەندی نێوان ئەردۆغان و گولەن بە تەواوی پچڕا و هەوڵەكانی لەبواری كۆنتڕۆڵكردنی دامەزراوە فێركارییەكانی ناوخۆیی بەهێزكرد.
ئەو بەرەوپێشچوونە واتا دەستەبژێری نوێی سۆماڵ ئێستا لەسەر سیستەمی فێربوونى زمان و تۆڕی پەیوەندییەكانی توركیا پەروەردەبوون، لە داهاتوو پزیشك و ئەندازیار و بەرپرسانی حكومی توركیا و بزنسمانی سۆماڵی لە ئیستەنبۆڵ یان ئەنقەرە دەردەچن، دەبنە هاوپەیمان و هاوبەشی سرووشتی ئابووری توركیا.
ئامادەیی سەربازیی: لەنێوان مەشق و جەنگ دژی تیرۆر
لەسەر ئاستی سەربازیی توركیا لە پێشكەشكردنی پاڵپشتی گۆڕا بۆ رەگەزێكی سەرەكی لە ئاسایشی سۆماڵ، كامپی توركسۆم دیارترین نموونەی ئەو گۆڕانەیە، بنكەیەكی سەربازیی گەورەیە، لە مانگی ئەیلوولی (2017) بە بڕی نزیكەی (50) ملیۆن دۆلار لەسەر رووبەری (400) هێكتار زەوی لە نزیك بەندەر و فڕۆكەخانەی مەقدیشۆ كرایەوە، ئەوەش بووە گەورەترین بنكەی سەربازیی توركیا لە دەرەوە.
ئەو ئەكادیمیە سەربازییە نوێیە هێزەكانی سۆماڵ بە شێوەی بەردەوام مەشق پێدەكات، بەگوێرەی هەڵسەنگاندنەكان لە هەر سێ سەربازی یەكێكیان لەو سەربازگەیە لەسەر دەستی ئەفسەرانی توركیا مەشقی پێكراوە.
ساڵانە سەدان ئەفسەر و سەرباز لەو سەربازگەیە مەشقیان پێدەكرێت، لەوانەش یەكەی تایبەت وەك "كۆماندۆی گورگور" كە سەر بە سوپایە، یەكەكانی پۆلیسی تایەت "حەرمەد" ئەوەش تەنیا تایبەت نییە بە مەشق، بەڵكوو رێوڕەسمی سوێندخواردنی هەندێك لە تیپە سەربازییە سۆماڵییەكان سروودی نیشتیمانی توركیا بە زمانی توركی دەڵێن، ئەوەش رەنگدانەوەی كاریگەری كلتووری سەربازیی تورکیا بەسەر هێزە چەكدارەكانی سۆماڵ.
بەوەش ئامانجی بوونی چڕی سەربازیی وەك هاوكاری بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لە لایەن سۆماڵەوە روون دەبێتەوە، بەتایبەت بزوتنەوەی شەبابی سۆماڵ كە گرووپێكی سەر بە قاعیدەن لە (2006)وە چالاكیان لەو وڵاتە هەیە، لەم چوارچێوە هەماهەنگی سەربازیی ئەو دوو وڵاتە تەنیا مەشقكردن بە هێزە وشكانییەكان نییە، بەڵكوو توركیا چەكی پێشكەوتووی پێداون، لەسەرووی هەموویانەوە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی بەیرەقدار تی بی 2.
سۆماڵ پێویستی بە چەكی پێشكەوتووی ئاسمانی بوو، بەدەستهێنانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركیا كە زۆر بە وردی پێگەی چەكدارەكان دەپێكێت، بەوەش پشتبەستنی بە هێرشی ئاسمانی هاوبەشە رۆژئاواییەكان كەم دەبێتەوە.

