Nuce Logo

دواى كۆبوونەوەى هەفتەى رابردووى لووتكەى هاوينەهەوارى سوچی رەجەب تەيب ئەردۆغان سەرۆكى رووسيا و ڤلاديمێر پۆتين سەرۆكى رووسيا، گفتۆگۆ لەسەر جێبەجێكردنى ئاستى پابەندى هەردوو وڵات بە رێككەوتنەكانى نێوانيان بەردەوامە.

يەكشەممەى رابردوو وەزارەتى بەرگرى توركيا رايگەياند، "توركيا بەردەوام پابەندى بەرپرسياريەتى خۆى بووە، لە چوارچێوەى لێكتێگەيشتنێکى دياريكراو، ئەوەش بە ئامانجى دابينكردنى ئاسايش و سەقامگيرى و وەساندنى شەڕە لە ئيدليب، هيچ گۆڕانكارييەكيش بەسەر خاڵەكانى چاودێرى و چالاكييەكانى توركيا لە ئيدليب دا نەهاتووە".

لە بەرانبەردا سێرگى لاڤرۆڤ وەزيرى دەرەوەى رووسيا نيگەرانى خۆى لە بەردەوامى هەڕەشەى تيرۆر دەربڕى، ئاماژەى بەوەش كرد، "لە هەندێك شوێنى ئەو ناوچانە تيرۆر زيادى كردووە."

لە بەشێكى ترى قسەكانى لاڤرۆڤ گوتى، "رووسيا جەخت لەسەر جێبەجێكردنى كۆى رێككەوتنى نێوان پۆتين و ئەردۆغان دەكاتەوە، بۆ دورخستنەوەى تيرۆرستان، بەتايبەت تيرۆرستانى سەر بە دەستەى تەحريرى شام".

سيدات ئەرگين نووسەرى تورك بە رۆژنامەى حوريەتى توركى راگەياند، "چڕبڕوونەوەى هێرشە ئاسمانييەكانى رووسيا بۆ سەر ئيدليب، بە فاكتەرێكى گرنگ دادەنرێت بۆ زيادبوونى  گفتوگۆكانى رێككەوتنى نێوان توركيا و رووسيا لەسەر باكورى سووريا، بۆيە لەكاتى چاوخشانەوە بە راگەیێندراوێكى ئەنقەرە و مۆسكۆ دەيكەنە بەڵگە بۆ خۆيان، هەردوولا وا مامەڵە دەكەن، ئەوان خاڵە واژۆ لەسەركراوەكانى رێككەوتنەكانيان جێبەجێ كردووە".

لە بەشێكى ترى قسەكانى ئاماژەى بەو لێدوانەى ئەردۆغان كرد، كە دەڵێت، "توركيا پابەندە بە رێككەوتنى لەگەڵ رووسيا، لەسەر باردۆخى سووريا، هەروەها توركيا پابەند بووە بەهەموو ئەو ئەركانەى كەوتۆتە سەرى، لەوانەش لادانى گروپە توندڕەوەكان لەسەر ڕێڕەوە ئەمنييەكان، ئێمە پابەندين بەهەموو ئەو ئەركانەى لەگەڵ رووسيا لەسەر دۆخى سووريا بڕيارمان لێى داوە".

ئەو نووسەرە توركە، ئاماژە بەوەش دەكات، لەبەرانبەردا لايەنى رووسيا رايدەگەينێنن، "لە ئۆپراسيۆنە سەربازييەكان تەنيا تيرۆرستان دەكەينە ئامانج، ئەو كارەش لەگەڵ رێككەوتنەكان ناكۆكى نييە".

سەبارەت بە بەڵێنەكانى هەردوو وڵات، ئەو نووسەر دەڵێت، "ئەوەى لە ئيدليب روودەدات، وەڵامە بۆ بەڵێن و دەقى رێككەوتنەكانى نێوانيان".

