هاووڵاتيانى توركيا ترسيان لە بڕيارەكانى ئەردۆغان هەيە شیکاری

نوچەنێت:

ئەمساڵ ليرەى توركى لە (45%)ى بەهاى خۆى لە دەست داوە، ئەوەش وايكردووە هاووڵاتيانى توركيا گومان لە بڕيارەكانى سەرۆكى وڵاتەكەيان بكەن، كە تا ماوەى رابردووش لەناو هەردوو چينە هەژار و مامناوەند خاوەنى جەماوەرێكى زۆر بوو ، بەڵام بە بڕيارى دابەزاندنى رێژەى سوو ئەو دوو چينە زۆرترين زيانيان بەركەوتووە. 

بڕيارەكانى سەرۆكى توركيا زيانى بە خودى شوێنى لە دايكبوونى خۆى گەياندووە كە ناوچەيەكى كشتوكاڵييە، چونكە بە هۆى گرانبوونى پەينى كيمياوى و پێداويستييەكانى كشتوكاڵى چايى.

رۆژنامەى (ۆڵ ستريت جۆڕناڵى) ئەمريكى ديمانەى لەگەڵ ژمارەيەك دانيشتووى ئەو ناوچەى كردووە رەخنە لە سياسەتەكانى سەرۆكى وڵاتەكەيان دەگرن.

نيفزات باليش سەرۆكى ژوورى بازرگانى شارۆچكەى ريزى دەڵێت، "نزيكەى (50( هەزار جوتيار لێرە هەيە، من لە سەرۆكى ئاكپارتى دەپرسم، ئايا ناترسێت لە هەڵبژاردنى داهاتوو دەنگى پێ نەدەنەوە، چونكە تا ئێستا لە هەموو هەڵبژاردنەكان دەنگمان پێداوە، ئێمە ساڵانێكى زۆر كێشەمان نەبووە، بەڵام لەو دوو ساڵەى رابردوو دۆخەكە بۆ هاونشتيمانيان زۆر خراپ بووە".

هەرچەندە هەڵاوسان لە ئاستێكى بەرز بوو، بەڵام سەرۆكى توركيا بەردەوام فشارى دەخستە سەر بانكى ناوەندى بۆ ئەوەى رێژەى سوو دابەزێنێت،  ئەوەش بە بەمەستى گرتنەبەرى ستراتيژێكى تازەيە بۆ زيادكردنى هەناردە و گەشەى ئابوورى بۆ وڵاتەكەى.

دووشەممەى رابردوو جارێكى تر بەهاى ليرە بۆ نزمترين ئاست دابەزي، ئەوەش بەهۆى لێدوانەكانى وەزيرى دارايى توركيا بوو، كە رايگەياند، "بانكى ناوەندى بە نيازە لە (16(مانگدا كۆبێتەوە ئەگەرى هەيە جارێكى تر رێژەى سوو دابەزێنێت".

لە چەند هەفتەى رابردوو بۆ رێگرى لە دابەزى بەهاى ليرە بانكى ناوەندى توركيا بۆ جارى چوارەم دراوى بيانى فرۆشت، كاتێكيش رێژەى سوو بەرزدەكاتەوە بۆ رێگركردنە لە هەڵاوسان، بەڵام لە توركيا رێژەى هەڵاوسان گەيشتۆتە (21(كەچى بانكى ناوەندى بەردەوام رێژەى سوو دادەبەزێنێت.

سەبارەت بە هەوڵەكانى ئەردۆغان رايگەياند، "ئێمە دەزانين بۆ كوێ دەڕۆين، بۆيە داوا لەگەلى توركيا دەكەم ئارام بگرن".

دەسەڵاتە رەهاكان

لە دواى هەمواركردنەوەى دەستوورى توركيا لە (2017) سەرۆكى توركيا خاوەنى دەسەڵاتێكى نيمچە ڕەهايە، ئەو دەستوورش ئەردۆغان هۆى چاودێرى هەمواكردنەوەى دەكرد، بۆيە دەسەڵاتێكى نيمچە ڕەهاى بەخۆى داوە لە دياريكردنى دادوەران و بەرپرسانى باڵاى حكومەت بەبێ راوێژكردن بە پەرلەمانى وڵاتەكەى.

دواى ئەوەى پۆستى سەرۆك وەزيرانى هەڵوەشاندەوە چەندين دەسەڵاتى بە سەرۆك كۆمار دا كە جێگەى گفتوگۆ كردن نيين.

گۆڤارى فۆرين پۆليسى ئەمريكى دەڵێت، "ئەردۆغان بۆيە ئەو دەسەڵاتانەى بەخۆى دا بۆ ئەوەى ئەجێنداى تايبەتى خۆى جێبەجێ بكات، هەروەها توانى كۆنتڕۆڵى زۆرترين سوپاى وڵاتەكەى بكات، ئەوەش واى لێكرد زۆر بە ئازادانە و بەو جۆرەى پێى گونجاوە ئەجێنداى خۆى جێبەجێ بكات.

دواى دابەزينى جەماوەرى ئاكپارتى، پارتە ئۆپۆزسيۆنەكان لە بەرنامەيان دايە، كار بۆ گێڕانەوەى سيستەمى پەرلەمانى بكەن و پۆستى سەرۆك وەزيران بگێڕنەوە و دەسەڵاتەكانى پەرلەمان زياد بكەن.

