Nuce Logo

ئاژانسی وزەی جیهانی لە ڕاپۆرتێکیدا کە لە ڕێکەوتی 10/9/2021ــدا بڵاوکراوەیەوە، زانیاری دەربارەی وزە و جۆرەکانی وزە لە 50 ساڵی ڕابردوودا خستۆتە ڕوو. 

بەرپرسی ئاژانسی وزە، فاتیح بیرۆل لە بارەی ڕاپۆرتەکە دەڵێت" داتا و زانیاریەکان هەمیشە براوەن".

هەروەها وتیشی" ڕاپۆرتی کورتکراوەیی وزەی جیهانی لە 50 ساڵی ڕابردوو، دەرخەری ئەو گۆڕانکارییە بنەڕەتییەی جیهانن بۆ پرسی ئاسایشی وزە لە جیهاندا"

ئەم دەربڕینەی بەرپرسی ئاژانسی وزەی جیهانی بۆ مێژووی وزە لە 50 ساڵی ڕابردوو جێگەی سەرنج و شرۆڤەی وردی زانستیییە بە تایبەت لە پرسی ئاسایشی وزەی جیهانی.

  لە ڕاپۆرتی ئاژانسی وزە، کە بە ناونیشانی Key World Energy Statistics 2021،بڵاوکراوەتەوە، بە وردی تیشک خراوەتە سەر  خواست، خستنەروو، ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی کاربۆنی و داهاتووی بازارەکانی وزە.

ئاژانسی وزەی جیهانی لە ساڵی 1974 دامەزراوە و 30 وڵاتی جیهانی بەشدارن لە سیاسەت و پرۆگرامی ئەو ئاژانسە، جگە لەوەی 8 وڵاتی تر لە لسیتی داواکراوەکانن بۆ ئەندام بوون لەو ئاژانسە. ئامانجی سەرەکی ئاژانسی وزە، خستنەروو و ئاشکراکردنی سیاسەتی وڵاتانی ئەندامە بۆ بازارەکانی وزە و شرۆڤەکردنی پلانەکانە بۆ بەرهەمهێنان وبەکاربردنی وزە بە هەموو جۆەرەکانیەوە.

بە گوێرەی راپۆرتی ئاژانسی وزەی جیهانی، یەکێکی تر لە ئامانجەکانی بڵاوکردنەوەی ئەو راپۆرتە، دانپێدانانە بە راستیەکان و ئاراسەتە و جوڵەکانی وڵاتان و خاوەن بڕیارە سیاسەکان بۆ دابینکردن و بە بازاڕکردنی وزەی وڵاتەکانیان.

ئاسایشی وزە لە نیو سەددە

لە راپۆرتی  KWES 2021ــدا هاتووە، لە نیوە سەددەی رابردوودا، گۆرانکاری فراوان بەسەر نەخشەی وزەی جیهانی و ئاسایشەکەیدا هاتووە، بە جۆرێک لە سەدەی ڕابردوو و لە ساڵی 1973 تا 2019، پشکی خستنەرووی نەوت گۆراوە بۆ گازی سروشتی. 

بە مانایەکی تر، لە 50 ساڵی ڕابردوودا خواست و بەرهەمهێنانی وزە لە نەوتەوە گۆراوە بۆ گازی سروشتی و ئاستی خواست بۆ نەوت لە ساڵی 1973 ڕێژەی ٪46.2ــی کۆی خواستی وزەی پێکهێناوە، بەڵام ئەم ڕێژەیە لە ساڵی 2019 بۆ تەنیا ٪30.9 دابەزیووە ولەبەرامبەردا ئاستی خواست بۆ گازی سروشتی زیادیکردووە.

