Nuce Logo

ئامادەكردنی: سایمۆن ماركس و محەحەد ئەمین

وەرگێڕانی: ئیسماعیل تەها

ئەو كۆمپانیا رووسیەی لە ساڵی (2020) وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا سزای بەسەر سەپاند، دەستی بە زێری سوودان گەیشتووە، حكومەتی ئەو وڵاتەش رەتی دەكاتەوە هیچ كۆمپانیایەكی رووسی لەو وڵاتە هەبێت.

ژمارەیەك بارهەڵگری تێكشاوی كە زێڕیان باكردبوو، بە ڕیگەی بیابانەكانی باكووری رۆژهەڵاتی سوودان دەڕۆن بۆ ئەوەی بگەنە دەرەوەی شارۆچكەی عەتبیرە، تاوەكو لەوێ ئەو مادە خامانە چارەسەر بكەن لە رێگەی چەند كرێكارێكی كانەبەردینەكان لە ویلایەتی نەهر نیل كاری لەسەر دەكەن، ئەوەش تەنیا كەسانێكی زۆر كەم دەزانن بڕی ئەو زێرە چەندە، چونكە چاودێریەكی زۆر توندی لەسەرە كەس نازانێت بە كێ دەفرۆشێت و لە كۆتایی بەدەستی كێ دەگات،  هۆكارەكەشی نەبوونی تۆماری گشتیە. 

ئەو تۆمارە بازرگانیانەی كە سەیری كراوە، یەكەم بەڵگەیە كە خاوەندارییەتی دەگەڕێتەوە بۆ كۆمپانیای (مرۆی گوڵد) كە وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا دەڵێت، “پەیوەندی بە كۆمپانیای بەڵێندەرایەتی ئەمنی فاگنەرەوە هەیە، كە بە كۆمپانای موڕەتەزەقە ناودەبرێت پەیوەندی بە وەزارەتی بەرگری رووسیا هەیە."

سەرەڕای ئەوەش مرۆی گۆڵد بۆ ئەوەی بگات بە كانزا گرانبەهان، مۆڵەتی كاركردنی بۆ گواستنەوەی كشتوكاڵ و پلاستیك لە وەزارەتی پیشەسازی سوودانی وەرگرتووە.

ئەو مۆڵەتەی مرۆی بەدستی هێناوە، وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا بە رێككەوتنی نێوان ملیشیا چەكدارەكانی ناودەبات بۆ پاڵپشتی هێشتنەوەی سیستەمە دیكتاتۆرەكان لەرێگەی بەكارهێنانی سەرچاوە سروشتیە.

ئەو كۆمپانیایە یەكێكە لەو كۆمپانیایانەی لەبواری پیشەسازی زێر لە سوودان لە (2017) وەبەرهێنان دەكات، لەهەمان كات فاگنەر پیلانێكی بۆ عومەر بەشیر داڕشت بۆ ئەوەی چۆن رووبەڕووی خۆپیشاندەران بێتەوە.

سلێمان بەدو، لێكۆڵەر لە ناوەندی سینتەری لە واشتن دەڵێت، "كاتێك عومەر لەشیر لەمانگی ئۆكتۆبەری (2017) سەردانی رووسیای كرد دەرگای بەسەر نەیارەكانی كردەوە بۆ ئەوەی دەست بەسەر سوودان دابگرێت." ئەو لێكۆڵەرە ماوەی پێنج ساڵ لێكۆڵینەوەی لەسەر پیشەسازی سامانە گرانبەهانی سوودان كردووە، بۆی دەركەوتووە چاوێری فەرمی لەسەر نییە.

یەكێتی ئەوروپا سەبارەت سزاكانی سەر ڤاگنەری رایگەیاند، "هۆكاركەی ئەوەیە لەكاتی ئاڵۆزییەكان چەكدار لەو ناوچانە بڵاو دەكاتەوە سەرچاوە سرووشتییەكان تاڵان دەكات و توندوتیژی بەرانبەر هاووڵاتیانی سیڤیل بەكار دەهێنێت و یاسای نێودەوڵەتی پێشێل دەكات."

وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكاش لە ساڵی (2020) ئەو كۆپانیایەی بە تێكدانی سەقامگیری و ئەنجامدانی كاری مەترسیدار لە وڵاتانی ئۆكراینا و سووریا و مۆزەنبیق تۆمەتباركرد. 

