Nuce Logo

ڕەتكردنەوەی توركیا بۆ ئەندامبوونی سوید و فنلەندا لە رێكخراوی ناتۆ، تەنیا گفتوگۆكردن نییە لەسەر چەند پرسێك كە سنووری فراوانكردنی ناتۆی تێپەڕاندبێت، بەڵكو ئەو ناكۆكییە پەیوەستە بە ئامانجە سیاسییە ڕاستەوخۆكانی رەجەب تەیب ئەردۆغان و شوێنكردنەوەی وڵاتەكەی لە سیستەمی نوێی جیهانی بۆ سەدەی (21) .

ئەنقەرە هەوڵدەدات پاڵپشتی بۆ هێزە كوردییەكان بوەستێنێت، كە پێیوایە هەڕەشەن لەسەر توركیا و سووریا و عێراق، لە لایەكی تریشەوە هەوڵدەدات فشار بخاتە سەر لایەنگرانی فەتحوڵا گولەن، كە تۆمەتباری كردوون بەشداری لە كودەتا شكستخواردووەكەی ساڵی (2016).

ئامانجێكی تری توركیا فشاركردنە بۆ بەدەستهێنانی چەكی ئەمەریكی، بەتایبەت پرسی نوێكردنەوەی فڕۆكەی (ئێف 16) و فڕۆكەی (ئێف 35).

رووبەڕووبوونەوەی هێزە كوردییەكان لە سەر ئاستی ناوخۆ بۆ ئەردۆغان سوودی دەبێت، ئەوەش لە كاتێکدایە ئابووریی توركیا تووشی داڕوخان بووە، هەڵاوسان گەیشتۆتە لە (70%)، بەڵام رووبەڕووبوونەوەی پارتی كرێكاران و یەكینەكانی پاراستنی گەل بەردەوام لە لایەنی سیاسیەوە سوودی بە ئەردۆغان گەیاندووە.

ئەو پرسانە كاریگەری لەسەر پێگەی توركیا لە جیهان دەبێت، كە لە دوو جەمسەرییەوە بەرەو فرە جەمسەری هەنگاو دەنێت، لەكۆتاییش هەڵوێستی بەرانبەر سوید و فینلەندا لە قۆناغی نوێ ڕەنگدانەوەی دیدی ئەمەریكایە بەرامبەر توركیا. 

لە چەند رۆژی رابردوو ئەردۆغان رایگەیاند، "لەو نزیكانە ئۆپراسیۆنێكی نوێ بۆ سەر هێزە كوردییەكانی سووریا لە باكووری رۆژهەڵات دەستپێدەكەین، ئەو ئۆپراسیۆنە بۆ فراوانكردنی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی هێزەكانی توركیایە بە قووڵایی (30) كیلۆمەتر بە درێژایی سنووری هەردوو وڵات."

لە بەشێكی تری قسەكانی ئەردۆغان گوتی، "ئامانجی سەرەكی ئەو ئۆپراسیۆنانە گۆڕینی ئەو ناوچانەیە كە بۆتە شوێنی سەرەكی ئەو هێرشانەی دەكرێتە سەر وڵاتەكەمان."

توركیا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، یەكینەكانی پاراستنی گەل باڵی پارتی كرێكارانی كوردستانن، كە لە لیستی تیرۆری توركیادان، ئەوەشی بۆتە جێگەی تێبینی ئەمەریكا و ئەوروپا لەگەڵ توركیا هاوبەشن لەوەی پەكەكە لە لیستی تیرۆردایە.

ئەردۆغان سوید و فینلەندای بەوە تۆمەتبار كرد، ئەو وڵاتانە بۆ لایەنگرانی پەكەكە بووینە پەناگەیەكی ئارام، داواشی لێكردوون ئەو ئەندامانەی ڕادەست بكەن، بەڵام تا ئێستا توركیا ناوی ئەو (33) كەسەی بڵاو نەكردۆتەوە كە داوایان دەكاتەوە، بەڵكو تەنیا هەندێك لە دەزگا راگەیاندنەكانی توركیا كە نزیكن لە حكومەت هەواڵەكەیان بڵاوكردۆتەوە.

بەرپرسانی سوید و فینلەند لەم چەند ڕۆژەی رابردوو گفتوگۆیان لەسەر رەخنەكانی توركیا كردووە، ماگدالینا ئەندرسۆن سەرۆك وەزیران رایگەیاند، "وڵاتەكەی هیچ هاوكاری یا چەكێكی نەداوە بە رێكخراوە تیرۆرستییەكان."

ئەو رۆژە شاندی ئەو دوو وڵاتە سەردانی ئەنقەرەیان كرد، دەزگا راگەیاندنەكانی نزیك لە حكومەت بڵاویانكردەوە، سوپای توركیا مووشەكی دژە تانكییان دۆزیتەوە، كە دەری دەخات چەكی سویدیە و پەكەكە بەكاری هێناوە. 

ئەو ئۆپراسیۆنە سەربازییەی توركیا هەڕەشەی ئەنجامدانی دەكات، دەبێتە ناكۆكیەكی تر بۆ وەرگرتنی سوید و فینلەندا لە ناتۆ، پێشتر هەردوو وڵات لە ئۆپراسیۆنی كانی ئاشتی لە (2019) بڕیاریان دا چەك بە توركیا نەفرۆشن، یەكێك لە مەرجەكانی سەرۆكی توركیا لادانی قەدەغەكردنی فرۆشتنی چەكە بە وڵاتەكەی.

