Nuce Logo

سۆنێر كاگاپتاى*

گفتوگۆى ئەنقەرە و مۆسكۆ لەسەر چوونى سوپاى توركیا بۆ ناو خاكى سووریا لەبەرانبەر سازشكردنى توركيا لە ئیدلیب، باشتركردنى دۆخى ئابوورى ئەو وڵاتە و كەمكردنەوەى ئاڵۆزییەكان لەگەڵ ئەمریكا رووبەڕووى مەترسى دەكاتەوە.

لە مانگى تشرینى یەكەمى ئەمساڵ پەرلەمانى توركیا ماوەى ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانى لە سووریا درێژكردەوە، ئەوەش ئەگەرى روودانى ئۆپراسیۆنى سەربازى دژ بە هەسەدە زياتر كرد.

لەسەر ئەو بڕیارە سەرۆكى توركیا گوتى، "ئامادەين كۆتایى بەو هەڕەشانە بهێنین كە لە سووریاوە رووبەڕووى وڵاتەكەمان دەبێتەوە"، بەڵام بڕیارێكى لەو جۆرە بۆ توركیا پێویستى بە رەزامەندى مۆسكۆ و واشنتۆنە، كە هەردوو وڵات لە سووریا پەیوەندیان لەگەڵ هێزە كوردییەكان هەيە، ئایا ئەنقەرە دەتوانێت ئەو دوو وڵاتە بەدەست بێنێت، ستراتیژى بەرانبەر هێزە كوردییەكان چییە؟

ئۆپراسیۆنەكانى توركیا دژ بە (یەكینەكانى پاراستنى گەل) هەسەدە 

هەسەدە باڵى چەكدارى پارتى كرێكارانى كوردستانە بە فەرمى واشنتن و ئەنقەرە و وڵاتانى ئەندامى ناتۆ وەك پارتێكى تیرۆرست ناساندویانە.

لە (2013) بەشار ئەسەد هێزە سەربازییەكانى لە سنوورەكانى باكوورى رۆژهەڵاتى سووريا كشاندەوە، بە مەبەستى ئاگاداركردنەوەى توركیا، كە هەوڵێك هەیە دژ بە دەسەڵاتى دیمەشق، هەسەدە زۆر بەخێرایى ئەو ناوچانەیان كۆنترۆڵ، سەرەتا ناویان نا (رۆژئاوا)، لە (2018) ناوەكەیان گۆڕى كردیان بە (ئیدارەى خۆسەرى باكوور و رۆژهەڵاتى سووریا) رووبەڕووى ئەو ناوچانە (558) میل سنوورى لەگەڵ توركیا هەبوو.

یەكینەكانى پاراستنى گەل هاوكار بوو بۆ دروستكردنى هێزەكانى سووریاى دیموكرات (هەسەدە) كە هاوپەیمانییەك بوو كورد سەرۆكایەتى دەكرد، ئەمریكا بۆ شەڕى دژ بە رێكخراوى تیرۆرستى داعش لە (2014)وە پشتى پێ دەبەستێت.

لەسەرەتادا ئەنقەرە كێشەى لەگەڵ ئەو سیاسەتەى ئەمریكا نەبوو، تەنانەت بەشدارى گفتوگۆكانى ئاشتیشى لەگەڵ پەكەكە كرد، بەڵام لە (2015) گفتوگۆكانى ئاشتى كۆتایى هات و پەكەكە لەناو خاكى توركیا دەستى بەهێرشەكانى كردەوە، لەو كاتەش هێزەكانى هەسەدە لە سنوورەكانى توركیا نزیكبوون، لەگەڵ گەشەكردنى هەسەدە كە لە توركیا نزیك بوو، ئەنقەرە پێى وابوو ئەو هێزانە لە پەكەكەوە نزیكن، هەبوونیان لەو ناوچەیە هەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایشى وڵاتەكەى، لەسەر ئەو بنەمایە لە (2016) سوپاى توركیا هێرشى كردە سەر ئەو گرووپانە بۆ ئەوەى رێگرییان لێ بكات تا لە سنوورەكانى نزیك نەبنەوە.