سیستەمە ناسەقامگیرەكان لە ئەفریقیا داوای هاوكاریان بۆ حكومەتەكانیان لە ڤاگنەر كرد، لە ساڵی رابردوو بەریتانیا و (14) وڵاتی تر رایانگەیاند، "ئاگاداری بڵابوونەوەی چەكدارانی ڤاگنەرین لە وڵاتی مالی دەوڵەمەند بە زێر، بۆ پاڵپشتی دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە"، بەڵام حكومەتی مالی ئەو قسانەی رەتكردەوە.

ئەوانەی گرێبەستی ئەمنیان لەگەڵ كرابوو، پاڵپشتی كۆماری ئەفریقیای ناوەڕاستیان دەكرد، كە گەورەترین وڵاتی وەبەرهێنەری ئەڵماسە، لەلایەكی تریشەوە پاڵپشتیان لە خەلیفە حەفتەر لە لیبیای ئەندامی ئۆپك دەكرد.

پەیوەندی فاگنەر بە عومەر بەشیر كاریگەری لەسەر بەدەستهێنانی گرێبەستەكانی كۆمپانیای مرۆی  هەبوو، دەرگای گەیشتن بە زێڕی بە نرخێكی هەرزان لێكردەوە، ئەوانەشی لەو بنكە بچووكە كاردەكەن ئەندازیار و راوێژكار و چاودێرن لە سوودان، بۆ ئەو مەبەستە لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ كراوە.

كرێكاری ئەو كانە لە شارۆچكەی عوبێدیەی نزیك كۆمەڵگەی كۆمپانیای مرۆی كە ئەو زێرەی دەریانهێناوە بەبێ ئەوەی پوخت بكرێتەوە رەوانەی بازاڕەكانی ناوەخۆ دەكرا، ئەوان نمونەیان لەو زێرە دەرهێندراوە وەردەگرت پێش ئەوەی لەسەر نرخەكە گفتوگۆ بكەن.

لە مانگی ئاداری ئەمساڵ وەزارەتی دەرەوەی سوودان رایگەیاند، "ڤاگنەر هیچ پەیوەندییەكی بە پیشەسازی زێر نییە، هیچ مەشقێكی بە سوپای سوودانیش ناكات."بەشێوەیەكی دیاریكراو پیشەسازی زێری و بوونی ڤاگنەری رەتنەكردووە، بەڵام بەرپرسانی ئەمەریكی و بەریتانی رایگەیاند، "مرۆی لەسەرەتای هێرشی ئۆكراینا كارەكانی لە شوێنی پڕۆژەكانی زیاد كردووە."بەڵام نە كۆمپانیای سەرچاوە سروشیەكانی وڵاتی سوودان خاوەندارییەتی دەكات نە بانگی ناوەندی نە وەزارەتی كانزا و دارایی نە ڤاگنەر وڵاتی پرسیارەكانی ماڵپەڕی (بلۆمبێرگ)ی نەدایەوە."بۆیە نەتواندرا زیانیاری و ژمارەی پەیوەندی كۆمپانیای مرۆی وەربگیرێت.

كۆمەڵەی كۆنكورد، كە باراگاكەی لە سانت تترۆسبۆرگە، وەزارەتی گەندینەی ئەمەریكا رایدەگەینێت خاوەنەكەی هەمان خاوەنی كۆمپانیای ڤاگنەرە، لە  وەڵامی ئەو پرسیارەی ماڵپەڕی (بلۆمبێرگ) سەبارەت بە كارەكانیان لە سوودان رایگەیاند، "ئێوە سەر بە راگەیاندێكی دوژمن، بۆیە باشترە وەڵامی پرسیارەكانی ئێوە نەدەینەوە."لەلایەكی ترەوە وەزارەتی دەرەوەی رووسیا رایگەیاند، "كۆمپانیای ڤاگنەر سەربەخۆیە و پەیوەندی بە حكومەتەوە نییە.

مالپەڕی (بلۆمبێرگ) ئاماژە بەوە دەكات خێرایی و فروانبوونی بازرگانی ڤاگنەر لە ئەفریقیا ، لە دوای هێرشی رووسیا بۆ سەر ئۆكراینا، ئەركی وڵاتی رۆژئاوا و چاودێریكردنی كۆمپانیاكانیتری رووسیا قورس دەكات.

بوونی ئەو كۆمپانیایە لە سوودان گرەوەكانی شەڕی بە وەكالەت زیاد دەكات كە رووسیا هەوڵەدەدات پەیوەندییەكانی لەگەڵ دەسەڵاتی سەربازی ئەو وڵاتە بەهێز بكات، وڵاتانی رۆژئاوای ئەوروپا پاڵنەربوون كە دەسەڵاتی مەدەنی لەدوای كوەتای تشرینی یەكەم بگەڕێتەوە. 