رێككەوتنى (2018)ى سوچى چۆن باسى دەكات؟

لە (17)ى ئەيلوولى (2018) ئەردۆغان و پۆتين لە سوچى ياداشتى لێكتێگەيشنيان واژۆكرد، لەو رێككەوتنە هاتووە، " پێويستە ئاڵۆزييەكانى ناوچەى ئيدليب كەم بكرێنەوە"، دەقى رێككەوتنەكە لەسەر ئەوەيە، رووسيا هەموو رێكارێكى پێويست دەگرێتەبەر بۆ دەستەبەركردنى خۆپاراستن لە جێبەجێكردنى ئۆپراسيۆنە سەربازييەكانى بۆ سەر ئيدليب و هێشتنەوەى ئەو دۆخە وەك خۆى.

ئەرگين ئاماژەى بەوەش كرد، "ئامانجى سەرەكى ئەو رێككەوتنە، پارێزگاريكردنە لە دۆخى نەبوونى ململانێ لە ئيدليب، بە جۆرێك رووسيا بەڵێنى داوە پێويستە ئەو رێككەوتنە بەگوێرەى پابەندكردنى دەسەڵاتى ئەسەد بێت بە ئاگر بەست".

لە خاڵى هەشتەمى ئەو رێككەوتنە باس رێڕەوى هەردوو رێگەى (ئێم4 و ئێم5) دەكات، لەگەڵ كۆتايى هاتنى ساڵى (2018) پێويستە ئازادى هاتووچۆ بۆ هاونشتيمانيان و ئاسانكارى گواستنەوەى پێداويستييەكان دەستەبەر بكرێت. ئەو نووسەر توركە ئاماژە بەوەدەكات، "ئەوكاتە بەرپرسيارييەتى ئەو دوو ناوچەيە لە ئەستۆى هێزەكانى توركيابوو، چونكە ئەو ناوچەيە لەژێر دەسەڵاتى هێزە ئۆپۆزسيۆنەكانى سووريا بوو".

لەگەڵ ئەوەشدا رێگەى نێودەوڵەتى(ئێم5) كە ديمەشق و حەلەبى باكور و باشوور پێكەوە دەبەستێتەوە، لە شەڕەكانى كۆتايى (2019) و  سەرەتاى (2020) كەوتە ژێر دەسەڵاتى حكومەتى سووريا، تا ئێستا رێگەى (ئێم4)ى نێودەوڵەتى كە حەلەب و لازقيە پێكەوە دەبەستێتەوە، لەژێر دەسەڵاتى ئۆپۆزسيۆنە، كە هێزێكى گەورەى سەربازى توركيا لەو ناوچانەيە.

ئەرگين باس لە خاڵى (10)يەمى رێككەوتنى سۆچی دەكات، كە هەردوولا جەخەخت لەسەر دژايەتيكردنى تيرۆر بەهەموو جۆرەكانى دەكەنەوە، بەڵام لە (15)ى ئازارى (2020) ئەو بەندە لە پڕۆتۆكۆڵى هەردوو دەستكارى كرا، دووبارە واژۆى لەسەركرايەوە، لە كۆتايى ساڵى (2019) و سەرەتاى (2020) رووسيا و سووريا رێككەوتن بۆ شەڕكردن لەگەڵ ئەو گروپانەى لە ليستى تيرۆرى نەتەوەيەكگرتووەكانن".

لە پێنجى ئازارى (2020) بڕياردرا رێڕەوێك بە قووڵايى شەش كيلۆمەتر لە باكوور و باشوورى رێگەى (ئێم4)ى نێودەوڵەتى دروست بكرێت، بۆ ئەوەى ئاسانكارى بۆ كاروانە سەربازييەكانى توركيا و رووسيا لەو رێڕەوە بكرێت، تاوەکو گروپە ئۆپۆزسيۆنەكان لە ئيداليب جیا بکرێنەوە لە گرووپە توندڕەوەكان".

