گه‌ڕان به دواى مس بێل ... دایكى عێراقى نوێ
.jpg)
نوچه‌نێت
دۆزینه‌وه‌ى گۆڕستانى پرۆتستانتى له به‌غدا كارێكى ئاسان نییه، كه تێیدا گیرترود بێل " Gertrude Bell" توێژه‌رى به‌ریتانى تێیدا نێژراوه، ئه‌و ژنه به‌شداربوو له دامه‌زراندنى عێراق نوێ، ئێستا دیاركردنى گۆڕه‌كه‌ى پێویستى به هاوكاری پاسه‌وانى گۆڕه‌كه‌ى هه‌یه، كه له دڵه‌وه شوێنه‌كه ده‌ناسێ.
نووسین له‌سه‌ر گۆڕى"مس بێل" وه‌ك عێراقییه‌كان ناوى ده‌به‌ن، نیمچه پارێزراوه. زۆرینه‌ى عێراقییه‌كان ئه‌مڕۆ نازانن ئه‌و كێیه كه توێژه‌رى شوێنه‌وارناسى، دۆزره‌وه، وێنه‌گر، سیخوڕ و نووسه‌ر بوو. له ساڵى 1926 له گۆشه‌گیرى به‌هۆى خواردنى ده‌رمانى زیاده‌وه له ته‌مه‌نى 57 ساڵى مردووه.
ئه‌و ژنه به كاریگه‌رییه‌وه له كۆنگره‌ى قاهیره له ساڵى 1921 له پاڵ ونستون چه‌ڕچڵ سه‌رۆك وه‌زیرانى ئه‌و كاتى به‌ریتانیا، به‌شدارى له دامه‌زراندنى عێراق كردووه و ته‌نانه‌ت پانتایى جوگرافیاى عێراقى زیاد كردووه كه ئه‌و كات له ژێر ماندێت "ئینتداب"ى به‌ریتانى بووه، ئه‌مه‌یش به خسته‌پاڵى هه‌رێمى كوردستان و مووسڵ له باكوور و پێدانى كێڵگه نه‌وتییه‌كان به عێراق.
زیاتر له 60 ساڵه به‌ریتانیا
پاسه‌وانى بۆ گۆڕه‌كه‌ى بێل له به‌غدا داناوه
ته‌مارا شه‌له‌بى ژنه‌نووسه‌ر و مێژوونووسى عێراق پسپۆڕ له ژیانى بێل دووپاتى ده‌كاته‌وه كه ئه‌و ژنه زۆرى بۆ عێراق كردووه و یه‌كێك بووه له دیارترین دامه‌زرێنه‌رانى كه‌چى كه‌سانى تر ته‌نیا به "سیخوڕێكى به‌ریتانى" ده‌زانن.
بێل كه هه‌ر دوو زمانى عه‌ره‌بى و فارسى ده‌زانى و سه‌ربه چینێكى پایه‌به‌رزى ئه‌وساى به‌ریتانیا بوو، له جیهانى نێرینه‌ى كۆلۆنیالیزمى به‌ریتانى پێگه‌یه‌كى تایبه‌تى بۆ خۆى به ده‌ست هێنا و چووه پاڵ نووسینگه‌ى عه‌ره‌بى له قاهیره كه یه‌كێك بوو له لقه‌كانى هه‌واڵگریى به‌ریتانیا.
بێل به‌شداربوو له‌وه‌ى فه‌یسه‌ڵى یه‌كه‌م وه‌ك پاشا به‌سه‌ر عێراق بسه‌پێنێ. له ئه‌نجامى ئه‌وه‌ى ئه‌و ژنه شاره‌زاییه‌كى زۆر له هۆزه‌كانى عێراق هه‌بوو، سه‌ركه‌وتوو بوو له‌وه‌ى پاڵپشت بۆ فه‌یسه‌ڵ په‌یدا بكات. به‌ڵام ئه‌و دامه‌زراندنى مۆزه‌خانه‌ى به‌غداى به گه‌وره‌ترین ده‌سكه‌وتى خۆى ده‌زانى كه مانگێك دواى مردنى كرایه‌وه، كه‌چى ئه‌و ژنه كه له‌گه‌ڵ تۆماس ئیدوارد لۆرانس "ناسراو به لۆرانسى عه‌ره‌ب" كارى كردووه، ئێستا له لایه‌ن عێراقییه‌كانه‌وه زۆر ناسراو نییه.
