Nuce Logo

تەسفی بەرئیل، شرۆڤەكار لە رۆژنامەی هارتسی ئیسرائیلی

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، ئەنقەرە هەوڵ دەدات ئەو ئاراستە نموونەییە بۆ ئایندەی دەوڵەتی فەڵەسین شرۆڤ بكات. ئەردۆغان لە كاتی گەڕانەوەی لە ئازەربایجان رایگەیاند، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمەریكا داوای  لێكردم حەماس رازی بكەم پلانەكەم قبوڵ بكات بۆ كۆتاییهێنان بە جەنگی غەزە، كە لە (20) خاڵ پێكهاتووە. "شرۆڤە و رازییكردن" دوو زاراوەن ئەردۆغان لە زۆربەی قسەكانی سەبارەت بە هەوڵەكانی نێوەندگیری بەكاریان دەهێنێت، نەك تەنیا لەگەڵ حەماس.بە پێچەوانەی هەڵوسەكەوتە توندەكانی بەرانبەر نەیارە ناوخۆییەكانی و جەنگی لەگەڵ دوژمنانی وڵاتەكەی، فشار و هەڕەشە  نەخراوەتە فەرهەنگی دیپلۆماسی، هەروەك دەستپێشخەرییەكانی پێشووی توركیا لە مانگی تشرینی دووەمی (2023) دەستی پێكردووە، خۆی وەك هاوبەشێك لە كارە سیاسییەكان نیشان دا.

ئەردۆغان پێیوایە ئەو هەوڵانە پێویستە بە "هەماهەنگی و لێتێگەیشتن و نەرمی" بێت، وەك دیارە توركیا خاوەنی چەندین ئامرازی فشارە كە دەتوانێت لە دژی حەماس بەكاریان بهێنێت، ژمارەیەك بەرپرسی باڵای حەماس لە توركیان و هەڵگری پاسەپۆرتی توركین، هەندێكیان خاوەنی شوقە و موڵك و ماڵی دیكەن.

ژمارەیەك لە دیلە ئازادكراوەكانی حەماس كە لە رێككەوتنی شاڵێت ئازاد كراون لە توركیا دەژین، سەرەڕای ئەوەش حەماس خاوەنی ژێرخانێكی فراوانی دارایییە، كە ئەو كاتەی ساڵح عاروری لە ئیستەنبۆڵ بوو پێش ئەوەی لە (2015) دوور بخرێتەوە بونیادی ناوە، كە كۆمپانیاكان لە چوارچێوەی بۆرسەی توركیان، كە چالاكییەكانی ئەو ژێرخانە نزیك بوو توركیا بخاتە لیستی كۆمەڵەی كاری دارایی (FATF) كە رێكخراوێكە وڵاتی كۆمەڵەی حەوت بۆ بەرگاربوونەوەی سپیكردنەوەی پارە و تیرۆری ئابووری بونیادیان ناوە.

كاتێك لە (2024) ئەنتۆنی بلینكن، وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا لەگەڵ محەمەد عەبدورەحمان ئال سانی، وەزیری دەرەوەی قەتەر رایگەیاند، كە لەوانەیە سەركردەكانی حەماس لە دەوحە رەوانەی وڵاتێكی دیكە بكرێت، نوێنەرانی حەماس زۆر بەخێرایی كەوتنە دۆزیینەوەی پەناگەیەك لە توركیا یاخود سووریا بێت.

لەكۆتاییدا واشنتن بەو پاساوەی قەتەر رازی بوو، كە بوونی ئەندامانی حەماس لە دەوحە خزمەت بە هەوڵەكانی نێوەندگیری دەكەن، ئەگەر دووربخرێنەوە، پەیوەندیكردن پێیانەوە قوورستر دەبێت.

كاتێك بەرژەوەندی بخوازێت، توركیا لە دوورخستنەوەی چالاكوانە سیاسییە بیانەكیان ناترسێت، لە (2022) كاتێك هەوڵەكانی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی میسر و توركیا دەستی پێكرد، ئەنقەرە كۆت و بەندی خستە سەر چالاكییەكانی ئەندامانی ئیخوان موسلمین، كە دایكی حەماسە، فەرمانی بە داخستنی كانەڵەكانیان و راگرتنی سەرجەم چالاكییە سیاسییەكان كرد، لە سەرداوای قاهیرەش (12) چالاكوانی رەوانی رەوانەی میسر كردەوە، كە دوامینیان محەمەد عەبدولحافز بوو لە مانگی تەمووز، ئامانج لەوەش دەستپێكردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكان بوو.