ئەگەر ئەو ئۆپراسیۆنە ئەنجام بدرێت كاریگەری لەسەر ئاڕاستەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان ئەنقەرە و واشنتن دەبێت، كە لەدوای هێرشەكانی رووسیا بەهۆی هاوكارییەكانی توركیا بۆ نێوەندگیری كۆتاییهانێنی ئەو جەنگە بەرەو پێشچوو. 

لەدوای لێدوانەكانی ئەردۆغان وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا هۆشداری دایە توركیا، كە ئەو بڕیارە سەقامگیری ناوچەكە تێك دەدات.

لەگەڵ دەستپێكردنی جەنگی ئۆكراینا ئەمەریكا دەستی بە هەنگاونان كرد بۆ ئەوەی پێداویستی سەربازی بە توركیا بفرۆشێت، كڕینی سیستەمی بەرگری ڕووسی (ئێس 400) ئەو بایەخەی جارانی نەما، بەڵام كیریاكۆس میتسۆتاكیس، سەرۆك وەزیرانی یۆنان لەم دواییە فشاری لەسەر كۆنگرێسی ئەمەریكا دروستكردووە كە دژ بە فرۆشتنی پێداویستی سەربازی بێت بە توركیا، بەرانبەر ئەو لێدوانە ئەردۆغان رایگەیاند، "میتسۆتاكیس بۆ ئێمە شتێك نییە، من هەرگیز رەزامەند نابم لەسەر دیداری، پێشێلی رێككەوتنێك دەكات لەگەڵ وڵاتی سێیەم، كە لە كاتێكدا ئەو پرسە دوو لایەنە بوو."

ئەگەر ئەنقەرە بەردەوامیش بێت لە ڕاگرتنی هاوسەنگی و پارێزگاری لە ناكۆكی لەگەڵ مۆسكۆ و واشنتن، كڕینی چەكی ئەمەریكی كاریگەری لەسەر پەیوەندییەكانی توركیا و رووسیا دەبێت.

غالب دالای، لێكۆڵەری توركی دەڵێت، "هەڵوێستە جیۆسیاسیەكانی ڕووسیا پاڵ بە توركیا و رۆژئاوا دەنێنن لە بواری جیۆسیاسی و ستراتیژی لێكتر نزیك ببنەوە، بەڵام مەرجێك كێشەی سوید و فینلەندا لەگەڵ توركیا لەو نزیكانە چارەسەر بكرێت."

هەڵوێستی توركیا بەرانبەر ئەو وڵاتە بۆ ناتۆ بڕیارێكی زۆر هەستیارترە لەوەی ڕووسیا هاوبەشی توركیا بێت و ببێتە هەڕەشە.

ناتۆ قەڵغانی كۆتاییە بۆ توركیا دژ بە فراوانخوازییەكانی ڕووسیا، پاڵپشتی رووسیا بۆ جوداخوازەكان لە جۆرجیا لە (2008) و لە دوورگەی كریم لە (2014) ئەوەش دابڕانی لەنێوان توركیا و ئۆكراینا دروستكرد، رێكخستنەكانی نێوان ئەنقەرە و مۆسكۆی لە دەریای ڕەش ئاڵۆز كرد.

لەگەڵ ئەوەشدا ئەردۆغان ریسك بە ئەندابوونی توركیا لە ناتۆ دەكات، وەك چۆن ڤیكتۆر ئۆربان، سەرۆك وەزیرانی مەجەڕ ئابڵوقەی ئەوروپای بۆ سەر وزەی رووسیا ڕەتكردەوە، ئەوەش چەندین پرسیاری لە پێگەی مەجەڕ لەلای یەكێتی ئەوروپا دروستكرد.

جی لیبرمان لیبرمان، جێگری سەرۆكی ئەمەریكا و مارك واڵاس كۆنگرێسمانی پێشوو، لە سەروتاری رۆژنامەی (وۆڵ ستریت جۆرناڵ) دەپرسن، "ئایا ئەردۆغان ئەندامی ناتۆیە؟" پێیانوایە ئەگەر ئەمڕۆ توركیا داوای ئەندامبوون لە ناتۆ بكات ئەوە بەگوێرەی پێوەرە دیموكراسییەكانی ناتۆ دایناوە، توركیا وەرناگیرێت

سەبارەت بە مادەی (13) دەڵێن، "دەقی ماددەی (13) باس لە میكانزمی كشانەوەی ئەندامانی ناتۆ دەكات، ئێستا كاتی ئەوە هاتووە ئەو دەقە هەموار بكرێتەوە بۆ زیادكردنی رێكاری دەركردنی وڵاتی ئەندام." كە بە ناڕاستەوخۆ دەڵێن، "دوورخستنەوەی توركیا لە ناتۆ ناچاری دەكات بگەڕێتەوە بۆ ناتۆ."

هەندێكی تریش پێیانوایە، "وەڵامدانەوەی داخوازییەكانی ئەنقەرە واتە رێگەدان بە دووبارە دیزاینكردنەوەی ئاسایشی ئەوروپا و بیاتنانەوەی داهاتووی سیستەمی رۆژئاوا."