گۆڤارى فۆرين پۆليسى نووسيويەتى، "گەندەڵى لە توركيا زيادى كردووە، بازنەى نزيك لە سەرۆكى توركيا كەسانى ماستاوچين، ئەوەش هۆكارى سەرەكييە كە پارێزگارى بانكى ناوەندى پەيوەندى بەهێزى لەگەڵ بەيرات بەيرەقدارى زاواى ئەردۆغان هەيە، كە ماوەيەكى زۆر بوو پۆستى وەزيرى دارايى و گەنجەى توركياى بەڕێوە دەبرد".

ئايا ئابوورى ئەردۆغان لە دەسەڵات دوور دەخاتەوە؟

بەهۆى دابەزينى بەهاى ليرە توركيا رووبەڕووى كەمى خواردەمەنى بۆتەوە، ئەوەش  ناڕەزايى زۆرى دژ بە حكومەت لێكەوتەوە.

كۆمپانياى ماك، كە كۆمانيايەكى راوێژكاريى سياسى نزيك لە حكومەتى توركيايە، لە ڕاپرسییەکى ئەنجامداوە و دەڵێت، "بۆ يەكەمجار رێژەى دەنگەكانى ئاكپارتى لە (30%)كەمترە" لە (2018) رێژەى دەنگەكانى لە (42%( دەنگى پەرلەمانى هێنا، بەڵام رێژەى دەنگەكانى ئەردۆغان لە هەمان ساڵ گەيشتە لە (52%).

رۆژنامەكە ئاماژە بەوەش دەكات، "تا ئێستا لەو ناوچانەى هەستى نەتەوەييان بە هێزە وەك شوێنى لە دايكبوونى سەرۆكى توركيا وێنەى ئەردۆغانيان لە هەموو شوێنێك هەڵواسراوە، بەڵام ئەو قەيرانە ئابوورييە وايكردووە فشار دروست ببێت خەڵكى ئاسايى بڵێن، دەنگ بە كەسێك بدەن لەو حكومەتە رزگارمان بكات".

هەندێك لە شارەزايانى بوارى ئابوورى پێشبينى ئەوە دەكەن، ئەردۆغان دارايى حكومەت بەكار بهێنێت بۆ كەمكردنەوەى مەينەتييەكانى ئەو دۆخە ئابوورييە كاتييە، سەرلەنوێ دەرفەتى سەركەوتنى هەبێت لە هەڵبژاردنى داهاتوو.

دەستوورى توركيا ماوەى سەرۆكى بۆ دوو خولى سەرۆكايەتى دياريكردووە، ئەردۆغان دوو خول هەڵبژێردراوە، لە رووى تيۆرييەوە ناتوانێت بەشدار بێت، بەڵام محەمەد ئۆسووم راوێژكارى سەرۆكى توركيا دەڵێت"بەگوێرەى ئەو سنوورەى بۆ ماوەى سەرۆكايەتى داندراوە ئەردۆغان هيچ كێشەيەكى نييە، چونكە ماوەى يەكەمى سەرۆكايەتى پێش هەمواركردنەوەى دەستوورى توركيا بوو".

شەش پارتى ئۆپۆزسيۆن هاوپەيمانييەكيان دروستكردووە، پێشبينى دەكرێت دوو پارتى نوێش بچنە پاڵيان، كە پێشتر سەرۆكەكان ئەندامى ئاكپارتى بوون لە هەڵبژاردنى داهاتوو دەبنە ركابەرى ئەردۆغان.

پياوێك ئابوورى تورکیا خاپوور دەكات

گۆڤارى فۆرين پۆليسى دەڵێت، "سيستەمى سەرۆكايەتى ئێستا و دەسەڵاتە فراوانەكانى سەرۆك و كەمى چاودێرى پەرلەمان، ئەگەرى هەيە بە بڕيارە تاكلايەنەكانى، ئەردۆغان ئابوورى توركيا خاپوور بێت، لە سايەى دۆخێكى لەو جۆرە ئاسانە ئۆپۆزسيۆنى سياسى داواى گەڕانەوە بۆ سيستەمىى پەرلەمانى بۆ راكێشانى هاووڵاتيانى توركيايە".

لايەنگرانى سيستەمى پەرلەمانى دەڵێن، "ئەوە چارەسەرێكى مامناوەندە، چونكە دەرفەتى زياتر دەرەخسێنێت بۆ كۆنترۆڵكردنى حكومەت و پارێزگارى لە هەوڵەكانى ئەردۆغان بۆ گەيشتن بە دەسەڵاتێكى شێوە سوڵتانى".

هەرچەندە تا ئێستا وێنەى سەرۆكى توركيا لە هەموو شوێنێكى شارۆچكەى ريزى هەڵواسراوە، بەڵام يەكەم جارە لە شەقامەكان و هەندێك نووسينگەى بەرپرسانى خۆجێيى وێنەى كەمال كليچدار ئۆغلۆ سەرۆكى جەپە هەڵواسراوە، كە لە (2017) داواى گەڕانەوە بۆ سيستەمى پەرلەمانى دەكات.

لە كۆتايى بابەتەكە گۆڤارى فۆڕين پۆليسى دەنووسێت، "ئەوەى ئەردۆغانى هێنايە سەر دەسەڵات قەيرانى ئابوورى بوو، ئەگەرى ئەوەش هەيە، هەر ئەو قەيرانە ئەردۆغان لە دەسەڵات لادەدات".

بابەتی پەیوەندی دار

0 لێدوانەکان

نەزەری خۆتان بنووسن

ئیمەیلەکەتان بە هیچ شێوەیێک بڵاو نابێتەوە. هەموو فیڵدە ئەستێرە دارەکان ئیجبارین