ئۆپراسیۆنى قەڵغانى فوڕات، لە مانگى ئابى (2016) تا مانگى ئایارى (2017) ئەو ئۆپراسیۆنە بەشێكى تەرابلوسى لە دەوڵەتى ئیسلامى دابڕى، رێگەشى گرت هەسەدە بگەنە ئەو سنوورە.

ئۆپراسیۆنى قەڵغانى فوڕات دواى شەش هەفتە لە هەوڵى كودەتاكەى توركیا  و كۆبوونەوەى ئەردۆغان و پۆتین لە سانت پیترێسبۆرگ دەستى پێكرد، ئەو ئۆپراسیۆنە بووە هۆى دابەشكردنى دەسەڵاتەكانى توركیا و رووسیاى لە سووریا، لە هەمانكاتیش توركیا گڵۆپى سەوزى هەڵكرد بۆ ئەوەى هێرشەكانى ئەسەد بۆ سەر رۆژهەڵاتى حەلەب كە ژێر دەسەڵاتى گرووپە یاخى بووەكان بكات، ئەوەش دەرفەتى رەخساند دیمەشق زۆربەى ناوچەكان كۆنتڕۆڵ بكاتەوە.

ئۆپراسیۆنى چڵە زەیتوون، لە كانوونى دووەمى (2018) تا مانگى ئایار ئۆپراسیۆنێكى تر بە رێگەدانى پۆتین دەستى پێكرد، ئامانجى هێزەكانى توركیا كۆنتڕۆڵكردنى عەفرین بوو كە لە ژێر دەسەڵاتى هەسەدە بوو، لە رۆژئاواى باكوورى سووریا توركیا ئەو ناچەى دایگركرد، لە بەرانبەر ئەو رێگەدانە توركیا رێگەى دا بەشار ئەسەد هێرش بكاتە سەر غوتتەى رۆژهەڵات و كۆنتڕۆڵى بكاتەوە، هێزە یاخیبووەكانى ئەو ناوچەیە رەزامەندیان دەربڕى بەبێ شەڕ ئەو ناوچەیە چۆڵ بكات بچنە پارێزگەى ئیدلیب.

ئۆپراسیۆنى كانى ئاشتى، لە مانگى تشرینى یەكەمى (2019) توركیا هێرشى كردە سەر باكوورى رۆژهەڵاتى سووریا لە نێوان تەلبەیەز و سەرێ كانى، زۆربەى دانیشتوانە عەرەبەى پێشوازییان لێكرد، چونكە پێشتر ئەو هەستە نەتەوەیەى هەسەدە بێزارى كردبوون. 

ئەو ناوچەیە نزیك بوو لە بنكەى هێزەكانى ئەمریكا، پێش ئەوەى توركیا دەست بەهێرشەكەى بكات ئەردۆغان پەیوەندى دۆناڵد پرامپ كرد، بۆ ئەوەى مۆڵەتى پێ بدات، پێش هێرشەكەش هێزەكانى ئەمریكا رێڕەوى نێوان تەلبەیەز و سەرێ كانى و ناوچەكانى ترى مینبەج و كۆبانێیان بۆ چۆڵكرد، كە لە (2014) هەسەدە ئەو ناوچانەیان یەك خستبوو.

لەو ئۆپراسیۆنە توركیا رووبەرێكى زۆرى ناوچە سنوورییەكانى كۆنتڕۆڵ كرد كە لە ژێر دەسەڵاتى هەسەدە بوو، دابەشبوونى ئیدارەى خۆسەرى باشوور و رۆژهەڵاتى سووریا لەسەر بنەماى ناوچەيى بوو.

دواى كشانەوەى هێزەكانى ئەمریكا و كۆتاییهاتنى شەڕى نێوان توركیا هێزە كوردییەكان رووسیا هاتە ناوچەى مەنبەج و كۆبانێ لەگەڵ توركیا و هێزە كوردییەكانى ئەو ناوچەیە هێزى هاوبەشى بۆ هەموو ناوچەكان دروستكرد.

قەڵغانى بەهار، لە مانگى شوبات تا مانگى ئایارى (2020) ئەو هێرشانەى توركیا بەهۆى هێرشەكانى ئەسەد بوو بۆ سەر پارێزگاى ئیدلیب، گومانیش دەكرێت لەو هێرشانەى ئەسەد فڕۆكەى رووسیا هاوكارى كردبێت، چونكە (33) سەربازى توركیا كوژران، ئەنقەرەش هێرشى چڕى كردە سەر دەسەڵاتى سووریا، فڕۆكەى بێفڕۆكەوانى بەكار هێنا، دواى ئەوە پۆتین زۆر بەخێرایى هاتە سەر هێڵ، بۆ ئەوەى دۆخەكە لەوە زیاتر تەشەنە نەستێنێت.

