Nuce Logo

وڵاتانى ئەوروپا هەوڵى زيادكردنى سەرچاوەى وزە دەدەن، بۆ ئەوەش چاويان لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و دەرياى ناوەڕاست و رۆژهەڵاتى ناوەندە.

لە دەستپێكى هەڵگيرسانى جەنگى ئۆكراينا تا ئێستا گفتوگۆ لەسەر ئەوە دەكرێت، ئايا گازى رۆژهەڵاتى ناوەند دەتوانێت ئاسايشى وزە بۆ ئەوروپا دابين بكات.؟

سەرچاوەكانى گازى ئەگەرى چارەسەر و ئاڵۆزى

بەڕاى پسپۆڕان گازى رۆژهەڵاتى ناوەند پێگەيەكى تايبەتى لە لاى يەكێتى ئەوروپا هەيە، بۆ ئەوەى لەو رێگەيەوە سەرچاوەى جێگروە بۆ ئەو بڕە گازەى لە رووسيا هاوردەى دەكەن دابينى بكات، لە چەند مانگى سەرەتاى ئەمساڵ ميسر گازى بۆ بازاڕەكانى ئەوروپا رەوانە دەكرد، ئەگەر بەتەواوى بخرێتە كار ساڵانە دەتوانێت بڕى (19) مليار مەتر چوارگۆشە گازى رەوانە دەكات.

ئيسرائيل يەكێكە لەو وڵاتانەى خاوەنى گازى سرووشتييە، ئەوەش وايكردووە، ببێتە جێگەى بايەخى وڵاتانى ئەوروپا بۆ پڕۆژەى گازى سرووشتى نێوان توركيا و ئيسرائيل، چونكە رێككەوتنى ئێستاى نێوان ميسر و ئيسرائيل و يەكێتى ئەوروپا چارەسەرى درێژمەودا و بەردەوام نييە. 

يەكێتى ئەوروپا هەوڵدەدات رێككەوتنى يەكلانە و دوولايەى بچووك لەگەڵ قەتەر و نەيجيريا و ئەمەريكا بۆ بەدەستهێنانى گازى سروشتى وەك چارەسەرێكى كاتى بۆ ئەو قەيرانەى ئێستا ئەنجام بدات، بەڵام ئەوە وادەكات ئەو جێگرەوانە تێچووى زۆرى پێويست بێت، بۆيە دەبێت ئەوروپا بەدواى گازى سروشتى هەرزانتر و سەقامگيرتر بگەڕێت، ئەگەر ئەوروپا بەدواى چارەسەرى درێژمەوداى دەگرێت، پێويستە هەوڵى بەدەستهێنانى هێڵى زياترى گواستنەوەى گاز بدات.

رێڕەوە نوێیەکاننى گازى سروشتى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست

لە مانگى ئادارى ئەمساڵ ئيسرائيل لە رێگەى رێڕەوێكى نوێ بەناو خاكى ئوردن دەستى بەرەوانەكردنى گازى سروشتى بۆ ميسڕ كرد، كۆمپانياى راتيۆى ئيسرائيلى بۆ وزە رايگەياند، ئەو رێڕەوە نوێيەى ئوردن يارمەتيدەرە بۆ رەوانەكردنى بڕى مليارێك و (800) مليۆن مەتر چوارگۆشە لە كێڵگەى گازى ليفياسان.

لە سێ مانگى يەكەمى ئەمساڵ ئيسرائيل ژمارەى پێوانەيى لە رەوانەكردنى گازى سرووشتى تێپەڕاند، بڕەكەى دوو مليار و (700) مليۆن مەتر چوارگۆشە.

تا ئێستا حكومەتى ميسڕ بەردەوامە لە پلانەكانى بۆ ئەوەى ببێتە ناوەندێكى ناوچەيى بۆ ئەو دوو وێزگەيەى شلكردنەوەى گاز كە چەند ساڵێكە دايمەزراندووە، هەروەها كۆمپانياى ئينى ئيتاڵى هەوڵى بەهێزكردنى پێگەى خۆى لە ميسڕ دەدات لە پێناو رەوانەكردنى گازى زياتر بۆ ئەوروپا.

يۆنان بۆ  هەڵگرتنى گازى شل و گۆڕينى دەستى بە دروستكردنى پڕۆژەيەك كردووە، بڕيارە لەكۆتايى ئەمساڵ و سەرەتاى ساڵى داهاتوو ئەو ئەو پڕۆژەيە بكەوێتە كار، تا بڕى ئەو گازەى لە ئەمەريكا و قەتەرەوە دێت كارى تێدا بكات.

بەگوێرەى داتاكانى ئاژانسى نێودەوڵەتى بۆ وزە، ئەمەريكا لە چوار مانگى يەكەمى ئەمساڵ لە (74%)ى گازى سرووشتى بۆ ئەوروپا رەوانەكردەوە، بەڵام يەكێتى ئەوروپا ساڵانە (155) مليار مەتر چوارگۆشە گازى سروشتى لە رووسياوە هاوردە دەكات، ئەو بڕە لە (45%) گازى هاوردەى گاز و لە (40) گازى بەكارهاتووى ئەوروپا دابن دەكات، ئەو گازەى دەگوازرێتەوە بۆ ئەوروپا لە (80%) لە رێگەى بۆڕييەوە.

