Nuce Logo

وەرگێرانى: ئیسماعیل تەها
تورکیا لە میانەى زنجیرەیەک ریککەوتنى نێودەوڵەتى لە بوارى گەڕان بەدواى نەوت و گاز بەردەوامە لە فراوانکردنى هەژموونى خۆى لە کەرتى وزە، ئەو هەوڵانەش رەنگدانەوەى ئەو ئاراستە ستراتیژییە، کە پشت بە کۆتایهێنان بە هاوردەکردن دەبەستێت و دابینکردنى پێداویستى ناوخۆیى زیاتر دەکات.
ئەو هەنگاوانەى تورکیا لە سایەى زیادبوونى چالاکییەکانى ئەنقەرەیە بۆ دۆزینەوەى سەرچاوەى هایدرۆکاربۆنى، سەرکەوتنى ناوخۆییە لە شێوەى دۆزینەوەکانى  گازى سرووشتى لە کێڵەگانى سەقاریا لە دەریاى رەش.
بەگوێرەى داتاکانى کەرتى وزەى تورکى لە  ستەیجى وزە کە بارەگاکەى لە واشنتنە، ئەنقەرە کە لە (90%) پێداویستییەکانى وزە هاوردە دەکات، هەوڵ دەدات هاوردە کەمتر بکاتەوە، ئەوەش لە میانەى جۆراجۆرکردنى سەرچاوەکانى وزە و فراوانکردنى بازنەى کارەکانیەتى لە بازاڕە بیانییەکان بە تایبەت ئەوروپا و  نیمچە دوورگەى ئەفریقیا و  رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و ئاسیاى ناوەڕاست.
گرێبەستەکانى چوار مانگى یەکەمى ئەمساڵ واژۆى کرد، بەڵگەیە لەسەر زیادبوونى جووڵەکانى ئەنقەرەیە بۆ  بەهێزکردنى ئاسایشى وزە.
گرێبەستەکانى ئەمساڵى تورکیا بۆ گەڕان بەدواى گاز و نەوت لەنێوان وڵاتانى ئەوروپا لەگەڵ هەنگاریا و بولگاریا بوو، لە وڵاتانى عەرەبى لەگەڵ سۆماڵ و عێراق و سووریا بوو، لە لایەکى دیکەش لەگەڵ پاکستان و تورکمانستان گرێبەستى واژۆکردووە، ئەو هەنگاوانەى تورکیا هەوڵى روونە بۆ بەهێزکردنى پێگەى خۆى بەو پێیەى وەبەرهێنەرێکى هەرێمییە لە بوارى وزە و یاریکەرێکى چالاکە لە بازاڕەکانى گەڕان بەدواى وزە لە جیهان.
کێڵگەى سەقاریا نموونەیەکى زیندووە لەسەر تواناى ئەنقەرە لەسەر گۆڕینى دۆزیینەوەکان بۆ پڕۆژەى بەرهەم هێنان، کە پێدانى متمانەیەى زیاترە بە دەستپێشخەریی یۆ ئیدارەدانى چالاکى دۆزینەوە لە دەرەوەى سنوورەکانى.
گرێبەستەکانى تورکیا بۆ دۆزینەوەى گاز و نەوت
لەسەرەتاى ئەمساڵ تورکیا گرێبەستى بۆ گەڕان بەدواى نەوت و گاز لەو وڵاتانە کردووە:
1. سۆماڵ.
2. پاکستان.
3. هەنگاریا.
ئەو گرێبەستەى ئەمساڵ تورکیا لەگەڵ سۆماڵ واژۆى کرد، بە گەورەترین قەبارە دادەندرێت لەرووى ئەو رووبەرەى گرتۆتییەوە، کە دۆزیینەوەکان وشکانى و دەریایى دەگرێتەوە، ئەلوب ئەرسەلان بەیرەقدار، وەزیرى وزەى تورکیا ئاشکراى کرد، ئەو رێککەوتنە سێ ناوچەى وشکانى دەگرێتەوە، کە رووبەڕەکەى (16) هەزار کیلۆمەترە، بەشێکى دیکەى وشکانییە، کە رووبەڕووکەى دەگاتە (15) هەزار کیلۆمەتر چوارگۆشەیە.