كۆتایى یاریەكەى ئەردۆغان

ئامانجى ئەنقەرە فراوانكردنى ناوچەكانى ژێر دەسەڵاتى خۆیەتى و كەمكردنەوەى ناوچەكانى ژێر دەسەڵاتى هێزە كوردییەكانە، دەسەڵاتى سووریاش وەك توركیا دژى سەربەخۆیى كوردە، هەردوو حكومەت لە كۆتایى بیر لە چارەسەركردنى ئەو ناكۆكییە دەكەنەوە، بۆ ئەوەى ناوچەكانى ژێر دەسەڵاتى كورد بگەڕێتەوە كۆنتڕۆڵى حكومەتى سووریا.

ئەگەرى ئەوەش هەیە توركیا جارێكى تر ئۆپراسیۆنى سەربازى ئەنجام بدات، بەڵام لەو قۆناغەى ئێستا هیچ هێرشێك ناكاتە سەر قامیشلو و ناوچە دوورەكانى رۆژهەڵاتى سووریا، چونكە هێزەكانى ئەمریكا تا ئێستا لەو ناوچانەن.

بەگوێرەى راپۆرتەكان لە كۆبوونەوەى مانگى رابردوو لە رۆما، بایدن داواى لە ئەردۆغان كردووە، خۆى لە دروستكردنى كاردانەوەى هێزەكانى ئەمریكا بپارێزێت و هێرش نەكاتە سەر ئەو ناوچەیە.

ئەوەش سێ ئامانجى ترى هەیە، كە مەنبەج و كۆبانێ و تەلەرفعەتى بچووكە، كە دەكەوێتە نێوان جەرابلس و حەلەب.

هەندێك راپۆرتى تر ئاماژە بەوە دەكەن رووسیاش دژ بە كۆنتڕۆڵكردنى ناوچەى تەلرەفعەتە، بە پێویستیشى دەزانێت بەرگرى لە حەلەب بكات، لە كۆبوونەوەى نێوان پۆتین و ئەردۆغان پۆتین رێگەى نەدا ئەردۆغان هێرش بكاتە سەر ئەو ناوچانە، بۆیە ئەگەرى ئەوە هەیە ئەردۆغان بۆ دابەشكردنى دەسەڵاتەكان داواى رێككەوتنێكى تر بكات، ئەگەر توركیا هاوشێوەى رێگەى ستراتیژى (ئێم 4) لە بەرژەوەندى دیمەشق دەستبەردارى ناوچەكانى پارێزگارى ئیدلیب بێت، ئەو دابەشكارییە هاوكار دەبێت حكومەتى سووریا رێگەیەكى راستەوخۆ لە نێوان حەلەب و لازقیە بكاتەوە، كە گەورەترین شارى كەناراوە لە سووریا.

ئەو رێككەوتنانەى لە پێشەوە باسمان كرد بەربەستى جۆراوجۆرى لەبەردەم دروست دەبێت، كە دەبنە هۆى وەستانى لە لایەكى تریشەوە شەپۆلێكى نوێى پەنابەران روو لە سنوورەكانى توركیا دەكەن، بۆیە ئەردۆغان خۆپاراستن لەو شەپۆلە بە باشتر دەزانێت.

پێشتر دانیشتوانى ئیدلیب كە ژمارەیان نزیكە سێ ملیۆن كەسە لەسەر دەستى بەشار ئەسەد رووبەڕووى پاكتاوى رەگەزى بوونەوە، بۆیە ئەگەر مۆسكۆ گڵۆپى سەوز بۆ ئەسەد هەڵكات ئەو ناوچەیە چۆڵ دەبێت، ئەگەرى ئەوەش هەیە ئەردۆغان چاوەڕوان بكات رووسیا رێگەى بدات زیاتر بچێتە قووڵایى ئەو ناوچەیە، بە مەرجێك پاڵپشتى سەربازى بۆ ئۆكرانیا یا كەمكاتەوە یاخود كۆتایى پێبهێنێت، بەڵام ئەنقەرە پابەندە بە سەروەرى ئۆكرانیا ئەوەش ئامانجەكەى توركیا لە ئیدلیب لاواز دەكات.