پێشێلكارييەكانى رووسيا

سەبارەت بە پێشێلكارييەكانى رووسيا ئەو نووسەرە توركە دەڵێت، "پێويستە رووسيا پابەندى ئاگربەست بێت، چونكە ماوەى زۆر دواى رێككەوتنى پێنجى ئازارى (2020) پابەندى ئاگربەستەكە بوو، بەڵام لە هەفتەى كۆتايى مانگى ئەيلوولى ئەمساڵ دەستى بە هێرشەكانى كردەوە، نزيكەى (450) هێرشى كردۆتە سەر ئەو ناوچانە، لەگەڵ هێرشەكانى رووسياش حكومەتى سووريا دەستى بە بۆردوومانى ئەو ناوچانە كرد".

عەبدوڵا ئاگار پسپۆڕى ئەمنى و ستراتيژى لە لێدوانێكى بە (عەرەبى 21)ى راگەياند، "ژمارەى هێرشەكانى رووسيا بە درێژايى ساڵى رابردوو (30 بۆ 35) هێرش بوو، بەڵام لە شەش مانگى يەكەمى ئەمساڵ (40 بۆ 50) هێرشى كردووە، لە سێ مانگى رابردووش ژمارەى هێرشەكانى رووسيا گەيشتە (80 بۆ (90) هێرش هەموو هێرشەكانى سووريا بە فەرمانى رووسيايە".

سيدات ئەرگين ئاماژە بەوەش دەكات، "ئەوكاتەى توركيا رەخنەى لە پێشێلكارييەكانى رووسيا گرت، پشتى بە خاڵەكانى بە رێككەوتنى وەستاندنى شەڕ لە ئيدليب بەست".

لەبەرانبەردا رووسيا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، "ئاساييە ئەو گرووپانەى نەتەوە يەكگرتووەكان وەك تێرۆریست ناساندونى بكرێنە ئامانج، لەسەر بنەماى رێككەوتنى واژۆكراو لەگەڵ توركيا، كە ماف دەدات بە هێرشكردنە سەر ئەو گروپانەى ئەنجومەنى ئاسايش لە ليستى تيرۆرى داناون، هەيئەى تەحريرى شام كە بەشێكى ئيدليبى لەژێر دەستە ناوى لە ليستى تيرۆرى نەتەوە يەكگرتووەكانە".

ئەو نووسەر توركە دەشڵێت، "رووسيا لە هێرشە ئاسمانييەكانى هاووڵاتيانى سڤيل دەكاتە ئامانج".

ئەو پسپۆڕە ئەمنييە پێى وايە، "ئەو كێشەى ئێستا بەهۆى زيادبوونى هێرشەكانى هێزەكانى رووسيا بۆ سەر ئيدليب دروستبووە، كە دەيەوێت ويستى خۆى بەسەر هێزەكانى تر بەسەپێنێت، ئەسەد ئێستا بۆتە بريكارى ئامانجەكانى رووسيا لەو ناوچەيە".

سەرهات ئيركمان لە (26)ى ئەيلوول لێكۆڵينەوەكى بڵاوكردۆتەوە، ئاماژە بەوە دەكات، "هێرشەكانى (25)ى ئەيلوولى رووسيا بۆ سەر بارەگاى سەركردايەتیى گرووپە چەكدارەكان لە ئيدليب بەتايبەت هەيئەى شام لايەكى رێككەوتنەكەيە، كەچى رووسيا لەو ناوچەيە هاووڵاتیيانى سڤيل و ناوەندى تەندروستى و كەپى پەنابەرانيش دەكاتە ئامانج".

رووسيا لە كۆتايى مانگى ئەيلوولى ئەمساڵ، هێرشى كردە سەر گرووپەكانى سەر بە سوپاى نیشتیمانى سوورياش، بەگوێرەى راگەيەنداروەكان, هێرشەكانى رووسيا، بۆ سەر هەموو گروپەكانى ناوچانە هێرشى هەڕەمەكين.

ئەرگين جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، "ئەو لێكەوتانە، ئەوە پشتڕاست دەكەنەوە رووسيا ئامانجى تەنيا گروپە تيرۆرستەكان نييە، چونكە ئەو قسەيە هيچ بنەمايەكى نييە، بۆردومانە هەڕمەكييەكانى رووسيا پێچەوانەى ئەو قسەيە پشتڕاست دەكاتەوە".