سوودان یەكێكە لەو وڵاتانەی كە كەمترین گەشەی تێدا بووە، ناوەندێكی چالاكی نایاساییە، رێكخراوی شەفافیەت بە یەكێك لەو (20) وڵاتەی جیهانی داناوە زۆرترین گەندەڵی تێدا دەكرێت.

ساڵی رابردوو جوبرائیل ئیبراهیم، وەزیری دارایی سوودان رایگەیاند، "یەك لەسەر چواری زێری دەرهێندراوی سوودان بە كەناڵی فەرمی تێدەپەڕێت، ئەوەی تری بە رێگەی نایاسایی دەبردرێتە دەرەوەی وڵات."

لە ساڵی (2019) بەرهەمهێنانی قابلی زێر گەیشتە (100) مەتری، بەگوێرەی داتاكانی بانكی سوودانی (21.7) رەوانەی دەرەوەی كراوە، بەبێ تۆمارەكان بایی چوار ملیار دۆلار بووە.

لە پێنج ساڵی رابردوو كۆمپانیای مرۆی بەبڕی نزیكەی (11) ملیۆن دۆلاری كاڵا هاوردە كردووە، لەوانەش ئامێرەكانی پوختكردنەوەی زێر و دوو هێلیكۆپتەری رووسی بوون.

بەگوێرەی ئەو داتایایەی كۆمپانیای سەیاری لاب، كە كۆمپانیایەكی ئەمنیە و بارەگاكەی لە واشنتنە و رێگە لە تاوانی پارە سپیكردنەوە و پاڵپشتی شەفافیەت و لێپرسینەوە دەكات، كۆمپانیای ڤاگنەر یەڤگینی بریگۆگینی نزیك لە پۆتین بەڕێوەبەریەتی، لە ساڵی (2014) پۆتین لەبەرانبەر خزمەتگوزارییەكانی بۆ دەوڵەت خەڵاتی پێبەخشی. 

بەگوێرەی زانیارییەكانی ئەمەریكا لەپاڵ چەكداری مورتەزەقە، ڤاگنەر چالاكی سیاسی و مەشقی سەربازی لەسەر چەك و خزمەتگوزاری ئەلیكترۆنی هەیە.

لە (2018) ئەمەریكا كۆمپانیاكانی بریگۆگینی سزادا و دەسەڵاتدارانی ئەمەریكا ئەو كۆمپانیایەی بە بەرێوەبردنی ناوەندی تێكدانی ئەلیكترۆنی بەناوی ئاژانسی لێكۆڵینەوەی ئینتەرنێت تۆمەتباركرد، كە هەوڵیداوە لە هەڵبژاردنەكان دۆناڵد ترامپ دەنگی زۆرینە بەدەست بهێنێت، بەڵام پێشئەوەی ئەمەریكا لە (2019) دۆسیەكە هەڵوەشێنێتەوە پارێزەرانی كۆنكۆرد تۆمەتەكەیان رەتكردەوە و ئەمەریكایان بە هەوڵدان بۆ بەكارهێنانی سیستەمی یاسایی بۆ كۆكردنەوەی زانیاری تۆمەتباركرد.

لە ناوەڕاستی (2020) بریگۆگینی بە پاشەكشەی دیموكراسی لە سوودان قۆستنەوەی سەرچاوە سروشتییەكان تۆمەتباركرد، ئەوەش بڕیاری راگراتنی كۆمپانیای مرۆیی و ئەم ئینفست بگرێتەوە، چونكە ئەو دوو كۆمپانیایە هاوكاری كارەكانی چەكدارانی ڤاگنەر لە سوودان دەكەن.

ڤیل كیتۆك، بەڕێوەبەری پرۆگرام لە (سەفاری لابس) رایگەیاند، "ئەو كۆمپانیایانەی سزایان بەسەر سەپێندراوە، نێوەندگیر و بریكارەكانیان بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی لەگرێبەست رەوانەكردن ناوی نەیە."ـ

ئەوەش لەكاتێدایە گەلی سوودانی لە دەرەوەی ئەو وێنەیە دەمێنێتەوە، كۆمپانیاكانی گەڕان بەدوای زێر و هاوبەشەكانی ئەو وڵاتە سوودی لێوەردەگرن، سوودان سامانێكی زۆری زێری لەدەستداوە بەبێ ئەوەی كاریگەری لەسەر گەشەی ئابووری ئەو وڵاتە هەبێت.

سەرچاوە: مركز الناظور