کۆمپانیاکانى نزیک لە حکومەتى تورکیا رۆڵى گەورەیان لە سۆماڵ هەیە

ئەو ستراتیژیەتە دەستكەوتی دوولایەنەی بۆ توركیا هەبوو، لە لایەكەوە سۆماڵ بوو بە ناوەندێكی بانگەشە بۆ پیشەسازیی سەریازیی توركیا، كە چەكەكانی لە جەنگی راستەقینە بەكار دەهێنا، ئەوەش ناوبانگێكی جیهانی بۆ پەیداكرد، لە لایەكی دیكەوە بوونی بەهێزی سەربازیی توركیا لە سۆماڵ پێگەی ئەنقەرە وەك هێزێكی ناوچەیی بەهێز دەكات، دەتوانێت بازنەی هەژموونی ستراتیژی لە ناوچەیەكی خاوەن بایەخی جیۆسیاسی گەورە بەهێز بكات.
ئامانجی وزە: سوودوەرگرتن لە سەرچاوەكانی سۆماڵ
لە سەرتادا چوونی توركیا بۆ سۆماڵ رەهەندێكی مرۆیی و جیۆسیاسی هەبوو، بەڵام بە تێپەڕینی كات روونبۆوە، كە چەندین هاوبەشی ئابووری هەیە، پەیوەستە بە سەرچاوەكانی وزەی سۆماڵ، كە لەو بڕوایەدان ئاوە هەرێمییەكانی سۆماڵ و ژێر زەوی یەدەگی گەورەی نەوت و گازی سرووشتی تێدایە، بەهۆی جەنگ و ناسەقامگیری دەستی بۆ نەبردراوە.
ئەنقەرە لەو توانا وزەی سۆماڵ بێ ئاگا نەبوو، بەشێوەیەكی بەرنامەبۆداڕێژراو كاری كرد، بۆ ئەوەی ببێتە هاوبەشێكی سەرەكی مەقدیشۆ لەو كەرتە، لە (2016) ئەردۆغان لە واژۆكردنی یاداشتی لێكتێگەیشتن لەگەڵ حكومەتی سۆماڵ لەبواری وزە و سامانی ژێر زەوی سەركەوتووبوو. سەرەڕای ئەوەی ئەو رێككەوتنە بەهۆی ئاڵۆزییە سیاسییەكان سڕكرا، بەتایبەت لەدوای هەوڵی كودەتای مانگی تەمووزی (2016) بەڵام لەو چەند ساڵەی دوایی جارێكی دیكە ئەو یاداشتە كاراكرایەوە.
لە مانگی كانوونی دووەمی (2020) توركیا بە فەرمی رەزامەندی لەسەر ئەو رێككەوتنە دەربڕی، لەكاتێدا سۆماڵ یاسای نوێی نەوتی پەسەند كردووە، دەستەی پڕۆڵی سۆماڵی (SPA) درووست كرد، كە بەرپرسە لە بەڕێوەبردنی گرێبەستەكانی دۆزیینەوە، ئەو بەرەوپێشچوونە دەرگای نوێی لەبەردەم هەماهەنگی راستەوخۆی نێوان ئەنقەرە و مەقدیشۆ كردەوە، بە جۆرێك كۆمپانیای نەتی حكومی توركی بە فەرمی بانگهێشت كرا بۆ دۆزینەوەی هایدرۆكاربۆن لە ئاوەكانی سۆماڵ، بەوەش مافی دۆزینەوەی بۆخۆی دەستەبەركرد، كە لەوانەیە لە داهاتوو بە هاوبەشی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی مەقدیشۆ سوود لە سامانی نەوتی دەریایی سۆماڵ وەربگرێت. 
سۆماڵ توانایەكی گەورەی وزەی هەیە، بەگوێرەی لێكۆڵینەوەی زەویناسی و لێكۆڵینەوەی بوومەلەرزەی نوێ دەریاكانی سۆماڵ یەدەگێكی گەورەی تێیدایە كە بڕەكەی بە (30) ملیار بەرمیل نەوت دەخەمڵێندرێت، ئەوەش گەنجنەیەكی وزەی گەورە كە دەتوانێت بایەخی هێزە جیهانییەكان بوروژێنێت.
ئەو ناوچانەی دیاریكراون بۆ دۆزینەوە لای كەمی (15) بلۆكن، كە بەسەر كەناراوەكانی زەریای هیندی و كەنداوی عەدەن درێژ دەبێتەو. 
لەگەڵ ئەوەشدا ئەو پڕۆژانە دابڕاو نین لە ئاڵۆزییە جیۆسیاسیەكان، هەندێك ناوچەی دەریایی تێكەڵە لەگەڵ ئەو ناوچانەی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ ناكۆكیان لەسەرە، دیارترین نموونەش بۆ ئەوە ناوچە دەریاییەكانی سەر سنووری سۆماڵە، كە بۆتە شوێنی ململانێ لەگەڵ كینیا، ناكۆكییەكەش گەیشتۆتە دادگای نێودەوڵەتی.

لە مەشقى سەربازیى سۆماڵ سرودى نیشتیمانى تورکیا لێ دەدرێت

چوونی توركیا بۆ پێشبڕكێی نەوتی سۆماڵ دڵەڕاوێكی لەلای هێزە هەرێمییەكان درووست كردووە، ترسی ئەوەیان هەیە ئەنقەرە بەرەوپێشچوونی ستراتیژی نوێ لە كەرتی وزە لە نیمچە دوورگەى ئەفریقیا بەدەست بهێنێت.
لەبەر بایەخی دابینكردنی چالاكی دەرهێنان لە داهاتوو توركیا كار لەسەر پاڵپشتی سۆماڵ لە بەهێزكردنی توانا دەرییەكانی دەكات، لە میانەی ئەو چەند ساڵەی دوایی ئەنقەرە پڕۆگرامی هاوكاری مەقدیشۆی بۆ دووبارە بونیادنەوەی چەكی دەریایی دەست پێكرد، ئەوەش دوایی ئەوەی لە نەوەدەكان بە كردەیی ئەو وڵاتە داڕوخابوو، راوێژكارانی توركیا دەستیان كردووە بە مەشقكردن بە پاساوانی كەناروەكانی سۆماڵ، بە دووریش نازاندرێت لە داهاتوو توركیا بەلەمی چاودێری و پێداویستی دەریاییان پێ بدات، پاساوی كەناراوەكانی سۆماڵ تەنیا پرسێكی نیشتیمانی نییە، بەڵكوو پێداویستییەكی ستراتیژییە بۆ پارێزگاری لە وەبەرهێنانی توركیا لە هەڕەشەی چەتە دەریاییەکانى، کە تاوەکوو ئێستا لەو ناوچەیە چالاکن، یاخود چالاکی تێکدەرانەى پەیوەست بە ململانێ هەرێمییەکان.
جووڵەکانى تورکیا لە سۆماڵ تەنیا لە بوارى ئابووریى و سەربازیى نییە، بەڵکوو ئەنقەرە کارتى دیپلۆماسى قۆستۆتەوە وەک شوێنێک بۆ قووڵکردنەوەى خۆى وەک نێوەندگیرى سیاسى ناساندووە، نەک تەنیا ئەوەش بەڵکوو وەک رێکخەرێکە لە بەرەوپێشچوونە سیاسییە فراوانەکان لە ئەفریقیا خۆى ناساندووە، تورکیا لەو کیشوە ئەوە نییە خۆى وەک هێزێکى نەیار یاخود داگیرکەرى نوێ بخاتە روو، بەڵکوو وەک لایەنێک بۆ چارەسەرى ململانێکان و بەهێزکردنى گفتوگۆ و پاڵپشتى رێککەوتنەکانىى دەستکەوت بۆ هەموولایەک بەدەست دەهێنێت دەخاتەڕوو، سیاسەتى ئەنقەرە بریتییە لە "قازانج ـــ قازانج" کە ئامانجى فراوانبوونى هەژموونى تورکیایە لەگەڵ کەمکردنەوەى پشتبەستن بە نەیارە راستەوخۆکان.