بەڵام ئەو كارە لەگەڵ حەماس جیاوازە، توركیا ئێستا هەڵگری دوو داوایە، داوایەكی ترەمپ بۆ هەماهەنگی لەگەڵ میسر و قەتەر، بۆ تەواوكردنی داڕشتنی رێككەوتن لەگەڵ ئیسرائیل و واژۆی حەماس، دووەم داوای حەماس بۆ گرەنتی جێبەجێكردنی سەرجەم بەندەكانی ئەو رێككەوتنە، چ لە قۆناغی راگرتنی ئاگربەست بێت، یاخود گێڕانەوەی بارمتەكان و ئازادكردنی دیلەكان بێت، یاخود لە قۆناغی سێیەم بێت، كە غەزە بە هەماهەنگی فەڵەستین و هێزە فرەڕەگەزان كە هێشتا وادەی پێهێنانی دیاری نەكراوە.

بەو جۆرە توركیا خۆی لە پێگەیەكی باش دەبینێتەوە، لە یەك كاتدا نێردە و نێوەندگیری لایەنە ناكۆكەكانە، ئەو جارە توركیا بە ناڕاستەوخۆ نێوەندگیری لە نێوان ئەمەریكا و ئیسرائیل و حەماس دەكات، ئەوە پابەندی دەكات كە "نێوەندگیرێكی" دادپەروەربێت لەگەڵ هەردوولا، ئەو هەڵوێستە تا ئاستێكی زۆر ئەو رێگەیەمان بیردەخاتە كە لە (2022) دانوستاندنەكانی نێوان ئۆكراینا و رووسیای پێ بەڕێوە دەبرد، كە ئەنجامەكەی رێككەوتنی دانەوێڵە بوو. لەو رووەوە وەك نێوەندگیرێكی دادپەروەر دادەندڕێت، چونكە سەرەڕای ئەوەی ئەندامە لە هاوپەیمانی ناتۆ، كە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی دا بە ئۆكراینا، بەڵام سزاكانی ئەمەریكاشی لەسەر رووسیا جێبەجێ نەكرد.

كاتێك ئەوە ئاراستەی دیپلۆماسیەتی توركیا بێت، پێویست ناكات چاوەڕوانی هەڕەشە یاخود فشاری توند ناكات بۆ سەر حەماس بكرێت، ئەنقەرە تا ئاستێكی زۆر بە فەرمانی ئیسرائیل هەر دەستوەردانێكی لە دۆزی فەڵەستین لە پێش جەنگ و دوای جەنگ دوورخستۆتەوە، بۆیە ئێستا تەنیا هاوبەشێك نییە لە هەوڵەكانی نێوەندگیری، بەڵكوو بەرەو ئەوەیە هاوبەش بێت لە بەڕێوەبردنی غەزە لەدوای جەنگ، ئەوەش بەڵێنێكە بە حەماس. سەرەڕای ئەوەی كە توركیا چووە پاڵ بڕیارەكانی كۆنگرەی عەرەبی ــ ئیسلامی سەركردەكانی لە سعوودیە، كە بەگوێرەی بڕیارەكە پێویستە حەماس لە خزمەتی غەزە دەربچێت و پابەندی چەك دانان بێت، بەڵام فاكتەری یەكلاكەرەوە لە پارێزگاری لە بوونی ئەو بزووتنەوەیە وەك جووڵانەوەیەكی سیاسی.

بەشداریكردنی گرنگی توركیا لە بەرەو پێشبردنی ئەو رێككەوتنەیە، كە لە چاوەڕوانی حەماس دایە بەهۆی پەیوەندییە بەهێزەكانی ئەردۆعان لەگەڵ ترەمپ، ئەوەی سەرەكیە ئیسرائیل سازشی دیكە دەكات، كە پابەندی راشكاوانە بێت، یاخود بە نووسراو، لەدوای گەڕانەوەی سەرجەم بارمتەكان جەنگ هەڵناگیرسێنێتەوە و لە كەرتی غەزە بە گوێرەی ئەو پلان و خشتە زەمەنییە دیارییكراوە دەكشێتەوە.

لەم رەوەوە هەڵوێستی توركیا لە هەڵوێستی میسر و قەتەر جیاوازە، ئەردۆغان پێگەی تایبەتی لای ترەمپ هەیە، هەڵگری دەستكەوتی سیاسییە، سەرۆكی ئەمەریكا وەك دەستكەوتێكی سیاسی بایەخ سەقامگیری سووریا و كەمكردنەوەی كڕینی گازی رووسی و فڕۆكەی جۆری بۆینگ و ئێف 16 دەدات، لە بەرانبەردا لە (2019/4/19) عەبدولەفتاح سیسی، سەرۆكی میسر سەردانی كۆشكی سپی نەكردووە.