شاژنى بیابان
ته‌مارا شلبى ده‌ڵێ، "ئه‌و كاته‌ى له ساڵى 2005 هاتمه عێراق، تێبینى ئه‌وه‌م كرد ئه‌و كه‌سانه‌ى ته‌مه‌نیان له خوار 60 ساڵییه نازانن قسه له‌باره‌ى كێ ده‌كه‌م! كه‌چى خه‌ڵكى به ته‌مه‌نتر و پیاوانى به‌ساڵاچوو ئه‌وه‌یان بیركه‌وته‌وه كه گیرترود بێل چى كردووه" ئه‌وان به "خاتوون" ناوى ده‌به‌ن كه وشه‌یه‌كى عوسمانییه وه‌ك نازناو بۆ ژنانى سه‌ر به چینى پاشایه‌تى و خانه‌دانه‌كان به‌كاردێت.
ته‌مارا كه له ئاماده‌كردنى كتێبى، "گیرترود بێل و عێراق.. ژیان و به‌رهه‌م" به‌شدارى كردووه، هۆكارى كه‌م ناسراوى ئه‌و ژنه له لایه‌ن عێراقییه‌كان بۆ ئه‌وه ده‌گێڕێته‌وه، یه‌كه‌میان به‌هۆى ئه‌وه‌ى ژن بووه، هه‌روه‌ها به‌هۆى ئه‌و شێوازه‌یه كه مێژووى له عێراق پێ ده‌گوترێته‌وه. ته‌مارا ده‌ڵێ، "عێراقییه‌كان له‌باره‌ى رابردوو و نیشتمان و مێژوویان زۆر نازانن، چونكه ئه‌مرۆ كۆپییه‌كى پرۆپاگه‌نده‌یى و تاكلایه‌نه‌یان پێشكه‌ش ده‌كرێت".
عێراق كه له ئابى داهاتوو یادى 100 ساڵه‌ى دامه‌زراندنى ده‌كاته‌وه، چه‌ندان جار به هۆى شۆڕش و كۆده‌تا و گۆڕانكارییه‌كانى سیسته‌مى ده‌سه‌ڵات، كتێبه‌كانى مێژووه‌كه‌ى ده‌ستكاریى و گۆڕانكاریى تێدا كراوه.
هایدى كه كچه قوتابییه‌كى زانكۆیه ته‌مه‌نى 23ى ساڵه، باس له‌وه ده‌كات ئه‌و كاته‌ى ته‌مه‌نى دوانزه تا پانزه ساڵ بووه مێژووى نوێى خوێندووه، به‌ڵام هه‌رگیز باسى ناوى گیرترود بێل نه‌كراوه!
به‌ڵام له‌به‌رانبه‌ردا، له رۆژئاوا له‌م ساڵانه‌ى دواییدا كتێبێكى زۆر بۆ بێل ته‌رخان كراوه، وێنه‌ر هیرزۆگ Werner Herzog ده‌رهێنه‌رى ئه‌ڵمانى له ساڵى 2015 فیلمێكى به ناوى"شاژنى بیابان" ده‌رهێناوه، له‌و فیلمه نیكۆل كیدمان رۆڵى گیرترودى بینیوه.