لە نیمچە دوورگەى ئەفریقیا تورکیا رۆڵى دیپلۆماسى لە هەندێک دۆسیەى زۆر ئاڵۆز بینى، یەکێک لە نموونە دیارەکان ئاڵۆزى بوو لە پەیوەندییەکانى حکومەتى ناوەندى سۆماڵ و ناوچەکانى وەک (سۆمالیلاند) کە خاوەنى بیرى جوداخوازین. ئەو ناوچەیە لەژێر داگیرکارى پێشووى بەریتانیا بوو یەکلانە سەربەخۆیى خۆى لە سۆماڵ راگەیاند، بووە بە گۆڕەپانى ململانێ هێزە جۆراوجۆرەکان، ئیمارات هەوڵى درووستکردنى بنکەى سەربازیى لە بەندەرى بەڕبەڕە دەدا. ئەنقەرە بەهۆى ئەو متمانەى لە مەقدیشۆ بەدەستى هێنابوو پێشنیارى نێوەندگیرى بۆ کردن، دوو نێردەى تایبەتى دیاری کرد، میواندارى گفتوگۆکانى کرد وەک هەوڵێک بۆ گەیشتن بە رێککەوتنى ئاشتى لەنێوان مەقدیشۆ و هێرجیساى پایتەختى سۆمایلاند، ئەوەش بە ئامانجى یەکخستنى ئەو وڵاتە و لاى کەمى گەیشتن بە لێتگەیشتنێکى هاوبەش، لەو هەوڵەدا پێویست بوو هاوسەنگى هێزەکانى دیکەش بپارێزێت، لەسەرووى هەموویانەوە ئەسیوبیا. پەیوەندى نێوان ئەدیس ئەبابا و سۆماڵ مێژووێکى لە ئاڵۆزى هەیە، بەڵام ئەمرۆ ئەسیوبیا هاوبەشى هەریەک لە مەقدیشۆ و ئەنقەرەبە، بەتایبەت دواى ئەوەى ئەردۆغان پەیوەندى بەهێزى لەگەڵ ئابێ ئەحمەد، سەرۆک وەزیرانى ئەسیوبیا درووست کرد.

کۆنگۆى دیمورکات پێشنیارێکى تورکیاى بۆ نێوەندگیرى رەت دەکاتەوە

بۆیەش ئەنقەرە زۆر بە هەستیارى دەستى بە جووڵە کرد، ئەوەش لە رێگەى گفتوگۆى هاوسەنگ لەگەڵ هەردوو وڵات، تاوەکوو گرەنتى ئەوە بکات سەقامگیرى سۆماڵ هەڕەشە نابێت بۆ بەرژەوەندییەکانى ئەسیوبیا، ئەوەش هاوکاربوو بۆ بەهێزکردنى وێنەى تورکیا وەک هێزێک کە تواناى ئەوەى هەیە گفتوگۆ لەگەڵ هەموو لایەنەکانى ئەو ناوچە لێکهەڵوەشاوە بە ململانێى نیشتیمانى و عەشایەرى بکات. 

تمووحە دیپلۆماسییەکانى تورکیا درێژدەبێتەوە بۆ دوور لە نیمچە دوورگەى ئەفریقیا، لەم ساڵانەى رابردوو ئەردۆغان چەندین جار خزمەتگوزارى دیپلۆماسى بۆ نێوەندگیرى ناوچەکانى دوور لە هەژموونى کلاسیکى ئەنقەرە پێشکەش کردووە.
یەکێک لە نموونە دیارەکان ململانێى رووەندا و کۆمارى کۆنگۆى دیموکرات بوو، کە سەرلەنوێ بەهۆى یاخى بوونى گرووپى ئێم 23 لە ناوچەى کیڤۆ سەرى هەڵدایەوە، هەریەک لە کیغالى و کنشاسا یەکتریان بە دەستوەردان لە کاروبارى یەکترى تۆمەتبار دەکرد، ئەوەش لە کاتێدا بوو کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى هەوڵى دۆزیینەوەى چارەسەرێکى دەدا، تورکیا دەستپێشخەرى نێوەندگیرى کرد، ئەردۆغان رایگەیاند ئامادەین بۆ پێشکەش کردنى هەر پاڵپشتییەکى پێویست بۆ چارەسەرى ئەو ناکۆکیە، بۆ ئەوەش پێگەى خۆى لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى قۆتەوە.
سەرەڕاى ئەوەى ئەو پێشنیارەى تورکیا قبوڵ نەکرا، گۆنگۆ بە گومانەوە سەیرى ئەو داوایەى دەکرد، نێوەندگیرییەکانى ئەفریقیاى بەلاوە پەسندتر بوو، چونکە پەیامى سیاسى روون بوو، تورکیا هەوڵى دەدا وەک نێوەندگیرى ئاشتى لە ئەفریقیا سەیر بکرێت و جێگەى پێى دیپلۆماسى لەو ناوچانە بکاتەوە، کە پێشتر هیچ بوونێکى نەبووە.
ئەنقەرى گوتارێکى پەیڕەو دەکرد لەسەر هاوسەنگى یەکسان دامەزرابوو، لەگەڵ تەرکیزکردنى لەسەلر پڕۆژەى گەشەىى دوولایەنە و وەبەرهێنان لە ژێرخان و ئاڵوگۆڕى کلتوورى و پەروەردە بەبێ بەکارهێنانى تۆنێکى ئامۆژگارى یاخود دەستوەردانى راستەوخۆى سیاسى لە کاروبارى ناوخۆى وڵاتانى ئەفریقیا.
ئەو ئاراستەى لەسەر بنەماى سیاسەتى "قازانج ــ قازانج" کە سووربوو بۆ بەدەستهێنان دڵ و عەقڵیان بەبێ وروژاندنى ترس و دوژمنکارى، ئەنقەرە خۆى لە درووستکردنى دوژمنایەتى راستەوخۆ دەپاراست، ئاراستەیەکى لە بونیادنانى پەیوەندییەکان لەگەڵ حکومەتە سەقامگیرەکان پەیڕەو کرد، پارێزگارى لە پەیوەندییەکانى لەگەڵ ئەو وڵاتانەش کرد کە لەرووى نێودەوڵەتییەوە گۆشەگیرن کرد، ئەوەش بە پشتبەستن بە پرەنسیپى بەرژەوەندى دوولایەنە.
بۆ نموونە سەرەڕاى ئەوەى پەیوەندى بە هێزى لەگەڵ حکومەتى سۆماڵ هەبوو، بەڵام تورکیا پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانى لەگەڵ وڵاتانى هەرێمى ئەو ناوچەیە هێشتەوە، سۆماڵى پاراست کە ببێت بە گۆڕەپانى ململانێى کراوە لەنێوان هێزە رکابەرەکانى وەک ئیمارات و سعوودیە.
بەرەوپێشچوونى تورکیا لە سۆماڵ حاڵەتێکە شایەنى لێکۆڵینەوەیە لەسەر چۆنیەتى هێزێکى قەبارە مامناوەند کە بە زیرەکان و لێهاتوویى توانى هەژموونى خۆى فراوان بکات، لە ماوەى کەمتر لە (10) ساڵ ئەنقەرە سەرکەوتووبوو لە بنەمایەکى ستراتیژى تەواوکارى لەناو سۆماڵ کە بوونى ئابووریى و سەربازیى و سیاسى و دیپلۆماسى دەگرێتەە، هەموو ئەو کارانەى بە پاڵپشتى گوتارى هەماهەنگى  لەسەر بنەماى برایەتى و بەرژەوەندى دوولایەنە بونیاد نا، بەڵام ئەوەش ئەو راستییە ناسڕێتەوە کە تورکیا بۆ بەرژەوەندییە نیشتیمانییەکانى خۆى هەوڵ دەدات.
سەرچاوە: ماڵپەڕى عەرەبى 21