لە (78% ) کارى رووپێوى سێ رەهەندى لە ناوچە دەریاییەکان تەواوبووە، لە کۆتایی ئەم مانگە تەواو دەبێت، چاوەڕوان دەکرێت لە کۆتایی ئەمساڵ بڕیارى بونیادنانى  هەڵکەندى بیرى لەسەر بدرێت، کۆمپانیا تپاوى تورکی پلانى وایە لە میانەى چەند مانگێک لەگەڵ دەرکەوتنى دۆزینەوەکان پڕۆسەى بەجێهێنانى دۆزینەوەکان بێتەدى و پاڵپشى دارایى تورکیا و سۆماڵ بکات.
لە (30/نيسان/2025) ئەنقەرە رێککەوتنى دۆزیینەوەى نەوت و گازى لەگەڵ هەنگاریا کرد، لە هەردوو ناوچەى بۆزساک و تاماسى وکشانى، ئەوەش لەدواى سەرکەوتنى کۆمپانیاى (تپاو) لە بردنەوەى گرێبەستێک لەگەڵ کۆمپانیاى نەوتى نیشتیمانى هەنگاریا، ئەوەش یەکەم جووڵەى تورکیا بۆ فراوانخوازى لە بازاڕەکانى وزە لە ئەوروپاى ناوەڕاست دادەندرێت.
چالاکییەکانى ئەنقەرە درێژبۆتەوە بۆ ئاسیاى ناوەڕاست، کۆمپانیاى "تپاو" بۆ بەدەستهێنانى گرێبەستى گەڕانى دەریایى داواى پێشکەشى کۆمپانیا پاکستانییەکان کردووە.
ئەمساڵ لە میانەى کۆڕبەندى پاکستان بۆ وەبەرهێنانى سامانى کانزایى (2025) هەردوو وڵات رێککەوتنیکیان بۆ (40) ناوچەى دەریایى واژۆکردووە، حکومەتى پاکستان راگەیاند، لە مانگى شوباتى ئەمساڵ گەڕێکى نوێى تەندەر بۆ پێدانى گرێبەستى دۆزینەوە لە ناوچەکانى دەریاى مەکران و سند دەستى پێکردووە.
لەو هەوڵە کۆمپانیاى وزەى پاکستانى و کۆمپاناى پەرەپێدانى نەوت و گاز و کۆمپانیاى نەوتى پاکستانى بە شێوەى هاوبەش لەگەڵ گەڕانى دەریاى لەگەڵ کۆمپانیاى "تپاو" بەشدارن.
تورکمانستان و بولغاریا
ئەنقەرە بایەخى تایبەت بە رێککەوتن لەگەڵ کۆمپانیاکانى پەرەپێدانى کێڵگەکان لە تورکمانستان دەدات، کە بە هاوپەیمانێکى تازەى دادەندرێت لە دۆسیەى گاز، تورکیا بەو دوایە لەو وڵاتە دەستى بە هاوردەى گاز کردووە، تمووحى فراوانکردنى هەماهەنگى بەرەو بەرهەمهێنانى هاوبەشى هەیە.
تورکیا سەبارەت لە رێککەوتنى دۆزینەوەى لە بەشى بولغاریا لە دەریاى رەش بەردەوامە، چاوەڕوان دەکرێت لەم مانگە رێککەوتنەکە واژۆ بکەن.
لە کۆتایی ساڵى رابردوو ئەنقەرە رێککەوتنێکى هاوشێوەى لەگەڵ یەکەیەکى سەر بە کۆمپانیاى شیل واژۆکرد، ئەوەش ئاماژەیە بۆ زیادبوونى بایەخى بە کەناراوەکانى رۆژئاواى دەریاى رەش.
تمووحە هەرێمییەکان و هاوبەشە تازەکان
نەخشەى جووڵەکانى تورکیا لیبیا و عێراقیش دەگرێتەوە، ئەنقەرە ئامادەسازى دەکات بۆ واژۆکردنى رێککەوتنى دۆزینەوەى نوێ لەگەڵ حکومەتى نیشتیمانى لیبیا وەک تەواوکردنى رێککەوتنەکانى (2022)، ئەو رێککەوتنانە ماف دەدات بە کۆمپانیا تورکییەکان لە ئاوەکانى لیبیا بەدواى نەوت بگەڕێت، ئەوەش لە سایەى ئەو نزیکبوونەوە سیاسییە بەردەوامەى نێوان هەردوو وڵاتە.