رێگەى (ئێم 4)تا ئێستا داخراوە

دواى سێ ساڵ لە واژۆكردنى رێككەوتنى سۆچی لە (2018) كردنەوەى رێگەى (ئێم 4) تا ئێستا نەخراوەتە بوارى جێبەجێكردن،  ئامانج لە كردنەوەى دروستكردنى رێڕەوێكى ئارامە بەگوێرەى رێككەوتنى پێنجى ئازارى (2020)، هەرچەندە هەنگێك هەنگاوى سەرەتايى بۆ نرا، بەڵام تا ئێستا كردنەوى ئەم رێگەيە بەربەستى زۆر بەربەستى گەورەى لە پێشە، هۆكارەكەشى بۆ ئەوە دەگەرێتەوە، كردنەوەى ئەو رێگەيە چالاكى هەندێك گروپى تووندڕەو زياد دەكات.

پابەندييەكانى سەبارەت بە مينبەج و تەل رەفعەت چيين؟

ئەرگين پێى وايە، خاڵێك لەو رێككەوتنە هەيە، جێبەجێكردنى کە قورسە، بەگوێرەى لێتێگەيشتنى نێوان ئەردۆغان و پۆتين لە كۆبوونەوەى (22)ى تشرينى يەكەمى (2019) لە سۆچی لەدواى ئۆپراسيۆنى كانى ئاشتى لە لايەن توركياوە كە لە مانگى تشرينى يەكەم توركيا هێرشى كردە سەر رۆژهەڵاتى فوڕات، ئەوەش ئەو خاڵەى پەكخست.

خاڵى شەشەم لە رێككەوتنى سۆچی (2019) بريتيە، "لە دوورخستنەوەى هەموو هێزە چەكدارە كوردييەكان لە مەنبەج و تەلرەفعەتى رۆژئاواى فوڕات، لە باشوورى عەفرين و دەوربەرى ئيدليب".

لە (2019) دواى كشانەوەى هێزەكانى ئەمريكا، بەشێكى گەورەى مەنبەج كەوتە ژێر كۆنتڕۆڵى رووسيا و سووريا، هێزەكانى هەسەدە لەو ناوچەيە مانەوە.

رووسيا هێزەكانى هەسەدەى لە ناوچەى تەلرەفعەت و مەنبەج دوورنەخستەوە، لە بەرانبەردا توركيا رەخنەى لەو هەڵوێستانە گرت.

ئەرگين ئاماژە بەوەش دەكات، "رووسيا رەخنە لە توركيا دەگرێت، كە بەشێكى رێككەوتنەكەى پەيوەست بە گروپە تيرۆرستەكان لە ئيدليب جێبەجێ نەكردووە، لەوانە كردنەوەى رێگەى نێودەوڵەتى، لەبەرانبەردا ئەنقەرە رەخنە لە مۆسكۆ دەگرێت، لە تەلرەفعەت و مەنبەج شەڕى رانەگرتووە".

عەبدوڵا ئاگاريش دەڵێت، "ئەنقەرە پێى وايە ئەو پێهاتەى لە ئيدليب هەيە لەسەر گۆڕەپانى نێودەوڵەتى لايەنى توندەرەو نين، هەموو ئەندامەكانى سوورين، ئەوەش واتە ئەو پێكهاتەى پەيوەندييان لەگەڵ قاعيدە و بەرەى نوسڕە هەيە، خەڵكى ئەو ناوچەيەن".

لە كۆتايى قسەكانى رايگەياند، "شەڕكردن لە دژى گروپە توندڕەوەكان بە هاوكێشەى جۆراوجۆر لەو ناوچەيە دەركەوتووە، ئەو كەسانەى لەو ناوچەين، دەزانن ئەو هێزانەى سەر بەچ ئاڕاستەيەكن، كە لەگەڵ ئەو گروپانە كاردەكەن.