ئەو سەردانەی كە بڕیاری بوو لە مانگی شوباتی ئەمساڵ بكرێت، بەڵام بەهۆی تووڕەبوونی سەرۆكی میسر لە بڵاوكردنەوەی "پلانی ریفییرا" كە ترەمپ بڵاوكردەوە، سەردانەكە دواخرا، چونكە میسر ئەوەی بە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەكەی ناوبرد.سەرەڕای ئەوەی ترەمپ لە چەندین بۆنەدا رێزی خۆی بۆ دیەربڕیوە و بە "دیكتاتۆرە دڵخوازەكە"ی ناوی بردووە، بەڵام پەیوەندییەكانی هەردوو وڵات لێك دوورە و گەرم نییە، قەتەر بەهۆی پێناسەكەی هاوپەیمانێكی گەورەیە، ئەندام نییە لە هاوپەیمانی ناتۆ. ترەمپ شێخ تەمیم بن حەمەد ئال سانی حاكمی قەتەر بە دۆستێكی نزیك و هاوبەشێكی بازرگانی خێرزانی دادەنێت، بەڵام حەماس تاوەكوو ئێستا بەو توانایەی قەتەر لە پێدانی ئەو گرەنتیانەی كە لە ئەمەریكا داوای دەكات، سەرسام نییە.

سەبارەت بە هەوڵەكانی حەماس بۆ ئاراستەكانی نوێی نین، لە مانگی تشرینی یەكەمی (2024) حەماس هەوڵی بەكارهێنانی هەژموونی توركیا بەسەر واشنتن دا، كاتێك محمەد دەروێش لەگەڵ هاكان فیدان، وەزیری دەرەوەی توركیا كۆبووە، پلانێكی پێدا كە لەبەرانبەر كشانەوەی ئیسرائیل و راگرتنی جەنگ ئازادكردنی سەرجەم بارمتەكانی لەخۆی گرتبوو، بەڵام جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمەریكا پاڵپشتی ئەو پێشنیارەی نەكرد، ئیسرائیل دژی ئوو بڕیارە بوو، خودی توركیا دەستوەردانی كردە بۆ خستنە ناو خشتەی كارەكان. هەوڵەكانی حەماس لەگەڵ توركیا بەردەوام بوو، لە ماوەی ئەم ساڵدا لای كەمی دەروێش لەگەڵ بەرپرسانی توركیا كۆبۆتەوە، لە مانگی تەمووز و نیسان لەگەڵ ئیبراهیم كاڵن، بەرپرسی دەزگای هەواڵگری توركیا میت كۆبووەوە، كە ئێستا سەرۆكایەتی شاندی توركیا دەكات لە شەرم شێخ، ئەزموونێكی فراوانی لە بەڕێوەبردنی دانووستاندنە سیاسی و دیپلۆماسییە ئاڵۆەزكان هەیەو، لەوانە قووڵكردنەوەی پەیوەندی دیپلۆماسی و سەربازیی لەنێوان توركیا و ئەحمەد شەرع، سەرۆكی سووریا لەو رۆژگارەی سەرۆكی هێزەكانی تەحریر شام بوو، هەروەها كاڵن رۆڵی گەورەی لە دانوستاندنەكانی نێوان پەكەكە و توركیا هەیە، كە گەیشتە ئەوەی عەبدوڵا ئۆجەلان داوای هەڵوەشاندنەوەی حزبەكەی بكات و چەك دابێنن.

ئیبراهیم كاڵن هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرایە لە زانكۆی جۆرج تاون، پسپۆڕە لە فەلسەفەی ئیسلامی و مۆسیقارێكی لێهاتووە، ئامێری ساز لێدەدات، چەند ئاهەنگێكی مۆسیقی پێشكەشكردووە، چەند ئەلبوومێكی بەرهەم هێناوە، ئێستا داوای داڕشتنەوەیەكی سیاسی لێكراوە كە حەماس ببێتە بەشێك لەو داڕشتنەوە، بەگوێرەی راپۆرتە میسری و گفتوگۆكان لەگەڵ بەرپرسان لە توركیا دەرفەتی كاڵن لە تەواوكردنی ئەو رێككەوتنە لە هەموو كاتێك باشترە.  

سەرچاوە: ماڵپەڕی ناتوور