لێكەوتە سیاسییەكان

ئەگەرى ئەوەش هەیە ئەردۆغان و پۆتین بگەن بەو رێككەوتنە، بەڵام ئەو ئامانجەى توركیا هەڵى دەبژێرێت دەبێت توركیا سنوورى كاردانەوەى ئەمریكا دیارى بكات.

ئیدارەى ئەمریكا باكوورى رۆژهەڵاتى سووریا وەك بەشێكى دانەبڕاو لە هێزەكانى ئەمریكا و هەسەدە سەیر دەكات، ئەمریكا هیچ هێزێكى وشكانى لەو ناوچانە نییە، بەڵام باكوورى رۆژئاواى سووریا تا ئێستا یەكێكە لە دۆسیە ناكۆكیەكانى نێوانیان، هەبوونى سەربازى توركیا لە باكوورى رۆژئاواى سووریا لە خزمەتى واشنتۆنە، چونكە هۆكارێكە بۆ دانانى سنوورێك بۆ  مامەڵەكردنى حكومەتى سووریا لەو ناوچەیە.

سەبارەت بە كاردانەوەى ئاشكراى ئیدارەى ئەمریكاش دژ بە ئۆپراسیۆنى توركیا توند دەبێت، ئەگەرى بەهێز ئەوەیە واشنتن لە ناوچەكانى وەك تەلرەفعەت و یا مەنبەج ئەوەندە فشار نەخاتە سەر توركیا، بەڵام لە وەڵامى هێرشى توركیا بۆ سەر كۆبانێ وەڵامى ئەمریكا زۆر بەهێزتر دەبێت، كۆنگرێس سەركۆنەى دەكات پێگەى توركیا زۆر لاواز دەبێت، چونكە كۆبانێ لاى ئەمریكا پێگەیەكى تایبەتى هەیە، سیمبۆلى سەركەوتنى هێزەكانى هەسەدەیە لە (2015) رێكخراوى تیرۆرستى داعشیان تێكشكاند، ئەوەش لە دیدى رایگشى پێكهێنەرى هاوبەشى نێوان ئەمریكا و ئەو هێزانەیە.

پۆتین هەوڵ دەدات دۆخى سووریا بقۆزێتەوە، لەو  رێگەیەوە واشنتن و ئەنقەرە لێك دوور بخاتەوە، ئەگەر ئەوە راست بێت، رووسیا رێگە دەدات توركیا لە ناوچەى كۆبانێ بچێتە پێشەوە، بۆ ئەوەى لە ئیدلیب سازشى پێ بكات، ئەوەش گەورەترین دیارییە بۆ ئەنقەرە، هەرچەندە هەسەدە لەسەر زۆرینەى سنوورەكانى توركیاش نییە.

بڕیارى كۆتایى لەدەستى ئەردۆغانە، هەندێك هۆكارى ناوخۆى سیاسى هەیە رێگرى لێ دەكات، ئەگەریش هەیە خۆى بە ناچار بزانێت بۆ گێڕانەوەى ئەو پێگە جەماوەرییەى هەیەتى كە لە هەڵبژاردنەكان پاڵپشتى دەكرد،  دۆسیەى سووریا بەكار بهێنێت بۆ ئەوەى پەیوەندییەكى باش لەگەڵ بایدن دروست بكات، دووبارە ئابوورى توركیا گەشە بكاتەوە، چونكە هەر ئاڵۆزییەكى نوێ لە خاكى سووریا دەبێتە ئاڵۆزى لەگەڵ واشنتن، كۆنگرێسیش  سزاى دەسەپێنێت، بۆیە ئەردۆغان لەو قۆناغەى ئێستا ئۆپراسیۆنەكانى دوادەخات، هەوڵدەدات كاردانەوە نەرێنییەكانى ئەمریكا كەم بكاتەوە. 

*ئەندامى باڵا و بەڕێوەبەرى پرۆگرامى لێكۆڵینەوەى توركى لە پەیمانگەى واشنتن