سەبارەت بەو وڵاتانەی کە کۆنترۆڵی ناوچە پڕ وزەکانی جیهان دەکەن لە رووی خواست و خستنە رووە، ڕاپۆرتی KWES 2021ــی ئاشکرای دەکات، لە ساڵانی 1973 وڵاتانی ڕێکخراوی هاوبەشی ئابووری  و گەشەپێدان ناسراو بە OECD countries کۆنترۆلی زۆرینەی خستنەڕووی نەوتیان دەکرد، ڕێژەی ٪69ـــی وزەی جیهان لە لایەن ئەو وڵاتانە کاری بەرهەمهێنان و بەکاربردنیان بۆ دەکرا، بەڵام لە 2019ــدا ئەو ڕێژەیە بۆ تەنیا ٪37 دابەزیووە ولە بەرامبەردا، بازارەکانی ئاسیا پشکی شێریان کە ٪49.4 لە بەرهەمهێنان وبەکاربردنی نەوت هەیە، بە رارورد بە ساڵی 1973 کە تەنیا ٪29.2 بوو.

نەوت

ریزبەندی وڵاتە زلهێزەکانی نەوت لە 2020ــدا بەراورد بە نیوسەدەی رابردوو، گۆرانکاری خێرایی بەسەردا هاتووە. بە گوێرەی راپۆرتی ئاژانسی وزەی جیهانی لە ئێستادا 11 وڵاتە پێشەنگەکانی بەرهەمهێنانی نەوت، ئەمریکا، رووسیا، سعوودیە، کەنەدا، عێراق، چین، ئیماڕات، بەرازیل، کوەیت و ئێرانن.

لە ساڵی 1973 ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، رێژەی ٪36.7ــی کۆی بەرهەمهێنانی نەوتی جیهانیان پێکدەهێنا و وڵاتانی ڕێکخراوی هاوبەشی ئابووری  و گەشەپێدان ناسراو بە OECD countries خاوەنی ٪24.2ـی بەرهەمهێنانی جیهانی بوون، ئەمەیش ببووە هۆی پێدانی نازناوی “مەزنترین  ناوچەی بەرهەمەمهێنانی نەوت” لە جیهان بە هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام بەراورد بەو ساتە، لە ساڵی 2019، وڵاتانی OECD کەوتنە ڕکابەری لەگەڵ هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە ئێستادا ڕێژەی نەوتی بەرهەمهێراو لە وڵاتانی OECD بەرزبۆتەوە بۆ ٪30.9 و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش بۆ ٪30.8 دابەزیووە.

هۆکاری پێشکەوتنی باڵای وڵاتانی OECD، زیادبوونی ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی شێلە لە هەریەکە لە وڵاتانی، کەنەدا، نەرویج، ئەمریکا.

سەبارەت بە نەوتی وڵاتانی ئەفریقیا، ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی ئەو ناوچانە بە ئاستێکی بەرچاو دابەزیووە، بە جۆرێک لە ساڵانی 1973، ڕێژەی بەرهەمهێنانی نەوتی وڵاتانی ئەفریقیا ٪.10ــی کۆی بەرهەمهێنانی نەوتی جیهانی پێکهێناوە، بەڵام لە 2020 ــدا ئەو ڕێژەیە بۆ ٪8 دابەزیووە.

گازی سروشتی

لە راپۆرتی ئاژانسی وزەی جیهاندا، ڕیزبەندی پێشەنگەکانی وڵاتانی بەرهەمهێنانی گازی سروشتی بریتین لە وڵاتانی، ئەمریکا، ڕووسیا، ئیران، چین، کەنەدا، قەتەر، ئوسترالیا، نەرویج، سعوودیەو جەزائیر.

جیاواتر لە نەوت وئاستی بەرهەمهێنانی، وڵاتانی هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەراورد بە 50 ساڵی رابردوو، ئاستی بەرههمهێنانی گازی سروشتیان لە ٪2.1 بۆ ٪16.1 بەرزبۆتەوە. وێڕای ئەوەی کە وڵاتانی ئەندام لە   OECD لە پیشەنگی وڵاتانی بەرهەمهێنانی گازی سروشتین و ڕێژەی ٪38.3ـــی گازی سروشتی جیهان پێکدەهێنن، بەڵام بەراورد بە سەدەی رابردوو، ئاستی بەرهەمهێنانی گازی  سروشتی لە وڵاتانی  OECD لە ٪71.7 بۆ کەمتر لە ٪3.8.3 دابەزیووە، ئەمەیش هۆکاری سەرەکییە لە گرنگیدانی زیاتری وڵاتانی ئەورووپا و رۆژئاوا بە گازی سروشتی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