سەبارەت بە عێراقیش، وەزیرى وزەى تورکى رایگەیاند، وڵاتەکەى بایەخ بە ژمارەیەک کێڵگە لە باکوور و باشوور دەدات، ئەوەش لە میانەى پلانێکى فراوان کردنە، کە ژمارەیەک وڵاتى خاوەن سەرچاوەى دەوڵەمەندى وزە لەخۆى دەگرێت، بەڵام تاوەکوو ئێستا ژێرخان و وەبەرهێنانى بیانى تێیدا لاوازە.
بەگوێرەى چەند سەرچاوەیەکى ئاگادار کە قسەى بۆ ناوەندى وزە کردووە، سووریا لە چوارچێوەى ئەو وڵاتانەیە رێککەوتنى گەڕان بەدواى نەوت و گازى لەگەڵ واژۆ دەکات، لە سەردانى ئەم دوایەى ئەحمەد شەرع، سەرۆکى سووریا بۆ ئەنقەرە گفتوگۆیان کردووە.
کێڵگەى سەقاریا
کێڵگەى سەقاریا بەردى بناغەیە لە ستراتیژى تورکیا بۆ وزە، کە بەرهەمەى رۆژانە لە  (2024) گەیشتە نۆ ملیۆن و (500) هەزار مەتر چوارگۆشە، ئەوەش یەکسانە بە لە (6.6%) بەکاربردنى گاز لە تورکیا.
ئەنقرە پلانى هەیە بەرهەمى ئەو کێڵگەیە بۆ ساڵى (2028) بگەیێنێتە (40) ملیۆن مەتر چوارگۆشە، لەدواى کۆتاییهاتنى پەرەپێدانى (26) بیرى دیکە لە قۆناغى دووەمى ئەو پڕۆژەیە.
ئەو کێڵگەیە لە قووڵایى دەریاى رەشە، (170) کیلۆمەتر لە کەنارى ڤیلیۆس دوورە، ئەو ژێرخانەى بۆ پەرەپێدنى درووستکراوە بە گەورەترین ژێرخان دادەندرێت لە مێژووى گەڕانى تورکیا، ئەوەش ئەزموون و تەکنەلۆژیاى پێویستى بۆ پاڵپشتى گرێبەستەکانى دەرەوە دەستەبەرکردووە.
بەرەو ناوەندێکى هەرێمى بۆ وزە
لەگەڵ واژۆکردنى سێ گرێبەستى گەورە لە سەرەتاى ئەمساڵ تورکیا بەردەوامە لە بونیادنانى تۆمارێکى پڕ لە کەرتى گەڕان بەدواى نەوت و گاز، چ لە رێگەى فراوانکردنى چالاکییە ناوخۆییەکان و یاخود قووڵکردنەوەى بوونى لە بازاڕە نێودەوڵەتییەکان. 
جووڵەکانى ئەم دوایەى ئاراستەیەکى ستراتیژییە هاوسەنگى راگرتن دەردەخات لە نێوان گەڕان و بەرهەمهێنان لەلایەک و بونیادنانى هاوبەشى درێژمەودا لەگەڵ ئەو وڵاتانەى یەدەگى گەورەى هەیە لە لایەکى دیکە.
ئەنقەر لە چەند رۆژى داهاتوو میواندارى لووتکەى نێودەوڵەتى بۆ سەرچاوەکانى وزەى سرووشتى دەکات بۆ ئەوەى ببێتە بە مینبەرێکى نوێ بۆ بەهێزکردنى رۆڵى لە کەرتى وزەى جیهانى و قووڵکردنەوەى پێگەى بەو سیفەتەى ناوەندێکى هەرێمییە بۆ وەبەرهێنانى وزە و دابەشکردنى.

سەرچاوە: ماڵپەڕى تاقە