جگە لەو هەوڵانەى لەسەرەوە باسمان كرد، پلانى تر بۆ بەرزكردنەوەى هاوردەى گاز لە جەزائيرەوە بۆ ئەوروپا لە رێگەى بۆڕى ترانسميد لە رێگەى ئيتاڵيەوە بۆ (32) مليار مەتر چوارگۆشەى ساڵانە هەيە، لە ساڵى رابردوو (21) مليار مەتر بوو، هێڵى گواستنەوەى ميدگازى لە رێگەى ئيسپانيا لە هەشت مليارەوە بۆ  (10) مليار مەتر چوارگۆشە دەگوازێتەوە.

ئيسپانيا و ئيتاڵيا ئاسانكارى لە (65%)ى بڕى گازى هاوردە لە جەزائير دەكەن، بۆيە گازى سروشتى شل دەبێتە جێگرەوەى هێڵەكانى گواستنەوەى گاز، بەڵام كێشەكە لە پێويستى ژێرخانى گواستنەوەى گازى شل و دووبارە گۆڕينييەتى، ئەوەش پێويستى بە فراوانكردنى كۆگاكانى هەڵگرتنى ئەو گازەيە.

رۆڵى توركيا

ئەوروپا لە كورتمەودا و درێژمەودا پێويستى زۆرى بە جێگرەوەى هەيە، بۆ ءئەوەى بتوانێت ئەو بۆشايەى گازى رووسى دروستى دەكات پڕى بكاتەوە، لەگەڵ ئەگەرى بوونى هەندێك جێگرەوە لە دەرياى باكوور و نەرويج و باكوورى ئەفريقيا و رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و قەوقاز و ئەمەريكا، بەڵام ژێرخانى پێويست و فاكتەرى كات بەربەستن لەبەردەم بەدەستهێنانى ئەو بڕە گازە.

بێگەى جوگرافى رۆڵى توركياى بەهێزكردووە بۆ ئەوەى سەرچاوەى گازى سروشتى دابين بكات، لە رابردوو چەند پلانێكى جددى بۆ گواستنەوەى گاز لە رێگەى توركياوە داندرا، بەڵام ژمارەيەكى كەم لەم پلانانە جێبەجێكراون، هۆكارى بەهێزى توركيا بۆ دابينكردنى گاز بۆ ئەوروپا ئەوەيە توركيا ئەوە، كيشەوەرى ئەوروپا بە وڵاتانى ئازەربايجان و توركمانستان و ئێران و عێراق دەبەستێتەوە كە خاوەنى گازێكى زۆرن، هەروەها توركيا دەتوانێت گازى دەرياى قەزوين راستەوخۆ بە ئەوروپا دەبەستێتەوە، بەبێ بەشدارى رووسيا لە رێگەى رێڕەوى باشوور، ئامانج لەو هەوڵانە زيادكردن و جۆراوجۆركردنى سەرچاوەكانى وزەيە لە ئەوروپا.

هەروەها هێڵى تاناب كە بە ئەنادۆڵ تێدەپەرێت هێڵى تاب بە رێگەى دەرياى ئەدرياتيك تێدەپەرێت، گازى ئازەربايجان دەگوازنەوە، ئەوەش بايەخى زۆر گەورەى بۆ توركيا هەيە، بەڵام تا ئێستا هاوئاهەنگى ئەو دوو هێڵە لە ئاستى پێويست نييە.

لەو كاتەوەى گازى سروشتى لە رۆژهەڵاتى ناوەند و ناوچەكە دۆزرايتەوە، ئاماژە بەوە دەكرێت ئەوە گازە دەبێتە جێگرەوەى گازى رووسى بۆ ئاسايشى وزە لە ئەوروپا.

توركيا بەهۆى پێگەى جوگرافى  دەتوانى رۆڵى گرنگى لە گواستنەوەى گازە بۆ بازاڕەكانى ئەوروپا ببينێت، بەڵام هەندێك بەربەستى سياسى و دارايى لە پێشە، تايبەت بەربەستى ژێرخانى لەبەردەمە، بۆيە دەبێت  بۆ بەدەستهێنانى ئەو دەستكەوتە هەوڵ بدات دا زاڵ بەسەرياندا بێت، بەڵام ئەگەرێكى گەورە ماوە، بەڵام ئەوەى  توركيا ببێتە وڵاتى سەرەكى لە گواستنەوەى گازى سروشتى پێويستە هەوڵ بدات جێگرەوەى گازى رووسى بۆ وڵاتەكەى دابين بكات. 

رووسيا چۆن سزاكانى سەر هەناردەى نەوت پێشێل دەكات؟

وڵاتانى ئەوروپا بە فەرمى سزايان خستۆتە سەر نەوتى رووسى، بەڵام هەندێك سەرچاوەى هەواڵگرى ئاماژە بەوە دەكەن، نەوتى رووسيا لە رێگەى كەشتى ترەوە بە ئاوەكانى يۆنان و ماڵتا و رووسيا دەگوازرێتەوە بۆ ئەوروپا.

بەگوێرەى داتاكانى ئاژانسى نێودەوڵەتى بۆ وزە، هەرچەندە رەوانەكردنى نەوتى رووسيا بە فەرمى بۆ ئەوروپا وەستاوە، بەڵام رۆژانە سێ مليۆن و (400) هەزار بەرميل، كە دەكاتە لە (43%)ى هەناردەى نەوتى رووسيا بۆ پاڵاوگەكانى نەوت لە ئەوروپا دەڕوات.