خەڵووز

بە سەرنجدان لە ئامارەکانی راپۆرتی KWES 2021ــی تایبەت بە ئاژانسی وزەی جیهانی لە بارەی بەرهەمهێنان و بەکاربردنی وزەی خەڵووزەوە، هۆکارەکانی پشت گرتنەبەری سیاسەتی وڵاتانی ڕۆژئاوا بۆ کەمکردنەوەی وزەی کاربۆنی و گەیشتن بە سیاسەتی سفر کاربۆن بو وردی دەردەکەوێت، بە تایبەت لە دژایەتیکردنی ئەمریکا و ئەورووپا بۆ چین و دروستکردنی ئاستەنگ لە بەردەم ئاسایشی وزەکەی.

لە نێوان ساڵانی 1973 بۆ 2020، ئاستی بەرکاربردنی وزەی خەڵووز لە لایەن وڵاتی چینەوە لە ٪13.6 بۆ زیاتر لە ٪49.7 زیادیکردووە، ئەم زیادبوونە تەواو پێچەوانەی سیاسەتەکانی ئێستای وڵاتە زلهێزە پیشەسازییەکانە بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی گۆرانی کەشوهەوا و پیسبوونی ژینگە.

هەرچی تایبەتە بە وڵاتانی  OECD، ئاستی بەکاربردنی وزەی خەڵووزیان لە 50 ساڵی رابردوودا، لە ٪55.7 بۆ کەمتر لە ٪18.8 دابەزاندووە و وڵاتی چینی پشکی شێری لە وڵاتانی بەرهەمهێنی وزەی خەلووز بەرکەوتووە.

وڵاتە سەرەکیەکانی بەرهەمهێنانی خەڵووز لە جیهاندا: چین، هیندستان، ئەندەنوسیا، ئوسترالیا، ئەمریکا، رووسیا، وڵاتانی باسووری ئەفریقیا، ئەڵمانیا، پۆڵەندا، کازاخستان.

بە لێکدانەوەی ئاستی بەکاربردنی جۆرەکانی وزە (نەوت، گازی سروشتی، خەڵووز)، ئەو وڵاتانەی کە بەرپرسیارن لە بەرهەمێنانی زۆرترین گازی دوەم ئۆکسیدی کاربۆن، ڕووبەڕووی زۆرترین ئاڵنگاری وتەنگژەی ئاسایشی وزە دەبنەوە، بە تایبەت لە پلانی تازەی وڵاتانی ڕۆژئاوا بۆ پێڕەوکردنی سیاسەتی سفر کاربۆنی .

ئەگەر ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی کاربۆنی وڵاتی چین و وڵاتانی OECD بەراورد بکەین، دەگەین بەو ئەنجامەی لە نێوان ساڵانی 1973 بۆ 2020، ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی کاربۆنی لە لایەن چین لە ٪5 بۆ ٪29.5 زیادیکردووە، بەڵام رێژەی ئەو گازە لە وڵاتانی  OECD، لە هەمان ماوەدا لە ٪66.7 بۆ ٪33.6 کەمیکردووە.

بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی کاربۆنی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بەرزبوونەوەی مەترسیدار دایە، بە جۆرێک لە ساڵی 1973 تا 2020، ئاستی وزەی کاربۆنی لە ٪0.8 بۆ ٪1.9دواتر بۆ 5.2 بەرزبۆتەوە.

بە گوێرەی پێشبینیەکانی ئاژانسی وزەی جیهانی، ئاستی بەرهەمهێنانی گازی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن لە دوو دەیەی داهاتوودا بۆ چین ٪27.4 و وڵاتانی OECD ٪23.3 و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تەنیا ٪7.1 دەبێت