گه‌ڕان به‌دواى گه‌نجینه‌یه‌ك
دۆزینه‌وه‌ى گۆڕستانێك كه بێلى تێدا نێژراوه له گه‌ڕان به‌دواى گه‌نجینه ده‌چێت، ئه‌و گۆڕستانه ده‌كه‌وێته یه‌كێك له كۆڵانه‌كانى ناوه‌ڕاستى به‌غدا، پێوسته چه‌ند جارێك له ده‌رگا ئاسنییه‌كه بده‌یت تا عه‌لى مه‌نسوورى ته‌مه‌ن 77 ساڵ و پاسه‌وان ده‌رگاكه ده‌كاته‌وه.
مه‌نسوور ئه‌ركى پاسه‌وانى گۆڕستانه‌كه‌ى له باوكى هاوسه‌ره‌كه‌یه‌وه بۆ ماوه‌ته‌وه، كه زیاتر له 60 له‌مه‌وبه‌ر به‌ریتانییه‌كان ئه‌ركه‌كه‌یان پێ راسپارد بوو. ئێستا مه‌نسوور هه‌ر مانگێك بڕى 250 هه‌زار دینار "170 دۆلار" له كه‌نیسه‌ى پرۆتستانتى وه‌رده‌گرێت.
له‌سه‌ر گۆڕه‌كه‌ى بێل هه‌ندێك گوڵى ده‌ستكرد هه‌یه، مه‌نسوور ده‌ڵێ، "هه‌ندێك له میوانه‌كان گوڵى راسته‌قینه داده‌نێن، به‌ڵام من به‌هۆى گه‌رماوه لایانده‌به‌م". ئه‌و پیاوه ئاماژه بۆ ئه‌وه‌یش ده‌كات ساڵى رابردوو بانگهێشتنامه‌یه‌كى له باڵیۆزخانه‌ى به‌ریتانیا پێگه‌یشتووه بۆ ئه‌وه‌ى له یادى "مس بێڵ" له ئاهه‌نگێكى رێزلێنان به‌شدار بێت.
عه‌لى نه‌شمى مامۆستاى مێژووى له زانكۆى موسته‌نسڕیه‌ى به‌غدا ده‌ڵێ، "بێل خزمه‌تى به‌رژوه‌ندییه‌كانى شاهانه‌ى به‌ریتانیاى كردووه، نه‌وه‌ك به‌رژوه‌ندی عێراقییه‌كان".
بێل كه سیخوڕێكى به‌ریتانى بوو
تواناى پاڵپشتى بۆ دانانى شا فه‌یسه‌ڵى یه‌كه‌م بدۆزێته‌وه
بۆئه‌وه‌ى سه‌ره‌داوى گه‌ڕان به دواى بێل ته‌واو بێت، پێویسته سه‌ردانى مۆزه‌خانه‌ى به‌غدا بكرێت، دكتۆر له‌یس مه‌جید حوسێن سه‌رۆكى ده‌سته‌ى گشتى شوێنه‌وار و كه‌له‌پوور له‌سه‌ر تابلۆیه‌كى ته‌خته ناوى ئه‌و كه‌سانه‌ى نه‌خشاندووه كه به‌ر له‌خۆى پۆسته‌كه‌یان وه‌رگرتووه، له سه‌ره‌وه‌ى لیسته‌كه ناوى گیرترود بێل هاتووه كه له نێوان ساڵانى 1922 تا 1926 پۆسته‌كه‌ى به‌ڕێوه‌بردووه.
له‌یس حوسێن ده‌ڵێ، "ئه‌و ژنه هه‌رگیز له‌بیر ناكرێت، ئه‌و مۆزه‌خانه‌ى عێراقى دامه‌زراندووه، به‌شدار بوو له دانانى بناغه‌ى شوێنه‌وارناسى له عێراق" په‌یكه‌رى بێل كه له‌لایه‌ن فه‌یسه‌ڵى یه‌كه‌مه‌وه له مۆزه‌خانه‌ى به‌غداوه دانرا بوو، دواى داگیركردنى عێراق له‌لایه‌ن ئه‌مریكاوه له 2003 دزرا، له‌یس حوسێن ده‌ڵێ، "هه‌رگیز نه‌ماندۆزییه‌وه".
سه‌رچاوه: یۆرۆنیوز
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment